Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 22 kwietnia 2021 r.

Sąd Rejonowy w Jeleniej Górze Wydział IV Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w składzie następującym:

Przewodniczący: Sędzia Marta Ładzińska

Protokolant: Katarzyna Przybylska

po rozpoznaniu w dniu 22 kwietnia 2021 r. w Jeleniej Górze

sprawy z odwołania P. K.

przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych Oddział w W.
na skutek odwołania od decyzji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddział w W. z dnia 2 października 2020 r. znak (...)

o zasiłek opiekuńczy

zmienia zaskarżoną decyzję Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddział w W. z 2 października 2020 r. znak (...) w ten sposób, że stwierdza, że przyznany wnioskodawcy P. K. (K.) zasiłek opiekuńczy za okres od dnia 16 marca 2020 r. do dnia 7 czerwca 2020 r. nie jest świadczeniem nienależnie pobranym, a wnioskodawca nie ma obowiązku zwrotu pobranego zasiłku za ten okres.

SSR Marta Ładzińska

Sygn. akt IV U 279/20

UZASADNIENIE

wyroku z dnia 22 kwietnia 2021 r.

Decyzją z dnia 2 października 2020 r. znak: (...) Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w W. stwierdził, że wypłacony P. K. zasiłek opiekuńczy za okres od 16 marca 2020 r. do 16 czerwca 2020 r. stanowi świadczenie nienależnie pobrane i zobowiązał ubezpieczonego do zwrotu tego zasiłku w kwocie 5.563,26 zł brutto wraz z odsetkami liczonymi od dnia doręczenia ubezpieczonemu decyzji do dnia zwrotu.

W uzasadnieniu organ rentowy wskazał, że w dniu 26 maja 2020 r. P. K. złożył wniosek o wypłatę dodatkowego zasiłku opiekuńczego za okres od 16 marca 2020 r. do 16 czerwca 2020 r. W dniu 8 czerwca 2020 r., tj. w okresie pobierania dodatkowego zasiłku opiekuńczego, wnioskodawca podjął zatrudnienie na rzecz niemieckiego pracodawcy, o czym organ rentowy powziął wiedzę w dniu 15 września 2020 r. – z wniosku o ustalenie ustawodawstwa właściwego. W związku z powyższym wnioskodawca utracił prawo do dodatkowego zasiłku opiekuńczego za okres od 16 marca 2020 r. do 16 czerwca 2020 r.

Ubezpieczony P. K. wniósł odwołanie od powyższej decyzji organu rentowego i domagał się zmiany decyzji poprzez ustalenie, że pobrany zasiłek opiekuńczy nie jest świadczeniem nienależnie pobranym. Jednocześnie wskazał, że zgadza się na zwrot pobranego zasiłku za okres od dnia, kiedy faktycznie rozpoczął pracę.

W uzasadnieniu odwołania wskazał, że od dnia 16 marca 2020 r. do dnia 7 czerwca 2020 r. przebywał w domu sprawując opiekę nad małoletnim dzieckiem do lat 8 z powodu zamknięcia przedszkola. W dniu 8 czerwca 2020 r. podpisał umowę o pracę z nowym pracodawcą oraz tego dnia rozpoczął pracę.

Organ rentowy – Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w W. w odpowiedzi na odwołanie wniósł o jego oddalenie oraz o zasądzenie od wnioskodawcy na rzecz strony pozwanej kosztów zastępstwa procesowego wg norm przepisanych. Organ rentowy zarzucił, że główną przyczyną zwrotu nienależnie pobranego świadczenia jest wykonywanie pracy na rzecz niemieckiego pracodawcy od dnia 8 czerwca 2020 r., tj. w czasie zwolnień lekarskich.

Sąd ustalił następujący stan faktyczny:

Ubezpieczony P. K. podlegał w okresie od 16 marca 2020 r. do 16 czerwca 2020 r. ubezpieczeniom społecznym.

Od dnia 16 marca 2020 r. do dnia 7 czerwca 2020 r. P. K. przebywał w domu sprawując opiekę nad małoletnim dzieckiem poniżej 8 roku życia z powodu zamknięcia przedszkola związanego z epidemią koronawirusa. .

W dniu 26 maja 2020 r. P. K. złożył wniosek o wypłatę dodatkowego zasiłku opiekuńczego za okres od 16 marca 2020 r. do 16 czerwca 2020 r. Zasiłek ten został mu przyznany i wypłacony.

P. K. nie został pouczony o tym, jakie okoliczności wpływają na prawo do pobierania świadczenia, a w szczególności, że podjęcie pracy zarobkowej oznacza utratę prawa do zasiłku opiekuńczego.

Wnioskodawca w dniu 8 czerwca 2020 r. podpisał umowę o pracę z nowym pracodawcą oraz tego dnia podjął zatrudnienie na rzecz niemieckiego pracodawcy. Wnioskodawca otrzymał wynagrodzenie za pracę za okres od 8 czerwca 2020 r. do 30 czerwca 2020 r.

Organ rentowy w dniu 15 września 2020 r. powziął wiedzę o podjęciu przez ubezpieczonego zatrudnienia – z wniosku o ustalenie ustawodawstwa właściwego.

( dowód : bezsporne, a nadto: dokument zawarte w aktach ZUS, przesłuchanie wnioskodawcy P. K., k- 30v, min. 4:26 nagrania)

Ustalając stan faktyczny Sąd oparł się na dowodach z dokumentów zgromadzonych w aktach ZUS. Sąd dał wiarę w.w. dowodom, albowiem żadna ze stron w toku postępowania nie kwestionowała ich wiarygodności i autentyczności. Sąd oparł się również na przesłuchaniu wnioskodawcy, albowiem było spójne i logiczne, a nadto korelowało z pozostałymi dowodami w sprawie.

Stan faktyczny w nieniniejszej sprawie nie był sporny, sporna była jedynie jego ocena prawna.

Sąd zważył co następuje:

Odwołanie jako uzasadnione zasługiwało na uwzględnienie.

Podstawą żądania wnioskodawcy był przepis art. 4 ust. 1 i 2 Ustawy o szczególnych rozwiązaniach związanych z zapobieganiem, przeciwdziałaniem i zwalczaniem COVID-19, innych chorób zakaźnych oraz wywołanych nimi sytuacji kryzysowych z dnia 2 marca 2020 r. (Dz.U. z 2020 r. poz. 374) - nazywanej dalej Ustawą covidową - w zw. z przepisem art. 32 ust. 1 pkt 1 ustawy z dnia 25 czerwca 1999r. o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa – nazywanej dalej ustawa zasiłkową.

Na mocy przepisu art. 4 ust. 1 i 2 Ustawy covidowej w przypadku zamknięcia żłobka, klubu dziecięcego, przedszkola, szkoły lub innej placówki, do których uczęszcza dziecko, albo niemożności sprawowania opieki przez nianię lub dziennego opiekuna z powodu COVID-19 ubezpieczonemu zwolnionemu od wykonywania pracy z powodu konieczności osobistego sprawowania opieki nad dzieckiem legitymującym się orzeczeniem o znacznym lub umiarkowanym stopniu niepełnosprawności do ukończenia 18 lat albo dzieckiem z orzeczeniem o niepełnosprawności lub orzeczeniem o potrzebie kształcenia specjalnego przysługuje dodatkowy zasiłek opiekuńczy do dnia 28 czerwca 2020 r. Dodatkowy zasiłek opiekuńczy przyznawany jest w trybie i na zasadach określonych w ustawie zasiłkowej i nie wlicza się do okresu, o którym mowa w art. 33 ust. 1 tej ustawy. Za okres pobierania dodatkowego zasiłku opiekuńczego, nie przysługuje zasiłek, o którym mowa w art. 32 ust. 1 tej ustawy.

Zgodnie z przepisem art. 32 ust. 1 pkt 1a ustawy zasiłkowej zasiłek opiekuńczy przysługuje ubezpieczonemu zwolnionemu od wykonywania pracy z powodu konieczności osobistego sprawowania opieki nad dzieckiem w wieku do ukończenia 8 lat w przypadku nieprzewidzianego zamknięcia żłobka, klubu dziecięcego, przedszkola lub szkoły, do których dziecko uczęszcza, a także w przypadku choroby niani, z którą rodzice mają zawartą umowę uaktywniającą, o której mowa w art. 50 ustawy z dnia 4 lutego 2011 r. o opiece nad dziećmi w wieku do lat 3 (Dz.U. z 2020 r. poz. 326 i 568), lub dziennego opiekuna sprawujących opiekę nad dzieckiem.

Organ rentowy wydając zaskarżoną decyzję powołał się na przepisy art. 17, 32, 35, 66 i 68 Ustawy zasiłkowej oraz art. 4 ust. 1 i 2 Ustawy covidowej i art. 84 Ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych.

Do zasiłku opiekuńczego stosuje się odpowiednio przepis art. 17 ustawy zasiłkowej, który stanowi, że ubezpieczony wykonujący w okresie orzeczonej niezdolności do pracy pracę zarobkową lub wykorzystujący zwolnienie od pracy w sposób niezgodny z celem tego zwolnienia traci prawo do zasiłku chorobowego za cały okres tego zwolnienia.

Zgodnie z treścią przepisu art. 66 ust. 1 ustawy zasiłkowej wypłatę zasiłku wstrzymuje się, jeżeli prawo do zasiłku ustało albo okaże się, że prawo takie w ogóle nie istniało.

Na podstawie przepisu art. 84 ust. 1 ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych osoba, która pobrała nienależne świadczenie z ubezpieczeń społecznych, jest obowiązana do jego zwrotu, wraz z odsetkami, w wysokości i na zasadach określonych przepisami prawa cywilnego. Za kwoty nienależnie pobranych świadczeń uważa się:

1) świadczenia wypłacone mimo zaistnienia okoliczności powodujących ustanie prawa do świadczeń albo wstrzymanie ich wypłaty w całości lub w części, jeżeli osoba pobierająca świadczenie była pouczona o braku prawa do ich pobierania;

2) świadczenia przyznane lub wypłacone na podstawie nieprawdziwych zeznań lub fałszywych dokumentów albo w innych przypadkach świadomego wprowadzania w błąd organu wypłacającego świadczenia przez osobę pobierającą świadczenia(art. 84 ust. 2).

Jako podstawę prawną zaskarżonej decyzji organ rentowy wskazał ogólnie art. 17, 66 ustawy zasiłkowej i art. 84 ustawy systemowej, nie wskazując konkretnych jednostek redakcyjnych. Organ rentowy wydając zaskarżoną decyzję powołał się ogólnie na przepis art. 84 Ustawy systemowej i nie wskazał, czy pobrany przez ubezpieczonego zasiłek chorobowy jest świadczeniem nienależnym zdefiniowanym w punkcie 1 czy w punkcie 2 art. 84 ust. 1 ustawy systemowej.

Z tych względów w przedmiotowej sprawie obowiązek zwrotu pobranych świadczeń rozważany był w kontekście przepisu art. 84 ust. 1 pkt 1 i pkt 2 ustawy systemowej.

Jak jednolicie przyjmuje orzecznictwo, dla ustalenia obowiązku zwrotu nienależnie pobranego świadczenia decydujące znaczenie ma świadomość i zamiar ubezpieczonego, który pobrał świadczenie w złej wierze (por.: wyrok Sądu Najwyższego z dnia 2 grudnia 2009 r., I UK 174/09, publ. LEX nr 585709). W orzecznictwie Sądu Najwyższego przyjmuje się, że organ rentowy może domagać się zwrotu nienależnie pobranego świadczenia tylko wówczas, gdy ubezpieczonemu można przypisać złą wolę (tak: wyrok Trybunału Ubezpieczeń Społecznych z dnia 27 maja 1966 r., I TR 49/66, niepublikowany - patrz: B. Gudowska: Ubezpieczenie emerytalno-rentowe w orzecznictwie Sądu Najwyższego, Warszawa 1993, s. 171). Obowiązek zwrotu obciąża więc tylko tego, kto przyjął świadczenie w złej wierze, wiedząc, że mu się nie należy. Dotyczy to zarówno osoby, która została pouczona co do okoliczności, w których nie powinna pobierać świadczeń, jak też tej osoby, która uzyskała świadczenia na podstawie nieprawdziwych zeznań lub dokumentów albo w innych przypadkach świadomego wprowadzenia w błąd instytucji ubezpieczeniowej.

Analizując w pierwszej kolejności wystąpienie przesłanek określonych w przepisie art. 84 ust. 1 pkt 1 ustawy systemowej stwierdzić należy, że podstawowym warunkiem uznania, że wypłacone świadczenie podlega zwrotowi jest brak prawa do świadczenia oraz świadomość tego osoby przyjmującej to świadczenie, płynąca ze stosownego pouczenia. Obie te przesłanki wystąpić muszą w trakcie pobierania świadczenia, a nie po zaprzestaniu jego wypłaty.

W przedmiotowej sprawie Sąd doszedł do przekonania, że zasiłek opiekuńczy był świadczeniem nienależnym, tj. wypłaconym ubezpieczonemu mimo zaistnienia okoliczności powodujących ustanie prawa do świadczeń. Dodatkowy zasiłek opiekuńczy przysługuje bowiem za okres opieki nad małoletnim dzieckiem (art. 4 ust.1 i 2 Ustawy covidowej w zw. z art. 32 ust. 1 pkt 1 a Ustawy zasiłkowej), a prawo do zasiłku ustaje w dacie podjęcia pracy zarobkowej (art. 17 ust. 1 Ustawy zasiłkowej). W niniejszym postępowaniu bezsporne było, że P. K. podjął w dniu 8 czerwca 2020 r. pracę zarobkową. Na mocy art. 17 ust. 1 Ustawy zasiłkowej ubezpieczony wykonujący w okresie orzeczonej niezdolności do pracy pracę zarobkową lub wykorzystujący zwolnienie od pracy w sposób niezgodny z celem tego zwolnienia traci prawo do zasiłku chorobowego za cały okres tego zwolnienia. Wypłacone wnioskodawcy świadczenie było więc świadczeniem nienależnym.

Świadczenie to nie było jednak nienależnie pobrane. Nie została bowiem spełniona przesłanka określona w art. 84 ust. 1 pkt 1 in fine. Wnioskodawca nie został przez organ rentowy pouczony o braku prawa do pobierania świadczenia. Okoliczność tę Sąd ustalił na podstawie dowodów z dokumentów zgromadzonych w aktach ZUS oraz na podstawie przesłuchania wnioskodawcy P. K.. Wnioskodawca zeznał, że składając do ZUS wniosek i inne dokumenty nie uzyskał stosownego pouczenia. Pouczenie takie nie było zawarte także w żadnym dokumencie, z którym wnioskodawca się zapoznawał. Wnioskodawca w żaden sposób nie został więc pouczony, że prawo do zasiłku wygasa w momencie podjęcia zatrudnienia.

Pouczenie takie jest natomiast zdaniem Sądu konieczne do uznania świadczenia za nienależnie pobrane.

Pouczenie powinno być pełne, precyzyjne i dostosowane do poziomu percepcji adresata. Wnioskodawca powinien więc być pouczony przejrzyście, jasno i w wyczerpujący sposób o okolicznościach powodujących utratę prawa do zasiłku chorobowego. Przyznanie zasiłku opiekuńczego nie następuje w formie decyzji. Nie zwalnia to jednak organu rentowego od pouczenia ubezpieczonego. Gdyby uznać, że pouczenie takie nie jest konieczne, wówczas zbędne byłoby uzależnianie przez ustawodawcę oceny świadczenia od pouczenia osoby, które je pobrała o okolicznościach powodujących ustanie prawa do świadczeń albo wstrzymanie ich wypłaty w całości lub w części. Dokonując wykładni językowej przepisu art. 84 ust. 1 pkt 1 Ustawy systemowej i zakładając racjonalność prawodawcy przyjąć należy, że ubezpieczony winien być pouczony o takich okolicznościach.

Świadomość nienależności świadczenia ma wypływać z pouczenia uprawnionego przez organ rentowy o okolicznościach powodujących wypłatę świadczeń nienależnych, a pouczenie stanowi warunek sine qua non obowiązku ich zwrotu. Jest to stanowisko ugruntowane w orzecznictwie ( por. wyroki SN z dnia 26 kwietnia 1980 r., II URN 51/80, OSNCP 1980/10/202, z dnia 11 stycznia 2005 r., I UK 136/04, OSNP 2005/16/252, z dnia 9 lutego 2005 r., III UK 181/04, OSNP 2005/17/275 i z dnia 16 stycznia 2009 r., I UK 190/08, OSNP 2010/15-16/194). Pouczenie powinno wyraźnie, konkretnie i wyczerpująco wskazywać okoliczności mające wpływ na pobieranie świadczeń oraz jasno wskazywać okoliczności powodujące pobranie nienależnego świadczenia w sposób zrozumiały dla osoby, do której jest skierowane. Pouczenie nie może być abstrakcyjne, niekonkretne, a w szczególności nie może odnosić się do wszystkich hipotetycznych okoliczności powodujących ustanie prawa do świadczeń (por. wyroki SN z dnia 4 września 2007 r., I UK 90/07, OSNP 2008/19-20/301, z dnia 17 listopada 1995 r., II URN 46/95, OSNAPiUS 1996/12/174, z dnia 17 lutego 2005 r., II UK 440/03, OSNP 2005/18/291, z dnia 9 lutego 2005 r., III UK 181/04, OSNP 2005/17/ 275). Pouczenie zamieszczane standardowo w decyzjach organu rentowego, które dotyczy wszystkich możliwych sytuacji, powinno być zindywidualizowane przez wyjaśnienie odpowiednich przepisów (por. wyrok SN z dnia 24 listopada 2004 r., I UK 3/04, OSNP 2005/8/116); może polegać na przytoczeniu przepisów określających te okoliczności, ale musi być na tyle zrozumiałe, aby ubezpieczony mógł je odnieść do własnej sytuacji (wyroki SN z dnia 14 marca 2006 r., I UK 161/05, OSNP 2007/5-6/78 i z dnia 10 czerwca 2008 r., I UK 394/07, niepubl. i z dnia 6 marca 2012 r., I UK 331/11, Lex nr 1165287).

Z tych względów Sąd uznał, że stan faktyczny niniejszej sprawy nie wypełnia przesłanek z art. 84 ust. 1 pkt 1 ustawy systemowej.

Przechodząc do oceny stanu faktycznego w kontekście przepisu art. 84 ust. 1 pkt 2, stwierdzić należy, że organ rentowy nie zarzucał ubezpieczonemu wprowadzenia organu w błąd, a Sąd nie ustalił, by takie zachowanie miało miejsce. Zwrócić uwagę należy, że ubezpieczony składał wniosek o zasiłek w dniu 26 maja 2020 r., a zatrudnienie podjął w dniu 8 czerwca 2020 r. Tym samym nie można mu zarzucić wprowadzenia organu rentowego w błąd w dacie składania wniosku. W późniejszym okresie wnioskodawca nie składał wobec organu rentowego żadnych oświadczeń.

Biorąc pod uwagę powyższe okoliczności Sąd doszedł do przekonania, iż pomimo że wnioskodawca w trakcie pobierania zasiłku opiekuńczego od dnia 8 czerwca 2020 r. wykonywał pracę zarobkową, to pobrany przez niego zasiłek nie był świadczeniem nienależnym w rozumieniu art. 84 ust. 1 pkt 1 i 2 ustawy systemowej. Brak było zatem podstaw do żądania przez organ rentowy zwrotu wypłaconego zasiłku za okres objęty zaskarżoną decyzją.

Wnioskodawca przy tym nie kwestionował obowiązku zwrotu zasiłku za okres 8.06.2020 r. – 16.06.2020 r.

W związku z powyższym Sąd na mocy przepisu art. 477 (14) § 2 k.p.c. zmienił zaskarżoną decyzję organu rentowego w ten sposób, że stwierdził, że przyznany wnioskodawcy P. K. zasiłek opiekuńczy za okres od dnia 16 marca 2020 r. do dnia 7 czerwca 2020 r. nie jest świadczeniem nienależnie pobranym, a wnioskodawca nie ma obowiązku zwrotu zasiłku pobranego za ten okres, o czym orzeczono w wyroku.

W związku z powyższym orzeczono jak w sentencji.

s. Marta Ładzińska