Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 31 maja 2021r.

Sąd Okręgowy Warszawa - Praga w Warszawie VII Wydział Pracy
i Ubezpieczeń Społecznych

w składzie:

Przewodniczący: sędzia Agnieszka Stachurska

Protokolant: sekr. sądowy Anna Bańcerowska

po rozpoznaniu na rozprawie w dniu 28 maja 2021 roku w Warszawie

sprawy I. G.

przeciwko Dyrektorowi Zakładu Emerytalno-Rentowego Ministerstwa Spraw Wewnętrznych i Administracji w W.

o wysokość emerytury policyjnej i policyjnej renty inwalidzkiej

na skutek odwołania I. G.

od decyzji Dyrektora Zakładu Emerytalno-Rentowego Ministerstwa Spraw Wewnętrznych i Administracji w W.

z dnia 29 czerwca 2017r., nr ewid. (...) oraz

z dnia 29 czerwca 2017r., nr ewid. (...)

1.  zmienia zaskarżoną decyzję z dnia 29 czerwca 2017r., nr ewid. (...) w ten sposób, że wysokość policyjnej emerytury I. G. od dnia 1 października 2017 roku ustala w wysokości obowiązującej do dnia 30 września 2017 roku, tj. z pominięciem art. 15c i art. 22a w zw. z art. 32 ust. 1 pkt 1 ustawy z dnia 18 lutego 1994r. o zaopatrzeniu emerytalnym funkcjonariuszy Policji, Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego, Agencji Wywiadu, Służby Kontrwywiadu Wojskowego, Służby Wywiadu Wojskowego, Centralnego Biura Antykorupcyjnego, Służby Granicznej, Biura Ochrony Rządu, Państwowej Straży Pożarnej i Służby Więziennej oraz ich rodzin (Dz. U. z 2016 roku poz. 708) w brzmieniu nadanym ustawą z dnia 16 grudnia 2016 roku o zmianie ustawy o zaopatrzeniu emerytalnym funkcjonariuszy Policji, Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego, Agencji Wywiadu, Służby Kontrwywiadu Wojskowego, Służby Wywiadu Wojskowego, Centralnego Biura Antykorupcyjnego, Służby Granicznej, Biura Ochrony Rządu, Państwowej Straży Pożarnej i Służby Więziennej oraz ich rodzin (Dz. U. z 2016 roku poz. 2270);

2.  zmienia zaskarżoną decyzję z dnia 29 czerwca 2017r., nr ewid. (...) w ten sposób, że wysokość policyjnej renty inwalidzkiej I. G. od dnia 1 października 2017 roku ustala w wysokości obowiązującej do dnia 30 września 2017 roku, tj. z pominięciem art. 15c i art. 22a w zw. z art. 32 ust. 1 pkt 1 ustawy z dnia 18 lutego 1994r. o zaopatrzeniu emerytalnym funkcjonariuszy Policji, Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego, Agencji Wywiadu, Służby Kontrwywiadu Wojskowego, Służby Wywiadu Wojskowego, Centralnego Biura Antykorupcyjnego, Służby Granicznej, Biura Ochrony Rządu, Państwowej Straży Pożarnej i Służby Więziennej oraz ich rodzin (Dz. U. z 2016 roku poz. 708) w brzmieniu nadanym ustawą z dnia 16 grudnia 2016 roku o zmianie ustawy o zaopatrzeniu emerytalnym funkcjonariuszy Policji, Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego, Agencji Wywiadu, Służby Kontrwywiadu Wojskowego, Służby Wywiadu Wojskowego, Centralnego Biura Antykorupcyjnego, Służby Granicznej, Biura Ochrony Rządu, Państwowej Straży Pożarnej i Służby Więziennej oraz ich rodzin (Dz. U. z 2016 roku poz. 2270);

3.  zasądza od Dyrektora Zakładu Emerytalno – Rentowego Ministerstwa Spraw Wewnętrznych i Administracji w W. na rzecz I. G. kwotę 360,00 zł (trzysta sześćdziesiąt złotych) tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego.

sędzia Agnieszka Stachurska

UZASADNIENIE

W dniu 1 sierpnia 2017r. I. G. złożył do Sądu Okręgowego
w W. odwołanie od decyzji Dyrektora Zakładu Emerytalno-Rentowego Ministerstwa Spraw Wewnętrznych i Administracji z 29 czerwca 2017r., nr ewid. (...),
w przedmiocie ponownego ustalenia wysokości emerytury policyjnej, a także od decyzji ww. organu z 29 czerwca 2017r., nr ewid. (...), w przedmiocie ponownego ustalenia wysokości renty inwalidzkiej.

Odwołujący wniósł o uchylenie zaskarżonych decyzji, zobowiązanie Dyrektora ZER MSWiA do ponownego przeliczenia i ustalenia wysokości emerytury i renty inwalidzkiej przy uwzględnieniu, że w okresie od 9 października 1984r. do 31 lipca 1990r. wskaźnik wysokości podstawy wymiaru świadczenia wynosi 2,6 za każdy rok służby oraz nie uwzględniając obniżenia wysokości emerytury do poziomu przeciętnej emerytury wypłacanej przez ZUS z FUS, ogłoszonej przez prezesa GUS oraz o zasądzenie od Dyrektora ZER MSWiA kosztów zastępstwa procesowego według spisu kosztów, przedstawionego nie później niż na ostatniej rozprawie głównej, lub w razie nieprzedstawienia takiego zestawienia, według norm przepisanych.

Odwołujący zarzucił decyzji naruszenie przepisów Konstytucji RP, Protokołu 1 do Europejskiej Konwencji Praw Człowieka i Podstawowych Wolności, Konwencji o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności sporządzonej w Rzymie w dniu 4 listopada 1950r. oraz Karty Praw Podstawowych Unii Europejskiej poprzez arbitralne obniżenie jego osobistych praw majątkowych, wskazując że uważa wydanie decyzji o obniżeniu emerytury i renty za niezgodne z prawem i naruszające zasadę ochrony praw nabytych, zasadę sprawiedliwości społecznej oraz zasadę zaufania do państwa i tworzonego przez to państwo prawa. Oświadczył również, że nigdy nie pełnił służby celem prowadzenia działalności „przeciwko wolnościowym dążeniom Narodu Polskiego” ( odwołanie z dnia 26 lipca 2017r., k. 3 - 38 a.s.).

W odpowiedzi na odwołania, sporządzonej w dniu 3 lipca 2018r., Dyrektor Zakładu Emerytalno-Rentowy Ministerstwa Spraw Wewnętrznych i Administracji wniósł o oddalenie odwołań i zasądzenie od odwołującego kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych.

Uzasadniając wskazane stanowisko, organ rentowy wyjaśnił, że zgodnie z brzmieniem art. 15c ust. 1 ustawy z dnia 16 grudnia 2016r. o zmianie ustawy o zaopatrzeniu emerytalnym funkcjonariuszy Policji, Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego, Agencji Wywiadu, Służby Kontrwywiadu Wojskowego, Służby Wywiadu Wojskowego, Centralnego Biura Antykorupcyjnego, Straży Granicznej, Biura Ochrony Rządu, Państwowej Straży Pożarnej i Służby Więziennej oraz ich rodzin (Dz. U. 2016r., poz. 2270), w przypadku osoby, która pełniła służbę na rzecz totalitarnego państwa, o której mowa w art. 13b i która pozostawała w służbie przed dniem 2 stycznia 1999r., emerytura wynosi:

1)  0% podstawy wymiaru - za każdy rok służby na rzecz totalitarnego państwa, o której mowa w art. 13b;

2)  2,6% podstawy wymiaru - za każdy rok służby lub okresów równorzędnych ze służbą, o których mowa w art. 13 ust. 1 pkt l, la oraz 2-4.

W dalszej części organ rentowy wyjaśnił, że zaskarżone decyzje zostały wydane zgodnie z zasadami obliczania wysokości emerytury i renty określonymi w art. 15c i art. 22a ww. ustawy, w oparciu o informację o przebiegu służby ubezpieczonego nr (...), sporządzoną przez Instytut Pamięci Narodowej w dniu 15 maja 2017r., która była wiążąca przy wydawaniu decyzji (odpowiedź na odwołanie z dnia 3 lipca 2018r., k. 56 - 58 a.s.).

Na wniosek Sądu Okręgowego w Warszawie, postanowieniem z dnia 6 sierpnia 2019r. Sąd Apelacyjny w Warszawie III Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych przekazał sprawę do rozpoznania Sądowi Okręgowemu Warszawa-Praga w Warszawie na podstawie art. 44 k.p.c. (postanowienie z dnia 6 sierpnia 2019r., k. 115 a.s.).

Sąd Okręgowy ustalił następujący stan faktyczny:

Odwołujący I. G., ur. (...), posiada wykształcenie średnie. W latach 1982-1984 odbywał zasadniczą służbę wojskową, a od 9 października 1984r. był funkcjonariuszem w służbie kandydackiej – kursantem plutonu liniowego w Poododziałach Operacyjnych (...) (Wydział (...)) (...) Urzędu Ochrony Państwa. Następnie na swój wniosek od 1 sierpnia 1986r. został zatrudniony do pracy w Wydziale (...) Departamentu (...) (akta służby odwołującego tom I – ankieta osobowa k. 5; opinie służbowe, k. 42 i 109, raport, k. 90, wnioski personalne, k. 92, 95, charakterystyka służbowa, k. 96-97, wniosek o nadanie stopnia milicji obywatelskiej, k. 98-99, pochwała, k. 104; tom II – karta przebiegu służby, k. 3-5).

W trakcie pracy w powyższej jednostce odwołujący zajmował kolejno stanowiska młodszego referenta, referenta i starszego referenta. Zajmował się obsługą kancelarii tajnej. Do jego obowiązków należało dekretowanie korespondencji w dzienniku podawczym, roznoszenie zalakowanych kopert po gmachu resortu oraz dostarczenie korespondencji samochodem do departamentu znajdującego się w dzielnicy (...). Swoje obowiązki wykonywał sumiennie, a dzięki jego dokładności i systematyczności obieg dokumentów w jednostce odbywał się sprawnie i bez naruszenia zasad dotyczących ochrony tajemnicy państwowej. Odwołujący nie zapoznawał się z rozwożoną przez siebie korespondencją, której nie otwierał, ani nie wykonywał czynności operacyjnych. Poza tym nie był delegowany do innych prac niż opisane (akta osobowe odwołującego: tom I – opinie służbowe, k. 42 i 109, karta przebiegu pracy, k. 86-89; zeznania odwołującego, k. 215 a.s.).

Odwołujący w okresie od 1 sierpnia 1986r. do 31 lipca 1990r. podlegał Naczelnikowi Wydziału (...) Departamentu (...). Był oceniany jako osoba dobrze wywiązująca się z powierzonych obowiązków, zdyscyplinowana, wykonująca obowiązki sumiennie i z dużą dbałością o zachowanie tajemnicy państwowej i służbowej. W trakcie służby w 1989r. uzupełnił wykształcenie średnie i zdał egzamin dojrzałości, a ponadto ukończył kurs podoficerski i przeszkolenie chorążych. Odwołującemu nadano stopień Milicji Obywatelskiej - najpierw kaprala, a następnie młodszego chorążego (akta służby odwołującego: tom I – ankieta osobowa, k. 5; świadectwo dojrzałości, k. 35; opinie służbowe, k. 42 i 109; wnioski personalne, k. 92, 95; charakterystyka służbowa, k. 96-97; wniosek o nadanie stopnia milicji obywatelskiej, k. 98-99; świadectwo złożenia egzaminu na podoficera, k. 100; pochwała, k. 104; świadectwo złożenia egzaminu na chorążego MO, k. 114; indywidualna karta przeglądu kadrowego, k. 119-120; tom II – karta przebiegu służby, k. 3-5; zeznania odwołującego, k. 215 a.s.).

W 1990r. odwołujący pozytywnie przeszedł weryfikację i kontynuował zatrudnienie w strukturach MSW do 1994 roku, a następnie został zatrudniony jako funkcjonariusz Policji i w tym charakterze pracował do 2004r. ( zaświadczenie o przebiegu służby/zatrudnienia w resorcie spraw wewnętrznych i administracji dla celów emerytalnych, k. 7 a.r.; zeznania odwołującego, k. 215 a.s.).

Decyzją Dyrektora Zakładu Emerytalno-Rentowego Ministerstwa Spraw Wewnętrznych i Administracji z 2 sierpnia 2004r., nr ewid. (...), przyznano I. G. prawo do emerytury policyjnej. Wypłatę emerytury zawieszono z uwagi na pobieranie rocznego uposażenia w okresie od 1 lipca 2004r. do 30 czerwca 2005r. Po upływie tego okresu, od 1 lipca 2005r. odwołujący pobierał emeryturę, której wysokość ustalono na 2.303,09 zł. Na dzień 1 marca 2017r. wysokość emerytury odwołującego wynosiła 3.526,20 zł (decyzje Dyrektora ZER MSWiA: z 2 sierpnia 2004r., k. 12, z 3 czerwca 2005r., k. 14, z 27 lutego 2017r., k. 40 a.r.).

Ponadto, decyzją Dyrektora Zakładu Emerytalno-Rentowego Ministerstwa Spraw Wewnętrznych i Administracji z 2 sierpnia 2004r., nr ewid. (...), przyznano I. G. prawo do renty inwalidzkiej. Wypłatę renty zawieszono z uwagi na pobieranie rocznego uposażenia w okresie od 1 lipca 2004r. do 30 czerwca 2005r. Po upływie tego okresu, renty nie wypłacano z uwagi na pobieranie korzystniejszej policyjnej emerytury (decyzje Dyrektora ZER MSWiA: z 2 sierpnia 2004r., k. 15, z 13 marca 2007r., k. 20 a.r.).

Pismem z 15 maja 2017r. Instytut Pamięci Narodowej poinformował Zakład Emerytalno-Rentowy MSWiA, że na podstawie posiadanych akt osobowych I. G. w okresie od 1 sierpnia 1986r. do 31 lipca 1990r. pełnił służbę na rzecz totalitarnego państwa, o której jest mowa w art. 13b ustawy z dnia 18 lutego 1994r. o zaopatrzeniu emerytalnym funkcjonariuszy Policji, Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego, Agencji Wywiadu, Służby Kontrwywiadu Wojskowego, Służby Wywiadu Wojskowego, Centralnego Biura Antykorupcyjnego, Straży Granicznej, Biura Ochrony Rządu, Państwowej Służby Pożarnej i Służby Więziennej oraz ich rodzin (informacja o przebiegu służby z 15 maja 2017r., k.41 a.r.).

Pismem z 9 grudnia 2020r. Instytut Pamięci Narodowej potwierdził poprawność wystawienia informacji o przebiegu służby nr (...), wskazując jednocześnie, że przy wystawianiu ww. informacji nie dokonywano analizy ani oceny wykonywanych przez odwołującego czynności i zadań, a jedynie ustalono, czy jednostka administracyjna, w której I. G. pełnił służbę, spełnia kryteria z art. 13b ustawy zaopatrzeniowej ( pismo IPN z dnia 22 grudnia 2020r., k. 200 a.s.).

Po uzyskaniu informacji o przebiegu służby, Dyrektor Zakładu Emerytalno - Rentowego MSWiA wydał w dniu 29 czerwca 2017r. dwie decyzje o nr ewid. (...) i (...) o ponownym ustaleniu wysokości emerytury policyjnej i policyjnej renty inwalidzkiej I. G.. Wyjaśniając sposób ustalenia wysokości świadczenia emerytalnego organ rentowy wskazał, że wynosi ono 44,63% podstawy wymiaru, tj. 2.522,55 zł i wobec tego, że ustalona kwota jest wyższa od przeciętnej emerytury ogłoszonej przez Prezesa ZUS, to podlega zmniejszeniu do kwoty 2.069,02 zł. Odnosząc się z kolei do świadczenia rentowego, organ wyjaśnił, że łączna wysokość świadczenia z tytułu zaliczenia do III grupy inwalidzkiej stanowi 0,00% podstawy wymiaru i wynosi 0,00 zł, ale w związku z tym, że jest niższa od kwoty odpowiedniego świadczenia w najniższej wysokości, to podlega zwiększeniu do kwoty 750,00 zł. Jednocześnie też ustalono, że renta inwalidzka nie będzie wypłacana z uwagi na posiadanie prawa do korzystniejszej emerytury policyjnej. W zestawieniu dołączonym do decyzji wskazano, że ustalona na dzień 29 czerwca 2017r. wysługa obejmuje obok okresów poza służbą, okres składkowy przed służbą liczony wskaźnikiem 2,6% od 6 września 1982r. do 15 czerwca 1984r. w wymiarze 1 roku, 9 miesięcy i 10 dni oraz okres określony w art. 13b ustawy od 1 sierpnia 1986r. do 31 lipca 1990r. liczony po 0,0% w wymiarze 4 lat. Jako podstawa wydania decyzji zostały wskazane przepisy art. 15c w zw. z art. 32 ust. 1 pkt 1 ustawy z dnia 18 lutego 1994r. o zaopatrzeniu emerytalnym funkcjonariuszy Policji, Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego, Agencji Wywiadu, Służby Kontrwywiadu Wojskowego, Służby Wywiadu Wojskowego, Centralnego Biura Antykorupcyjnego, Straży Granicznej, Biura Ochrony Rządu, Państwowej Straży Pożarnej i Służby Więziennej oraz ich rodzin (Dz. U. z 2020r. poz. 723 z późn. zm.) oraz otrzymana z IPN informacja z 15 maja 2017r., nr (...) (wysługa, k. 7; decyzje Dyrektora ZER MSWiA z 29 czerwca 2017r., nr ewid. (...), k. 9 oraz nr ewid. (...), k. 6 tom II a.r.).

Sąd Okręgowy ustalił powyższy stan faktyczny na podstawie materiału dowodowego zgromadzonego w aktach sprawy, w tym w aktach organu rentowego oraz aktach służbowych odwołującego. Dokumenty, na których Sąd oparł swoje ustalenia, zasługiwały w całości na uwzględnienie. Ich wiarygodności nie kwestionował zarówno odwołujący, jak i organ rentowy, a zatem okoliczności wynikające z treści tych dokumentów, należało uznać za udowodnione.

Dodatkowo podstawę ustaleń faktycznych stanowiły zeznania I. G.. Zostały one ocenione jako spójne i logiczne, a nadto jako korespondujące z treścią dokumentów, wobec czego nie budziły wątpliwości i zostały ocenione jako wiarygodne.

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

Odwołanie było zasadne.

Na wstępie podkreślić należy, że ubezpieczony kwestionował możliwość uznania, by służba, jaką pełnił w okresie od dnia 1 sierpnia 1986r. do 31 lipca 1990r., była wykonywana na rzecz państwa totalitarnego. Podnosił przy tym szereg zarzutów sprzeczności zastosowanych przepisów art. 15c i art. 22a ustawy z dnia 18 lutego 1994r. o zaopatrzeniu emerytalnym funkcjonariuszy Policji, Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego, Agencji Wywiadu, Służby Kontrwywiadu Wojskowego, Służby Wywiadu Wojskowego, Centralnego Biura Antykorupcyjnego, Straży Granicznej, Biura Ochrony Rządu, Państwowej Straży Pożarnej i Służby Więziennej oraz ich rodzin (Dz. U. z 2020r., poz. 723 ze zm.) - dalej jako ustawa zaopatrzeniowa - z normami Konstytucji Rzeczpospolitej Polskiej oraz przepisami Konwencji o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności.

Powołane, zastosowane wobec ubezpieczonego, przepisy wprowadzono na mocy art. 1 ustawy nowelizującej z 16 grudnia 2016r. o zmianie ustawy o zaopatrzeniu emerytalnym funkcjonariuszy Policji, Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego, Agencji Wywiadu, Służby Kontrwywiadu Wojskowego, Służby Wywiadu Wojskowego, Centralnego Biura Antykorupcyjnego, Straży Granicznej, Biura Ochrony Rządu, Państwowej Straży Pożarnej i Służby Więziennej oraz ich rodzin (Dz. U. 2016r., poz. 2270), zwanej dalej ustawą zmieniającą i jest to już druga regulacja powodująca obniżenie emerytur, a teraz także rent inwalidzkich osobom, które pełniły „służbę w organach bezpieczeństwa PRL”. Obecnie pojęcie to zastąpiono pojęciem „służby na rzecz państwa totalitarnego”, art. 15c wskazuje bowiem, że w przypadku osoby, która pełniła „służbę na rzecz totalitarnego państwa” i która pozostawała w służbie przed dniem 2 stycznia 1999r., emerytura wynosi: 0% podstawy wymiaru - za każdy rok tej służby, a poza tym, emerytury nie podwyższa się zgodnie z treścią art. 15 ust. 2 i 3 ustawy nowelizowanej, jeżeli okoliczności uzasadniające podwyższenie wystąpiły w związku z pełnieniem służby na rzecz totalitarnego państwa, o której mowa w art. 13b. Jednocześnie ustawodawca wprowadził ograniczenie, zgodnie z którym wysokość emerytury ustalonej zgodnie z art. 15c ust. 1 i 2 nie może być wyższa niż miesięczna kwota przeciętnej emerytury wypłaconej przez Zakład Ubezpieczeń Społecznych z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych. Analogiczne rozwiązania przewiduje art. 22a w odniesieniu do ustalania wysokości rent inwalidzkich.

Należy wspomnieć, że w rozwiązaniach, poprzedzających ustawę nowelizującą z 16 grudnia 2016r., przyjętych wcześniej w ustawie z dnia 23 stycznia 2009r. (Dz. U. z 2009r., Nr 24, poz. 245) obniżono po raz pierwszy wskaźnik wysokości podstawy wymiaru emerytury za każdy rok służby w organach bezpieczeństwa państwa do 1990r. z 2,6% do 0,7%.

Zarówno Trybunał Konstytucyjny w wyroku z 20 stycznia 2010r. (sygn. Kp 6/09), jak i Europejski Trybunał Praw Człowieka w decyzji z dnia 14 maja 2013r. (15189/10, Lex nr 1324219) uznały wówczas, że nowe rozwiązania nie nałożyły na tę grupę emerytów nadmiernego obciążenia i dotyczyły jedynie praw nabytych niesłusznie, a więc nie można skuteczne kwestionować ich konstytucyjności. W przywołanym orzeczeniu Trybunał Praw Człowieka podkreślił również, że rozpatrywał już sprawy, w których pojawiał się problem uprzywilejowanej pozycji w sferze praw emerytalnych członków elity komunistycznej i policji politycznej w krajach postkomunistycznych oraz potwierdził prawo ustawodawcy chcącego wyeliminować niesprawiedliwe lub nadmierne świadczenia z ubezpieczeń społecznych, dążącego do likwidacji przywilejów byłych funkcjonariuszy reżimów totalitarnych do tego rodzaju działań. Równocześnie Trybunał zwrócił uwagę, że podjęte środki nie mogą być nieproporcjonalne. Rozważania, jakie zostały poczynione przez Trybunał Konstytucyjny oraz Europejski Trybunał Praw Człowieka na gruncie poprzedniej „ustawy dekomunizacyjnej", będą pomocne także i przy ocenie niniejszej sprawy, właśnie z uwzględnieniem faktu, że mamy do czynienia z kolejnym swoistym rozliczaniem się z osobami arbitralnie uznanymi za służące państwu totalitarnemu.

Organ rentowy wydał zaskarżone decyzje w oparciu o przepisy wprowadzone na mocy wspomnianego art. 1 ustawy zmieniającej. W uzasadnieniu do projektu tej ustawy wskazano, że ma ona na celu wprowadzenie rozwiązań zapewniających w pełniejszym zakresie zniesienie przywilejów emerytalnych związanych z pracą w aparacie bezpieczeństwa PRL przez ustalenie na nowo świadczeń emerytalnych i rentowych osobom pełniącym służbę na rzecz totalitarnego państwa w okresie od 22 lipca 1944r. do 31 lipca 1990r. Stwierdzono również, że emerytury i renty osób pełniących służbę ustalono na znacznie korzystniejszych zasadach wynikających z ustawy zaopatrzeniowej, w stosunku do osób pobierających te świadczenia na podstawie ustawy z 17 grudnia 1998r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych.

Zdaniem Sądu Okręgowego, ustawa zaopatrzeniowa, jak też wydane na jej podstawie decyzje, zasadnie budzą wątpliwości odnośnie ich zgodności z zasadą godności jednostki, zasadą rządów prawa, zasadą równości, czy zasadą proporcjonalności, z uwagi na ich wydanie po niemal 27 latach od transformacji ustrojowej oraz z zasadą sądowego wymiaru sprawiedliwości. Ustawa zaopatrzeniowa wprowadza w art. 13b oraz art. 15c i art. 22a odpowiedzialność zbiorową i swoim zakresem podmiotowym obejmuje, bez wyjątków, wszystkich byłych funkcjonariuszy organów bezpieczeństwa państwa, niezależnie od ich postawy patriotycznej, etycznej i moralnej, rodzaju wykonywanych czynności, czy zajmowanego stanowiska. Tego rodzaju regulacje zaprzeczają istocie zasady rządów prawa. Zasada ta oznacza obowiązek władz publicznych traktowania osób w sposób adekwatny i proporcjonalny do ich postawy, zasług i przewinień. Niedopuszczalne zatem jest zastosowanie jakichkolwiek represji w stosunku do osób tylko za to, że pracowały lub służyły w okresie poprzedzającym zmianę ustroju państwa polskiego. Nawet uznanie, że niektóre instytucje funkcjonujące przed tą zmianą działały w sposób budzący dziś poważne wątpliwości prawne i moralne, nie uprawnia prawodawcy do stwierdzenia, że wszystkie osoby tam zatrudnione były przestępcami. W tym też kontekście, zdaniem Sądu, działania ustawodawcy polegające na arbitralnym obniżeniu wysokości emerytury i renty inwalidzkiej ubezpieczonemu trudno jest uzasadnić dążeniem do jakiegokolwiek słusznego celu leżącego w interesie publicznym. Zastosowanie nowego wskaźnika emerytury i renty miało charakter automatyczny, bez uwzględnienia faktycznie wykonywanych obowiązków, jak również pełnionej funkcji przez odwołującego. Ustawa zmieniająca w gruncie rzeczy zadziałała bez rozróżnienia pomiędzy funkcjonariuszami, którzy w rzeczywistości dopuścili się czynów przestępczych oraz tymi, którzy jedynie należeli do personelu technicznego.

Ponadto nie należy pomijać faktu, że zgodnie z art. 10 ust. 1 i 2 ustawy zaopatrzeniowej prawo do emerytury policyjnej nie przysługuje funkcjonariuszowi skazanemu prawomocnym wyrokiem sądu za przestępstwo umyślne lub przestępstwo skarbowe umyślne, ścigane z oskarżenia publicznego, popełnione w związku z wykonywaniem czynności służbowych i w celu osiągnięcia korzyści majątkowej lub osobistej, albo za przestępstwo określone w art. 258 kodeksu karnego lub wobec którego orzeczono prawomocnie środek karny pozbawienia praw publicznych za przestępstwo lub przestępstwo skarbowe, które zostało popełnione przed zwolnieniem ze służby. Jednakże w takim przypadku prawomocnie skazanemu przestępcy przysługuje świadczenie na ogólnych zasadach obowiązujących w powszechnym systemie emerytalnym. Przytoczony wyżej przepis wskazuje, że ustawa zmieniająca wprowadziła pozasądową zbiorową odpowiedzialność za nieokreślony czyn z naruszeniem prawa jednostki do sądu i sprawiedliwego procesu. Obniżono określonym podmiotom emerytury i renty w sposób bardziej niekorzystny, niż jest to obecnie dopuszczalne nawet wobec funkcjonariuszy prawomocnie skazanych przez sąd za popełnione przestępstwa. Ci ostatni funkcjonariusze mogą zostać pozbawieni świadczeń emerytalnych przysługujących funkcjonariuszom służb mundurowych przez obniżenie ich do poziomu przysługującego w ramach powszechnego systemu emerytalnego.

W przedmiotowej sprawie Dyrektor Zakładu Emerytalno-Rentowego Ministerstwa Spraw Wewnętrznych i Administracji wydał zaskarżone decyzje jedynie na podstawie informacji o przebiegu służby ubezpieczonego sporządzonej przez Instytut Pamięci Narodowej w dniu 15 maja 2017r. Ten dokument stanowił podstawę obniżenia emerytury policyjnej i policyjnej renty inwalidzkiej. Wymaga przy tym podkreślenia, że powyższy dokument treściowo ogranicza się jedynie do stwierdzenia, że ubezpieczony pełnił służbę na rzecz totalitarnego państwa, o której jest mowa w art. 13b ustawy zaopatrzeniowej od 1 sierpnia 1986r. do dnia 31 lipca 1990r. Treść dokumentu nie precyzuje natomiast, na jakiej dokładnie podstawie służba ubezpieczonego została zakwalifikowana jako służba na rzecz państwa totalitarnego. W tym kontekście Sąd Okręgowy zwraca uwagę na pogląd wyrażony w postanowieniu Sądu Najwyższego z dnia 9 grudnia 2011r. (II UZP 10/11) – który też w całości podziela – zgodnie z którym sąd ubezpieczeń społecznych, rozpoznający sprawę w wyniku wniesienia odwołania od decyzji Dyrektora Zakładu Emerytalno-Rentowego Ministerstwa Spraw Wewnętrznych i Administracji w W. w sprawie ponownego ustalenia (obniżenia) wysokości emerytury policyjnej byłego funkcjonariusza Służby Bezpieczeństwa, nie jest związany treścią informacji o przebiegu służby w organach bezpieczeństwa państwa, przedstawionej przez Instytut Pamięci Narodowej zarówno co do faktów (ustalonego w tym zaświadczeniu przebiegu służby), jak i co do kwalifikacji prawnej tych faktów (zakwalifikowania określonego okresu służby jako służby w organach bezpieczeństwa państwa). Z tego wynika, że ustalenia faktyczne i interpretacje prawne Instytutu Pamięci Narodowej nie mogą wiązać również sądu rozpoznającego przedmiotową sprawę.

W aktualnym stanie prawnym Sąd Najwyższy również wyraził swój pogląd. W sprawie o sygn. akt III UZP 1/20 podjął w składzie 7-osobowym uchwałę z dnia 16 września 2020r., w której stwierdził, że kryterium „służby na rzecz totalitarnego państwa” określone w art. 13b ust. 1 ustawy zaopatrzeniowej powinno być oceniane na podstawie wszystkich okoliczności sprawy, w tym także na podstawie indywidualnych czynów i ich weryfikacji pod kątem naruszenia podstawowych praw i wolności człowieka.

Wprawdzie powołana uchwała zapadła w sprawie jednostkowej, ale pogląd prawny, jaki wyraził w niej Sąd Najwyższy, Sąd Okręgowy podziela. To z kolei oznacza, że w analizowanym przypadku stwierdzenie o pełnieniu przez I. G. służby na rzecz totalitarnego państwa w okresie od dnia 1 sierpnia 1986r. do dnia 31 lipca 1990r. nie może być dokonane wyłącznie na podstawie informacji Instytutu Pamięci Narodowej - Komisji Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu (kryterium formalnej przynależności do służb), lecz na podstawie wszystkich okoliczności sprawy, w tym także na podstawie indywidualnych czynów i ich weryfikacji pod kątem naruszenia podstawowych praw i wolności człowieka służących reżimowi komunistycznemu (art. 13b ust. 1 w związku z art. 13a ust. 1 ustawy z dnia 18 lutego 1994r.). W tym kontekście Sąd Najwyższy w motywach powołanej uchwały zwrócił również uwagę, że pozbawienie sądu ubezpieczeń społecznych prawa do przeprowadzenia interpretacji przepisu art. 13b ust. 1 ustawy zaopatrzeniowej naruszałoby wprost art. 45 ust. 1 Konstytucji RP. Sąd Najwyższy uznał, że rolą sądu powszechnego jest w szczególności ustalenie długości okresu i miejsca pełnienia służby oraz stanowiska i stopnia służbowego odwołującego. Przy tym istotne jest ustalenie indywidualnych czynów konkretnej osoby pod kątem zweryfikowania, czy naruszały one podstawowe prawa i wolności człowieka.

Uwzględniając powołane poglądy, Sąd Okręgowy przeprowadził w przedmiotowej sprawie postępowanie dowodowe, w wyniku którego ustalił, że w przypadku I. G. nie zachodzą okoliczności pozwalające na zakwalifikowanie jego służby w okresie od dnia 1 sierpnia 1986r. do dnia 31 lipca 1990r. jako służby na rzecz państwa totalitarnego. Zebrany w sprawie materiał dowodowy, zdaniem Sądu, nie daje podstaw do ustalenia, że ubezpieczony swoimi działaniami w jakikolwiek sposób naruszył prawa człowieka podczas służby w ww. okresie, bądź też że popełnił jakiekolwiek przestępstwo ścigane z oskarżenia publicznego, czy prywatnego. Sąd zwrócił przy tym uwagę, że zgodnie z treścią art. 13b ust. 1 pkt 4 i ust. 5 lit. d i e ustawy zaopatrzeniowej – co prawdopodobnie stanowiło podstawę negatywnej kwalifikacji służby odwołującego przez IPN – za służbę na rzecz totalitarnego państwa uznaje się służbę od dnia 22 lipca 1944r. do dnia 31 lipca 1990r. m.in. w jednostkach Milicji Obywatelskiej, a także w służbach i jednostkach organizacyjnych Ministerstwa Spraw Wewnętrznych, ich poprzedniczkach i odpowiednikach terenowych, jak również w komórkach wypełniających czynności operacyjno-techniczne niezbędne w działalności Służby Bezpieczeństwa, w tym Departamentach (...) i w Wyższej Szkole (...) Ministerstwa Spraw Wewnętrznych w L.. W przypadku I. G., z jego dokumentacji osobowej potwierdzającej przebieg służby, wynika że w ww. okresie pracował w (...) Wydziale Departamentu (...), nie wykonywał jednak żadnych czynności operacyjno-technicznych niezbędnych w działalności Służby Bezpieczeństwa. Jedyne informacje dotyczące czynności, jakie wówczas realizował znajdują się w opiniach służbowych oraz wnioskach personalnych i wnioskach o nadanie stopnia MO. Zgodnie z tymi informacjami odwołujący, pracując na stanowisku młodszego referenta, referenta i starszego referenta, zajmował się obsługą kancelarii tajnej w obiektach Ministerstwa Spraw Wewnętrznych. Wykonując taką pracę podejmował czynności związane z dekretacją i dostarczaniem korespondencji tajnej. Prowadził dziennik podawczy oraz roznosił i rozwoził korespondencję. Zeznania odwołującego w tym zakresie korespondują z treścią dokumentacji zgromadzonej w aktach służby, w szczególności z tym co wynika z opinii służbowych, w których wskazywano, że odwołujący w sposób prawidłowy i odpowiedzialny wykonuje swoje obowiązki, nie dopuszczając do naruszenia tajemnicy państwowej i służbowej.

W świetle poczynionych w sprawie ustaleń, o ile można stwierdzić, że miejsce zatrudnienia odwołującego było zbieżne ze wspomnianą wyżej pozycją art. 13b ustawy zaopatrzeniowej, to na tle cytowanego wcześniej orzecznictwa, zdaniem Sądu, okoliczność ta nie jest wystarczająca do zakwalifikowania spornego okresu służby jako służby na rzecz państwa totalitarnego skutkującego obniżeniem emerytury policyjnej i inwalidzkiej renty policyjnej. Prezentowane wyżej informacje, zdaniem Sądu, pozwoliły jedynie na ogólną ocenę charakteru pracy odwołującego jako związanej z realizowaniem czynności dotyczących obsługi kancelarii tajnej. Brak jednak jakiekolwiek informacji co do tego, czy praca odwołującego mogła być zakwalifikowana jako wchodząca w zakres czynności operacyjno-technicznych, które były niezbędne do działalności Służby Bezpieczeństwa. Dokumenty zawierają jedynie informacje o pozytywnej postawie odwołującego i o pracy przy rejestracji oraz obiegu dokumentacji tajnej. Nie pozwalają one na ocenę przebiegu służby ubezpieczonego z perspektywy zaangażowania w służbie na rzecz państwa totalitarnego, nawet w ujęciu cytowanego wyżej przepisu.

Jako istotne Sąd ocenił również i to, że odwołujący w 1990r. przeszedł weryfikację. Wówczas nie stwierdzono takich okoliczności, które dyskwalifikowałyby go jako kandydata do pracy w MSW funkcjonującym już po transformacji. Potem odwołujący podjął pracę w Policji i kontynuował ją przez wiele lat, bez zastrzeżeń.

Oprócz wymienionych okoliczności, dodatkowo wskazać należy, że zgodnie z zasadą kontradyktoryjności obowiązującą w procesie cywilnym, to na stronach postępowania ciąży obowiązek udowodnienia swoich twierdzeń poprzez prezentowanie materiału dowodowego na ich poparcie. W myśl art. 232 k.p.c. to strony są obowiązane wskazywać dowody dla stwierdzenia faktów, z których wywodzą skutki prawne. Zasada kontradyktoryjności i dowodzenia swoich twierdzeń obowiązuje również w odrębnym postępowaniu w sprawach z zakresu ubezpieczeń społecznych (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 9 grudnia 2008r., I UK 151/08). Zaskarżenie decyzji organu rentowego nie powoduje zmiany w rozkładzie ciężaru dowodu. Jednocześnie wskazać trzeba, że w sytuacji, gdy zmiana decyzji organu rentowego następuje niejako z inicjatywy organu, to na organie spoczywa powinność udowodnienia faktów, z których wywodzi skutki prawne w postaci zmiany decyzji. Tymczasem w przedmiotowej sprawie organ rentowy nie wykazał się inicjatywą dowodową i nie zakwestionował argumentów przedstawionych przez stronę odwołującą, a dotyczących zadań wykonywanych w latach 1986 - 1990. Swoje stanowisko w zakresie oceny przebiegu służby odwołującego oparł wyłącznie na informacji Instytutu Pamięci Narodowej, nie czyniąc zadość obowiązkowi dowodzenia, o którym była mowa.

Wobec powyższego, Sąd Okręgowy zważył, że w przypadku odwołującego przepisy ustawy zmieniającej z dnia 16 grudnia 2016r. nie mogły mieć zastosowania. W ocenie Sądu, biorąc pod uwagę, że w toku procesu nie ujawniono żadnych dowodów przestępczej działalności I. G., zarzut współudziału w bezprawiu w okresie pełnienia służby w latach 1986 - 1990, bez badania indywidualnej winy i popełnionych czynów, jest bezzasadny. Stwierdzając zatem brak podstaw do zastosowania art. 15c ustawy zaopatrzeniowej, na podstawie art. 477 ¹⁴ § 2 k.p.c., Sąd Okręgowy zmienił zaskarżone decyzje z dnia 29 czerwca 2017r. o numerach ewid. (...) i (...) w sposób określony w pkt 1 i 2 sentencji wyroku.

O kosztach zastępstwa procesowego Sąd orzekł na podstawie art. 98 § 1 i 3 k.p.c., zasądzając od organu rentowego na rzecz odwołującego kwotę 360 zł (180 zł w sprawie z odwołania od decyzji ustalającej wysokość emerytury policyjnej oraz 180 zł w sprawie z odwołania od decyzji ustalającej wysokość inwalidzkiej renty policyjnej), której wysokość została ustalona na podstawie § 9 ust. 2 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z 22 października 2015r. w sprawie opłat za czynności adwokackie (Dz. U. z 2015r. poz. 1800).

sędzia Agnieszka Stachurska