Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 12 lipca 2021 r.

Sąd Apelacyjny w Białymstoku III Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w składzie:

po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym 12 lipca 2021 r. w B.

sprawy T. M.

przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych Oddział w O.

o ustalenie wysokości kapitału początkowego i wysokość świadczenia

na skutek:

1.  apelacji T. M. od wyroku Sądu Okręgowego w

S. III Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych z dnia 22 kwietnia 2021 r. sygn. akt III U 245/21

2.  zażalenia Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddział w O. na

rozstrzygnięcie o kosztach zawarte w wyroku wspomnianym wyżej z 22 kwietnia 2021 r.

uchyla zaskarżony wyrok i przekazuje sprawę do ponownego rozpoznania Sądowi Okręgowemu w Suwałkach pozostawiając temu Sądowi orzeczenie o kosztach postępowania.

Sygn. akt III AUa 882/21; III AUz 56/21

UZASADNIENIE

Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w O. decyzją z 3.02.2021 r. na podstawie przepisów ustawy z 17.12.1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych ( t. j. Dz.U. z 2020 r., poz. 53), po rozpatrzeniu wniosku z 20.01.2021 r. odmówił T. M. prawa do ponownego ustalenia wysokości świadczenia w oparciu o art. 114 wskazanej ustawy, gdyż nie przedłożono nowych dowodów, ani nie ujawniono nowych okoliczności istniejących przed wydaniem decyzji, które mają wpływ na prawo do świadczenia lub jego wysokość.

Decyzję tę poprzedziła decyzja z 3.02.2021 r. o odmowie ponownego ustalenia T. M. kapitału początkowego. Wydana ona została na wniosek z 4.04.2019 r., ze wskazaniem, że nie przedłożono nowych dowodów, a okres sprawowania opieki nad dziećmi został uwzględniony w decyzji z 22.08.2018 r.

Odwołanie od powyższych decyzji złożyła T. M.. Zarzuciła niewyjaśnienie rzeczywistego przebiegu jej ubezpieczenia i pominięcie najkorzystniejszych okresów zatrudnienia oraz podnoszonych okoliczności dotyczących pracy w warunkach szkodliwych i opieki nad dziećmi.

W odpowiedzi na odwołanie organ rentowy wniósł o odrzucenie odwołania z uwagi na powagę rzeczy osądzonej. W razie nieuwzględnienia, podtrzymał stanowisko zawarte w uzasadnieniach decyzji i wniósł o oddalenie odwołania.

Wyrokiem z dnia 22 kwietnia 2021 r. Sąd Okręgowy w Suwałkach oddalił odwołania od obu decyzji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddział w O. z dnia 3 lutego 2021 r. i odstąpił od obciążania T. M. kosztami zastępstwa procesowego na rzecz Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddział w O..

Sąd Okręgowy ustalił, że T. M. (ur. (...)) z wnioskiem o emeryturę wystąpiła 20.02.2018 r. i decyzją z 14.03.2018 r. Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w B. przyznał jej prawo do emerytury na podstawie art. 24 ustawy z 17.12.1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych od miesiąca zgłoszenia wniosku. Do ustalenia wysokości emerytury przyjęto ustaloną decyzją z 22.02.2012 r. kwotę kapitału początkowego po waloryzacji. Składając wniosek o emeryturę, T. M. nie złożyła żadnych dokumentów, powołując się na złożone wcześniej z wnioskiem o prawo do renty z tytułu niezdolności do pracy.

Następnie 17.08.2018 r. T. M. złożyła zaświadczenie Rp-7 z okresu zatrudnienia w (...) S.A. w B. w okresie od 9.01.1976 r. do 11.10.1989 r. W zaświadczeniu tym wykazano jej wynagrodzenie z lat 1976 – 1980, wskazując jednocześnie, że od 21.05.1980 r. do 11.10.1989 r. przebywała na urlopie bezpłatnym na wychowanie dzieci (k.10-11 akt rentowych). W związku z tym, decyzją z 22.08.2018 r. ponownie ustalono T. M. kapitał początkowy, wskazując na udowodnione okresy składkowe 11 lat i 9 miesięcy oraz okresy nieskładkowe – 6 lat 1 miesiąc i 21 dni w tym okresy sprawowania opieki nad dziećmi – 6 lat 1 miesiąc i 19 dni. Kapitał początkowy ustalony na 1.01.1999 r. wyniósł 88 994,29 zł, przy wskaźniku wysokości podstawy wymiaru 77,75 %, obliczonym z lat 1986 – 1995. Wyliczona wysokość kapitału początkowego i wskaźnik wysokości podstawy wymiaru kapitału początkowego były tożsame z wyliczonymi we wcześniejszej decyzji z 13.03.2018 r. Dlatego decyzją z 23.08.2018 r. organ rentowy odmówił T. M. ponownego ustalenia wysokości emerytury.

Do ustalenia wysokości wskaźnika podstawy wymiaru kapitału początkowego uwzględniono zarobki wnioskodawczyni z tytułu zatrudnienia w Kopalni (...) w latach 1986 – 1994. Najkorzystniejszymi latami przyjętymi do obliczenia wskaźnika są lata 1986 – 1995.

W związku z pracą wnioskodawczyni na terenie Niemiec i jej wnioskiem o ustalenie prawa do świadczeń lub dodatku, akta przekazano do Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddział w O. – Wydziału (...) Umów Międzynarodowych, który przejął płatność świadczenia wnioskodawczyni. Niemiecka instytucja ubezpieczeniowa odmówiła wnioskodawczyni prawa do emerytury z niemieckiego systemu zabezpieczenia z uwagi na to, że nie osiągnęła ona wymaganego wieku emerytalnego.

Ponadto 16.01.2019 r. złożono do organu rentowego dwa świadectwa wykonywania prac w warunkach szczególnych w KWK (...) i (...) S.A. w B. z wnioskiem o rekompensatę. Decyzją z 1.03.2019 r. odmówiono wnioskodawczyni ponownego ustalenia kapitału początkowego, a następnie decyzją z 1.03.2019 r. odmówiono prawa do rekompensaty z tytułu możliwości nabycia prawa do wcześniejszej emerytury z tytułu pracy w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze. W uzasadnieniu tej decyzji wskazano, że nie został udowodniony wymagany 15 letni okres pracy w szczególnych warunkach wykonywanej stale i w pełnym wymiarze czasu pracy. Na podstawie złożonych świadectw pracy, organ rentowy uznał za udowodnione 7 lat 8 miesięcy i 27 dni pracy w warunkach szczególnych. W decyzji wskazano uwzględnione okresy. Do stażu pracy w warunkach szczególnych nie uwzględniono okresów przebywania T. M. na urlopie wychowawczym. Decyzje te zostały zaskarżone do Sądu Okręgowego w Suwałkach, który prawomocnym wyrokiem z 6.08.2019 r. w sprawie sygn. akt III U 384/19 odwołanie oddalił.

Z wnioskiem o ponowne ustalenie kapitału początkowego T. M. wystąpiła po raz kolejny 21.01.2021 r. We wniosku ponownie podniosła, że kapitał początkowy nie został naliczony z lat, gdy otrzymywała najkorzystniejsze wynagrodzenie. Kwestionowała ponadto sposób zaliczenia okresów sprawowania opieki nad dziećmi. Do wniosku nie dołączyła żadnych dokumentów. Zaskarżonymi decyzjami z 3.02.2021 r. odmówiono T. M. ponownego ustalenia kapitału początkowego i przeliczenia emerytury.

Sąd Okręgowy przyjął, że decyzje z 3.02.2021 r. odmawiające ubezpieczonej ponownego ustalenia wysokości kapitału początkowego i przeliczenia emerytury zostały oparte na treści art. 114 ust. 1 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (t. j. Dz.U. z 2020 r. poz. 53). Art. 114 ust. 1 powołanej ustawy stanowi, że prawo do świadczeń lub ich wysokość ulega ponownemu ustaleniu na wniosek osoby zainteresowanej lub z urzędu, jeżeli po uprawomocnieniu się decyzji w sprawie świadczeń zostaną przedstawione nowe dowody lub ujawniono okoliczności istniejące przed wydaniem tej decyzji, które mają wpływ na prawo do świadczeń lub ich wysokość. Nowe dowody w rozumieniu art. 114 ust. 1 tej ustawy to ujawnione dowody istniejące przed wydaniem decyzji, jak i dowody uzyskane po wydaniu decyzji pod warunkiem, że wynikają z nich fakty uwzględniane w decyzji. Organ rentowy bez przedstawienia nowych dowodów nie ma prawa do zmiany decyzji pierwotnej, jedynie na podstawie odmiennej oceny dowodów. Natomiast przedstawienie nowych dowodów, aby mogło być skuteczne, to jest aby mogło doprowadzić do przyznania prawa do świadczenia, powinno prowadzić do zmiany dokonanych poprzednio ustaleń faktycznych. Na podstawie nowych dowodów powinno dojść do uzupełnienia okoliczności faktycznych o nowe, nieprzedstawione - nierozważane uprzednio lub zmiany poprzednich ustaleń, poprzez ponowną ocenę dowodów. Wzruszenie poprzedniego rozstrzygnięcia może nastąpić w sytuacji przedstawienia nowych dowodów, podważających wiarygodność uprzednio zgromadzonego materiału dowodowego.

W sprawie zdaniem Sądu nie budzi wątpliwości, że T. M. nie przedstawiła żadnych nowych dowodów ani okoliczności. Jej wnioski i odwołania, składane po raz kolejny, stanowią jedynie polemikę z prawidłowymi ustaleniami dokonanymi przez organ rentowy i kontrolowanymi następnie przez sąd.

Wyliczając ponownie kapitał początkowy po złożeniu przez T. M. zaświadczenia Rp-7 z okresu zatrudnienia w (...) S.A. w B. w okresie od 9.01.1976 r. do 11.10.1989 r., organ rentowy wprowadził jej dochody uzyskiwane w latach 1976 – 1980 (k . 19 akt kapitałowych - wbrew stanowisku organu rentowego zawartego w odpowiedzi na odwołanie). Pozostały okres to urlopy wychowawcze. Nie spowodowało to jednak wzrostu wskaźnika wymiaru podstawy. Zgodnie z art. 15 ustawy emerytalnej podstawę wymiaru emerytury i renty stanowi ustalona w sposób określony w ust. 4 i 5 tego artykułu przeciętna podstawa wymiaru składki na ubezpieczenia emerytalne i rentowe lub na ubezpieczenie społeczne na podstawie przepisów prawa polskiego w okresie kolejnych 10 lat kalendarzowych, wybranych przez zainteresowanego z ostatnich 20 lat kalendarzowych poprzedzających bezpośrednio rok, w którym zgłoszono wniosek o emeryturę lub rentę, z uwzględnieniem ust. 6 i art. 176. Natomiast art. 176 stanowi, że podstawę wymiaru emerytury i renty w 1999 r. stanowi ustalona, w sposób określony w art. 15 ust. 4 i 5, przeciętna podstawa wymiaru składki na ubezpieczenie społeczne w okresie kolejnych 10 lat kalendarzowych wybranych przez zainteresowanego z ostatnich 19 lat kalendarzowych, poprzedzających bezpośrednio rok, w którym zgłoszono wniosek o emeryturę lub rentę, lub wniosek o ponowne ustalenie wysokości tych świadczeń. Z przepisów tych wynika, że lata, gdy wynagrodzenia były najkorzystniejsze muszą następować kolejno po sobie. Wprawdzie okresy opieki nad dziećmi doliczane są do stażu pracy, ale w tych latach wnioskodawczyni nie uzyskała przychodów, skutkujących wzrostem wysokości kapitału początkowego.

Reasumując, kolejna kontrola prawidłowości decyzji co do wysokości świadczenia wnioskodawczyni pozwala na stwierdzenie, że wydane decyzje są prawidłowe. T. M. po raz kolejny polemizuje w odwołaniu z ustaleniami organu rentowego, nie przyjmując do wiadomości przedstawianych argumentów. Brak nowych dowodów w sprawie powoduje, że odwołanie należało oddalić.

W tym stanie rzeczy Sąd Okręgowy na podstawie art. 477 ¹⁴ § 1 k.p.c. odwołania oddalił. Orzekając o kosztach procesu Sąd Okręgowy zastosowała art. 102 k.p.c., zgodnie z treścią którego w wypadkach szczególnie uzasadnionych sąd może zasądzić od strony przegrywającej tylko część kosztów albo nie obciążać jej w ogóle kosztami. Przepis ten ustanawia zasadę słuszności, będącą odstępstwem od zasady odpowiedzialności za wynik procesu. Odstępując od obciążania odwołującej kosztami zastępstwa prawnego pełnomocnika organu rentowego, Sąd miał na uwadze przede wszystkim nakład pracy pełnomocnika organu rentowego. Udział fachowego pełnomocnika w niniejszej sprawie był nieznaczny, co stanowiło podstawowy argument do odstąpienia od obciążania wnioskodawczyni kosztami zastępstwa procesowego ( odwołał się w tym zakresie por. postanowienie Sądu Apelacyjnego w Białymstoku z 31.03.2016 r. sygn. III AUz 38/16).

Odwołująca wywiodła apelację od tego wyroku podnosząc liczbę błędy w działaniu organu rentowego, których jednak nie skonkretyzowała, na czym konkretnie one polegały poza samym twierdzeniem, że organ nie uwzględnił wszystkich okresów zatrudnienia, w tym zatrudnienia w szczególnych warunkach. Podniosła też, że wielkość jej emerytury nie uzasadnia obciążenia jej kosztami procesu organ rentowego. Do apelacji dołączyła także dokumenty dotyczące jej wynagrodzeń, częściowo będące już w aktach rentowych.

Organ rentowy zaskarżył natomiast postanowienie zawarte we wspominanym wyżej wyroku dotyczące rozstrzygnięcia o kosztach procesu uznając, że w sprawie nie zachodziły szczególne okoliczności uzasadniające rozstrzygnięcie o tych kosztach na zasadzie słuszności, w związku czym zażalenie wnosiło o ich zasądzenie od odwołującej.

Sąd Apelacyjny zważył co następuje

Wyrok w niniejszej sprawie został wydany na posiedzeniu niejawnym po uprzednim udzieleniu odwołującej 14-dniowego terminu do zajęcia stanowiska, co do doręczonej jej odpowiedzi na odwołanie organu rentowego, a stanowiska takiego przed wydaniem wyroku odwołująca nie zajęła, która chyba nie do końca rozumie zasady postępowania w sprawie jak niniejsza. Sąd Okręgowy nie prowadził zatem żadnego postępowania dowodowego, odwołując się do poprzednio zakończonej sprawy i wydanych wcześniej decyzji. Dopiero do apelacji odwołująca dołączyła szereg dokumentów, z których niektóre można uznać za nowe dowody w rozumieniu art. 114 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych ( Dz.U. z 2021 r. poz. 291 j.t.,) mającym też zastosowanie do ponownego przeliczania kapitału początkowego (art. 175 ust. 4 tej ustawy). W orzecznictwie Sądu Najwyższego przyjmuje się istotnie mniejszy formalizm i rygoryzm w sprawach z zakresu ubezpieczeń społecznych, stąd nawet późniejsze przedstawienie dowodów czy dokumentów z reguły nie powinno pozbawiać strony możliwości powoływania w toku dalszego postępowania. Również i sąd odwoławczy powinien ostrożnie korzystać z narzędzi blokujących możliwość powoływania późniejszych dowodów jak np. art. 381 k.p.c. W orzecznictwie przyjmuje się też, że w odwołaniu od decyzji organu rentowego w przedmiocie wymiaru emerytury, wnioskodawca ma prawo zakwestionować wszystkie jej elementy, a więc także te, które nie zostały zmienione w stosunku do poprzednich decyzji, w tym - dotyczące okresu zatrudnienia. Niezakwestionowanie poprzednich decyzji w tym zakresie nie pozbawia prawa do podniesienia takiego zarzutu w odwołaniu od kolejnej decyzji ( por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 6 września 1994 r. II URN 26/94 OSNAPiUS 1994/12/198). Zasadniczo zatem wydanie kolejnej decyzji przez organ rentowy umożliwia merytoryczną kontrolę wysokości świadczenia poprzednio prawomocnie ustalanego ( por. SN wyrok z dnia 19 lutego 2007 r. Sąd Najwyższy; I UK 266/06 OSNP 2008/5-6/79) jeżeli są tylko po temu nowe okoliczności lub dowody, lub stwierdzi się szeroko rozumiany błąd organu. Analiza dołączonych do apelacji dokumentów (złożonych po wyroku) wskazuje, iż 2 zaświadczenia wystawione przez Administrację (...) spółka z o.o. w C.-D. dotyczące lat 1994-1994 (k.32-33) akt nie były wcześniej przedmiotem analizy organu rentowego ani Sądu. W toku postepowań odwołująca wielokrotnie kwestionowała też wysokość wynagrodzeń uzyskiwanych przez nią w okresie zatrudnienia w (...) Spółka Akcyjna w B.. Celowym w tej sytuacji wydaje się zażądanie w toku postępowania przez sąd wszelkiej dokumentacji zwłaszcza płacowej, osobowej od przechowawcy tych, którym jak się zdaje jest Przedsiębiorstwo (...) S.A. w C. (ul. (...), (...)-(...) C.). Ewentualne pozyskanie tej dokumentacji i poszerzenie materiału dowodowego poprzez pozyskanie dokumentacji źródłowej może uczynić sensownym dopuszczenie w sprawie dowodu z opinii biegłego za zakresu rachunkowości. Byłoby to uzasadnione również relatywnie długim stażem ubezpieczeniowym, składającym się zarówno z okresów składkowych jak i nieskładkowych. Dokumentacja źródłowa umożliwić też może weryfikację stażu pracy odwołującej w szczególnych warunkach pod kątem ewentualnego prawa do rekompensaty, o której mowa w art. 21 z dnia 19 grudnia 2008 r. o emeryturach pomostowych (Dz.U.2018.1924 j.t.).

Wobec uchylenia zaskarżonego wyroku, uchyleniu uległo również rozstrzygnięcie akcesoryjne o kosztach w nim zawarte, co uczyniło zażalenie organu rentowego bezprzedmiotowym, aczkolwiek trzeba dostrzec, że poziom dochodów odwołującej się uzasadniał odwołanie się Sądu Okręgowego do art. 102 k.p.c.

Na podstawie art. 15 zzs1 pkt 4 ustawy z dnia 2 marca 2020 r. o szczególnych rozwiązaniach związanych z zapobieganiem, przeciwdziałaniem i zwalczaniem (...)19, innych chorób zakaźnych oraz wywołanych nimi sytuacji kryzysowych (Dz. U. poz. 1842, z późn. zm.) w związku z art. 6 ust. 1 i 2 ustawy z dnia 28 maja 2021 r. o zmianie ustawy - Kodeks postępowania cywilnego oraz niektórych innych ustaw (Dz.U.2021.1090) – niniejsza sprawa podlegała rozpoznaniu w składzie jednoosobowym .

W tym stanie rzeczy na zasadzie art. 386 §4 k.p.c. orzeczono jak wstępie.