Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 4 marca 2021 r.

Sąd Okręgowy Warszawa-Praga w Warszawie VII Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych

w składzie:

Przewodniczący SSO Renata Gąsior (spr.)

Sędziowie SO Dorota Michalska

SO Małgorzata Jarząbek

po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w dniu 4 marca 2021 r. w Warszawie

sprawy J. G. reprezentowanej przez przedstawiciela ustawowego S. G.

przeciwko (...) Zespołowi do Spraw Orzekania o Niepełnosprawności w W.

o ustalenie niepełnosprawności

na skutek apelacji wniesionej przez organ rentowy

od wyroku Sądu Rejonowego dla Warszawy Pragi-Północ w Warszawie
VI Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych z dnia 24 czerwca 2020 r., sygn. akt VI U 314/18

1.  zmienia zaskarżony wyrok w ten sposób, że stwierdza, że nie istnieje u J. G. konieczność stałej lub długotrwałej opieki lub pomocy innej osoby w związku ze znacznie ograniczoną możliwością samodzielnej egzystencji,

2.  w pozostałym zakresie oddala apelację.

SSO Dorota Michalska SSO Renata Gąsior SSO Małgorzata Jarząbek

UZASADNIENIE

Wyrokiem z dnia 24 czerwca 2020 r. Sąd Rejonowy dla Warszawy Pragi-Północ w Warszawie VI Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych, orzekając w sprawie J. G. przeciwko (...) Zespołowi do Spraw Orzekania o Niepełnosprawności w W., zmienił zaskarżoną decyzję z dnia 16 lipca 2018 r., nr: (...) w ten sposób, że zaliczył odwołującą się J. G. do osób niepełnosprawnych na stałe ze wskazaniem, że istnieje konieczność stałej lub długotrwałej opieki lub pomocy innej osoby w związku ze znacznie ograniczoną możliwością samodzielnej egzystencji, a także istnieje konieczność współudziału na co dzień opiekuna w procesie jej leczenia, rehabilitacji i edukacji.

Sąd I instancji wskazał, że orzeczeniem z 16 lipca 2018 r., nr (...) (...) w W. utrzymał w mocy zaskarżone orzeczenie o niepełnosprawności (...) Zespołu do Spraw Orzekania o Niepełnosprawności w W. z dnia 23 kwietnia 2018 r., nr (...) wydane w sprawie J. G. urodzonej (...) w W.. W orzeczeniu tym (...) Zespół Do Spraw Orzekania o Niepełnosprawności w W. orzekł, że odwołująca nie zalicza się do osób niepełnosprawnych.

Sąd Rejonowy na podstawie przeprowadzonego dowodu z opinii biegłych sądowych z zakresu chorób dzieci, neurologii dziecięcej, jak również biegłego z zakresu diabetologii ustalił, że niepełnosprawność ruchowa istniejąca u odwołującej wynika z trwałego uszkodzenia splotu ramiennego typu E. i powstała ona w czasie porodu. Obecny stan funkcjonalny dziecka wynika z systematycznej i długo prowadzonej rehabilitacji. Proces ten nie zniwelował jednak całkowicie zaburzeń ruchu kończyny. W przypadku zaprzestania rehabilitacji funkcja ruchowa ręki może ulec znacznemu pogorszeniu. Nie istnieje możliwość, aby całkowicie zniwelować objawy porażenia splotu ramiennego, ewentualny zabieg operacyjny nie gwarantuje powrotu całkowitej sprawności kończyny, może on jedynie częściowo poprawić jej funkcję. Dziecko jest aktywne. Podczas zabawy i badania stale utrzymuje ułożenie lewej kończyny górnej w rotacji wewnętrznej i przywiedzeniu. Kończyna jest czynna w stawie ramiennym przy zgięciu 150 stopni z zaznaczonym nieprawidłowym wzorcem ruchu, wyprost około 20 stopni, brak jest rotacji zewnętrznej - 30 stopni przykurcz. Przenosi ramię poza linię tułowia. Zachowany został pełen zakres ruchów biernych w stawie ramiennym z wyjątkiem rotacji zewnętrznej w pozycji odwiedzenia, przywiedzenia i uniesienia. Staw łokciowy wykazuje pełne zgięcie, wyprost około 5-10 stopni, ograniczona jest supinacja przedramienia około 30 stopni, pronacja jest pełna. Ręka w pozycji pośredniej, palce w pełnej ruchomości biernej stale ułożone w lekkim zamknięciu piąstki. Występuje też osłabienie siły mięśni lewej kończyny górnej oraz widoczny jest zanik mięśni łopatki lewej i mięśnia naramiennego. Ruchy funkcjonalne kończyny górnej lewej są asymetryczne. Natomiast przy próbach ruchu lewą kończyną górną do przodu zachodzi kompensacja przez pogłębienie lordozy lędźwiowej ze zniesieniem kifozy piersiowej. Łopatka jest uniesiona wyżej, bark w protrakcji. Ciężar ciała jest przeniesiony na prawą kończynę dolną - wada postawy funkcjonalna. Na podstawie opinii biegłych sądowych, Sąd Rejonowy przyjął, że J. G. spełnia kryteria kwalifikujące ją do grupy osób z niepełnosprawnością. Niepełnosprawność występuje u niej trwale. Aktualny stan dziecka uzasadnia też konieczność stałego współudziału na co dzień opiekuna w procesie jej leczenia, rehabilitacji i edukacji.

Powyższy stan faktyczny Sąd Rejonowy ustalił w oparciu o dowody z dokumentów obejmujących orzeczenia zespołów do spraw orzekania o niepełnosprawności i opinie biegłych sądowych, specjalisty chorób dzieci i neurologii dziecięcej M. S., biegłego sądowego specjalisty chorób dziecięcych - diabetologa S. P. oraz biegłej sądowej fizjoterapeuty A. K..

W ocenie Sądu Rejonowego opinie przedstawione przez ww. biegłych były logiczne, spójne oraz nie budziły wątpliwości, co do przyjętej metodologii, poprawności, rzetelności i prawidłowości rozumowania. Biegli wypowiedzieli się zgodnie w przedmiocie tego, czy odwołująca jest osobą niepełnosprawną oraz czy naruszenie sprawności organizmu jest trwałe czy okresowe, na jaki czas i kiedy powstało, a także czy stan zdrowia małoletniej uzasadnia konieczność stałego współudziału na co dzień opiekuna w procesie jej leczenia, rehabilitacji i edukacji, jak również czy występuje znacznie ograniczona możliwość samodzielnej egzystencji uzasadniająca konieczność stałej lub długotrwałej opieki innej osoby. Przedstawione przez biegłych opinie były zgodne z wymaganiami art. 285 k.p.c., tj. zawierały uzasadnienie i były wyczerpujące. Powołując się na utrwalone orzecznictwo Sądu Najwyższego, Sąd Rejonowy wskazał, że integralnymi elementami treści każdej prawidłowo sporządzonej opinii są: sprawozdanie z dokonanych czynności i spostrzeżeń, odpowiedzi na postawione biegłemu pytania, udzielone w sposób kategoryczny, jego wnioski oraz uzasadnienie pozwalające na sprawdzenie przez Sąd logicznego toku rozumowania biegłego. W ocenie Sądu I instancji przedstawione w sprawie opinie spełniały ww. wymagania. Brak było jakichkolwiek podstaw do kwestionowania ich zasadności. Biegli wydali je po przeprowadzeniu badania odwołującej się. Znali przebieg jej leczenia, zapoznali się z dokumentacją medyczną. Sąd Rejonowy przyjął zatem ustalenia dokonane przez ww. biegłych za własne.

Sąd Rejonowy zważył, że odwołanie zasługuje na uwzględnienie. Z uwagi na to, że odwołująca nie ukończyła 16 lat, podstawę orzeczenia stanowił art. 4a ust. 1 ustawy z dnia 27 sierpnia 1997 r. o rehabilitacji zawodowej i społecznej i zatrudnianiu osób niepełnosprawnych (Dz. U. z 2021 r., poz. 159 ze zm.), w myśl którego osoby, które nie ukończyły 16 roku życia zaliczane są do osób niepełnosprawnych, jeżeli mają naruszoną sprawność fizyczną lub psychiczną o przewidywanym okresie trwania powyżej 12 miesięcy z powodu wady wrodzonej, długotrwałej choroby lub uszkodzenia organizmu, powodującą konieczność zapewnienia im całkowitej opieki lub pomocy w zaspokajaniu podstawowych potrzeb życiowych w sposób przewyższający wsparcie potrzebne osobie w danym wieku. Z art. 4 ust. 4 przywołanej powyżej ustawy wynika, że niezdolność do samodzielnej egzystencji oznacza naruszenie sprawności organizmu w stopniu uniemożliwiającym zaspokajanie bez pomocy innych osób podstawowych potrzeb życiowych, za które uważa się przede wszystkim samoobsługę, poruszanie się i komunikację.

Dyspozycja § 29 ust. 1 pkt 2 i ust. 2 rozporządzenia Ministra Gospodarki, Pracy i Polityki Społecznej z dnia 15 lipca 2003 r. w sprawie orzekania o niepełnosprawności i stopniu niepełnosprawności (tekst jedn. Dz. U. z 2018 poz. 2027) doprecyzowuje, że przez długotrwałą opiekę i pomoc w pełnieniu ról społecznych należy rozumieć konieczność jej sprawowania przez okres powyżej 12 miesięcy, przy czym konieczność sprawowania opieki oznacza całkowitą zależność osoby od otoczenia polegającą na pielęgnacji w zakresie higieny osobistej i karmienia lub w wykonaniu czynności samoobsługowych, prowadzeniu gospodarstwa domowego oraz ułatwieniu kontaktów ze środowiskiem. Konieczność udzielenia pomocy, w tym również w pełnieniu ról społecznych oznacza z kolei zależność osoby od otoczenia, polegającą na udzieleniu wsparcia w czynnościach samoobsługowych, współdziałaniu w procesie leczenia, rehabilitacji, edukacji oraz pełnieniu ról społecznych właściwych dla każdego człowieka, zależnych od wieku, płci, czynników społecznych i kulturowych. Zgodnie z § 1 rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Społecznej z dnia 1 lutego 2002 r. w sprawie kryteriów oceny niepełnosprawności u osób w wieku do 16 roku życia (Dz. U. z 2002 r. nr 17 poz. 162) przy ocenie niepełnosprawności dziecka bierze się pod uwagę rodzaj i przebieg procesu chorobowego oraz jego wpływ na stan czynnościowy organizmu, sprawność fizyczną i psychiczną procesu chorobowego oraz jego wpływ na stan czynnościowy organizmu, sprawność fizyczną i psychiczną dziecka oraz stopień jego przystosowania do skutków choroby lub naruszenia, sprawności organizmu oraz możliwość poprawy stanu funkcjonalnego pod wpływem leczenia i rehabilitacji. 

Sąd Rejonowy podkreślił, że przedstawiciel ustawowa małoletniej nie zgodziła się z orzeczeniem wydanym przez (...) Zespół do Spraw Orzekania o Niepełnosprawności w W., że małoletnia odwołująca się nie jest osobą niepełnosprawną. Rozstrzygnięcie tej kwestii wymagało wiadomości specjalnych z zakresu pediatrii, neurologii dziecięcej, fizjoterapii (art. 278 § 1 k.p.c.), toteż Sąd dopuścił dowód z opinii biegłych sądowych z ww. specjalności. Poczynione w oparciu o ich opinie ustalenia odnośnie stanu zdrowotnego małoletniej w ocenie Sądu Rejonowego wskazują, że dziecko jest osobą niepełnosprawną na stałe oraz istnieje konieczność stałej lub długotrwałej opieki lub pomocy innej osoby w związku ze znacznie ograniczoną możliwością samodzielnej egzystencji, a także istnieje konieczność współudziału na co dzień opiekuna w procesie jej leczenia, rehabilitacji i edukacji. Biegli sądowi byli w tym przedmiocie zgodni, a ich opinie korespondowały ze sobą. Opisane przez biegłych dysfunkcje, problemy zdrowotne małoletniej są tak poważne, że niewątpliwie uzasadniają zaliczenie odwołującej się do osób niepełnosprawnych zgodnie z powołanymi wyżej przepisami prawa z uwzględnieniem wymienionych wyżej wskazań. Wobec tego niezasadnym było przyjęcie przez (...), że odwołująca się nie zalicza się do kręgu osób niepełnosprawnych. Na tej podstawie, Sąd Rejonowy doszedł do przekonania, że zgromadzony w sprawie materiał dowodowy daje podstawy do zmiany zaskarżonego orzeczenia (...), co skutkowało uwzględnieniem odwołania i orzeczeniem jak w sentencji na podstawie art. 477 ¹⁴ § 2 k.p.c.

(...) Zespół Do Spraw Orzekania o Niepełnosprawności w dniu 16 września 2020 r. wniósł apelację, zaskarżając w/w wyrok Sądu I instancji w całości, zarzucając mu naruszenie:

- art. 4a ust. 1 ustawy z dnia 27 sierpnia 1997 r. o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnieniu osób niepełnosprawnych (Dz. U. z 2021 r. poz. 159);

- art. 6b ust. 3 pkt 7 i pkt 8 ustawy z dnia 27 sierpnia 1997 r. o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnieniu osób niepełnosprawnych (Dz. U. z 2021 r. poz. 159);

- § 29 ust. 1 pkt 2 rozporządzenia Ministra Gospodarki, Pracy i Polityki Społecznej z dnia 15 lipca 2003 r. w sprawie orzekania o niepełnosprawności i stopniu niepełnosprawności (Dz. U. z 2018 r. poz. 2027, ze zm.);

- w § 3 ust. 6 rozporządzenia Ministra Gospodarki, Pracy i Polityki Społecznej z dnia 15 lipca 2003 r. w sprawie orzekania o niepełnosprawności i stopniu niepełnosprawności (Dz. U. z 2018 r. poz. 2027, ze zm.).

Skarżący wniósł o uchylenie zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania ewentualnie o jego zmianę i oddalenie odwołania. W uzasadnieniu, (...) Zespół Do Spraw Orzekania o Niepełnosprawności wskazał, że zawarta w art. 4a ust. 1 ustawy z dnia 27 sierpnia 1997 r. o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnieniu osób niepełnosprawnych definicja niepełnosprawności w sposób jednoznaczny wskazuje, że nie jest osobą niepełnosprawną osoba, która ma naruszoną sprawność fizyczną lub psychiczną o przewidywanym okresie trwania powyżej 12 miesięcy, z powodu wady wrodzonej, długotrwałej choroby lub uszkodzenia organizmu, ale z tego powodu nie wymaga zapewnienia całkowitej opieki lub pomocy w zaspokajaniu podstawowych potrzeb życiowych w sposób przewyższający wsparcie potrzebne osobie w danym wieku. Oczywistym jest, że osoby, do których adresowany jest wyżej wskazany przepis z natury swojego rozwoju psychofizycznego nie są co do zasady zdolne do zaspokajania podstawowych potrzeb życiowych. Zatem przedmiotowa „zdolność", która decyduje o możliwości lub nie, zaliczenia do osób niepełnosprawnych, wymaga odpowiedniej relatywizacji do normy wiekowej osób pełnosprawnych. Z kolei ocena konieczności zapewnienia podstawowych potrzeb życiowych musi być dodatkowo relatywizowana do sytuacji adekwatnej do dzieci zdrowych, które ze swej natury zdolność do samodzielnej egzystencji mają tylko pozornie. Zatem o niepełnosprawności nie decyduje sam fakt występowania stanu chorobowego lub opóźnienia w rozwoju dziecka, lecz ocena, czy i w jakim zakresie wywołuje on skutki polegające na konieczności zapewnienia całkowitej opieki lub pomocy relatywnie do opieki i pomocy, jaka jest niezbędna dziecku w danym wieku chronologicznym. Poza ustaleniem niepełnosprawności skład orzekający o niepełnosprawności ma obowiązek ustosunkować się do wskazań zawartych w orzeczeniu m.in. punktu 7 konieczności stałej lub długotrwałej opieki lub pomocy innej osoby w związku ze znacznie ograniczoną możliwością samodzielnej egzystencji i punkt 8 konieczności stałego współudziału na co dzień opiekuna dziecka w procesie jego leczenia, rehabilitacji i edukacji. W przypadku osób w wieku do 16 roku życia przepisy rozporządzenia w sprawie kryteriów oceny niepełnosprawności u osób w wieku do 16 roku życia (§ 2 ust. 1) w sposób jednoznaczny wskazują na konkretne stany chorobowe, które warunkują możliwość zaliczenia dziecka do osób niepełnosprawnych. Skład orzekający ustalił, że małoletnia osiągnęła oczekiwany etap rozwoju w zakresie zaspokajania podstawowych potrzeb życiowych, a wskazane ograniczenia nie powodowały konieczności zapewnienia dziecku stałej opieki lub pomocy w zaspokajaniu podstawowych potrzeb życiowych w sposób przewyższający wsparcie potrzebne osobie w danym wieku. Wsparcie w procesie leczenia udzielane przez rodziców nie wykraczało poza zakres wsparcia udzielanego zdrowemu dziecku. Dane zgromadzone w dokumentacji medycznej oraz przeprowadzone badanie i zebrany wywiad nie uzasadniały zaliczenia J. G. do osób niepełnosprawnych oraz uznania, że dziecko wymaga konieczności stałego współudziału na co dzień opiekuna dziecka w procesie jego leczenia, rehabilitacji i edukacji (punkt 8 wskazań). Dziecko nie spełniało dyspozycji zawartej w § 2 ust. 1 pkt 1 rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Społecznej z dnia 1 lutego 2002 r. w sprawie kryteriów oceny niepełnosprawności u osób w wieku do 16 roku życia. Skarżący zaznaczył, że aby uznać dziecko za osobę niepełnosprawną i przyznać wskazanie w punkcie 8, w funkcjonowaniu dziecka muszą występować ograniczenia w zaspokajaniu podstawowych potrzeb życiowych warunkujących konieczność udzielania pomocy dziecku wykraczającej poza wsparcie udzielane zdrowym rówieśnikom. Natomiast przyznanie wskazania 7 jest uwarunkowane wystąpieniem ograniczeń uniemożliwiających zaspokajanie podstawowych potrzeb życiowych tj. samoobsługi, komunikacji i poruszania się, co powoduje konieczność wykonywania tych czynności za dziecko. W ocenie skarżącego, zebrany materiał dowodowy potwierdza, że J. G. wymaga wsparcia w realizowaniu procesu leczenia. Konieczność leczenia, czy rehabilitacji nie stanowi jednak kryterium niepełnosprawności, jeśli dziecko nie ma istotnych ograniczeń w zaspokajaniu podstawowych potrzeb życiowych, biorąc pod uwagę możliwości rozwojowe zgodnie z wiekiem. Skarżący dodał, że zgodnie z § 3 ust. 6 rozporządzenia w sprawie orzekania o niepełnosprawności i stopniu niepełnosprawności, niepełnosprawność dziecka orzeka się na czas określony, jednak na okres nie dłuższy niż do ukończenia przez dziecko 16 roku życia. W związku z tym okres ważności orzeczenia o niepełnosprawności J. G., orzeczony przez Sąd nie może być dłuższy niż do ukończenia 16 roku życia dziecka. Natomiast osobom, które ukończyły 16 lat wydaje się orzeczenie o stopniu niepełnosprawności. Mając na uwadze powyższą argumentację, skarżący wskazał, że na podstawie dostarczonej w dniu posiedzenia składu orzekającego dokumentacji i badania, jak również kierując się kryteriami orzekania o niepełnosprawności, decyzja w/w zespołu została wydana zgodnie z obowiązującymi przepisami regulującymi orzekanie o niepełnosprawności (apelacja k. 163-165 a.s.).

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

Apelacja (...) Zespołu Do Spraw Orzekania o Niepełnosprawności zasługuje na częściowe uwzględnienie.

Zgodnie z treścią art. 4a ust. 1 ustawy z 27 sierpnia 1997 r. o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych (Dz. U. z 2021 r. poz. 159) osoby, które nie ukończyły 16 roku życia zaliczane są do osób niepełnosprawnych, jeżeli mają naruszoną sprawność fizyczną lub psychiczną o przewidywanym okresie trwania powyżej 12 miesięcy, z powodu wady wrodzonej, długotrwałej choroby lub uszkodzenia organizmu, powodującą konieczność zapewnienia im całkowitej opieki lub pomocy w zaspokajaniu podstawowych potrzeb życiowych w sposób przewyższający wsparcie potrzebne osobie w danym wieku. Zwrócić należy uwagę, że art. 6b ust. 3 pkt 7 cyt. wyżej ustawy stanowi, że poza ustaleniem niepełnosprawności lub stopnia niepełnosprawności w orzeczeniu Zespołu winny być zawarte wskazania o konieczności stałej lub długotrwałej opieki lub pomocy innej osoby w związku ze znacznie ograniczoną możliwością samodzielnej egzystencji.

Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 16 maja 2017 r., w sprawie I UK 198/16, wskazał, że wprawdzie z art. 4a ust. 1 ustawy z dnia 27 sierpnia 1997 r. o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych wynika, że osoby, które nie ukończyły 16 roku życia zaliczane są do osób niepełnosprawnych, jeżeli mają naruszoną sprawność fizyczną lub psychiczną o przewidywanym okresie trwania powyżej 12 miesięcy, z powodu wady wrodzonej, długotrwałej choroby lub uszkodzenia organizmu, powodującą konieczność zapewnienia im całkowitej opieki lub pomocy w zaspakajaniu podstawowych potrzeb życiowych w sposób przewyższający wsparcie potrzebne osobie w danym wieku, ale już z art. 6b ust. 3 pkt 7 tej ustawy wynika jedynie warunek konieczności stałej lub długotrwałej, a zatem niekoniecznie całkowitej opieki lub pomocy w związku ze znacznie ograniczoną możliwością samodzielnej egzystencji, która także nie musi być zupełna. Sąd Najwyższy wskazał, że przeciwne restrykcyjne rozumienie konieczności zapewnienia dziecku całkowitej opieki lub pomocy w zaspokajaniu wszelkich jego potrzeb życiowych w sposób przewyższający wsparcie innemu dziecku w takim samym wieku nie powinno wykluczać pozytywnego orzekania o niepełnosprawności dzieci do lat 16 dotkniętych istotnymi schorzeniami lub uszkodzeniami organizmu, które nie mogą dyskryminować niepełnosprawnych dzieci do lat szesnastu w porównaniu do osób niepełnosprawnych powyżej tej granicy wiekowej (powyżej 16 roku życia), których zaliczenie do znacznego stopnia niepełnosprawności nie zależy ani nie wymaga sprawowania całkowitej, ale jedynie stałej lub długotrwałej opieki i pomocy innych osób w związku z niezdolnością do samodzielnej egzystencji (art. 4 ust. 1 ustawy). W celu usunięcia takich kontrowersji minister właściwy do spraw zabezpieczenia społecznego w porozumieniu z ministrem zdrowia uzyskał ustawową delegację do określenia w drodze rozporządzenia kryteriów oceny niepełnosprawności u osób w wieku do 16 roku życia (art. 4a ust. 2 ustawy). Kryteria te zostały wymienione w rozporządzeniu Ministra Pracy i Polityki Społecznej z dnia 1 lutego 2002 r. w sprawie kryteriów oceny niepełnosprawności u osób w wieku do 16 roku życia (Dz. U. z 2002 r. Nr 17, poz. 162 z późn. zm.) - zwanym rozporządzeniem.

Zgodnie z § 1 rozporządzenia oceny niepełnosprawności u osoby w wieku do 16 roku życia, zwanej dalej "dzieckiem", dokonuje się na podstawie następujących kryteriów:

1) przewidywanego okresu trwania upośledzenia stanu zdrowia z powodu stanów chorobowych, o których mowa w § 2, przekraczającego 12 miesięcy,

2) niezdolności do zaspokajania podstawowych potrzeb życiowych, takich jak: samoobsługa, samodzielne poruszanie się, komunikowanie z otoczeniem, powodującej konieczność zapewnienia stałej opieki lub pomocy, w sposób przewyższający zakres opieki nad zdrowym dzieckiem w danym wieku, albo

3) znacznego zaburzenia funkcjonowania organizmu, wymagającego systematycznych i częstych zabiegów leczniczych i rehabilitacyjnych w domu i poza domem.

Zgodnie z § 3 ust. 1 powyższego rozporządzenia, przy orzekaniu o niepełnosprawności osoby, która nie ukończyła 16 roku życia, zwanej dalej „dzieckiem” bierze się pod uwagę zaświadczenie lekarskie zawierające opis stanu zdrowia, wydane przez lekarza, pod którego opieką lekarską znajduje się dziecko i inne posiadane dokumenty mogące mieć wpływ na ustalenie niepełnosprawności, ocenę stanu zdrowia wystawioną przez przewodniczącego składu orzekającego, zawierającą opis choroby zasadniczej i wyniki dotychczasowego leczenia i rehabilitacji, opis badania przedmiotowego, rozpoznanie choroby zasadniczej i chorób współistniejących oraz rokowania odnośnie do przebiegu choroby, a także ograniczenia w funkcjonowaniu występujące w życiu codziennym w porównaniu do dzieci z pełną sprawnością psychiczną i fizyczną właściwą dla wieku dziecka, a także możliwość poprawy zaburzonej funkcji organizmu poprzez zaopatrzenie w przedmioty ortopedyczne, środki techniczne, środki pomocnicze lub inne działania. Natomiast przy ocenie obniżonej sprawności ruchowej dziecka, o której mowa w art. 6b ust. 3 pkt 9 ustawy, bierze się pod uwagę, czy niepełnosprawność powoduje ograniczenia w samodzielnym poruszaniu się i przemieszczaniu (§ 5 ust. 3).

Przy ocenie niepełnosprawności bierze się więc z jednej strony pod uwagę element medyczny - stan zdrowia dziecka, nadto czy ten stan wymaga systematycznych i częstych zabiegów leczniczych i rehabilitacyjnych albo, czy powoduje konieczność zapewnienia stałej opieki lub pomocy, w sposób przewyższający zakres opieki nad zdrowym dzieckiem w danym wieku. Biegli opiniujący małoletnią w niniejszej sprawie zgodnie stwierdzili, iż J. G. spełnia kryteria zakwalifikowania ją do grupy osób niepełnosprawnych. Wskazali również, że niepełnosprawność ruchowa istniejąca u odwołującej wynika z trwałego uszkodzenia splotu ramiennego typu E., które powstało w czasie porodu. Aktualny stan funkcjonalny dziecka wynika z systematycznej i długo prowadzonej rehabilitacji. Proces ten nie zniwelował jednak całkowicie zaburzeń ruchu kończyny. W przypadku zaprzestania rehabilitacji funkcja ruchowa ręki może ulec znacznemu pogorszeniu. Nie istnieje możliwość, aby całkowicie zniwelować objawy porażenia splotu ramiennego, ewentualny zabieg operacyjny nie gwarantuje powrotu całkowitej sprawności kończyny, może on jedynie częściowo poprawić jej funkcję. Biegli stwierdzili również, że naruszenie sprawności organizmu jest trwałe, natomiast obecny stan zdrowia małoletniej uzasadnia konieczność stałego współdziałania na co dzień opiekuna w procesie jej leczenia, rehabilitacji i edukacji. W oparciu o opinie wydane przez w/w biegłych sądowych z zakresu chorób dzieci, neurologii dziecięcej oraz diabetologa i fizjoterapeuty, Sąd Rejonowy dokonał prawidłowych ustaleń i oceny zgromadzonego w sprawie materiału w zakresie, w jakim zaliczył odwołującą się J. G. do osób niepełnosprawnych na stałe ze wskazaniem, że istnieje u niej konieczność współudziału na co dzień opiekuna w procesie leczenia, rehabilitacji i edukacji. W tym miejscu podkreślić należy, że w postępowaniu sądowym weryfikacja orzeczeń organów orzeczniczych wymaga zasięgnięcia wiadomości specjalnych. Podstawowym więc dowodem w sprawach o ustalenie stopnia niepełnosprawności jest dowód z opinii biegłego. W takim wypadku Sąd nie może poczynić ustaleń sprzecznych z opinią biegłego, jeśli jest ona prawidłowa i jeżeli odmienne ustalenia nie mają oparcia w pozostałym materiale dowodowym (por. wyroki Sądu Najwyższego z dnia 27 listopada 1974 r., II CR 748/74, z dnia 18 września 2014 r., I UK 22/14 i z dnia 24 czerwca 2015 r., I UK 345/14). Zważyć należy, że w niniejszej sprawie opinie biegłych poprzedzał dokładny wywiad, badania przedmiotowe małoletniej, analizę dokumentacji medycznej i opisy stanu jej zdrowia. Badania zostały przeprowadzone rzetelnie, wnioski opinii są jednoznaczne oraz korespondują z treścią dokumentacji medycznej oraz logicznie wynikają z opisu przebiegu badań. Z tych powodów, wbrew stanowisku skarżącego, brak jest przesłanek do negowania prawidłowości wydanych opinii w zakresie w jakim odwołująca została zaliczona do osób niepełnosprawnych na stałe ze wskazaniem, że istnieje konieczność współudziału na co dzień opiekuna w procesie jej leczenia, rehabilitacji i edukacji.

Sąd Okręgowy dokonał jednak odmiennej oceny materiału dowodowego w zakresie ustalenia, czy stan zdrowia J. G. uzasadnia konieczność stałej lub długotrwałej opieki lub pomocy innej osoby w związku ze znacznie ograniczoną możliwością samodzielnej egzystencji. Wymagało to uwzględnienia kryteriów oceny niepełnosprawności u osób w wieku do 16 roku życia, które wymieniają konkretne stany chorobowe uzasadniające i wymagające konieczności zapewnienia niepełnosprawnym do ukończenia 16 roku życia całkowitej, tj. stałej lub długotrwałej pomocy lub opieki w zaspokajaniu podstawowych potrzeb życiowych w sposób przewyższający wsparcie potrzebne zdrowym osobom w takim samym wieku, w rozumieniu art. 4a w związku z art. 6b pkt 7 i 8 ustawy. Stan niepełnosprawności dziecka do lat 16, które wymaga konieczności zapewnienia mu całkowitej opieki lub pomocy w zaspokajaniu podstawowych potrzeb życiowych w sposób przewyższający wsparcie potrzebne osobie w danym wieku (art. 4a ustawy) nie zawsze oznacza stan całkowitej ani zupełnej niemożności zaspokajania wszelkich potrzeb egzystencjalnych we własnym (samodzielnym) zakresie przez niepełnosprawne dziecko, ale zależy od ustalenia konieczności stałej lub długotrwałej opieki lub pomocy innej osoby w związku ze znacznie ograniczoną możliwością samodzielnej egzystencji (art. 6b ust. 3 pkt 7) lub konieczności stałego współudziału na co dzień opiekuna dziecka w procesie jego leczenia, rehabilitacji i edukacji (art. 6b ust. 3 pkt 8 ustawy). Biegli wydając opinie zgodnie wskazali, że naruszenie sprawności organizmu u małoletniej J. G. ma charakter trwały i nieodwracalny i istnieje u niej konieczność współdziałania opiekunów w procesie rehabilitacji, jednak małoletnia nie wymaga stałej lub długotrwałej opieki lub pomocy innej osoby w związku z istniejącą znacznie ograniczoną możliwością samodzielnej egzystencji.

Biegli przeprowadzili obszerne badania małoletniej, zwracając uwagę, że małoletnia jest dzieckiem aktywnym i samodzielnym życiowo stosownie do wieku. Podczas badania przez biegłych małoletnia sama bawiła się i była zainteresowana otoczeniem. Z powodu znacznego osłabienia siły mięśniowej lewej kończyny górnej, zaniku mięśni łopatki i mięśnia naramiennego, przy wykonywaniu czynności używa prawej kończyny górnej. Istniejąca u niej niepełnosprawność nie powoduje, że jest ona osobą niezdolną do samodzielnej egzystencji. Z zebranego w sprawie materiału dowodowego wynika, że małoletnia nie wymaga ciągłego nadzoru ze strony osób dorosłych, jak również, że ma ograniczoną możliwość komunikowania się z otoczeniem. Należy zaakcentować, że znaczne ograniczenie możliwości samodzielnego egzystowania w tym przypadku z uwagi na niedowład lewej kończyny górnej nie zawsze oznacza stan całkowitej niemożności zaspokajania potrzeb egzystencjalnych w samodzielnym zakresie przez niepełnosprawne dziecko. Wskazać bowiem należy, że stan chorobowy, który uzasadnia konieczność stałej opieki lub pomocy dziecku w procesie jego leczenia, rehabilitacji, edukacji, a nawet przy wykonywaniu normalnych czynności życia codziennego, nie jest warunkiem uznania, że dziecko wymaga konieczności stałej lub długotrwałej opieki lub pomocy ze strony innej osoby w związku ze znacznie ograniczoną możliwością samodzielnej egzystencji. Stanowisko biegłych w powyższej kwestii było zgodne, co do tego, że małoletnia nie jest osobą niezdolną do samodzielnej egzystencji. Tym samym w powyższym zakresie, podniesiony przez skarżącego zarzut naruszenia przez Sąd Rejonowy art. 6b ust. 3 pkt 7 i pkt 8 ustawy z dnia 27 sierpnia 1997 r. o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnieniu osób niepełnosprawnych, okazał się uzasadniony.

Reasumując, Sąd Okręgowy na mocy art. 386 § 1 k.p.c. zmienił zaskarżony wyrok w ten sposób, że stwierdził, iż nie istnieje u J. G. konieczność stałej lub długotrwałej opieki lub pomocy innej osoby w związku ze znacznie ograniczoną możliwością samodzielnej egzystencji, o czym orzekł w pkt 1 sentencji wyroku. W pozostałym zakresie, apelacja jako bezzasadna podlegała oddaleniu na podstawie art. 385 k.p.c. (pkt 2 wyroku).

SSO Dorota Michalska SSO Renata Gąsior SSO Małgorzata Jarząbek