Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 24 marca 2021 r.

Sąd Okręgowy Warszawa - Praga w Warszawie VII Wydział Pracy
i Ubezpieczeń Społecznych

w składzie:

Przewodniczący SSO Renata Gąsior

Protokolant Diana Puczkowska

po rozpoznaniu na rozprawie w dniu 17 marca 2021 r. w Warszawie

sprawy A. S.

przeciwko Dyrektorowi Zakładu Emerytalno-Rentowego Ministerstwa Spraw Wewnętrznych i Administracji

o wysokość emerytury policyjnej

na skutek odwołania A. S.

od decyzji Dyrektora Zakładu Emerytalno-Rentowego Ministerstwa Spraw Wewnętrznych i Administracji z dnia 26 maja 2017 r. Nr: (...) ( (...))

1. zmienia zaskarżoną decyzję z dnia 26 maja 2017 r. Nr: (...) ( (...)) w ten sposób, że zobowiązuje Dyrektora Zakładu Emerytalno - Rentowego Ministerstwa Spraw Wewnętrznych i Administracji w W. do przeliczenia emerytury A. S. poczynając od dnia 1 października 2017 roku z pominięciem art. 15c w zw. z art. 32 ust. 1 pkt. 1 Ustawy z dnia 18 lutego 1994 r. o zaopatrzeniu emerytalnym funkcjonariuszy Policji, Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego, Agencji Wywiadu, Służby Kontrwywiadu Wojskowego, Służby Wywiadu Wojskowego, Centralnego Biura Antykorupcyjnego, Służby Granicznej, Biura Ochrony Rządu, Państwowej Straży Pożarnej i Służby Więziennej oraz ich rodzin (Dz. U. z 2016 r. poz. 708) w brzmieniu nadanym w ustawie z dnia 16 grudnia 2016 roku o zmianie ustawy o zaopatrzeniu emerytalnym funkcjonariuszy Policji, Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego, Agencji Wywiadu, Służby Kontrwywiadu Wojskowego, Służby Wywiadu Wojskowego, Centralnego Biura Antykorupcyjnego, Służby Granicznej, Biura Ochrony Rządu, Państwowej Straży Pożarnej i Służby Więziennej oraz ich rodzin (Dz. U. z dnia 30 grudnia 2016 roku),

2. zasądza od Dyrektora Zakładu Emerytalno - Rentowego Ministerstwa Spraw Wewnętrznych i Administracji w W. na rzecz A. S. kwotę 180,00 zł (sto osiemdziesiąt złotych) tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego

SSO Renata Gąsior

UZASADNIENIE

A. S. , reprezentowany przez pełnomocnika będącego radcą prawnym, w dniu 21 lipca 2017 r. złożył odwołanie od decyzji Dyrektora Zakładu Emerytalno-Rentowego Ministerstwa Spraw Wewnętrznych i Administracji z dnia 26 maja 2017 r. nr ewid. (...) w przedmiocie ponownego ustalenia wysokości emerytury od dnia 1 października 2017 r.

Pełnomocnik ubezpieczonego zarzucił zaskarżonej decyzji naruszenie:

- art. 15 c ust. 1 pkt. 1 i ust. 3 w zw. z art. 13 a ustawy emerytalnej poprzez ich zastosowanie i przyjęcie przez ZER MSWiA, na podstawie informacji z IPN nr: (...) z dnia 29 marca 2017 r., że zawodowa służba odwołującego się pełniona w okresie od dnia 27 września 1979 r. do dnia 31 lipca 1990 r. w (...) na stanowisku kontrolera w (...) była służbą na rzecz „totalitarnego państwa”, w rozumieniu art. 13 b ustawy emerytalnej, podczas gdy z zaświadczenia nr (...) z dnia 21 czerwca 2017 r. wydanego przez Instytut Pamięci Narodowej (nr pisma: (...)) — wynika, że odwołujący się nie figuruje w katalogu IPN, o którym mowa w art. 5 ustawy o IPN, a zatem brak jest podstaw faktycznych i prawnych do uznania, że pełniona przez niego służba w okresie od dnia 27 września 1979 r. do 31 lipca 1990 r. była służbą na rzecz „totalitarnego państwa” i tym samym, do zastosowania, względem odwołującego się art. 15c ust. 1 pkt. 1 i ust. 3 ustawy emerytalnej;

- art. 2 Konstytucji Rzeczpospolitej Polskiej z dnia 2 kwietnia 1997 r. (Dz.U. z 1997 r. Nr 78, poz. 483, zwanej dalej Konstytucją RP) w zw. z art. 15 c ustawy z dnia 18 lutego 1994r. o zaopatrzeniu emerytalnym funkcjonariuszy Policji, Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego Agencji Wywiadu, Służby Kontrwywiadu Wojskowego, Służby Wywiadu Wojskowego, Centralnego Biura Antykorupcyjnego, Straży Granicznej, Biura Ochrony Rządu, Państwowej Straży Pożarnej i Służby Więziennej oraz ich rodzin (Dz.U. z 2020 r. poz. 723 ze zm.) dalej: ustawy emerytalnej, poprzez przyjęcie za podstawę prawną zaskarżonej decyzji przepisu art. 15c ustawy emerytalnej i na jego podstawie drastyczne obniżenie odwołującemu się emerytury policyjnej z kwoty 2.887,21 zł brutto do kwoty 1.242,65 zł brutto w sytuacji, kiedy przepis ten został wydany z naruszeniem art. 2 Konstytucji RP i wynikających z niego zasad: zaufania obywatela do państwa i stanowionego przez niego prawa, zasady ochrony praw nabytych, zasad niedziałania prawa wstecz, zasady przyzwoitej legislacji i tym samym nie może stanowić w demokratycznym państwie prawa materialno-prawnej podstawy rozstrzygnięcia — decyzji kształtującej wysokość świadczenia z zaopatrzenia emerytalnego w indywidualnej sprawie;

- art. 32 ust. 1 w zw. z art. 64 ust. 1 i 2 i w zw. z art. 67 ust. 1 Konstytucji RP i art. 14 Konwencji o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności w zw. z art. 1 Protokołu nr 1 do Konwencji o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności poprzez przyjęcie za podstawę prawną decyzji art. 15c ustawy emerytalnej i tym samym arbitralne, drastyczne i nieuzasadnione obniżenie odwołującemu się emerytury policyjnej, w sytuacji, kiedy przepis ten narusza wskazane powyżej przepisy Konstytucji RP oraz prawa międzynarodowego poprzez rażące zróżnicowanie sytuacji prawnej odwołującego się, w zakresie wysokości pobieranej emerytury policyjnej przysługującej z tytułu służby po dniu 31 lipca 1990 r., w związku z uprzednim pełnieniem służby w PRL w stosunku do tych uprawnionych, którzy po raz pierwszy rozpoczęli służbę po dniu 31 lipca 1990 r. oraz naruszenie zasady poszanowania mienia;

- art. 30 i art. 47 w zw. z art. 42 ust. l i 3 w zw. z art. 45 ust. 1 Konstytucji RP w zw. z art. 6 ust. 2 i art. 8 Konwencji o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności i w Konstytucji RP poprzez naruszenie prawa do ochrony prawnej życia prywatnego, rodzinnego, czci i dobrego imienia odwołującego się, polegające na objęciu go, wobec pełnienia przez niego służby przed dniem 1 sierpnia 1990 r. w instytucjach i formacjach określonych w art. 13b ustawy emerytalnej, odpowiedzialnością zbiorową za łamanie praw człowieka przez aparat partyjno-rządowy PRL oraz niektórych funkcjonariuszy ówczesnych organów bezpieczeństwa państwa, w sytuacji, kiedy jakakolwiek wina odwołującego się, w tym zakresie nie została przypisana mu prawomocnym wyrokiem sądu;

- art. 67 ust. 1 w zw. z art. 31 ust. 3 Konstytucji RP poprzez drastyczne i nieuzasadnione obniżenie odwołującemu się emerytury policyjnej i tym sam znaczące ograniczenie zagwarantowanego mu w Konstytucji prawa do zabezpieczenia społecznego po przejściu na zaopatrzenie emerytalne, przy jednoczesnym braku wskazania innych praw i wolności, które zasługują w pierwszej kolejności na ochronę.

Powołując się na powyższe zarzuty, pełnomocnik wniósł o zmianę zaskarżonej decyzji poprzez przyznanie odwołującemu świadczenia emerytalnego w dotychczasowej wysokości oraz o zasądzenie od organu rentowego na rzecz strony odwołującej zwrotu kosztów procesu, w ty zwrotu kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych.

W uzasadnieniu odwołania pełnomocnik podkreślił, że odwołujący A. S. jest emerytem policyjnym, a w dniu 27 września 1979 r. rozpoczął służbę w Wojskach Ochrony Pogranicza. Na początku przeszedł szkolenie w Ośrodku Szkolenia (...), jako kadet Szkoły (...) w K., które ukończył w dniu 26 września 1979 r., uzyskując tytuł technika kryminalistyki w zakresie specjalności: służba specjalna. W okresie od dnia 27 września 1979 r. do dnia 15 maja 1991 r. pełnił służbę na stanowisku kontrolera w (...) W. (...). W dniu 5 lutego 1991 r. odwołujący złożył wiosek o przyjęcie go do służby w Straży Granicznej (SG) w (...) ( (...)) W.-(...). Komendant Główny Straży Granicznej rozkazem personalnym nr (...) z 24 maja 1991 r. mianował go funkcjonariuszem w służbie stałej na stanowisku kontrolera grupy kontrolerskiej. Następnie w dniu 21 maja 1991 r. odwołujący złożył ślubowanie na podstawie art. 33 ust. 1 ustawy z dnia 12 października 1990 r. o Straży Granicznej. Na stanowisku kontrolera grupy kontrolerskiej był zatrudniony do dnia 1 maja 1992 r. Komendant Główny SG w dniu 1 maja 1992 r. mianował go kontrolerem grupy kontrolerskiej (...) W.-(...). W okresie od dnia 1 maja 1992 r. do dnia 30 czerwca 1998 r. odwołujący kolejno awansował, aż do stanowiska asystenta w Kierownictwie (...). Odwołujący był wielokrotnie, awansowany w stanowiskach i w stopniach, a także nagradzany nagrodami pieniężnymi. Przez swoich przełożonych odwołujący był postrzegany jako osoba kreatywna, sumienna, zdyscyplinowana, posiadająca bogaty zasób wiedzy specjalistycznej i ogólnej z zakresu kontroli ruchu granicznego, umiejętnie wykorzystująca ją w praktycznym działaniu podczas realizowania obowiązków służbowych. Odwołujący w dniu 30 czerwca 1998 r., na własną prośbę, odszedł ze Straży Granicznej i przeszedł na emeryturę.

Pełnomocnik podkreślił, że podczas przebiegu służby odwołujący nigdy nie pracował na rzecz „państwa totalitarnego” i rzetelnie oraz sumiennie wykonywał powierzone obowiązki. Wskazał, że odwołujący nie wykonywał żadnych czynności związanych choćby pośrednio z jakimikolwiek represjami wobec obywateli. Nie przejawiał też inicjatywy w prowadzeniu pracy operacyjnej, nie wykonywał żadnych zadań operacyjnych, czy dochodzeniowo-śledczych, które mogłyby zostać uznane za służbę w bezpośrednim zwalczaniu ruchów demokratycznych. W trakcie pełnienia obowiązków zajmował się wyłącznie kontrolą dokumentów i legalnością przekraczania granicy. Pełnomocnik sformułował też zastrzeżenia w stosunku do nowelizacji ustawy o zaopatrzeniu emerytalnym funkcjonariuszy policji i innych służb mundurowych z dnia 16 grudnia 2016r. na tle zgodności tych przepisów z Konstytucją RP oraz Konwencją o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności oraz dodał, że sytuacja, w której państwo zmienia przyznane i zagwarantowane świadczenia w taki sposób, jak na mocy wskazanej ustawy, jest sprzeczne z prawem. Zdaniem pełnomocnika, wprowadzony przez ustawodawcę podział funkcjonariuszy służb mundurowych na lepszych i gorszych wypacza w istotnym stopniu zasadę równości. Funkcjonariusze w taki sam sposób narażali zdrowie i życie oraz rezygnowali z wielu uprawnień przewidzianych prawem pracy świadomi tego, że służą ojczyźnie. Nie można w tym miejscu zapominać o dyspozycyjności, odmiennościach w czasie pracy, czy szczególnym podporządkowaniu dyscyplinie służbowej. Praca w służbach mundurowych jest bowiem szczególnie trudna, co miało zostać niejako wynagrodzone przez państwo preferencyjnym systemem emerytalnym. Z kolei na podstawie ustawy z dnia 16 grudnia 2016 r. dochodzi nie tylko do naruszenia uprawnień nabytych w związku ze służbą w PRL, lecz także do niejednokrotnie drastycznego obniżenia świadczeń należnych za okres służby w III RP, co ma miejsce w sytuacji odwołującego. Nowelizacje tę należy zatem uznać za rażąco sprzeczną z zasadą demokratycznego państwa prawnego. Pełnomocnik zwrócił też uwagę, że przysługujące odwołującemu świadczenie jest prawem nabytym, a skoro żyjemy w demokratycznym państwie prawnym, to prawo nie może działać wstecz, oraz że doszło do zastosowania represji bez wykazania winy osoby, przy wrzuceniu „wszystkich do jednego worka”. W związku z powyższym, obniżenie emerytury przy uznaniu, że odwołujący pełnił służbę na rzecz totalitarnego państwa, prowadzi do naruszenia prawa do zabezpieczenia społecznego, ma charakter nieproporcjonalny i nie jest uzasadnione ochroną żadnych wartości, jakie mogą uzasadniać ograniczenie konstytucyjnych praw i wolności jednostki wskazanych w art. 31 ust. 3 Konstytucji RP. Końcowo podniósł, że Sąd ma możliwość dokonania kontroli zaskarżonej decyzji z jednoczesnym uwzględnieniem zasad konstytucyjnych (odwołanie z dnia 21 lipca 2017 r. k. 3-19 a.s.).

W odpowiedzi na odwołanie z dnia 29 czerwca 2018 r. Dyrektor Zakładu Emerytalno - Rentowego Ministerstwa Spraw Wewnętrznych i Administracji wniósł o oddalenie odwołania i zasądzenie od odwołującego się na swoją rzecz zwrotu kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych.

W uzasadnieniu odwołania organ rentowy wskazał, że zgodnie z brzmieniem art. 15 c ust. 1 w przypadku osoby, która pełniła służbę na rzecz totalitarnego państwa, o której mowa w art. 13b i która pozostawała w służbie przed dniem 2 stycznia 1999r., emerytura wynosi:

1) 0% podstawy wymiaru - za każdy rok służby na rzecz totalitarnego państwa, o której mowa w art. 13b;

2) 2,6% podstawy wymiaru - za każdy rok służby lub okresów równorzędnych ze służbą, o których mowa w art. 13 ust. 1 pkt l, la oraz 2-4.

W uzasadnieniu swojego stanowiska organ rentowy wyjaśnił, że zaskarżona decyzja została wydana zgodnie z zasadami obliczania wysokości emerytury określonymi w art. 15c ustawy o zaopatrzeniu emerytalnym funkcjonariuszy w oparciu o informację o przebiegu służby ubezpieczonego nr (...), sporządzoną przez Instytut Pamięci Narodowej w dniu 29 marca 2017 r., która była dla niego wiążąca przy wydaniu decyzji. Zakład wskazał, że wydaje decyzje w przedmiocie przyznania prawa do świadczenia i jego wysokości na podstawie materiału dowodowego zgromadzonego w sprawie. W myśl § 14 ust. 1 rozporządzenia Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z dnia 18 października 2004 r. w sprawie trybu postępowania i właściwości organu w zakresie zaopatrzenia emerytalnego funkcjonariuszy Policji, Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego, Agencji Wywiadu, Straży Granicznej, Biura Ochrony Rządu, Państwowej Straży Pożarnej Oraz ich rodzin (Dz. U. 2004, Nr 239, poz. 2404, z późn. zm.), środkiem dowodowym potwierdzającym datę i podstawę zwolnienia ze służby oraz okres służby jest zaświadczenie o przebiegu służby, sporządzone na podstawie akt osobowych funkcjonariusza, wystawione przez właściwe organy Policji, Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego, Agencji Wywiadu, Straży Granicznej, Biura Ochrony Rządu lub Państwowej Straży Pożarnej. Natomiast zgodnie z art. 13a ust. 5 ustawy z dnia 18 lutego 1994 r. o zaopatrzeniu emerytalnym funkcjonariuszy Policji, informacja o przebiegu służby jest równoważna z zaświadczeniem o przebiegu służby sporządzanym na podstawie akt osobowych przez właściwe organy. Informacja o przebiegu służby była tym samym wiążąca dla organu emerytalno-rentowego przy wydaniu przedmiotowej decyzji. Na tej podstawie Zakład ustalił wysokość emerytury odwołującego, wskazując, że złożenie do sądu odwołania od decyzji organu emerytalnego nie wstrzymuje wykonania decyzji (odpowiedź na odwołania z dnia 29 czerwca 2018 r. k. 69-70 a.s.).

Na wniosek Sądu Okręgowego w Warszawie, postanowieniem z dnia 2 sierpnia 2019 r. Sąd Apelacyjny w Warszawie III Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych przekazał sprawę do rozpoznania Sądowi Okręgowemu Warszawa-Praga w Warszawie na podstawie art. 44 k.p.c. (postanowienie z dnia 2 sierpnia 2019 r. k. 97 a.s.).

Sąd Okręgowy ustalił następujący stan faktyczny:

A. S., ur. (...), w dniu 27 września 1979 r. rozpoczął służbę w Wojskach Ochrony Pogranicza. Na początku przeszedł szkolenie w Ośrodku Szkolenia (...), jako kadet Szkoły (...) w K., które ukończył w dniu 26 września 1979 r., uzyskując tytuł technika kryminalistyki w zakresie specjalności: służba specjalna. W okresie od dnia 27 września 1979 r. do dnia 15 maja 1991 r. pełnił służbę na stanowisku kontrolera w (...) W.-(...). W dniu 5 lutego 1991 r. odwołujący złożył wiosek o przyjęcie go do służby w Straży Granicznej (SG) w (...) ( (...)) W.-(...). Komendant Główny Straży Granicznej rozkazem personalnym nr (...) z 24 maja 1991 r. mianował go funkcjonariuszem w służbie stałej na stanowisku kontrolera grupy kontrolerskiej. Następnie w dniu 21 maja 1991 r. odwołujący złożył ślubowanie na podstawie art. 33 ust. 1 ustawy z dnia 12 października 1990 r. o Straży Granicznej. Na stanowisku kontrolera grupy kontrolerskiej był zatrudniony do dnia 1 maja 1992 r. Komendant Główny SG w dniu 1 maja 1992 r. mianował go kontrolerem grupy kontrolerskiej (...) W.-(...). W okresie od dnia 1 maja 1992 r. do dnia 30 czerwca 1998 r. odwołujący kolejno awansował, aż do stanowiska asystenta w Kierownictwie (...). Przez cały okres służby w (...), odwołujący zajmował się wyłącznie kontrolą dokumentów pod kątem legalności przekraczania granicy. Obowiązki te wykonywał w kabinie kontrolnej, sprawdzając paszporty i wizy osób przekraczających granicę. Do jego zadań należała weryfikacja tego, czy dokument jest autentyczny, czy nie podlegał przeróbkom, podróbkom, np. wymianie fotografii, a także, czy został opatrzony oryginalną pieczęcią. Na podstawie tych czynności, sprawdzano, czy dana osoba nie jest poszukiwana i czy nie widnieje w kartotece kryminalnej. Jeżeli dane się zgadzały i nie było podstaw do odmowy zezwolenia na przekroczenie granicy, zapalała się zielona lampka, w przeciwnym wypadku kolor sygnalizacji był czerwony. Paszport podkładany był pod kamerę i pracownik kartoteki sprawdzał, czy dana osoba może przekroczyć granicę. Jeżeli wszystko się zgadzało, odwołujący przystawiał pieczątkę do paszportu i przepuszczał osobę, która przechodziła do kontroli celnej. Jeżeli jakaś informacja budziła wątpliwości, to wówczas powiadamiany był o tym kierownik i konkretną osobą, która chciała przekroczyć granicę zajmowali się już inni pracownicy kontroli granicznej. Odwołujący nie miał wglądu do kartotek oraz informacji na temat osób, które przekraczały granice. Sprawdzanie kartotek miało miejsce w oddzielnym pomieszczeniu i było wykonywane przez inne osoby. Odwołujący nie miał wstępu do tych pomieszczeń. Praca odwołującego w opiniach służbowych i wnioskach personalnych, była oceniana pozytywnie. Wielokrotnie stwierdzano, że odwołujący bardzo dobrze wywiązuje się z obowiązków służbowych, jest sumienny, zdyscyplinowany, koleżeński oraz subordynowany wobec swoich przełożonych, a wydawane przez nich polecenia wykonuje z dużą odpowiedzialnością i starannością. W trakcie służby odwołujący był także wielokrotnie zgłaszany do awansów, a wnioski były rozpatrywane pozytywnie. Przez okres jednego roku był Przewodniczącym Związku Zawodowego (...) Straży Granicznej. Nieformalnie pełnił też obowiązki kierownika i wystawiał wizy. Przeciwko niemu nie toczyło się żadne postępowanie sądowe, jak również postępowanie dyscyplinarne. W dniu 30 czerwca 1998 r., na własną prośbę, odwołujący odszedł ze Straży Granicznej i przeszedł na emeryturę (straż graniczna zeszyt ewidencyjny k. 24-45, zeznania odwołującego k. 144-145 a.s., dokumentacja zgromadzona w aktach IPN, załączona do akt sprawy).

W dniu 27 sierpnia 1998 r. Dyrektor Zakładu Emerytalno-Rentowego Ministerstwa Spraw Wewnętrznych i Administracji wydał decyzję nr ewid. (...) mocą, której przyznał odwołującemu prawo do emerytury policyjnej. Wysokość emerytury na dzień jej przyznania wynosiła 1.182,63 zł. Wysokość emerytury po waloryzacji od dnia 1 marca 2017 r. wyniosła 2.887,21 zł (decyzje Dyrektora ZER MSWiA z dnia 27 sierpnia 1998 r. nr ewid. (...) i z dnia 27 lutego 2017r. nr ewid. (...) – nienumerowane karty akt rentowych).

Pismem z dnia 29 marca 2017 r. Instytut Pamięci Narodowej poinformował Zakład Emerytalno-Rentowy MSWiA, że na podstawie posiadanych akt osobowych A. S. w okresie od dnia 27 września 1979 r. do dnia 31 lipca 1990 r. pełnił służbę na rzecz totalitarnego państwa, o której jest mowa w art. 13b ustawy z dnia 18 lutego 1994 r. o zaopatrzeniu emerytalnym funkcjonariuszy Policji, Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego, Agencji Wywiadu, Służby Kontrwywiadu Wojskowego, Służby Wywiadu Wojskowego, Centralnego Biura Antykorupcyjnego, Straży Granicznej, Biura Ochrony Rządu, Państwowej Służby Pożarnej i Służby Więziennej oraz ich rodzin (informacja o przebiegu służby z dnia 29 marca 2017 r. – nienumerowana karta akt rentowych).

Po uzyskaniu informacji o przebiegu służby, organ rentowy wydał w dniu 26 maja 2017 r. decyzję o nr ewid. (...) o ponownym ustaleniu wysokości emerytury policyjnej. Wyjaśniając sposób ustalenia wysokości świadczenia emerytalnego organ rentowy wskazał, że wynosi ono 32,28% podstawy wymiaru, tj. 1.242,65 zł. W zestawieniu dołączonym do decyzji wskazano, że ustalona na dzień 1 października 2017 r. wysługa obejmuje obok okresów poza służbą, okresy określone w art. 13 b ustawy liczone po 0,00%, tj. okres od dnia27 września 1979 r. do dnia 31 lipca 1990 r. w wymiarze 10 lat, 10 miesięcy i 4 dni. Jako podstawa wydania decyzji został wskazany przepis art. 15c w zw. z art. 32 ust. 1 pkt 1 ustawy z dnia 18 lutego 1994 r. o zaopatrzeniu emerytalnym funkcjonariuszy Policji, Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego, Agencji Wywiadu, Służby Kontrwywiadu Wojskowego, Służby Wywiadu Wojskowego, Centralnego Biura Antykorupcyjnego, Straży Granicznej, Biura Ochrony Rządu, Państwowej Straży Pożarnej i Służby Więziennej oraz ich rodzin (Dz. U. z 2020r. poz. 723 z późn. zm.) oraz otrzymana z IPN informacja z dnia 29 marca 2017r. nr (...) (wysługa, decyzja Dyrektora ZER MSWiA z dnia 26 maja 2017 r. o nr ewid. (...) – nienumerowane karty akt rentowych). Od w/w decyzji, ubezpieczony A. S. złożył odwołanie (odwołanie z dnia 21 lipca 2017 r. k. 3-19 a.s.).

Sąd Okręgowy ustalił powyższy stan faktyczny na podstawie materiału dowodowego zgromadzonego w aktach sprawy, w tym w aktach organu rentowego oraz aktach służbowych odwołującego z okresu służby w Straży Granicznej z lat 1979-1998. Dokumenty, na których Sąd oparł swoje ustalenia, zasługiwały w całości na uwzględnienie. Ich wiarygodności nie kwestionował zarówno odwołujący, jak i organ rentowy, a zatem okoliczności wynikające z treści tych dokumentów, należało uznać za udowodnione. Dodatkowo podstawę ustaleń faktycznych stanowiły zeznania A. S.. Zostały one ocenione jako spójne i logiczne, a nadto korespondujące z treścią dokumentów, wobec czego nie budziły wątpliwości i zostały ocenione jako wiarygodne.

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

Odwołanie A. S. od decyzji organu rentowego z dnia 26 maja 2017 r. nr ewid. (...) podlega uwzględnieniu.

Na wstępie podkreślić należy, że ubezpieczony kwestionował możliwość uznania, by służba, jaką pełnił w okresie od dnia 27 września 1979 r. do dnia 31 lipca 1990 r., była wykonywana na rzecz państwa totalitarnego. Podnosił przy tym szereg zarzutów sprzeczności zastosowanego przepisu art. 15c ustawy z dnia 18 lutego 1994 r. o zaopatrzeniu emerytalnym funkcjonariuszy Policji, Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego, Agencji Wywiadu, Służby Kontrwywiadu Wojskowego, Służby Wywiadu Wojskowego, Centralnego Biura Antykorupcyjnego, Straży Granicznej, Biura Ochrony Rządu, Państwowej Straży Pożarnej i Służby Więziennej oraz ich rodzin (Dz. U. z 2020r., poz. 723 ze zm.) - dalej jako ustawa zaopatrzeniowa - z normami Konstytucji Rzeczpospolitej Polskiej oraz przepisami Konwencji o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności.

Powołane, zastosowane wobec ubezpieczonego, przepisy wprowadzono na mocy art. 1 ustawy nowelizującej z 16 grudnia 2016r. o zmianie ustawy o zaopatrzeniu emerytalnym funkcjonariuszy Policji, Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego, Agencji Wywiadu, Służby Kontrwywiadu Wojskowego, Służby Wywiadu Wojskowego, Centralnego Biura Antykorupcyjnego, Straży Granicznej, Biura Ochrony Rządu, Państwowej Straży Pożarnej i Służby Więziennej oraz ich rodzin (Dz. U. 2016r., poz. 2270), zwanej dalej ustawą zmieniającą i jest to już druga regulacja powodująca obniżenie emerytur, a teraz także rent inwalidzkich osobom, które pełniły „służbę w organach bezpieczeństwa PRL”. Obecnie pojęcie to zastąpiono pojęciem „służby na rzecz państwa totalitarnego”, art. 15c wskazuje bowiem, że w przypadku osoby, która pełniła „służbę na rzecz totalitarnego państwa” i która pozostawała w służbie przed dniem 2 stycznia 1999 r., emerytura wynosi: 0% podstawy wymiaru – za każdy rok tej służby, a poza tym, emerytury nie podwyższa się zgodnie z treścią art. 15 ust. 2 i 3 ustawy nowelizowanej, jeżeli okoliczności uzasadniające podwyższenie wystąpiły w związku z pełnieniem służby na rzecz totalitarnego państwa, o której mowa w art. 13b. Jednocześnie ustawodawca wprowadził ograniczenie, zgodnie z którym wysokość emerytury ustalonej zgodnie z art. 15c ust. 1 i 2 nie może być wyższa niż miesięczna kwota przeciętnej emerytury wypłaconej przez Zakład Ubezpieczeń Społecznych z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych. Analogiczne rozwiązania przewiduje art. 22a w odniesieniu do ustalania wysokości rent inwalidzkich.

Należy wspomnieć, że w rozwiązaniach, poprzedzających ustawę nowelizującą z 16 grudnia 2016r., przyjętych wcześniej w ustawie z dnia 23 stycznia 2009r. (Dz. U. z 2009r., Nr 24, poz. 245) obniżono po raz pierwszy wskaźnik wysokości podstawy wymiaru emerytury za każdy rok służby w organach bezpieczeństwa państwa do 1990r. z 2,6% do 0,7%.

Zarówno Trybunał Konstytucyjny w wyroku z 20 stycznia 2010 r. (sygn. Kp 6/09), jak i Europejski Trybunał Praw Człowieka w decyzji z dnia 14 maja 2013 r. (15189/10, Lex nr 1324219) uznały wówczas, że nowe rozwiązania nie nałożyły na tę grupę emerytów nadmiernego obciążenia i dotyczyły jedynie praw nabytych niesłusznie, a więc nie można skuteczne kwestionować ich konstytucyjności. W przywołanym orzeczeniu Trybunał Praw Człowieka podkreślił również, że rozpatrywał już sprawy, w których pojawiał się problem uprzywilejowanej pozycji w sferze praw emerytalnych członków elity komunistycznej i policji politycznej w krajach postkomunistycznych oraz potwierdził prawo ustawodawcy chcącego wyeliminować niesprawiedliwe lub nadmierne świadczenia z ubezpieczeń społecznych, dążącego do likwidacji przywilejów byłych funkcjonariuszy reżimów totalitarnych do tego rodzaju działań. Równocześnie Trybunał zwrócił uwagę, że podjęte środki nie mogą być nieproporcjonalne. Rozważania jakie zostały poczynione przez Trybunał Konstytucyjny oraz Europejski Trybunał Praw Człowieka na gruncie poprzedniej „ustawy dekomunizacyjnej" będą pomocne także i przy ocenie niniejszej sprawy, właśnie z uwzględnieniem faktu, że mamy do czynienia z kolejnym swoistym rozliczaniem się z osobami arbitralnie uznanymi za służące państwu totalitarnemu.

Organ rentowy wydał zaskarżoną decyzję w oparciu o przepisy wprowadzone na mocy wspomnianego art. 1 ustawy zmieniającej. W uzasadnieniu do projektu tej ustawy wskazano, że ma ona na celu wprowadzenie rozwiązań zapewniających w pełniejszym zakresie zniesienie przywilejów emerytalnych związanych z pracą w aparacie bezpieczeństwa PRL przez ustalenie na nowo świadczeń emerytalnych i rentowych osobom pełniącym służbę na rzecz totalitarnego państwa w okresie od 22 lipca 1944 r. do 31 lipca 1990 r. Stwierdzono również, że emerytury i renty osób pełniących służbę ustalono na znacznie korzystniejszych zasadach wynikających z ustawy zaopatrzeniowej, w stosunku do osób pobierających te świadczenia na podstawie ustawy z 17 grudnia 1998r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych.

Zdaniem Sądu Okręgowego, ustawa zaopatrzeniowa, jak też wydane na jej podstawie decyzje, zasadnie budzą wątpliwości odnośnie ich zgodności z zasadą godności jednostki, zasadą rządów prawa, zasadą równości, czy zasadą proporcjonalności, z uwagi na ich wydanie po niemal 27 latach od transformacji ustrojowej oraz z zasadą sądowego wymiaru sprawiedliwości. Ustawa zaopatrzeniowa wprowadza w art. 13b oraz art. 15c i art. 22a odpowiedzialność zbiorową i swoim zakresem podmiotowym obejmuje, bez wyjątków, wszystkich byłych funkcjonariuszy organów bezpieczeństwa państwa, niezależnie od ich postawy patriotycznej, etycznej i moralnej, rodzaju wykonywanych czynności, czy zajmowanego stanowiska. Tego rodzaju regulacje zaprzeczają istocie zasady rządów prawa. Zasada ta oznacza obowiązek władz publicznych traktowania osób w sposób adekwatny i proporcjonalny do ich postawy, zasług i przewinień. Niedopuszczalne zatem jest zastosowanie jakichkolwiek represji w stosunku do osób tylko za to, że pracowały lub służyły w okresie poprzedzającym zmianę ustroju państwa polskiego. Nawet uznanie, że niektóre instytucje funkcjonujące przed tą zmianą działały w sposób budzący dziś poważne wątpliwości prawne i moralne, nie uprawnia prawodawcy do stwierdzenia, że wszystkie osoby tam zatrudnione były przestępcami. W tym też kontekście, zdaniem Sądu, działania ustawodawcy polegające na arbitralnym obniżeniu wysokości emerytury ubezpieczonemu trudno jest uzasadnić dążeniem do jakiegokolwiek słusznego celu leżącego w interesie publicznym. Zastosowanie nowego wskaźnika emerytury miało charakter automatyczny, bez uwzględnienia faktycznie wykonywanych obowiązków, jak również pełnionej funkcji przez odwołującego. Ustawa zmieniająca w gruncie rzeczy zadziałała bez rozróżnienia pomiędzy funkcjonariuszami, którzy w rzeczywistości dopuścili się czynów przestępczych oraz tymi, którzy jedynie należeli do personelu technicznego.

Ponadto nie należy pomijać faktu, że zgodnie z art. 10 ust. 1 i 2 ustawy zaopatrzeniowej prawo do emerytury policyjnej nie przysługuje funkcjonariuszowi skazanemu prawomocnym wyrokiem sądu za przestępstwo umyślne lub przestępstwo skarbowe umyślne, ścigane z oskarżenia publicznego, popełnione w związku z wykonywaniem czynności służbowych i w celu osiągnięcia korzyści majątkowej lub osobistej, albo za przestępstwo określone w art. 258 kodeksu karnego lub wobec którego orzeczono prawomocnie środek karny pozbawienia praw publicznych za przestępstwo lub przestępstwo skarbowe, które zostało popełnione przed zwolnieniem ze służby. Jednakże w takim przypadku prawomocnie skazanemu przestępcy przysługuje świadczenie na ogólnych zasadach obowiązujących w powszechnym systemie emerytalnym. Przytoczony wyżej przepis wskazuje, że ustawa zmieniająca wprowadziła pozasądową zbiorową odpowiedzialność za nieokreślony czyn z naruszeniem prawa jednostki do sądu i sprawiedliwego procesu. Obniżono określonym podmiotom emerytury i renty w sposób bardziej niekorzystny, niż jest to obecnie dopuszczalne nawet wobec funkcjonariuszy prawomocnie skazanych przez sąd za popełnione przestępstwa. Ci ostatni funkcjonariusze mogą zostać pozbawieni świadczeń emerytalnych przysługujących funkcjonariuszom służb mundurowych przez obniżenie ich do poziomu przysługującego w ramach powszechnego systemu emerytalnego.

W przedmiotowej sprawie Dyrektor Zakładu Emerytalno-Rentowego Ministerstwa Spraw Wewnętrznych i Administracji wydał zaskarżoną decyzję jedynie na podstawie informacji o przebiegu służby ubezpieczonego sporządzonej przez Instytut Pamięci Narodowej z 29 marca 2017 r. Ten dokument stanowił podstawę obniżenia emerytury policyjnej. Wymaga przy tym podkreślenia, że powyższy dokument treściowo ogranicza się jedynie do stwierdzenia, że ubezpieczony pełnił służbę na rzecz totalitarnego państwa, o której jest mowa w art. 13b ustawy zaopatrzeniowej od dnia 27 września 1979 r. do dnia 31 lipca 1990 r. Treść dokumentu nie precyzuje natomiast, na jakiej dokładnie podstawie służba ubezpieczonego została zakwalifikowana jako służba na rzecz państwa totalitarnego. W tym kontekście Sąd Okręgowy zwraca uwagę na pogląd wyrażony w postanowieniu Sądu Najwyższego z dnia 9 grudnia 2011r. (II UZP 10/11) – który też w całości podziela – zgodnie z którym sąd ubezpieczeń społecznych, rozpoznający sprawę w wyniku wniesienia odwołania od decyzji Dyrektora Zakładu Emerytalno-Rentowego Ministerstwa Spraw Wewnętrznych i Administracji w W. w sprawie ponownego ustalenia (obniżenia) wysokości emerytury policyjnej byłego funkcjonariusza Służby Bezpieczeństwa, nie jest związany treścią informacji o przebiegu służby w organach bezpieczeństwa państwa przedstawionej przez Instytut Pamięci Narodowej zarówno co do faktów (ustalonego w tym zaświadczeniu przebiegu służby), jak i co do kwalifikacji prawnej tych faktów (zakwalifikowania określonego okresu służby jako służby w organach bezpieczeństwa państwa). Z tego wynika, że ustalenia faktyczne i interpretacje prawne Instytutu Pamięci Narodowej nie mogą wiązać również sądu rozpoznającego niniejszą sprawę.

W aktualnym stanie prawnym Sąd Najwyższy również wyraził swój pogląd. W sprawie o sygn. akt III UZP 1/20 podjął w składzie 7-osobowym uchwałę z dnia 16 września 2020 r., w której stwierdził, że kryterium „służby na rzecz totalitarnego państwa” określone w art. 13b ust. 1 ustawy zaopatrzeniowej winno być oceniane na podstawie wszystkich okoliczności sprawy, w tym także na podstawie indywidualnych czynów i ich weryfikacji pod kątem naruszenia podstawowych praw i wolności człowieka.

Wprawdzie powołana uchwała zapadła w sprawie jednostkowej, ale pogląd prawny, jaki wyraził w niej Sąd Najwyższy, Sąd Okręgowy podziela. To oznacza, że w analizowanym przypadku stwierdzenie o pełnieniu przez A. S. służby na rzecz totalitarnego państwa w okresie od dnia 27 września 1979 r. do dnia 31 lipca 1990r. nie może być dokonane wyłącznie na podstawie informacji Instytutu Pamięci Narodowej - Komisji Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu (kryterium formalnej przynależności do służb), lecz na podstawie wszystkich okoliczności sprawy, w tym także na podstawie indywidualnych czynów i ich weryfikacji pod kątem naruszenia podstawowych praw i wolności człowieka służących reżimowi komunistycznemu (art. 13b ust. 1 w związku z art. 13a ust. 1 ustawy z dnia 18 lutego 1994r.). W tym kontekście Sąd Najwyższy w motywach powołanej uchwały zwrócił również uwagę, że pozbawienie sądu ubezpieczeń społecznych prawa do przeprowadzenia interpretacji przepisu art. 13b ust. 1 ustawy zaopatrzeniowej naruszałoby wprost art. 45 ust. 1 Konstytucji RP. Sąd Najwyższy uznał, że rolą sądu powszechnego jest w szczególności ustalenie długości okresu i miejsca pełnienia służby oraz stanowiska i stopnia służbowego odwołującego. Przy tym istotne jest ustalenie indywidualnych czynów konkretnej osoby pod kątem zweryfikowania, czy naruszały one podstawowe prawa i wolności człowieka.

Uwzględniając powołane poglądy, Sąd Okręgowy przeprowadził w przedmiotowej sprawie postępowanie dowodowe, w wyniku którego ustalił, że w przypadku A. S. nie zachodziły okoliczności pozwalające na zakwalifikowanie jego służby w okresie od dnia 27 września 1979 r. do dnia 31 lipca 1990 r. jako służby na rzecz państwa totalitarnego. Zebrany w sprawie materiał dowodowy, zdaniem Sądu, nie daje podstaw do ustalenia, że ubezpieczony swoimi działaniami w jakikolwiek sposób naruszył prawa człowieka podczas służby w w/w okresie, bądź też że popełnił jakiekolwiek przestępstwo ścigane z oskarżenia publicznego, czy prywatnego. Sąd zwrócił przy tym uwagę, że zgodnie z treścią art. 13b ust. 1 pkt 5 lit. c i pkt 6 a) ustawy zaopatrzeniowej – co prawdopodobnie stanowiło podstawę negatywnej kwalifikacji służby odwołującego przez IPN – za służbę na rzecz totalitarnego państwa uznaje się służbę od dnia 22 lipca 1944 r. do dnia 31 lipca 1990 r. m.in. w jednostkach Milicji Obywatelskiej, a także w (...) oraz Wojsku Ochrony Pogranicza. W przypadku A. S., z jego dokumentacji osobowej potwierdzającej przebieg służby, wynika że w okresie od dnia 27 września 1979 r. do dnia 31 lipca 1990 r. był pracownikiem (...) ( (...)) W.-(...). Zgromadzone dokumenty nie potwierdzają jednak, aby A. S. wykonywał jakiekolwiek czynności wywiadowcze i kontrwywiadowcze. Takiego wniosku, zdaniem Sądu, nie można wyprowadzić wyłącznie z faktu zatrudnienia w danej jednostce organizacyjnej MSWiA. Jedyne informacje dotyczące czynności, jakie odwołujący wykonywał, wynikają z jego zeznań oraz z opinii służbowych oraz wniosków personalnych. Zgodnie z tymi informacjami odwołujący, w całym w/w okresie czasu zajmował się kontrolą paszportów i wiz na granicy. Nie wykonywał przy tym żadnych czynności operacyjnych, nie prowadził rozmów operacyjnych, nie spotykał się z Naczelnikami Wydziałów komórek operacyjnych. Odwołujący nie miał również wglądu do kartotek oraz informacji na temat osób, które przekraczały granicę. Sprawdzanie kartotek miało miejsce w oddzielnym pomieszczeniu i było wykonywane przez inne osoby. Odwołujący nie miał wstępu do tych pomieszczeń. Otrzymywał wyłącznie od określonych osób informację, czy może kogoś przepuścić przez granicę, czy też nie. Jeżeli decyzja była pozytywna to do jego zadań należało przystawienie pieczątki w paszporcie, a jeżeli negatywna to dana osoba była już kontrolowana przez kierownika i w tym etapie odwołujący nie uczestniczył. Ponadto z opinii służbowych wynika, że A. S. był dobrym pracownikiem, prezentował cechy osoby sumiennej, zdyscyplinowanej, subordynowanej, koleżeńskiej, zaangażowanej społecznie oraz o nie budzącej wątpliwości postawie politycznej, a ponadto był nagradzany oraz typowany do awansów. Informacje uzyskane na podstawie powyższych dokumentów nie pozwalają zatem na ustalenie, że odwołujący w latach 1979-1990 dopuścił się jakichkolwiek naruszeń prawa m.in. poprzez uczestnictwo w praktykach bezprawia.

Jednocześnie wskazać należy, że zgodnie z zasadą kontradyktoryjności obowiązującą w procesie cywilnym, to na stronach postępowania ciąży obowiązek udowodnienia swoich twierdzeń poprzez prezentowanie materiału dowodowego na ich poparcie. W myśl art. 232 k.p.c. to strony są obowiązane wskazywać dowody dla stwierdzenia faktów, z których wywodzą skutki prawne. Zasada kontradyktoryjności i dowodzenia swoich twierdzeń obowiązuje również w odrębnym postępowaniu w sprawach z zakresu ubezpieczeń społecznych (wyrok Sądu Najwyższego z dnia 9 grudnia 2008r., I UK 151/08). Zaskarżenie decyzji organu rentowego nie powoduje zmiany w rozkładzie ciężaru dowodu. Jednocześnie wskazać trzeba, że w sytuacji, gdy zmiana decyzji organu rentowego następuje niejako z inicjatywy organu, to na organie spoczywa powinność udowodnienia faktów, z których wywodzi skutki prawne w postaci zmiany decyzji. Tymczasem w przedmiotowej sprawie organ rentowy nie wykazał się inicjatywą dowodową i nie zakwestionował argumentów przedstawionych przez stronę odwołującą się, a dotyczących zadań wykonywanych w latach 1979-1990. Swoje stanowisko w zakresie oceny przebiegu służby odwołującego oparł wyłącznie na informacji Instytutu Pamięci Narodowej, nie czyniąc zadość obowiązkowi dowodzenia, o którym była mowa.

Wobec powyższego, Sąd Okręgowy zważył, że w przypadku odwołującego przepisy ustawy zmieniającej z dnia 16 grudnia 2016r. nie mogły mieć zastosowania. W ocenie Sądu, biorąc pod uwagę, że w toku procesu nie ujawniono żadnych dowodów przestępczej działalności A. S., zarzut współudziału w bezprawiu w okresie pełnienia służby w latach 1979-1990, bez badania indywidualnej winy i popełnionych czynów, uzasadnia naruszenie zasady godności wobec odwołującego. Stwierdzając zatem brak podstaw do zastosowania art. 15c ustawy zaopatrzeniowej, na podstawie art. 477 ¹⁴ § 2 k.p.c., Sąd Okręgowy zmienił zaskarżoną decyzję z dnia 26 maja 2017 r. o nr ewid. (...) w sposób określony w pkt 1 sentencji wyroku.

O kosztach zastępstwa procesowego, Sąd orzekł w pkt 2 wyroku na podstawie art. 98 § 1 i 3 k.p.c., zasądzając od organu rentowego na rzecz odwołującego kwotę 180 zł, której wysokość została ustalona na podstawie § 9 ust. 2 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z 22 października 2015 r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych (Dz. U. z 2017r. poz. 1799).

SSO Renata Gąsior

ZARZĄDZENIE

(...)