Pełny tekst orzeczenia

UZASADNIENIE

Postanowieniem z dnia 5 listopada 2012r. Sąd Rejonowy w Inowrocławiu stwierdził, że spadek po Z. Ś. (2) zmarłej w dniu 8 lipca 1989r. w T., gdzie ostatnio stale zamieszkiwała, na podstawie ustawy nabyły dzieci: B. Ś., R. P., Z. Ś. (1), B. R., G. H. – każdy po 1/6 części oraz w miejsce syna H. Ś. jego dzieci P. Ś. i M. D. – każdy z nich w ½ części spadku (punkt 1 postanowienia), a wchodzące w skład spadku gospodarstwo rolne położone w T. nabyły dzieci: R. P., Z. Ś. (1), B. R., G. H. – każdy po ¼ części.

Sąd Rejonowy ustalił, że spadkodawczyni Z. Ś. (2) zmarła w dniu 8 lipca 1989r. w T., gdzie ostatnio stale zamieszkiwała. W chwili śmierci była wdową. Mąż A. Ś. zmarł przed nią. Z małżeństwa urodziło się sześcioro dzieci wskazanych w postanowieniu, z tym że syn H. Ś. zmarł przed nią (w dniu 03.11.1984r.) pozostawiając dwoje dzieci P. Ś. i M. D.. W spadku pozostało gospodarstwo rolne, które Sąd bliżej w uzasadnieniu opisał. Spadkodawczyni nie pozostawiła testamentu. W chwili otwarcia spadku żaden ze spadkobierców nie był małoletni, nie pobierał nauki zawodu, nie uczęszczał do szkół i nie był osoba niezdolna do pracy.

W ramach oceny prawnej tych ustaleń Sąd Rejonowy uznał, że spadek po zmarłej Z. Ś. (2) na podstawie ustawy nabyło pięcioro dzieci w częściach równych (zgodnie z art.9311 kc) oraz dzieci zmarłego syna H. Ś., który nie dożył otwarcia spadku, a więc P. Ś. i M. D. – także w równych częściach (zgodnie z art.9312 kc). W zakresie dziedziczenia wchodzącego w skład spadku gospodarstwa rolnego Sąd przyjął, że uprawnienia do jego dziedziczenia określone w art.1059 kc (w treści obowiązującej na czas otwarcia spadku) w związku z wówczas obowiązującym art.1601 kc oraz 3 ust.1 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 28.11.1964r. w sprawie przenoszenia własności nieruchomości rolnych, znoszenia współwłasności takich nieruchomości oraz dziedziczenia gospodarstw rolnych, posiadały dzieci spadkodawczyni R. P., Z. Ś. (1), B. R. i G. H., które dziedziczą je w częściach równych tj. po ¼ części (zgodnie z art.9311 kc).

W apelacji od postanowienia wnioskodawca B. Ś. domagał się jego zmiany w części dotyczącej dziedziczenia gospodarstwa rolnego tj. w punkcie 2 (drugim) poprzez stwierdzenie, że on także dziedziczy gospodarstwo rolne pozostawione przez spadkodawczynię.

Twierdził, że do roku 1970 zamieszkiwał i na stałe pracował w rodzinnym gospodarstwie rolnym. Pomagał też w budowie domu mieszkalnego wchodzącego w skład tego gospodarstwa. Pracował w gospodarstwie rolnym ponad 15 lat i nabył kwalifikacje do jego prowadzenia. W kolejnych latach pracował zawodowo (w znaczeniu poza rolnictwem), a w 1980r. przeszedł na rentę. Dla zapewnienia utrzymania rodzinie podjął pracę w 30 hektarowym gospodarstwie rolnym brata Z. Ś. (1) położonym w K., gdzie głównie hodował owce i chował gęsi. Potem przeniósł hodowlę owiec do gospodarstwa matki Z. Ś. (2) w T. (wchodzącego w skład spadku) i prowadził ją do 1990r. Podkreślił, że uczestnicy nie kwestionowali jego pracy w gospodarstwie rolnym brata i choć nie wiązał swojego życia wyłącznie z pracą w rolnictwie, to jednak nabył uprawnienia do dziedziczenia gospodarstwa po zmarłej matce (zażalenie wnioskodawcy – k. 73 i 74).

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

Apelacja wnioskodawcy B. Ś. podlegała uwzględnieniu.

Przystępując do oceny okoliczności w niej podniesionych wskazać należy, że w chwili otwarcia spadku (tj. śmierci spadkodawczyni w dniu 08.07.1989r.) nie obowiązywały już przepisy rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 28.11.1964r. w sprawie przenoszenia własności nieruchomości rolnych, znoszenia współwłasności takich nieruchomości oraz dziedziczenia gospodarstw rolnych, do których odwołał się Sąd Rejonowy, bowiem zostały wcześniej uchylone. Nie ma to jednak istotnego znaczenia w sprawie.

Opisując w apelacji przebieg swojej pracy w gospodarstwie rolnym wnioskodawca zmierzał w istocie do wykazania, że posiadał on kwalifikacje do dziedziczenia gospodarstwa rolnego, tak jak pozostali z jego rodzeństwa, gdyż wykonywał stałą pracą w gospodarstwie rolnym bezpośrednio przy produkcji rolnej przez okres co najmniej roku – jak wymagał obowiązujący w chwili otwarcia spadku art.1059 pkt 1 kc i stosowany z nim w związku 1 pkt 4 nowego rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 12.12.1980r. w sprawie warunków dziedziczenia ustawowego gospodarstw rolnych (Dz.U. 89 poz.519 ze zm.). Zwrócić należy uwagę, że z biegiem lat, w związku ze zmianami społeczno – gospodarczymi, odstąpiono od zbyt rygorystycznej wykładni tych przepisów, które jeszcze niekiedy znajdują zastosowanie do stanów faktycznych wywołanych otwarciem spadku w chwili, gdy jeszcze obowiązywały. Tym bardziej, że – jak stwierdził Sąd Najwyższy - w stanach granicznych ocena czy spadkobierca w chwili otwarcia spadku stale pracował w gospodarstwie rolnym bezpośrednio przy produkcji rolnej jest zagadnieniem skomplikowanym (patrz uzasadnienie postanowienia z dnia 22.06.2002r. w sprawie III CK 597/04 –opublikowane w systemie informacji prawnej LEX). W szczególności w tych przypadkach, gdy gospodarstwo rolne nie jest wielkie i tym samym nie wymaga wykonywania aż tak licznych prac w polu, przy inwentarzu czy w obejściu. Zgodzić się należy z zapatrywaniem Sądu Najwyższego wyrażonym w przywołanym postanowieniu z dnia 22.06.2002r., że brak wykonywania bieżących czynności w obejściu i przy inwentarzu nie wyłącza przesłanki dziedziczenia gospodarstwa rolnego w postaci stałej pracy w gospodarstwie rolnym bezpośrednio przy produkcji rolnej; pojęcie stałej pracy przy produkcji rolnej obejmuje bowiem każdą pracę wykonywana w gospodarstwie rolnym w ramach rodzinnego podziału czynności; przesłanka jest wiec spełniona, jeżeli spadkobierca stale tj. od szeregu lat w tym w chwili otwarcia spadku, gdy tylko zachodziła taka potrzeba gospodarcza, wykonywał sukcesywnie czynności przy pracach polowych w spadkowym gospodarstwie rolnym. W świetle okoliczności przedstawionych przez wnioskodawcę, a potwierdzonych przez uczestniczkę B. R. na rozprawie apelacyjnej przyjąć należy, że wnioskodawca wykazał się właściwym okresem pracy w gospodarstwie rolnym brata i siostry oraz w gospodarstwie spadkowym, które nie było wielkie (około 3 ha), przez co zachodziły uzasadnione podstawy do przyjęcia, że on także spełniał wymogi do jego dziedziczenia.

Dlatego też Sąd Okręgowy zmienił zaskarżone postanowienie w punkcie 2 (drugim) poprzez stwierdzenie, że gospodarstwo rolne pozostałe w spadku po Z. Ś. (2) zmarłej w dniu 8 lipca 1989r. w T., gdzie ostatnio stale zamieszkiwała, na podstawie ustawy nabyły dzieci: R. P., Z. Ś. (1), B. R., G. H. oraz B. Ś. – każdy po 1/5 części. Z uwagi na zaistniałą niedokładność w punkcie 1 (pierwszym) zaskarżonego postanowienia Sąd odwoławczy dokonał jego zmiany ale jedynie w części dotyczącej dziedziczenia spadku przez wnuków zmarłej Z. P. Ś. i M. D. przez stwierdzenie, że dziedziczą oni spadek po 1/12 części każdy. W istocie zmiana stanowi doprecyzowanie treści postanowienia w tej części. Uczestnicy postępowania P. Ś. i M. D. są dziećmi zmarłego syna spadkodawczyni H. Ś., który zmarł przez nią, a więc są wnukami spadkodawczyni. Zatem dziedziczą spadek po niej jedynie do wysokości udziału, który przypadłby ich ojcu, gdyby dożył otwarcia spadku. Skoro dziedziczyłby on spadek po matce Z. Ś. (2) wraz z pięciorgiem jego rodzeństwa, a więc przypadłby mu udział w wysokości 1/6 części (zgodnie z art.9311 kc), to ten udział dziedziczą jego dzieci w częściach równych, a więc po 1/12 części (zgodnie z art.9312 kc). Zatem zapis poczyniony w postanowieniu, że P. Ś. i M. D. dziedziczą – każdy z nich w ½ części spadku mógłby rodzic wątpliwości, co do zakresu ich dziedziczenia. W takich częściach dziedziczą spadek jedynie po swoim ojcu H. Ś., co w odniesieniu do całości spadku po zmarłej Z. Ś. (2) (ich babce) oznacza dziedziczenie po 1/12 części. O zmianie postanowienia Sąd Okręgowy orzekł na podstawie art.3861 kpc (w związku z art.132 kpc).