Pełny tekst orzeczenia

UZASADNIENIE

Wnioskodawczyni J. H. domagała się uchylenia sporządzonego w dniu 3 września 2019 r. zarejestrowanego aktu poświadczenia dziedziczenia, Rep. A nr (...), sporządzonego przez notariusza P. B. prowadzącego kancelarię notarialną w N., którym spadek po A. H., zmarłym w dniu (...) r., nabyła w całości uczestniczka A. A., jedyna córka spadkodawcy, w oparciu o ustawowy porządek dziedziczenia. Wnioskodawczyni zażądała również zasądzenia od uczestniczki kosztów postępowania według norm prawem przepisanych. W uzasadnieniu wnioskodawczyni wskazała, iż jest byłą małżonką A. H.. W dniu 23 listopada 2006 r. A. H. rozporządził majątkiem na wypadek śmierci sporządzając testament notarialny, którym do całości spadku powołał tylko wnioskodawczynię. Ten właśnie fakt determinował wadliwe ustalenie w dniu (...) r., iż to A. A. pozostaje jedyną spadkobierczynią ustawową A. H., co wymuszało konieczność usunięcia z obrotu prawnego zarejestrowanego aktu poświadczenia dziedziczenia stwierdzającego takowy stan. Wnioskodawczyni akcentowała, że pomimo orzeczenia rozwodu z testatorem – już po sporządzeniu przez niego testamentu – do chwili śmierci A. H. byli małżonkowie pozostawali w przyjacielskich relacjach, zaś kontakty testatora z córką były okazjonalne.

Uczestniczka postępowania A. A. żądała oddalenia wniosku i zasądzenia od wnioskodawczyni kosztów postępowania według norm prawem przepisanych. Motywując swe stanowisko podkreślała, iż wnioskodawczyni pozostawała drugą małżonką jej ojca – spadkodawcy A. H.. Związek małżeński spadkodawcy oraz wnioskodawczyni został rozwiązany przez rozwód w (...) r. Uczestniczka nie przeczyła, iż w testamencie notarialnym z dnia (...) r. A. H. powołał wnioskodawczynię jako swoją małżonkę do całości spadku po nim, niemniej następczy fakt orzeczenia rozwodu w (...) r. nakazywał przyjęcie takiej wykładni woli testatora zawartej w testamencie notarialnym, iż jego celem nie było przekazanie spadku byłej małżonce. Uczestniczka wskazywała, iż testator działał pod wpływem błędu, mylnie bowiem zakładając, iż w dacie otwarcia spadku małżeństwo z wnioskodawczynią nadal by trwało. Wolą testatora z pewnością nie pozostawało przekazanie majątku byłej małżonce – i tylko taka wykładnia oświadczenia woli testatora nadałaby sens treści rozrządzenia z dnia (...)r. Uczestniczka podkreślała, iż po rozwodzie z testatorem J. H. prowadziła aktywne życie towarzyskie, miała założone konta na portalach randkowych, nie stroniła od zawierania znacznej ilości znajomości z mężczyznami, zaś relacji z testatorem po rozwodzie nie można było oceniać jako poprawnych.

Sąd Rejonowy w Elblągu postanowieniem z dnia (...) r., sygn. IX Ns (...), uchylił stwierdzenie nabycia spadku po A. H. dokonane zarejestrowanym aktem poświadczenia dziedziczenia z dnia (...)r. i stwierdził, że spadek po A. H. nabyła na podstawie testamentu notarialnego z dnia (...) r. wnioskodawczyni J. H., w całości wprost (punkt I) oraz oddalił żądanie wnioskodawczyni o zasądzenie kosztów postępowania (punkt II).

Sąd pierwszej instancji ustalił, iż A. H. zmarł w dniu (...) r. w E., gdzie miał ostatnie miejsce zwykłego pobytu. W chwili śmierci był rozwiedziony. Miał jedno dziecko – córkę A. A.. Innych dzieci, w tym pozamałżeńskich lub przysposobionych, ani takich, które zmarłyby przed nim, zmarły nie posiadał. A. H. pozostawił testament z dnia (...) r. sporządzony w formie aktu notarialnego przed notariuszem A. W. w E., którym do całości spadku powołał swoją małżonkę J. H.. A. H. nie leczył się na żadnego rodzaju choroby psychiczne i neurologiczne. W dniu (...) r. notariusz w N. P. B. sporządził akt poświadczenia dziedziczenia, Rep. nr (...), w którym poświadczył, że spadek po A. H. nabyła w całości z mocy ustawy córka A. A..

Sąd Rejonowy żądanie wniosku J. H. ocenił jako zasadne. Sąd a quo przywołał art. 926 § 2 k.c., z którego treści wynikało, że dziedziczenie ustawowe co do całości spadku następuje wtedy, gdy spadkodawca nie powołał spadkobiercy, albo gdy żadna z osób, które powołał, nie chce lub nie może być spadkobiercą. Sąd rejonowy podkreślił, iż nie był sporny pomiędzy stronami fakt, iż A. H. w dniu (...) r. sporządził testament notarialny, którym do całości spadku powołał małżonkę – J. H.. Sąd a quo przywołał również art. 948 § 1 k.c. stanowiący, że testament należy tak tłumaczyć, aby zapewnić możliwie jak najpełniejsze urzeczywistnienie woli spadkodawcy. Z art. 945 § 1 pkt. 2 k.c. wynikało zaś, że testament jest nieważny, jeżeli został sporządzony pod wpływem błędu uzasadniającego przypuszczenie, że gdyby spadkodawca nie działał pod wpływem błędu, nie sporządziłby testamentu tej treści. Oceniając kompleksowo zgromadzony w sprawie materiał dowodowy Sąd rejonowy nie podzielił zapatrywania uczestniczki, pozwalającego na stwierdzenie, iż testament z dnia (...) r. był nieważny, jako sporządzony pod wpływem błędu. W ocenie Sądu rejonowego użycie w testamencie zwrotu „małżonka” w odniesieniu do osoby J. H. było jedynie zabiegiem doprecyzowującym ówczesny status spadkobierczyni. Zwrotu tego nie można było interpretować, jak chce tego uczestniczka, w ten sposób, iż wolą spadkodawcy pozostawało powołanie J. H. na spadkobierczynię – niemniej tylko w odniesieniu do sytuacji, kiedy w dacie otwarcia spadku wnioskodawczyni nadal pozostawałaby małżonką testatora. Sąd rejonowy podkreślił, iż wnioskodawca nie działał pod wpływem błędu co do użycia zwrotu „małżonka”, skoro w dacie sporządzania testamentu ten zwrot odnosił się do rzeczywistego statusu wnioskodawczyni. Sąd pierwszej instancji jednocześnie uwypuklił fakt, iż pomiędzy datą rozwodu stron oraz datą otwarcia spadku upłynęło 10 lat – co mając na uwadze ustalone w sprawie okoliczności dotyczące osoby spadkodawcy, w tym wniosek Sądu o przedsiębiorczości A. H. (wynikający z faktu posiadania aktywów na rachunkach maklerskich, nieruchomości, środków finansowych) uzasadniało tezę, że spadkodawca miał realną sposobność zmiany swego rozrządzenia testamentowego z dnia 23 listopada 2006 r. w następstwie powzięcia przeświadczenia o swych błędnych pobudkach co do dokonanego w 2006 r. wyboru osoby spadkobierczyni. Na podstawie art. 679 § 1 i 3 k.p.c. oraz art. 926 § 1 i 2 k.c. Sąd orzekł jak w punkcie pierwszym sentencji. O kosztach postępowania Sąd a quo orzekł w oparciu o art. 520 § 1 k.p.c.

Apelację od przedmiotowego postanowienia wniosła uczestniczka J. A., zaskarżając je w całości.

W kwestii obrazy przepisów prawa materialnego uczestniczka wymieniła art. 65 § 1 k.c. w zw. z art. 948 k.c. wskutek ich błędnej wykładni, a w konsekwencji dokonania przez Sąd pierwszej instancji wadliwej wykładni oświadczenia woli testatora A. H. zawartego w testamencie z dnia(...) r., z finalnym przyjęciem nieuzasadnionego stanowiska, iż wolą testatora było powołanie do spadku małżonki J. H. także w sytuacji, kiedy już po sporządzeniu testamentu, a jeszcze przed otwarciem spadku wnioskodawczyni status małżonki testatora utraciła.

Uczestniczka zażądała zmiany zaskarżonego postanowienia poprzez oddalenie w całości wniosku inicjującego niniejsze postępowanie, z jednoczesnym zasądzeniem od wnioskodawczyni na rzecz apelantki kosztów postępowania.

W uzasadnieniu apelacji uczestniczka motywując postawiony na jej wstępie zarzut optowała za tezą, iż fakt rozwodu testatora i wnioskodawczyni – zaistniały już po sporządzeniu przez A. H. testamentu notarialnego z dnia (...) r. – musiał skutkować przyjęciem takiej wykładni woli rozrządzenia złożonego przez spadkodawcę, że powołanie wnioskodawczyni do spadku nie mogło być skuteczne.

W odpowiedzi na apelację uczestniczki wnioskodawczyni J. H. zażądała jej oddalenia oraz zasądzenia kosztów postępowania odwoławczego według norm prawem przepisanych.

Sąd Okręgowy ustalił i zważył, co następuje:

Apelacja uczestniczki nie zasługiwała na uwzględnienie.

Sąd pierwszej instancji dokonał prawidłowych ustaleń faktycznych i trafnej oceny żądania poddanego pod osąd.

Apelacja opiera się wyłącznie na zarzucie błędnej wykładni oświadczenia woli A. H. zawartego w testamencie z dnia (...) r. i następczo wadliwym przyjęciu, iż J. H. została ustanowiona jedyną spadkobierczynią testamentową, w sytuacji gdy rzeczywistą wolą A. H. miało być powołanie J. H. do spadku tylko w przypadku, gdyby ich małżeństwo trwało w dacie otwarcia spadku.

Odnosząc się do zarzutu apelacji naruszenia przepisu art. 65 k.c. w zw. z art. 948 § 1 k.c. wskazać należy, iż przy wykładni testamentu należy stosować dyrektywy interpretacji oświadczeń woli zawarte w art. 65 k.c. w takim zakresie, w jakim nie są sprzeczne z regułami wynikającymi z art. 948 § 1 k.c. W szczególności będą miały zastosowanie te reguły z art. 65 k.c., które dotyczą interpretacji pisemnych oświadczeń woli, a mianowicie, że analizując określone sformułowania zawarte w dokumencie, należy brać pod uwagę pełen kontekst, w jakim zostały użyte, że należy uwzględniać reguły logiczno-językowe, że sens użytych wyrażeń należy ustalić za pomocą ogólnych reguł znaczeniowych, następnie przy analizie sformułowań i znaczeń, jakie im nadawał sam autor, że należy mieć na uwadze okoliczności zewnętrzne towarzyszące złożeniu oświadczenia woli (wyr. SN z dnia 5 września 2008 r., I CSK 51/08, Lex nr 465963).

Zgodnie z art. 948 § 1 k.c. testament należy tak tłumaczyć, ażeby zapewnić możliwie najpełniejsze urzeczywistnienie woli spadkodawcy Jeżeli jednak wykładnia testamentu nie prowadzi do jednoznacznych wyników z tego względu, że testament może być tłumaczony rozmaicie, to - zgodnie z § 2 tegoż przepisu - należy przyjąć taką wykładnię, która pozwala utrzymać rozrządzenia spadkodawcy w mocy i nadać im rozsądną treść (zasada życzliwej interpretacji testamentu). Stąd też z możliwych wykładni testamentu należy wybrać taką wykładnię, która przy nadaniu rozrządzeniem rozsądnej, logicznej i spójnej treści pozwala na przyjęcie rozwiązania najbardziej zbliżonego do domniemanej woli testatora (J. Kremis (w:) E. Gniewek, Komentarz, s. 1724; wyr. SN z dnia 29 kwietnia 2009 r., IV CSK 524/09, Mon. Praw. 2010, nr 11, s. 596).

Istotnym jest, iż apelantka na obecnym etapie postępowania nie kwestionuje ważności testamentu, gdyż oczywistym jest, iż wykładnia testamentu może dotyczyć jedynie oświadczenia woli zawartego w testamencie ważnie sporządzonym, bowiem tylko taka czynność prawna może być przedmiotem interpretacji.

Wykładnia testamentu może dotyczyć tylko jego treści i jej przedmiotem może być tylko to, co znalazło wyraz w treści testamentu, a jest niejasne, nieprecyzyjne, czy dwuznaczne. Sąd Okręgowy w Elblągu w pełni podziela pogląd Sądu Najwyższego wyrażony w postanowieniu z dnia 6 maja 2005 r. w sprawie sygn. II CK 676/04, wedle którego przedmiotem interpretacji może być tylko to, co znalazło się choćby w sposób nieporadny i niejasny w treści testamentu. W drodze interpretacji nie można uzupełnić treści testamentu, tj. wywieść tego, czego testament nie zawiera. Okoliczności złożenia testamentu uwzględnia się więc przy wykładni testamentu i można je dowodzić wszelkimi środkami dowodowymi. Nie są one jednak samoistnym przedmiotem wykładni, bo nie jest to testament. Nie można więc za pomocą tych środków ustalić tego, czego treść testamentu nie zawiera (postanowienie opublikowane w Systemie Informacji Prawnej Lex pod numerem 603159).

Przenosząc powyższe rozważania na grunt niniejszej sprawy, wskazać należy, iż testament pozostawiony przez testatora z dnia (...) r., sporządzony przez profesjonalistę, jest precyzyjny, jednoznaczny i nie nasuwa żadnych trudności interpretacyjnych.

Testamentem tym A. H. sporządził do całości spadku powołał „małżonkę J. H.”. Okolicznością bezsporną pozostaje, iż związek małżeński testatora i wnioskodawczyni został rozwiązany przez rozwód w 2009 r. Oczywistym jest zatem, iż po sporządzeniu testamentu wnioskodawczyni status małżonki testatora utraciła.

Uczestniczka optuje za tezą, że całokształt okoliczności sprawy nakazuje przyjmować, iż testator nie powołałby wnioskodawczyni jako spadkobierczyni testamentowej, gdyby wiedział, iż w dacie otwarcia spadku już nie będzie jego małżonką. W taki sposób, zdaniem skarżącej, należało dokonać wykładni woli spadkodawcy wyrażonej w dniu (...)r.

Wykładnia testamentu nie może zmierzać do nadania mu treści sprzecznej z jego literalnym brzmieniem, ustalonym w ramach mającej podstawowe znaczenie wykładni językowej. Ma ona na celu jedynie usunięcie niejasności i nie może prowadzić do modyfikacji jego treści.

W testamencie notarialnym spadkodawca wymienił wnioskodawczynię z imienia i nazwiska. Określenie przy J. H. zwrotu „małżonka” pozostawało adekwatne do ówczesnego statusu wnioskodawczyni. Podzielić należy zapatrywanie Sądu pierwszej instancji, że testament z dnia (...) r. nie zawierał żadnych dodatkowych wzmianek testatora, mających doprecyzowywać jego oświadczenie woli, tj. mogących potwierdzić, iż testator powołuje do spadku małżonkę J. H. tylko wtedy, kiedy w dacie otwarcia spadku związek małżeński nadal będzie trwać. Nie można tracić z pola widzenia, iż taki dodatkowy zapis nosiłby cechy swoistego warunku. Powołanie spadkobiercy co do zasady jest bezwarunkowe, chyba że zachodzi wyjątek określony w zdaniu drugim art. 962 k.c. Zasada ta nie obowiązuje, gdy z okoliczności lub z treści testamentu wynika, że bez takiego warunku spadkobierca nie zostałby powołany. Treść przepisu art. 962 k.c. nie pozostawia wątpliwości co do tego, że skutek przewidziany w zdaniu drugim tego przepisu zachodzi wtedy, gdy zastrzeżenie warunku ma miejsce w treści testamentu.

Testament, będący przedmiotem badania, w swojej treści nie zawiera zastrzeżenia warunku, a zatem testament ten w ogóle nie poddaje się ocenie w świetle art. 962 k.c. (zob. postanowienie Sądu Najwyższego z 14 października 1999 r. I CKN 147/98).

Nie ma podstawy do zakładania, że testator w (...)r. mógł skutecznie przewidzieć, że jego związek małżeński z wnioskodawczynią ulegnie rozwiązaniu (...) r. Jednakże utrata przez J. H. statusu „małżonki”, sama przez się, nie mogła automatycznie niweczyć skuteczności jej powołania jako spadkobierczyni testamentowej. Godzi się również zaznaczyć, że związek małżeński spadkodawcy i wnioskodawczyni został rozwiązany przez rozwód w lipcu (...) r., zaś otwarcie spadku po A. H. miało miejsce w dniu(...)r. Uczestniczka wywodzi, iż wyrok rozwodowy „poprzedzony był szarpaniem się o majątek, a cała rodzina i znajomi A. H. pamiętają, że nie było to rozstanie w zgodzie”. Pomimo tego, przez okres 10 lat po rozwodzie A. H. utrzymał kontakty z wnioskodawczynią, która miała klucze do jego mieszkania, nie przejawił żadnej inicjatywy zmierzającej do zmiany swego rozrządzenia testamentowego z dnia (...)r. N. w sprawie byłoby przyjmowanie, iż bierność testatora w kwestii zmiany/odwołania testamentu z (...)r. – w okolicznościach silnie akcentowanych przez uczestniczkę związanych z rozwodem w (...) r. – wynikać miałaby z jego roztargnienia, czy też wymazania z pamięci faktu sporządzeniu testamentu z dnia (...) r. Motywacja powołania do dziedziczenia wnioskodawczyni, a nie uczestniczki, mogła być różna, zwłaszcza w świetle ustaleń, że kontakty między testatorem a uczestniczką były sporadyczne.

Reasumując, wskazać należy, iż testament sporządzony przez spadkodawcę jest jednoznaczny, nie zawiera żadnych wątpliwości, co do osoby spadkobiercy, nie zawiera zastrzeżenia warunku, na jaki wskazuje uczestniczka.

Zgodnie z art. 679 § 3 k.p.c. w razie przeprowadzenia dowodu, że spadek w całości lub w części nabyła inna osoba niż wskazana w prawomocnym postanowieniu o stwierdzeniu nabycia spadku, sąd spadku, zmieniając to postanowienie, stwierdzi nabycie spadku zgodnie z rzeczywistym stanem prawnym. Po myśli zaś art. 679 § 4 k.p.c. przepisy § 1-3 stosuje się odpowiednio do zarejestrowanego aktu poświadczenia dziedziczenia oraz do stwierdzenia nabycia przedmiotu zapisu windykacyjnego.

Sąd Rejonowy w Elblągu w skarżonym orzeczeniu prawidłowo skorygował osobę spadkobiercy A. H. uchylając zarejestrowany akt poświadczenia dziedziczenia, Rep. A nr (...), którym spadek nabyła w całości uczestniczka A. A., jednocześnie stwierdzając, iż spadek ten nabyła wnioskodawczyni J. H. na podstawie testamentu notarialnego z dnia (...) r.

Z tych przyczyn apelacja uczestniczki podlegała oddaleniu na podstawie art. 385 k.p.c. w zw. z art. 13 § 2 k.p.c.

O kosztach postępowania apelacyjnego orzeczono na podstawie art. 520 § 3 k.p.c. w zw. z § 6 pkt 2 i 10ust.1 pkt 1 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z 22.10.2015 r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych (Dz. U. z 2018 r., poz. 265), przyjmując, iż interesy uczestników postępowania są sprzeczne.