Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt VIII U 229/21

UZASADNIENIE

Decyzją z dnia 15 grudnia 2020 r. Zakład Ubezpieczeń Społecznych I Oddział w Ł. orzekł, iż M. T., jako spadkobierca ponosi solidarną, wraz z Ł. T., odpowiedzialność za zobowiązania spadkodawcy A. Ł. (1) zmarłego w dniu 19 grudnia 2013 roku z tytułu nieopłaconych składek na Fundusz Ubezpieczeń Społecznych, Fundusz Ubezpieczenia Zdrowotnego oraz Fundusz Pracy w łącznej kwocie 15.293,59 zł oraz że Ł. T., jako spadkobierca ponosi solidarną, wraz z M. T., odpowiedzialność za zobowiązania spadkodawcy A. Ł. (1) zmarłego w dniu 19 grudnia 2013 roku z tytułu nieopłaconych składek na Fundusz Ubezpieczeń Społecznych, Fundusz Ubezpieczenia Zdrowotnego oraz Fundusz Pracy w łącznej kwocie 15.293,59 zł

(decyzja – akta ZUS)

Uznając w/w decyzję za krzywdzącą wnioskodawca złożył odwołanie, wnosząc o jej uchylenie oraz zasądzenie kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych. Podniósł, iż wnioskiem z 12.12.2020 r. skutecznie odrzucił spadek po zmarłym A. Ł. (1) wnosząc jednocześnie o zmianę stwierdzenia nabycia spadku wydanego przez Sąd Rejonowy dla Łodzi –Śródmieścia w Łodzi w sprawie II Ns 958/15, jako niezgodnego z prawem. Podniósł, iż organ rentowy został o powyższym poinformowany pismem z dnia 15 listopada 2020 r. Jednocześnie wniósł o zawieszenie postępowania do czasu zakończenia postępowania we wskazanej sprawie.

(odwołanie k. 3-4)

W odpowiedzi na odwołanie ZUS wniósł o jego oddalenie oraz zasądzenie kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych. W uzasadnieniu nie odniósł się do twierdzeń o skutecznym odrzuceniu spadku przez wnioskodawcę, ani do wniosku o zawieszenie postępowania

(odpowiedź na odwołanie k 24-25)

Pismem z dnia 20 maja 2021 roku pełnomocnik ZUS przyłączył się do wniosku o zawieszenie postępowania

(pismo w aktach sprawy)

Sąd Okręgowy ustalił następujący stan faktyczny:

Pismem z dnia 26 marca 2015 roku Zakład Ubezpieczeń Społecznych I Oddział w Ł. wniósł do Sądu Rejonowego dla Łodzi - Śródmieścia w Łodzi wniosek o stwierdzenie nabycia spadku po zmarłym A. Ł. (1). Jako uczestników postępowania organ rentowy wskazał jedynie A. Ł. (2). W toku postępowania sąd ustalił pozostałych spadkobierców.

(wniosek k 34-35)

Dopiero w dniu 30 stycznia 2018 roku sąd wezwał do udziału w sprawie m.in. M. T..

(protokół rozprawy k 71-75)

Wszystkie wezwania dla skarżącego, kierowane na adres ul.(...) Ł. wracały jako niepodjęte w terminie.

(bezsporne)

Postanowieniem z dnia 15 maja 2019 roku Sąd Rejonowy dla Łodzi Śródmieścia w Łodzi, II Wydział Cywilny, na podstawie art. 177 par. 1 pkt 6 kpc, związku z art. 13 par. 2 kpc, zawiesił postępowanie w sprawie. W uzasadnieniu wskazał, iż podstawą zawieszenia był brak właściwego adresu M. T..

(postanowienie k 97)

Postanowieniem z dnia 15 maja 2020 roku Sąd Rejonowy dla Łodzi - Śródmieścia w Łodzi II Wydział Cywilny podjął zawieszone postępowanie w sprawie i ustanowił dla nieznanego z miejsca pobytu uczestnika, M. T., kuratora.

(postanowienie k 99)

W sprawie sygnatura akt II NS 958/15 kurator M. T. nie przejawiał żadnej aktywności, nie uczestniczył również w rozprawie poprzedzającej wydanie orzeczenia kończącego postępowanie w dniu 5 sierpnia 2020 roku.

(protokół rozprawy k 102)

Postanowieniem z dnia 5 sierpnia 2020 roku Sąd Rejonowy dla Łodzi - Śródmieścia w Łodzi II Wydział Cywilny stwierdził, że spadek po A. Ł. (1) nabyli z mocy ustawy synowie brata matki spadkodawcy Ł. T. i M. T. po ½ z całości spadku każdy z nich.

(postanowienie k 103)

Organ rentowy dysponował powyższymi decyzjami przed wszczęciem postępowania.

(bezsporne; akta ZUS k 1-11

Pismem z dnia 19 października 2020 roku Zakład Ubezpieczeń Społecznych I Oddział w Ł. zawiadomił M. T. o wszczęciu z urzędu postępowania w sprawie przeniesienia odpowiedzialności na wnioskodawcę, jako spadkobiercę A. Ł. (1) za należności z tytułu składek na ubezpieczenia. Pismo zostało wysłane na inny adres niż wskazany w postępowaniu spadkowym tj. ul. (...) Ł., pod którym to adresem skarżący odebrał pismo wprost.

(pismo k 16 i k 19 akt ZUS)

Pismem z dnia 15 listopada 2020 roku (otrzymanym przez organ rentowy w dniu 19 listopada 2020 r.) M. T., działając przez swojego pełnomocnika, powiadomił Zakład Ubezpieczeń Społecznych, że nie jest spadkobiercą A. Ł. (1). Wskazał, że niezwłocznie odrzuci spadek po zmarłym A. Ł. (1), składając w najbliższych dniach oświadczenie o odrzuceniu spadku w całości wraz z wnioskiem o zmianę postanowienia o stwierdzeniu nabycia spadku.

(pismo k 18; i k 26 akt ZUS)

W dniu 24 listopada 2020 roku M. T. złożył oświadczenie o odrzuceniu w całości spadku po A. Ł. (1) wskazując jednocześnie, iż nie posiada zstępnych i nie są mu znani inni spadkobiercy zmarłego, poza występującymi w postępowaniu o stwierdzenie nabycia spadku

(oświadczenie k 8)

W dniu 21 grudnia 2020 roku pełnomocnik wnioskodawcy złożył w Sądzie Rejonowym dla Łodzi –Śródmieścia w Łodzi w sprawie II Ns 958/15 oświadczenie o odrzuceniu spadku w całości wraz z wnioskiem o zmianę stwierdzenia nabycia spadku. W uzasadnieniu wskazał, że z pisma ZUS z dnia 19 października 2020 roku o wszczęciu z urzędu postępowania w sprawie zadłużenia zmarłego A. Ł. (1) z tytułu składek, pierwszy raz powziął informację o istnieniu stosunku pokrewieństwa oraz śmierci A. Ł. (1). Podał, że wnioskodawca był wychowywany w (...) rodzinie zastępczej, nigdy nie miał kontaktu z biologicznymi krewnymi i nie miał świadomości z kim był spokrewniony. Dopiero po otrzymaniu wskazanego pisma, w telefonicznej rozmowie z pracownikiem organu rentowego, uzyskał informację, że toczyło się postępowanie w sprawie o stwierdzenie nabycia spadku po zmarłym A. Ł. (1) przed Sądem Rejonowym dla Łodzi - Śródmieścia w Łodzi. W tym postępowaniu sąd kierował wezwania do wnioskodawcy na adres ul.(...), lokal (...) w Ł., pod którym nikt nie przebywał i nie odbierał korespondencji od 2012 roku. Wszystkie wezwania były awizowane i zwracane, wnioskodawca ani nikt inny nie odebrał żadnego z nich. Z tych przyczyn wnioskodawca nie mógł odrzucić spadku w toku postępowania o stwierdzenie jego nabycia.

(wniosek k10-12)

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

Odwołanie skutkowało uchyleniem zaskarżonej decyzji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych I Oddziału w Ł., jako wydanych z rażącym naruszeniem prawa.

Zgodnie z art. 477 14 § 2 1 k.p.c., jeżeli decyzja nakładająca na ubezpieczonego zobowiązanie, ustalająca wymiar tego zobowiązania lub obniżająca świadczenie, została wydana z rażącym naruszeniem przepisów o postępowaniu przed organem rentowym, sąd uchyla tę decyzję i przekazuje sprawę do ponownego rozpoznania organowi rentowemu.

Dzięki takiemu unormowaniu sąd może badać wady wynikające z naruszenia nie tylko prawa materialnego, lecz także procesowego. Jak wynika z uzasadnienia projektu z.k.p.c.2019, niezależnie od tego, czy wady te dotyczą formy, czy treści decyzji, ich wspólną cechą jest to, że naruszają przepisy o postępowaniu przed organem rentowym w takim stopniu, że ich konwalidacja jest niemożliwa. Naprawienie takich decyzji przez sąd polega w istocie na wydaniu ich na nowo, to zaś wymaga ponownego przeprowadzenia całego postępowania - tyle że przed sądem (zob. uzasadnienie projektu k.p.c.2019). W uzasadnieniu projektu z.k.p.c.2019 podano przykłady wad decyzji, które projektodawca określił jako rażące. Należą do nich, w zakresie treści: brak oznaczenia stron, niewskazanie sposobu obliczenia świadczenia lub składki; sposobu wydania: wydanie przez osobę nieuprawnioną; i postępowania je poprzedzającego: bez podstawy prawnej lub przedwcześnie - bez zachowania terminów lub przesłanek wydania (zob. uzasadnienie projektu z.k.p.c.2019) (por. J. May, Kodeks postępowania cywilnego. Koszty sądowe w sprawach cywilnych. Dochodzenie roszczeń w postępowaniu grupowym. Przepisy przejściowe. Komentarz do zmian, WKP 2020).

W niniejszej sprawie rażące naruszenie przepisów o postępowaniu polegało na tym, że organ rentowy nie dopełnił obowiązku przeprowadzenia należytego postępowania dowodowego i wydał decyzję przedwcześnie.

Trzeba podkreślić, że w art. 7 k.p.a. wskazano, iż w toku postępowania organy administracji publicznej stoją na straży praworządności, z urzędu lub na wniosek stron podejmują wszelkie czynności niezbędne do dokładnego wyjaśnienia stanu faktycznego oraz do załatwienia sprawy, mając na względzie interes społeczny i słuszny interes obywateli. W doktrynie wskazuje się, że zasada prawdy obiektywnej wyrażona w tym przepisie jest "naczelną zasadą postępowania, ma bowiem kapitalny wpływ na ukształtowanie całego postępowania, a zwłaszcza na rozłożenie ciężaru dowodu w postępowaniu administracyjnym. Z zasady tej wynika obowiązek organu administracji publicznej "wyczerpującego zbadania wszystkich okoliczności faktycznych związanych z określoną sprawą, aby w ten sposób stworzyć jej rzeczywisty obraz i uzyskać podstawę do trafnego zastosowania przepisu prawa" (...) Konieczność ochrony interesu publicznego powoduje, że organ administracji publicznej nie może ograniczyć czynności ustalenia stanu faktycznego wyłącznie do czynności podejmowanych na wniosek stron. Wprowadzona zmiana przez dodanie słów "na wniosek stron" nie może stanowić podstawy do wykładni, która przerzuca obowiązek ustalenia stanu faktycznego w oparciu o czynności dowodowe wnioskowane przez stronę (strony) postępowania. Wprowadzona zmiana ma zatem znaczenie prawne przez podwyższenie do rangi zasady ogólnej udziału strony w ustaleniu stanu faktycznego i udziału czynnego przez wnioskowanie o podjęcie czynności dowodowych. Nie podważa obowiązków ustalenia stanu faktycznego przez organ administracji publicznej z urzędu" (tak B. Adamiak, komentarz do art. 7 k.p.a. w: B. Adamiak, J. Borkowski, Kodeks postępowania administracyjnego. Komentarz, Warszawa 2019, Legalis).

Zgodnie z art. 9, organy administracji publicznej są obowiązane do należytego i wyczerpującego informowania stron o okolicznościach faktycznych i prawnych, które mogą mieć wpływ na ustalenie ich praw i obowiązków będących przedmiotem postępowania administracyjnego. Organy czuwają nad tym, aby strony i inne osoby uczestniczące w postępowaniu nie poniosły szkody z powodu nieznajomości prawa, i w tym celu udzielają im niezbędnych wyjaśnień i wskazówek.

Przepis art. 77 § 1 k.p.a. stanowi zaś, że organ administracji publicznej jest obowiązany w sposób wyczerpujący zebrać i rozpatrzyć cały materiał dowodowy. Doktryna podkreśla, że "znaczenie współdziałania strony przy ustaleniu stanu faktycznego jest oczywiste dla ochrony przed negatywnymi skutkami rozstrzygnięcia negatywnego. Podkreśla to NSA w wyroku z 26 października 1984 r., (...) SA (...) ( (...) 1984, Nr 2, poz. 98): "z art. 7 i 77 k.p.a. wynika, że obowiązek wyczerpującego zebrania i rozpatrzenia całego materiału dowodowego ciąży na organie prowadzącym postępowanie administracyjne. Nie znaczy to, że strona jest zwolniona od współudziału w realizacji tego obowiązku, zwłaszcza iż nieudowodnienie określonej okoliczności faktycznej może prowadzić do rezultatów niekorzystnych dla strony. Jednakże na gruncie przepisów Kodeksu postępowania administracyjnego nie do przyjęcia jest takie rozumienie koncepcji prowadzenia postępowania dowodowego, przy którym organ administracji przyjmuje całkowicie bierną postawę, ograniczając się jedynie do oceny, czy strona udowodniła fakty stanowiące podstawę jej żądania, czy nie, i przerzucając w konsekwencji obowiązek wyjaśnienia sprawy na stronę"" (tak B. Adamiak, komentarz do art. 78 k.p.a. w: B. Adamiak, J. Borkowski, Kodeks postępowania administracyjnego. Komentarz, Warszawa 2019, Legalis).

Jak stanowi art. 107 § 3 k.p.a., uzasadnienie faktyczne decyzji powinno w szczególności zawierać wskazanie faktów, które organ uznał za udowodnione, dowodów, na których się oparł, oraz przyczyn, z powodu których innym dowodom odmówił wiarygodności i mocy dowodowej, zaś uzasadnienie prawne - wyjaśnienie podstawy prawnej decyzji, z przytoczeniem przepisów prawa.

Brak wyjaśnienia wszystkich okoliczności w uzasadnieniu decyzji, stanowi o naruszeniu art. 107 § 3 k.p.a., a ponadto odpowiednie ujawnienie procesu decyzyjnego w sferze podstawy faktycznej rozstrzygnięcia stanowi jedną z gwarancji prawidłowej realizacji zasady swobodnej oceny dowodów z art. 80 k.p.a., rozumianej jako ocena tego materiału na podstawie całokształtu zgromadzonych dowodów, a także stanowi wyraz zrealizowania przez organ wynikającej z art. 11 k.p.a. zasady przekonywania (wyrok NSA z 28 kwietnia 2020 r., sygn. akt II OSK 1417/2019).

Jednocześnie należy zaznaczyć, iż wraz z nowelizacją k.p.c., która weszła w życie 7 listopada 2019 r., na podstawie art. 477[14] § 2[1] k.p.c. pojawiła się możliwość uchylenia zaskarżonej decyzji i przekazania sprawy do ponownego rozpoznania organowi rentowemu, jeżeli taka decyzja nakładająca na ubezpieczonego zobowiązanie, ustalająca wymiar tego zobowiązania lub obniżająca świadczenie, została wydana z rażącym naruszeniem przepisów o postępowaniu przed organem rentowym.

Przenosząc powyższe rozważania na grunt niniejszej sprawy, należy podkreślić, iż organ rentowy nie przeprowadził całościowego, wszechstronnego postępowania dowodowego. ZUS nie sprostał swoim obowiązkom, wynikającym z ustawy.

W ocenie Sądu zaniechania organu rentowego odnośnie samodzielnego gromadzenia dowodów w sprawie są rażąco nieprawidłowe. Organ rentowy nie ustalił całokształtu okoliczności mających znaczenie dla rozstrzygnięcia sprawy i nie dysponował materiałem dowodowym wystarczającym do wydania decyzji. To organ powinien zgromadzić odpowiedni materiał dowodowy, by możliwe było stwierdzenie czy odwołujący faktycznie jest czy też nie jest spadkobiercą zmarłego A. Ł. (1).

Należy bowiem podkreślić, że organ rentowy dysponował pełną wiedzą na temat faktów istotnych dla rozstrzygnięcia. Przy złożeniu przez ZUS wniosku o stwierdzenie nabycia spadku wskazał on jedynie jedną spadkobierczynię. W toku postępowania toczącego się z wniosku ZUS sąd ustalił szeroki krąg spadkobierców, którzy po kolei odrzucali spadek po zmarłym. Dopiero w dniu 30 stycznia 2018 roku sąd wezwał do udziału w sprawie m.in. M. T., ale wszystkie wezwania dla skarżącego, kierowane na adres ul.(...) Ł. wracały jako niepodjęte w terminie. Z tego powodu postanowieniem z dnia 15 maja 2019 roku Sąd Rejonowy dla Łodzi Śródmieścia w Łodzi zawiesił postępowanie w sprawie wskazując, iż podstawą zawieszenia był brak właściwego adresu M. T.. Na wniosek organu rentowego postanowieniem z dnia 15 maja 2020 roku Sąd Rejonowy dla Łodzi - Śródmieścia w Łodzi II Wydział Cywilny podjął zawieszone postępowanie w sprawie i ustanowił dla nieznanego z miejsca pobytu uczestnika M. T. kuratora, który nie przejawiał żadnej aktywności, nie uczestniczył nawet w rozprawie poprzedzającej wydanie orzeczenia kończącego postępowanie w dniu 5 sierpnia 2020 roku. Ostatecznie postanowieniem z dnia 5 sierpnia 2020 roku Sąd Rejonowy dla Łodzi - Śródmieścia w Łodzi II Wydział Cywilny stwierdził, że spadek po A. Ł. (1) nabyli z mocy ustawy synowie brata matki spadkodawcy Ł. T. i M. T. po ½ z całości spadku każdy z nich.

Co ważne pismem z dnia 19 października 2020 roku Zakład Ubezpieczeń Społecznych I Oddział w Ł. zawiadomił M. T. o wszczęciu z urzędu postępowania w sprawie przeniesienia odpowiedzialności na wnioskodawcę, jako spadkobiercę A. Ł. (1) za należności z tytułu składek na ubezpieczenia. Pismo to nie zostało jednak skierowane na adres ul.(...) Ł., który był podawany w postępowaniu spadkowym, a na adres ul.(...) Ł., który nie został ujawniony w postępowaniu spadkowym. Pismo to zostało odebrane przez odwołującego w miejscu jego zamieszkania.

Pismem z dnia 15 listopada 2020 roku (otrzymanym przez organ rentowy w dniu 19 listopada 2020 r.) M. T., działając przez swojego pełnomocnika, powiadomił Zakład Ubezpieczeń Społecznych, że nie jest spadkobiercą A. Ł. (1). Wskazał, że niezwłocznie odrzuci spadek po zmarłym A. Ł. (1), składając w najbliższych dniach oświadczenie o odrzuceniu spadku w całości wraz z wnioskiem o zmianę postanowienia o stwierdzeniu nabycia spadku. I rzeczywiście w dniu 24 listopada 2020 roku M. T. złożył oświadczenie o odrzuceniu w całości spadku po A. Ł. (1) wskazując jednocześnie, iż nie posiada zstępnych i nie są mu znani inni spadkobiercy zmarłego, poza występującymi w postępowaniu o stwierdzenie nabycia spadku. Z kolei w dniu 21 grudnia 2020 roku pełnomocnik wnioskodawcy złożył w Sądzie Rejonowym dla Łodzi –Śródmieścia w Łodzi w sprawie II Ns 958/15 oświadczenie o odrzuceniu spadku w całości wraz z wnioskiem o zmianę stwierdzenia nabycia spadku. W uzasadnieniu wskazał, że z pisma ZUS z dnia 19 października 2020 roku o wszczęciu z urzędu postępowania w sprawie zadłużenia zmarłego A. Ł. (1) z tytułu składek, pierwszy raz powziął informację o istnieniu stosunku pokrewieństwa oraz śmierci A. Ł. (1). Podał, że wnioskodawca był wychowywany w (...) rodzinie zastępczej, nigdy nie miał kontaktu z biologicznymi krewnymi i nie miał świadomości z kim był spokrewniony. W tym postępowaniu sąd kierował wezwania do wnioskodawcy na adres ul.(...), lokal (...) w Ł., pod którym nikt nie przebywał i nie odbierał korespondencji od 2012 roku.

W toku postępowania administracyjnego organ rentowy ustalił inny adres wnioskodawcy niż ten podawany w postępowaniu spadkowym, pod którym skarżący odebrał korespondencję z ZUS i pomimo aktywnego uczestnictwa odwołującego w postępowaniu i poinformowania organu rentowego, że nie jest on spadkobiercą zmarłego, odrzuci spadek i złoży wniosek do sądu o zmianę postanowienia o stwierdzeniu nabycia spadku, ZUS nie ustalił tej okoliczności – do czego był zobowiązany zgodnie z powołanymi wyżej przepisami, a wydał przedwcześnie sporną decyzję. Nadto nie wskazał na powyższe nawet w odpowiedzi na odwołanie, natomiast przyłączył się do wniosku o zawieszenie postępowania sądowego do czasu zakończenia sprawy o zmianę postanowienia o stwierdzeniu nabycia spadku.

W ocenie Sądu niedopuszczalnym jest wydawanie decyzji w takiej sytuacji, kiedy to organ rentowy, a nie sąd powinien dokonać stosownych ustaleń czy wnioskodawca jest spadkobiercą zmarłego czy też nie. Zwłaszcza, że jest to związane ze szczególnymi okolicznościami wskazanymi powyżej.

W tym zakresie ZUS nie przeprowadził zatem postępowania dowodowego przed wydaniem zaskarżonej decyzji. W ocenie Sądu po stronie organu doszło zatem do rażącego naruszenia przepisów o postępowaniu przed organem rentowym, o których wyżej mowa, wobec czego należało uchylić zaskarżoną decyzję. Podkreślić należy, że nawet próby Sądu przeprowadzenia postępowania dowodowego, celem uzupełnienia braków w postępowaniu przed ZUS-em, ze względu na ekonomikę procesową i szybkość postępowania, nie pozwoliłyby na naprawienie rażących błędów Zakładu. Tym samym bezprzedmiotowe było zawieszanie postępowania sądowego i tym samym jego przedłużanie, skoro takie ustalenia winny zostać poczynione przed wydaniem spornej decyzji.

A zatem należało uznać, że organ rentowy przeprowadził postępowanie dowodowe zaledwie w części i go nie zakończył. Tym samym wydana decyzja jest przedwczesna – bo wydana bez wyjaśnienia przez ZUS (wbrew przytoczonym wyżej przepisom) wszystkich koniecznych faktów, bez przeprowadzenia w niezbędnym do tego zakresie przedsądowego postępowania dowodowego.

Powyższe świadczy o wydaniu zaskarżonej decyzji z rażącym naruszeniem przepisów o postępowaniu przed organem rentowym, w związku z czym podlegała ona uchyleniu w trybie art. 477 14 § 2 1 k.p.c.

O kosztach procesu Sąd Okręgowy orzekł na podstawie art. 98 k.p.c. w zw. z § 2 pkt 5 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22.10.2015 r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych (Dz. U. 2015 r., poz.1804 ze zm.).

ZARZĄDZENIE

odpis wyroku z uzasadnieniem doręczyć pełnomocnikowi organu rentowego wraz z aktami rentowymi