Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt I Ns 152/21

UZASADNIENIE

Wnioskodawca M. G. (1) złożył wniosek o stwierdzenie praw do spadku po A. R. (1) zmarłej dnia 27 lutego 1948 r. na rzecz jej męża K. R. w ¼ części oraz córek H. K. i K. G. (1) po 3/8 części, po K. R. zmarłym dnia 26 maja 1975 r. na rzecz jego córki K. G. (1) w całości, po K. G. (1) zmarłej dnia 19 marca 1987 r. na rzecz jej męża W. G. i syna M. G. (1) w udziałach po ½ części, zaś po W. G. zmarłym dnia 1 lutego 1989 r. na rzecz jego syna M. G. (1) w całości.

Uczestnicy postępowania T. W. i J. G. przyłączyli się do wniosku.

Uczestniczka postępowania B. G. pozostawiła wniosek do uznania Sądu.

Pozostali uczestnicy postępowania H. K., E. G., A. G. i D. G. nie zajęli stanowiska w sprawie.

Sąd ustalił następujący stan faktyczny:

Spadkodawczyni A. R. (2) z d. M., c. A. i J., zmarła dnia 27 lutego 1948 r. w Ł. gmina O., gdzie ostatnio stale zamieszkiwała. W dacie śmierci pozostawała w związku małżeńskim z K. R.. K. R. s. A. i B., zmarł 26 maja 1975 r. w Ł. gmina O., gdzie ostatnio stale zamieszkiwał. W dacie śmierci był wdowcem. A. R. (1) i K. R. mieli dwie córki: K. G. (1) i H. K. ( bezsporne ).

K. G. (1) z d. R., c. A. i K., zmarła dnia 19 marca 1987 r. w C., ostatnio stale zamieszkiwała w Ł. gmina O.. W dacie śmierci pozostawała w związku małżeńskim z W. G.. W. G., s. J. i M., zmarł dnia 1 lutego 1989 r. Ł., gdzie ostatnio stale zamieszkiwał. W dacie śmierci był wdowcem. K. G. (1) i W. G. mieli pięcioro dzieci: synów M. G. (2), K. G. (2), J. G. i S. G. oraz córkę T. W.. K. G. (2) zmarł bezdzietnie dnia 2 lipca 2015 r., pozostawiając wdowę B. G.. S. G. zmarł dnia 3 lutego 2000 r., pozostawiając wdowę E. G. oraz dzieci: D. G. i A. G. ( bezsporne ).

A. R. (1), K. R., K. G. (1) i W. G. nie miało innych dzieci, w tym pozamałżeńskich, przysposobionych lub zmarłych przed ich śmiercią ( bezsporne ).

Żadne z nich nie pozostawiło testamentu ( bezsporne ).

W skład spadku po A. R. (1) i K. R. wchodzi gospodarstwo rolne położone w Ł. gmina O.. Małżonkowie R. prowadzili przedmiotowe gospodarstwo rolne, w pracach pomagała im córka K. G. (1) wraz z mężem W. G., którzy po śmierci A. R. (1) przejęli prowadzenie tego gospodarstwa rolnego. W pracach w gospodarstwie rolnym pomagał im syn M. G. (1). Ich córka T. W. po zawarciu związku małżeńskiego w 1971 r. pracowała w gospodarstwie rolnym swojego męża ( zapewnienie spadkowe wnioskodawcy k. 55 – 55 v, uczestników postępowania T. W. k. 55 v, J. G. k. 55 v, B. M. G. (3) k. 62 ).

Powyższy stan faktyczny Sąd ustalił na podstawie zgromadzonych dokumentów, a w szczególności aktów stanu cywilnego, których prawdziwości strony nie kwestionowały, a także zapewnienia spadkowego złożonego przez spadkobierców

Sąd zważył co następuje:

Zgodnie z treścią art. LI ustawy z dnia 23.04.1964r. przepisy wprowadzające kodeks cywilny do spraw spadkowych stosuje się prawo obowiązujące w chwili śmierci spadkodawcy, o ile przepisy poniższe nie stanowią inaczej.

Tak więc w przypadku stwierdzenia praw do spadku po A. R. (1) Sąd zobligowany kierować się treścią przepisów obowiązujących w dniu 27 lutego 1948 r., poza wyjątkami przewidzianymi w w/w ustawie.

Podstawowym zatem aktem prawnym, na podstawie którego Sąd rozpoznawał w tym zakresie sprawę był dekret z 8 października 1946 r. - prawo spadkowe.

Zgodnie z dyspozycją art. 15 § 1 tegoż dekretu dziedziczenie może być ustawowe albo testamentowe, a zgodnie z § 2 owego artykułu dziedziczenie ustawowe co do całości spadku zachodzi wówczas, gdy spadkodawca nie zostawił testamentu, w którym ustanowił spadkobiercę, albo gdy wszyscy spadkobiercy, powołani do spadku w testamencie, nie chcą lub nie mogą być spadkobiercami.

W niniejszej sprawie spadkodawca M. R. nie pozostawiła testamentu, dlatego mają zastosowanie przepisy o dziedziczeniu ustawowym.

W świetle art. 17 § 1 prawa spadkowego do spadku powołane są przede wszystkim dzieci spadkodawcy, które dziedziczą w częściach równych.

W rozpoznawanej sprawie spadkodawczyni A. R. (1) miała dwie córki: K. G. (1) i H. K.. Zatem to one w pierwszej kolejności są powołane do spadku w częściach równych.

Jednakże zgodnie z art. 22 w/w dekretu pozostały przy życiu małżonek dziedziczy z ustawy: w zbiegu ze zstępnymi małżonka zmarłego - jedną czwartą część spadku, w zbiegu z jego rodzicami i rodzeństwem lub zstępnymi rodzeństwa - połowę spadku, a w braku takich krewnych - cały spadek. Zgodnie zaś z art. 25. tegoż dekretu pozostały przy życiu małżonek, który otrzymuje część majątku, podlegającego według obowiązującego małżonków ustroju małżeńskiego majątkowego podziałowi na przypadek ustania małżeństwa, nie dziedziczy w zbiegu ze zstępnymi małżonka zmarłego pozostałej części tego majątku.

W rozpoznawanej sprawie w dacie śmierci spadkodawczyni A. R. (1) żył jej mąż K. R., zatem również został powołany do spadku, jak wskazano powyżej – w udziale w wysokości ¼ części. Pozostały udział dziedziczą córki w częściach równych tj. po 3/8 części.

Wskazać dodatkowo należy, że zgodnie z art. 677 § 2 kpc ( w brzmieniu obowiązującym przed 1 października 1990 r. ) w wypadku, gdy w skład spadku wchodziło gospodarstwo rolne, sąd zobligowany był wymienić w treści tego postanowienia ponadto spadkobierców dziedziczących to gospodarstwo oraz ich udziały w nim. Obowiązek ten dotyczy spadków otwartych przed dniem 14 lutego 2001 r. ( Wyrok Trybunału Konstytucyjnego z dnia 31 stycznia 2001 r. w sprawie P 4/99 ).

Sąd ustalił, że w skład spadku po A. R. (1) wchodzi gospodarstwo rolne położone w Ł. gmina O.. Odnośnie dziedziczenia gospodarstw rolnych ustawa - przepisy wprowadzające kodeks cywilny wskazuje, iż do dziedziczenia gospodarstwa rolnego należącego do spadku otwartego przed dniem wejścia w życie kodeksu cywilnego stosuje się przepisy tego kodeksu, o ile artykuły poniższe nie stanowią inaczej ( art. LV § 1 ). Zgodnie z § 2 art. LV ilekroć przepisy tytułu X księgi czwartej kodeksu cywilnego ( art. 1058-1088 kc ) odsyłają do przepisów zawartych w innych tytułach tej księgi, stosuje się zamiast nich przepisy dotychczasowe.

Przepis art. LVI § 1 stanowi, iż prawo dziedziczenia gospodarstwa rolnego należącego do spadku otwartego przed dniem 5 lipca 1963 r. zachowują spadkobiercy, którzy przed dniem 5 lipca 1963 r. w drodze faktycznych ( nieformalnych ) działów spadku objęli w posiadanie to gospodarstwo lub jego część. Przepis ten stosuje się również w wypadku, gdy do dziedziczenia był powołany tylko jeden spadkobierca, jeżeli przed dniem 5 lipca 1963 r. objął w posiadanie należące do spadku gospodarstwo rolne. W niniejszej sprawie jednakże takiej sytuacji nie było. Zgodnie z § 2 tegoż artykułu prawo dziedziczenia takiego gospodarstwa zachowują również spadkobiercy określeni w przepisach art. 1059 - 1062 kodeksu cywilnego z tą jednak zmianą, że określone w tych przepisach warunki istniały nie w chwili otwarcia spadku, lecz w dniu 5 lipca 1963 r. i że przewidziane w tych przepisach oświadczenie o gotowości prowadzenia gospodarstwa zostało złożone przed dniem 6 stycznia 1964.

Zaś art. 1059 § 1 kc w swej pierwotnej wersji wprowadzonej w życie w dniu 1 stycznia 1965 r. stanowił, iż dzieci spadkodawcy dziedziczą z ustawy gospodarstwo rolne, jeżeli:

1. bezpośrednio przed otwarciem spadku pracowały w tym gospodarstwie nieprzerwanie co najmniej od roku albo

2. w chwili otwarcia spadku są członkami rolniczej spółdzielni produkcyjnej lub pracują w gospodarstwie rolnym takiej spółdzielni, albo

3. w chwili otwarcia spadku bądź prowadzą inne indywidualne gospodarstwo rolne, bądź też pracują w gospodarstwie rolnym swoich rodziców, małżonka lub jego rodziców, albo

4. w chwili otwarcia spadku bądź są małoletnie, bądź też pobierają naukę zawodu lub uczęszczają do szkół, albo

5. w chwili otwarcia spadku są trwale niezdolne do pracy.

Zstępny spadkodawcy zatem dziedziczy z ustawy takie gospodarstwo, jeżeli zostanie zaliczone do jednej z pięciu grup wymienionych w tym przepisie.

Zgodnie z dyspozycją art. 1060 § 1 kc, w swej pierwotnej wersji, przepisy artykułu poprzedzającego stosuje się odpowiednio do dziedziczenia z ustawy przez małżonka spadkodawcy, jak również do dziedziczenia z ustawy przez wnuków spadkodawcy powołanych stosownie do przepisu art. 931 § 2 k.c. Dalsi zstępni spadkodawcy nie są powołani z ustawy do dziedziczenia gospodarstwa rolnego.

Reasumując więc powyższe zgodnie z art. LVI § 2 ustawy przepisy wprowadzające kodeks cywilny, w niniejszej sprawie należało zbadać uprawnienia małżonka i dzieci spadkodawczyni A. R. (1) do dziedziczenia gospodarstwa rolnego przewidziane w art. 1059 - 1060 kc, z tą istotną modyfikacją, iż uprawnienia te badać należało na dzień 5 lipca 1963 r., a nie zaś na dzień otwarcia spadku, co jest zasadą w kodeksie cywilnym.

Jak zostało to ustalone wyżej w dniu 5 lipca 1963 r. w gospodarstwie rolnym wchodzącym w skład spadku pracował mąż spadkodawczyni K. R., który wcześniej wraz z nią prowadził to gospodarstwo, zatem w jego przypadku nie ulega żadnym wątpliwościom, iż spełnia on warunki niezbędne do nabycia prawa do gospodarstwa rolnego wchodzącego w skład spadku po A. R. (1), oraz córka K. G. (1) również pracująca wówczas w spadkowym gospodarstwie rolnym.

W związku z powyższym Sąd stwierdził, iż wchodzące w skład spadku po A. R. (1) gospodarstwo rolne na podstawie ustawy nabyli mąż K. R. w ¼ części oraz córka K. G. (1) w ¾ części, uznając, że druga córka spadkodawczyni H. K. nie wykazała, że posiadała uprawienia do dziedziczenia gospodarstwa rolnego.

Odnośnie stwierdzenia praw do spadku po K. R., K. G. (1) i W. G. Sąd kierował się zasadami dziedziczenia określonymi w przepisach kodeksu cywilnego.

W świetle art. 926 § 2 kc dziedziczenie ustawowe co do całości spadku następuje wtedy, gdy spadkodawca nie powołał spadkobiercy albo gdy żadna z osób, które powołał nie chce lub nie może być spadkobiercą.

Zarówno K. R., K. G. (1) jak i W. G., nie pozostawili testamentów, a zatem spadek pozostawiony przez nich podlega dziedziczeniu ustawowemu.

Zgodnie z dyspozycją art. 931 § 1 kc, w pierwszej kolejności powołane są z ustawy do spadku dzieci spadkodawcy oraz jego małżonek; dziedziczą oni w częściach równych. Jednakże część przypadająca małżonkowi nie może być mniejsza niż jedna czwarta całości spadku.

K. R. w chwili otwarcia spadku był wdowcem i miał dwie córki: K. G. (1) i H. K., które tym samym nabyły spadek w udziałach po ½ części.

K. G. (1) oraz W. G. mieli pięcioro dzieci: synów M. G. (2), K. G. (2), J. G. i S. G. oraz córkę T. W.. Spadek po K. G. (1) nabyli zatem mąż W. G. w ¼ części oraz dzieci po 3/20 części. Natomiast spadek po W. G. nabyły dzieci w częściach równych po 1/5 części.

W skład spadku po K. R., K. G. (1) i W. G. wchodzi również gospodarstwo rolne położone w Ł. gmina O..

Odnośnie dziedziczenia tegoż gospodarstwa po tych osobach to zastosowanie mają tu podobnie jak w przypadku spadku po A. R. (1) przepisy art. 1059 kc. Sąd zobligowany był zatem do zbadania czy spadkobiercy, którzy powołani są do spadku po K. R., K. G. i W. G. z ustawy posiadają odpowiednie kwalifikacje określone w tychże przepisach i czy w związku z tym posiadają uprawnienie do dziedziczenia gospodarstwa rolnego.

Treść przepisu art. 1059 kc ulegała wielokrotnie zmianom w okresie od wejścia w życie kodeksu cywilnego, tym niemniej, ogóle zasady określające katalog tzw. uprawnień do dziedziczenia gospodarstwa rolnego, były w kolejnych latach zbliżone. Odrębnie należy omówić zasady obowiązujące w dacie otwarcia spadku po K. R., a zatem według stanu na dzień 26 maja 1975 r. oraz w dacie otwarcia spadków po K. G. (1) i W. G. ( odpowiednio według stanu na dzień 19 marca 1987 r. oraz dzień 1 lutego 1989 r. )

Zgodnie z art. 1059 § 1 kc w brzemieniu obowiązującym w okresie od dnia 4 listopada 1971 r. do dnia 5 kwietnia 1982 r., dzieci spadkodawcy dziedziczą z ustawy gospodarstwo rolne, jeżeli: 1) bezpośrednio przed otwarciem spadku pracowały w tym gospodarstwie albo 2) w chwili otwarcia spadku są członkami rolniczej spółdzielni produkcyjnej lub pracują w gospodarstwie rolnym takiej spółdzielni, albo 3) w chwili otwarcia spadku bądź prowadzą inne indywidualne gospodarstwo rolne, bądź też pracują w gospodarstwie rolnym swoich rodziców, małżonka lub jego rodziców, albo 4) w chwili otwarcia spadku bądź są małoletnie, bądź też pobierają naukę zawodu lub uczęszczają do szkół, albo 5) w chwili otwarcia spadku są trwale niezdolne do pracy.

W ocenie Sądu, określone powyżej wymogi spełnia córka spadkodawcy K. K. (2) G., która w dacie jego śmierci pracowała w spadkowym gospodarstwie rolnym, a zatem dziedziczy udział przysługujący K. R. w tym gospodarstwie w całości. Druga córka spadkodawcy H. K. nie wykazała, że posiadała uprawienia do dziedziczenia gospodarstwa rolnego.

Natomiast w okresie śmierci spadkodawców K. G. (1) i W. G. art. 1059 kc obowiązywał w brzemieniu: spadkobiercy dziedziczą z ustawy gospodarstwo rolne, jeżeli w chwili otwarcia spadku: 1) odpowiadają warunkom wymaganym dla nabycia własności nieruchomości rolnej w drodze przeniesienia własności albo 2) są małoletni bądź też pobierają naukę zawodu lub uczęszczają do szkół, albo 30 są trwale niezdolni do pracy ( treść przepisu w okresie od dnia 6 kwietnia 1982 r. do dnia 1 października 1990 r. ). Zasady określające warunki wymagane dla nabycia własności nieruchomości rolnej w drodze przeniesienia własności wynikały z treści art. 160 § 1 kc, zgodnie z którym własność nieruchomości rolnej lub jej części może być przeniesiona na rzecz osoby fizycznej tylko wtedy, gdy nabywca: 1) stale pracuje w jakimkolwiek gospodarstwie rolnym bezpośrednio przy produkcji rolnej albo 2) ma kwalifikacje do prowadzenia gospodarstwa rolnego.

W ocenie Sądu, wymogi określone wyżej spełniało dwoje dzieci K. G. (1) i W. G.: M. G. (1), który pracował w spadkowym gospodarstwie rolnym oraz T. W., która pracowała w gospodarstwie rolnym swojego męża. Pozostałe dzieci K. G. (1) i W. G., bądź ich następcy prawni, nie wykazali aby S. G., J. G. lub K. G. (2) posiadali uprawienia do dziedziczenia gospodarstwa rolnego.

W związku z powyższym Sąd stwierdził, że wchodzące w skład spadku po K. G. (1) gospodarstwo rolne nabyli jej mąż W. G., syn M. G. (1) i córka T. W. po 1/3 części, zaś po W. G.: syn M. G. (1) i córka T. W. po ½ części.

O kosztach postępowania Sąd orzekł stosownie do art. 520 § 1 kpc.