Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt II Ca 210/20

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 17 grudnia 2021 roku

Sąd Okręgowy w Lublinie II Wydział Cywilny Odwoławczy

w składzie następującym:

Przewodniczący Sędzia Sądu Okręgowego Dariusz Iskra

Protokolant Katarzyna Wardeńska

po rozpoznaniu w dniu 17 grudnia 2021 roku w Lublinie, na rozprawie

sprawy z powództwa (...) Bank Spółki Akcyjnej z siedzibą w W.

przeciwko F. B. i K. B.

o zapłatę kwoty 6830,12 zł (sześć tysięcy osiemset trzydzieści złotych dwanaście groszy) z odsetkami umownymi w wysokości czterokrotności stopy lombardowej NBP, ale nie więcej niż w wysokości odsetek maksymalnych za opóźnienie, od dnia 16 maja 2017 roku do dnia zapłaty

na skutek apelacji powoda od wyroku Sądu Rejonowego L. z dnia 22 sierpnia 2019 roku, sygn. akt (...) upr.

I. zmienia częściowo zaskarżony wyrok:

1) w punkcie I w ten sposób, że zasądza solidarnie od F. B. i K. B. na rzecz (...) Bank Spółki Akcyjnej z siedzibą w W. kwotę 3602,14 zł (trzy tysiące sześćset dwa złote czternaście groszy) z odsetkami umownymi w wysokości czterokrotności stopy lombardowej NBP, ale nie więcej niż w wysokości odsetek maksymalnych za opóźnienie, od dnia 16 maja 2017 roku do dnia zapłaty, zastrzegając obu pozwanym prawo do powołania się w toku postępowania egzekucyjnego na ograniczenie odpowiedzialności do wartości ustalonego w wykazie inwentarza albo spisie inwentarza stanu czynnego spadku po M. B.,

2) w punkcie II w ten sposób, że:

a) zasądza od (...) Bank Spółki Akcyjnej z siedzibą w W. na rzecz K. B. kwotę 695,15 zł (sześćset dziewięćdziesiąt pięć złotych piętnaście groszy) tytułem zwrotu kosztów procesu,

b) zasądza od F. B. na rzecz (...) Bank Spółki Akcyjnej z siedzibą w W. kwotę 155,74 zł (sto pięćdziesiąt pięć złotych siedemdziesiąt cztery grosze) tytułem zwrotu kosztów procesu;

II. oddala apelację w pozostałej części;

III. zasądza od (...) Bank Spółki Akcyjnej z siedzibą w W. na rzecz K. B. kwotę 213,96 zł (dwieście trzynaście złotych dziewięćdziesiąt sześć groszy) tytułem zwrotu kosztów postępowania odwoławczego;

IV. zasądza od F. B. na rzecz (...) Bank Spółki Akcyjnej z siedzibą w W. kwotę 212 zł (dwieście dwanaście złotych) tytułem zwrotu kosztów postępowania odwoławczego.

Sygn. akt II Ca 210/20

UZASADNIENIE

W dniu 16 maja 2017 roku powód (...) Bank Spółka Akcyjna z siedzibą w W. wniósł pozew przeciwko F. B. i K. B. o zapłatę:

1) kwoty 6830,12 zł z odsetkami umownymi w wysokości czterokrotności stopy lombardowej NBP, ale nie więcej niż w wysokości odsetek maksymalnych za opóźnienie, od dnia 16 maja 2017 roku do dnia zapłaty,

2) kwoty 2375,09 zł z odsetkami ustawowymi za opóźnienie od dnia 16 maja 2017 roku,

3) kwoty 2460,60 zł z odsetkami ustawowymi za opóźnienie od dnia 16 maja 2017 roku,

4) kwoty 55 zł (k. 2-4).

Pozew został wniesiony w elektronicznym postępowaniu upominawczym i obejmował również żądanie zasądzenia kosztów.

W uzasadnieniu pozwu powód wskazał, że w dniu 20 grudnia 2011 roku zawarł z M. B. umowę kredytu numer (...). Kredytobiorca nie wywiązał się z ciążącego na nim zobowiązania terminowego dokonywania spłat w wysokościach ustalonych w umowie.

Powód wskazał ponadto, że na podstawie postanowienia z dnia 8 lipca 2015 roku, wydanego przez Sąd Rejonowy L. w sprawie(...), F. B. i K. B. nabyli spadek po M. B..

Powód wskazał, że „wskazana data wymagalności 2012-04-16 jest tożsama z dopuszczeniem się przez stronę pozwaną pierwszej zaległości w spłacie wymagalnych rat”.

Powód wskazał, że w związku z upływem okresu kredytowania powód wezwał pozwanych do spłaty zadłużenia.

Powód wyjaśnił, że dochodzi w pozwie następujących roszczeń:

1) kwoty 6830,12 zł tytułem należności głównej (niespłaconego kapitału),

2) kwoty 2375,09 zł tytułem odsetek umownych za okres korzystania z kapitału w wysokości 10% od dnia 16 kwietnia 2012 roku do dnia 5 kwietnia 2017 roku,

3) kwoty 2460,60 zł tytułem odsetek za opóźnienie w wysokości 10% od dnia 16 kwietnia 2012 roku do dnia 15 maja 2017 roku,

4) kwoty 55 zł tytułem opłat i prowizji (k. 2-4).

*

Postanowieniem z dnia 26 lipca 2017 roku Sąd Rejonowy L. stwierdził brak podstaw do wydania nakazu zapłaty w elektronicznym postępowaniu upominawczym (k. 5).

*

Zarządzeniem z dnia 8 listopada 2017 roku Przewodniczący I Wydziału Cywilnego Sądu RejonowegoL. zarządził zwrot pozwu w części obejmującej żądanie zapłaty kwoty 4890,60 zł (k. 24-25).

*

Postanowieniem z dnia 31 grudnia 2018 roku, wydanym w sprawie (...), Sąd Okręgowy w L.oddalił zażalenie powoda na zarządzenie Przewodniczącego Wydziału z dnia 8 listopada 2017 roku (k. 48-58).

*

W odpowiedzi na pozew K. B., reprezentowany przez przedstawiciela ustawowego i przez pełnomocnika, wniósł o oddalenie powództwa w całości i zasądzenie od powoda na rzecz pozwanego kosztów procesu według norm przepisanych, w tym kosztów zastępstwa procesowego (k. 74-76).

Pozwany F. B. nie zajął stanowiska w sprawie.

*

Wyrokiem z dnia 22 sierpnia 2019 roku Sąd Rejonowy L.:

I. oddalił powództwo;

II. zasądził od (...) Bank Spółki Akcyjnej z siedzibą w W. na rzecz K. B. kwotę 1800 zł tytułem zwrotu kosztów procesu (k. 107).

W części wstępnej wyroku z dnia 22 sierpnia 2019 roku Sąd Rejonowy wskazał, że wyrok jest zaoczny w stosunku do F. B..

÷

W uzasadnieniu wyroku Sąd Rejonowy ustalił, że w dniu 20 grudnia 2011 roku pomiędzy (...) Bank Spółką Akcyjną w W., jako kredytodawcą, a M. B., jako kredytobiorcą, została zawarta umowa kredytu nr (...), na podstawie której Bank udzielił M. B. kredytu w łącznej kwocie 7142,86 zł na okres 48 miesięcy na sfinansowanie zakupu pojazdu marki P. (...), rok produkcji 1999. Strony ustaliły zabezpieczenie kredytu w formie przewłaszczenia pojazdu marki P. (...), na którego zakup został zaciągnięty kredyt. Spłata ostatniej raty kredytu przypadała na dzień 16 grudnia 2015 roku.

Sąd Rejonowy ustalił, że w dniu 20 grudnia 2011 roku (...) Bank Spółka Akcyjna w W. i M. B. zawarli umowę przewłaszczenia na zabezpieczenie, na podstawie której M. B., jako przewłaszczający, przeniósł na Bank udział w części 49/100 w prawie własności pojazdu, na zakup którego zaciągnął kredyt, w wyniku czego Bank stał się współwłaścicielem tego pojazdu we wskazanej części.

Sąd Rejonowy ustalił, że M. B. zmarł w dniu 14 kwietnia 2012 roku. Na chwilę śmierci M. B. pozostawił wobec kredytobiorcy zadłużenie w wysokości 6830,12 zł.

Sąd Rejonowy ustalił, że M. B. był objęty umową (...) (...) zawierających umowy kredytu samochodowego z G. Bank z dnia 22 grudnia 2005 roku, zawartą pomiędzy Towarzystwem (...) Spółką Akcyjną a (...) Bank Spółką Akcyjną.

Sąd Rejonowy ustalił, że postanowieniem z dnia 8 lipca 2016 roku Sąd Rejonowy L. stwierdził, że spadek po zmarłym M. B. nabyli z dobrodziejstwem inwentarza na podstawie ustawy jego synowie F. B. i K. B. po 1/2 części każdy z nich.

Sąd Rejonowy ustalił, że w pismach z dnia 5 kwietnia 2017 roku kredytobiorca wezwał F. B. i K. B., reprezentowanych przez D. B., do zapłaty kwot:

1) 6830,12 zł – tytułem należności kapitałowej,

2) 2375,09 zł – tytułem odsetek umownych,

3) 2384,71 zł – tytułem odsetek podwyższonych za opóźnienie w spłacie należności kapitałowej,

4) 55 zł i 4,71 zł tytułem kosztów i opłat za czynności Banku, zgodnie z Tabelą Opłat i Prowizji.

Sąd Rejonowy ustalił, że po śmierci M. B. ubezpieczyciel odmówił wypłaty odszkodowania.

Sąd Rejonowy wskazał, że podstawę żądania powoda stanowi przepis art. 922 § 1 k.c.

Sąd Rejonowy przytoczył treść przepisów art. 922 § 1 k.c., art. 117 § 1, 2 i 2 1 k.c., art. 118 k.c. oraz 120 § 1 k.c. i wskazał, że w rozpoznawanej sprawie powód jest przedsiębiorcą, a jego roszczenie wynika z umowy konsumenckiej. W związku z tym sąd bada z urzędu, czy roszczenie sformułowane w pozwie uległo przedawnieniu.

Sąd Rejonowy wskazał, że przepis art. 117 § 2 1 k.c. został wprowadzony ustawą z dnia 13 kwietnia 2018 roku „nowelizującą” Kodeks cywilny, która w art. 5 ust. 5 stanowi, że roszczenia przedawnione przysługujące przeciwko konsumentowi, co do których do dnia wejścia w życie „nowelizacji” ustawy nie podniesiono zarzutu przedawnienia, podlegają z tym dniem skutkom przedawnienia określonym przepisami „znowelizowanymi”.

Sąd Rejonowy uznał, że roszczenie objęte pozwem uległo przedawnieniu przed dniem („datą”) złożenia pozwu.

Sąd Rejonowy wskazał, że powoływana przez powoda umowa kredytu wygasła w dniu śmierci kredytobiorcy, to jest w dniu 14 kwietnia 2012 roku, a niespłacona cześć udzielonego kredytu stała się wymagalna z dniem następnym, stosownie do treści art. 111 k.c.

Sąd Rejonowy wskazał, że roszczenie powoda podlega trzyletniemu okresowi przedawnienia, jako wynikające z prowadzonej działalności gospodarczej. Powództwo wytoczone zostało w dniu 16 maja 2017 roku, a wiec wówczas, gdy roszczenie powoda było już przedawnione.

Sąd Rejonowy wskazał, że wyrok w stosunku do pozwanego (...) ma charakter zaoczny, stosownie do przepisu art. 339 k.p.c.

Jako podstawę prawną rozstrzygnięcia o kosztach procesu Sąd Rejonowy wskazał przepisy art. 98 § 1 i 3 k.p.c. oraz art. 99 k.p.c.

*

Od wyroku z dnia 22 sierpnia 2019 roku apelację wniósł powód, reprezentowany przez pełnomocnika, zaskarżając wyrok w całości.

Powód zarzucił:

„1. naruszenie prawa materialnego, a to art. 922 kc poprzez niewłaściwe zastosowanie i uznanie, że umowa kredytu wygasła w dniu śmierci kredytobiorcy,

2. naruszenie prawa materialnego, a to art. 120 kc poprzez niewłaściwe zastosowaniem i uznanie, że roszczenie uległo przedawnieniu przed wniesieniem powództwa”.

Powód wniósł o:

„1. zmianę zaskarżonego wyroku poprzez uwzględnienie powództwa w całości, ewentualnie o uchylenie zaskarżonego wyroku i przekazanie Sądowi I inst.;

2. zasądzenie od pozwanych na rzecz strony powodowej kosztów postępowania za obie instancje wg norm przepisanych” (k. 122-122v).

*

Postanowieniem z dnia 28 października 2021 roku Sąd Rejonowy L. postanowił sprostować oczywistą omyłkę w wyroku tego Sądu z dnia 22 sierpnia 2019 roku poprzez dodanie po wyrażeniu „o zapłatę” wyrażenia „kwoty 6830,12 złotych z odsetkami umownymi w wysokości czterokrotności stopy lombardowej NBP rocznie, ale nie więcej niż w wysokości odsetek maksymalnych za opóźnienie od dnia 16 maja 2017 roku do dnia zapłaty” (k. 175).

÷

Na rozprawie apelacyjnej strony nie zajęły stanowiska, natomiast w piśmie procesowym z dnia 18 października 2021 roku, K. B., reprezentowany przez pełnomocnika, wniósł o oddalenie apelacji i zasądzenie kosztów procesu, w tym kosztów zastępstwa procesowego (k. 183-185).

*

Sąd Okręgowy zważył co następuje:

Na wstępie należy wskazać, że do rozpoznania apelacji miały zastosowanie przepisy Kodeksu postępowania cywilnego w brzmieniu sprzed wejścia w życie ustawy z dnia 4 lipca 2019 roku o zmianie ustawy – Kodeks postępowania cywilnego oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. z 2019 r. poz. 1469).

Przepis art. 9 ust. 4 ustawy z dnia 4 lipca 2019 roku stanowi, że do rozpoznania środków odwoławczych wniesionych i nierozpoznanych przed dniem wejścia w życie niniejszej ustawy stosuje się przepisy ustawy zmienianej w art. 1, w brzmieniu dotychczasowym.

÷

Apelacja powoda jest zasadna częściowo.

Przed dokonaniem oceny zasadności apelacji, w szczególności przed omówieniem zarzutów apelacyjnych, należy zwrócić uwagę na dwie kwestie.

Wyrok Sądu Rejonowego L. z dnia 22 sierpnia 2019 roku jest wyrokiem zaocznym w stosunku do F. B., co wynika z części wstępnej tego wyroku oraz z toku postępowania przed Sądem pierwszej instancji, w którym podstawy faktyczne wydania wyroku zaocznego zachodziły jedynie w stosunku do F. B.. W związku z tym zawarte w uzasadnieniu zaskarżonego wyroku stwierdzenie, że jest on zaoczny w stosunku do (...), należy uznać za oczywistą omyłkę.

Po drugie, Sąd Rejonowy L. wyrokiem z dnia 22 sierpnia 2019 roku oddalił powództwo jedynie w części obejmującej żądanie zapłaty kwoty 6830,12 zł z odsetkami umownymi w wysokości czterokrotności stopy lombardowej NBP, ale nie więcej niż w wysokości odsetek maksymalnych za opóźnienie, od dnia 16 maja 2017 roku do dnia zapłaty.

W związku z powyższym, na rozprawie apelacyjnej w dniu 17 grudnia 2021 roku Sąd Okręgowy w L. sprawdził wartość przedmiotu zaskarżenia wskazaną w apelacji na kwotę 11720,81 zł i ustalił tę wartość na kwotę 6831 zł (k. 198).

Z treści apelacji wynika, że powód zaskarża wyrok Sądu pierwszej instancji tylko w takim zakresie, w jakim Sąd Rejonowy rozstrzygnął o żądaniu powoda. Gdyby jednak przyjąć hipotetycznie, że powód rozszerzył w apelacji swoje żądanie, domagając się na nowo zasądzenia także tych roszczeń, w zakresie których pierwotny pozew został zwrócony, to apelacja w takim zakresie byłaby bezzasadna. Przepis art. 383 zd. 1 k.p.c. stanowi, bowiem, ze w postępowaniu apelacyjnym nie można rozszerzyć żądania pozwu ani występować z nowymi roszczeniami.

W rozpoznawanej sprawie nie zachodzą natomiast podstawy faktyczne zastosowania przepisu art. 383 zd. 2 k.p.c.

÷

Odnosząc się do ustaleń faktycznych Sądu pierwszej instancji, należy jednoznacznie stwierdzić, że oczywiście błędne jest stanowisko Sądu pierwszej instancji, że umowa kredytu z dnia 20 grudnia 2011 roku wygasła w dniu śmierci kredytobiorcy, to jest w dniu 14 kwietnia 2012 roku, a niespłacona część udzielonego kredytu stała się wymagalna w dniu następnym, stosownie do treści art. 111 k.c.

Z przytoczonego wyżej stwierdzenia Sądu pierwszej instancji w zestawieniu z treścią uzasadnienia zaskarżonego wyroku nie można jednoznacznie stwierdzić, czy mamy tutaj do czynienia z błędem w ustaleniach faktycznych, czy też z naruszeniem przepisów prawa materialnego.

Z zebranego w sprawie materiału dowodowego, a przede wszystkim z treści umowy kredytu z dnia 20 grudnia 2011 roku, oznaczonej numerem (...), nie wynika, aby strony umowy kredytu umówiły się w taki sposób, że umowa kredytu wygasa z chwilą śmierci kredytobiorcy. Jeżeli Sąd Rejonowy stoi na stanowisku odmiennym, to ustalenie faktyczne tego rodzaju jest oczywiście sprzeczne z zebranym w sprawie materiałem, w szczególności z materiałem dowodowym. Zawarta przez strony umowa nie zawiera tego rodzaju postanowień, z których wynikałoby, że kredyt został udzielony kredytobiorcy najpóźniej do chwili śmierci kredytobiorcy.

Jeżeli natomiast Sąd Rejonowy uznał, że wygaśnięcie umowy kredytu było skutkiem zastosowania przepisu art. 922 § 1 k.c. lub też przepisu art. 111 k.c., jak mogłoby to wynikać z literalnego odczytania zdania zawartego na stronie 5 uzasadnienia wyroku w odniesieniu do przepisu art. 111 k.c., to mamy do czynienia z naruszeniem przepisów prawa materialnego przez niewłaściwe zastosowanie art. 922 § 1 k.c. lub 111 k.c. albo obu tych przepisów.

Z przepisu art. 922 § 1 k.c. jednoznacznie wynika, że prawa i obowiązki majątkowe zmarłego przechodzą z chwilą jego śmierci na jedną lub kilka osób. Jeżeli zatem nic innego nie wynika z przepisów szczególnych, to z chwilą śmierci zmarłego jego spadkobiercy wstępują również w prawa i obowiązki wynikające ze stosunków prawnych o charakterze ciągłym lub rozciągniętym w czasie, chyba że co innego wynika z czynności prawnej wyznaczającej treść takiego stosunku prawnego. W odniesieniu do umów pożyczek i kredytów oznacza to, że z chwilą śmierci kredytobiorcy jego spadkobiercy wstępują w sytuację prawną kredytobiorcy, z ewentualnymi modyfikacjami wynikającymi z przepisów prawa spadkowego.

Z kolei przepisy art. 111 § 1 i 2 k.c. nie regulują skutków prawnych śmierci osoby fizycznej, a jedynie określają zasady obliczania terminów prawa materialnego oznaczonych w dniach.

W związku z powyższym należy wskazać, że w dniu 14 kwietnia 2012 roku, w chwili śmierci M. B., F. B. i K. B. wstąpili w prawa i obowiązki ojca wynikające z umowy kredytu z dnia 20 grudnia 2011 roku i w zasadzie w takim zakresie, w jakim przysługiwały one spadkodawcy. Jedyne modyfikacje wynikały:

1) z faktu wielości spadkobierców i związanej z tym faktem solidarnej odpowiedzialności spadkobierców za długi spadkowe (art. 1034 § 1 zd. 1 k.c.),

2) z faktu przyjęcia spadku z dobrodziejstwem inwentarza (art. 1031 § 2 zd. 1 k.c.).

Umowa kredytu zawarta w dniu 20 grudnia 2011 roku obejmowała obowiązek zapłaty przez kredytobiorcę kwoty 7142,86 zł z tytułu należności głównej, na którą składały się:

a) kwota kredytu – 6000 zł,

b) kwota prowizji bankowej – 714,29 zł,

c) kwotę składki ubezpieczenia na wypadek zgonu – 428,57 zł.

Zgodnie z umową, płatność kwoty 7142,86 zł miała nastąpić w czterdziestu ośmiu miesięcznych ratach, płatnych do 16 dnia miesiąca, a termin płatności ostatniej raty przypadał na dzień 16 grudnia 2015 roku. Pierwsza rata kapitałowa wynosiła 102,70 zł, a kolejne raty kapitałowe zostały wymienione w kolumnie trzeciej („Rata kapitałowa”) zestawienia zawartego w § 4 ust. 1 umowy kredytu (k. 15-16v – umowa).

M. B. zapłacił trzy pierwsze raty kapitałowe i trzy pierwsze raty odsetkowe, co wynika z dokumentów przedstawionych przez powoda. Suma pozostałych rat kapitałowych to właśnie kwota 6830,12 zł, dochodzona w rozpoznawanej sprawie po zwrocie pozwu w pozostałej części, gdy chodzi o należność główną objętą pozwem (k. 30-32, 95-104).

Kwota 6830,12 zł stanowi sumę rat kapitałowych wskazanych w punktach od 4 do 48 zestawienia zawartego w § 4 ust. 1 umowy kredytu.

Kredytobiorca M. B. spłacał kredyt do chwili swojej śmierci. Raty kredytowo-odsetkowe wymagalne po chwili śmierci kredytobiorcy nie były już spłacane przez jego spadkobierców. Umowa kredytu nie została również wypowiedziana spadkobiercom, chociaż w związku z niepłaceniem kolejnych rat, które stawały się wymagalne z upływem kolejnych terminów wskazanych w umowie (z modyfikacjami wynikającymi z przepisu art. 115 k.c.), zachodziły podstawy faktyczne do wypowiedzenia spadkobiercom umowy kredytu. Ostatnia rata kapitałowa stała się wymagalna w dniu 17 grudnia 2015 roku.

Błędne ustalenie Sądu pierwszej instancji, że niespłacona część udzielonego M. B. kredytu stała się wymagalna w dniu 15 kwietnia 2012 roku, skutkowało błędną oceną tego Sądu, że w chwili wniesienia pozwu w rozpoznawanej sprawie roszczenie powoda o zapłatę niespłaconej części kredytu było już przedawnione.

Przedawnieniu uległy jednak tylko te raty kapitałowe, w odniesieniu do których terminy przedawnienia roszczenia o zapłatę danej raty upłynęły przed wniesieniem pozwu.

Pozew w rozpoznawanej sprawie wniesiony został w dniu 16 maja 2017 roku (k. 2).

Przepis art. 123 § 1 k.c. stanowi, że bieg przedawnienia przerywa się przez każdą czynność przed sądem lub innym organem powołanym do rozpoznawania spraw lub egzekwowania roszczeń danego rodzaju albo przed sądem polubownym, przedsięwziętą bezpośrednio w celu dochodzenia lub ustalenia albo zaspokojenia lub zabezpieczenia roszczenia.

W związku z powyższym należy uznać, że wniesienie pozwu w rozpoznawanej sprawie spowodowało przerwanie biegu przedawnienia roszczeń o zapłatę rat kapitałowych oznaczonych w umowie kredytu z dnia 20 grudnia 2011 roku kolejnymi numerami od 29 do 48. Rata kapitałowa numer 29 stała się bowiem wymagalna w dniu 17 maja 2014 roku, a raty kolejne odpowiednio później.

Suma rat kapitałowych oznaczonych w umowie kredytu z dnia 20 grudnia 2011 roku kolejnymi numerami od 29 do 48 to 3602,14 zł.

155,78 zł + 158,11 zł + 160,48 zł + 162,89 zł + 165,33 zł + 167,81 zł + 170,33 zł + 172,88 zł + 175,47 zł + 178,10 zł + 180,77 zł + 183,48 zł + 186,23 zł + 189,02 zł + 191,86 zł + 194,73 zł + 197,65 zł + 200,62 zł + 203,62 zł + 206,98 zł = 3602,14 zł

Powód dochodził zapłaty kwoty 3602,14 zł z odsetkami umownymi w wysokości czterokrotności stopy lombardowej NBP, ale nie więcej niż w wysokości odsetek maksymalnych za opóźnienie, od dnia 16 maja 2017 roku do dnia zapłaty, czyli od dnia wniesienia pozwu w rozpoznawanej sprawie do dnia zapłaty. W dniu 16 maja 2017 roku pozwani pozostawali w opóźnieniu w zapłacie kwoty stanowiącej sumę nieprzedawnionych rat kapitałowych, a w związku z tym na podstawie art. 481 § 1 k.c. powodowi należą się od pozwanych odsetki za opóźnienie od kwoty 3602,14 zł za okres objęty żądaniem pozwu. Odsetki te należą się w wysokości objętej żądaniem, która jest niższa niż wysokość określona umową kredytu, przy czym nie mogą przekraczać wysokości odsetek maksymalnych za opóźnienie.

÷

Mając na uwadze powyższe rozważania, na podstawie art. 386 § 1 k.p.c. Sąd Okręgowy zmienił częściowo zaskarżony wyrok:

1) w punkcie I w ten sposób, że zasądził solidarnie od F. B. i K. B. na rzecz (...) Bank Spółki Akcyjnej z siedzibą w W. kwotę 3602,14 zł z odsetkami umownymi w wysokości czterokrotności stopy lombardowej NBP, ale nie więcej niż w wysokości odsetek maksymalnych za opóźnienie, od dnia 16 maja 2017 roku do dnia zapłaty, zastrzegając obu pozwanym prawo do powołania się w toku postępowania egzekucyjnego na ograniczenie odpowiedzialności do wartości ustalonego w wykazie inwentarza albo spisie inwentarza stanu czynnego spadku po M. B.,

2) w punkcie II w ten sposób, że:

a) zasądził od (...) Bank Spółki Akcyjnej z siedzibą w W. na rzecz K. B. kwotę 695,15 zł tytułem zwrotu kosztów procesu,

b) zasądził od F. B. na rzecz (...) Bank Spółki Akcyjnej z siedzibą w W. kwotę 155,74 zł tytułem zwrotu kosztów procesu.

Na podstawie art. 1034 § 1 zd. 1 k.c. pozwani ponoszą solidarną odpowiedzialność za długi spadkowe. Z zebranego w sprawie materiału procesowego nie wynika, aby pozwani dokonali działu spadku po ojcu. Tego rodzaju twierdzeń nie przytaczali przede wszystkim sami pozwani.

Na podstawie art. 319 k.p.c. Sąd Okręgowy zastrzegł obu pozwanym prawo do powołania się w toku postępowania egzekucyjnego na ograniczenie odpowiedzialności do wartości ustalonego w wykazie inwentarza albo spisie inwentarza stanu czynnego spadku po M. B.. Zgodnie z przepisem art. 1031 § 1 zd. 1 k.c., w razie przyjęcia spadku z dobrodziejstwem inwentarza spadkobierca ponosi odpowiedzialność za długi spadkowe tylko do wartości ustalonego w wykazie inwentarza albo spisie inwentarza stanu czynnego spadku.

Przepis art. 319 k.p.c., uprawniający sąd do ograniczenia w sentencji wyroku zakresu odpowiedzialności dłużnika za dług spadkowy do wartości czynnego spadku (przyjęcie spadku z dobrodziejstwem inwentarza z art. 1031 § 2 k.c.), nie daje podstawy do oddalenia powództwa na tej podstawie, że zmarły nie pozostawił spadku. Ustalenie, czy istnieje spadek (majątek) pozwalający na zaspokojenie przypadającej od dłużnika należności, należy do postępowania egzekucyjnego1.

÷

Zmiana rozstrzygnięcia zawartego w punkcie II zaskarżonego wyroku jest konsekwencją częściowej zmiany tego wyroku w punkcie I.

Podstawę prawną rozstrzygnięcia o kosztach procesu za pierwszą instancję stanowi przepis art. 100 zd. 1 k.p.c., który stanowi, że w razie częściowego tylko uwzględnienia żądań koszty będą wzajemnie zniesione lub stosunkowo rozdzielone. Z uwagi na to, że powództwo zostało częściowo oddalone, Sąd Okręgowy stosunkowo rozdzielił koszty procesu pomiędzy stronami, mając na względzie fakt, w jakiej części żądanie pozwu zostało uwzględnione.

Zgodnie ze stanowiskiem Sądu Najwyższego, wyrażonym w postanowieniu z dnia 31 stycznia 1991 roku, II CZ 255/90 (OSP 1991, z. 11, poz. 279), stosunkowy podział kosztów procesu (art. 100 k.p.c.) dotyczy ich całości, co oznacza przyjęcie za podstawę obliczeń sumy należności obu stron, ustalonych stosownie do zasad z art. 98 § 2 i 3 k.p.c. (oraz art. 99 k.p.c.), w wypadkach tam wskazanych. Sumę tę dzieli się proporcjonalnie do stosunku, w jakim strony utrzymały się ze swymi roszczeniami lub obroną, otrzymując w wyniku kwoty, stanowiące ich udziały w całości kosztów. Jeżeli poniesione przez stronę koszty przewyższają obciążający ją udział – zasądzeniu na jej rzecz podlega różnica.

W rozpoznawanej sprawie rozstrzygnięcie o kosztach procesu za pierwszą instancję jest różne w stosunku do każdego z pozwanych, ponieważ koszty procesu w pierwszej instancji poniósł jedynie K. B., a w związku z tym wynik stosunkowego rozdzielenia pomiędzy stronami kosztów procesu za pierwszą instancję będzie inny w odniesieniu do każdego z pozwanych.

Ogółem koszty procesu w rozpoznawanej sprawie wyniosły w pierwszej instancji 2104,24 zł w relacji pomiędzy powodem a pozwanym K. B..

Powód poniósł koszty w kwocie 293,84 zł, obejmujące:

1) opłatę od pozwu – 250 zł,

2) opłaty skarbowe od pełnomocnictw procesowych – 17 zł (k. 13) i 17 zł (k. 39),

3) opłaty notarialne za poświadczenie odpisów pełnomocnictw procesowych – 4,92 zł (k. 12v) i 4,92 zł (k. 38).

Wprawdzie powód uiścił tytułem opłaty od pozwu kwotę 300 zł (k. 2, 22, 23), jednak w związku z częściowym zwrotem pozwu należna opłata wynosiła jedynie 250 zł, zaś różnica powinna zostać powodowi zwrócona przez Sąd pierwszej instancji.

Do kosztów powoda podlegających stosunkowemu rozliczeniu nie należy opłata w kwocie 30 zł od zażalenia na zarządzenie o częściowym zwrocie pozwu (k. 40, 42). W części, w której pozew został zwrócony, brak jest podstaw do rozliczania kosztów poniesionych przez powoda, a związanych ściśle ze zwrotem pozwu.

Pozwany K. B. poniósł w pierwszej instancji koszty procesu w kwocie 1810,40 zł, obejmujące:

1) wynagrodzenie pełnomocnika procesowego – 1800 zł, ustalone według stawki minimalnej na podstawie § 2 pkt 4 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 października 2015 roku w sprawie opłat za czynności radców prawnych (Dz. U. z 2018 r. poz. 265 – tekst jednolity),

2) opłaty pocztowe za przesłanie do Sądu Rejonowego przesyłek poleconych zawierających pisma procesowe – 5,20 zł (k. 77) i 5,20 zł (k. 85).

Pozwany przegrał sprawę w 0,53 części, ponieważ w takim zakresie zostało uwzględnione żądanie pozwu (3602,14 zł : 6830,12 zł = 0,53). Powód przegrał sprawę w 0,47 części.

Udział w sumie kosztów procesu obciążający pozwanego K. B. wynosi 1115,25 zł (= 2104,24 zł · 0,53). Udział w sumie kosztów procesu obciążający powoda wynosi 988,99 zł.

Ponieważ poniesione przez K. B. koszty (1810,40 zł) o 695,15 zł przewyższają obciążający go udział, zasądzeniu na jego rzecz tytułem zwrotu kosztów procesu podlega ta właśnie różnica.

÷

W relacji pomiędzy powodem a F. B. wynik stosunkowego rozdzielenia kosztów procesu za pierwszą instancję jest inny, ponieważ ten pozwany nie poniósł żadnych kosztów. W związku z tym, że F. B. przegrał również sprawę w 0,53 części, to w tej części powinien zwrócić powodowi koszty procesu za pierwszą instancję, a więc kwotę 155,74 zł.

293,84 zł · 0,53 = 155,74

*

W pozostałej części apelacja powoda jest bezzasadna i w związku z tym podlega oddaleniu na podstawie art. 385 k.p.c.

Błędne jest stanowisko powoda, że roszczenie o zwrot kapitału wynikające z umowy z dnia 20 grudnia 2011 roku stało się wymagalne dopiero w dniu 16 grudnia 2015 roku.

Świadczenie z tytułu zwrotu pożyczki lub kredytu nie jest świadczeniem okresowym, nawet jeżeli płatność tego świadczenia miałaby nastąpić w ratach. Nie oznacza to jednak, że wymagalność świadczenia z tytułu zwrotu pożyczki lub kredytu nie może nastąpić w różnych dniach w odniesieniu do poszczególnych części takiego świadczenia. To strony umowy pożyczki lub kredytu określają terminy wymagalności roszczenia o zwrot całości lub poszczególnych części roszczenia z tytułu zwrotu kredytu lub pożyczki. W braku takiego określenia termin wymagalności roszczenia o zwrot pożyczki wynika z przepisu art. 723 k.c.

W powszechnej praktyce w umowach pożyczki lub kredytu, zawieranych na okres dłuższy niż kilka miesięcy przez podmioty prowadzące działalność pożyczkowo-kredytową, zamieszczane są postanowienia umowne przewidujące spełnienie świadczenia z tytułu zwrotu pożyczki lub kredytu w ratach i określające terminy płatności poszczególnych rat. Z chwilą nadejścia terminu płatności poszczególnej raty roszczenie z tego tytułu staje się wymagalne. Powyższe stanowisko znajduje dodatkowe uzasadnienie w uchwale Sądu Najwyższego z dnia 27 lipca 2021 roku, III CZP 17/21.

Przyjęcie, jak chce powód, że roszczenie o zwrot kredytu miałoby stać się wymagalne z chwilą nadejścia terminu płatności ostatniej raty, nie tylko nie znajduje potwierdzenia w treści umowy z dnia 20 grudnia 2015 roku, ale oznacza w rzeczywistości, że rozłożenie świadczenia jednorazowego miałoby służyć wyłącznie interesom kredytodawcy. Powód byłby bowiem uprawniony do dochodzenia roszczeń z tytułu zwrotu pożyczki i wypowiedzenia umowy, chociaż roszczenia te nie byłyby jeszcze wymagalne w znaczeniu określonym przez przepis art. 120 § 1 k.c. Na gruncie przepisów Kodeksu cywilnego nie ma jednak zróżnicowania znaczenia pojęcia „wymagalności roszczenia” w zależności od tego, czy chodzi o konkretyzację czasową obowiązku spełnienia świadczenia przez dłużnika i możność dochodzenia roszczenia przez wierzyciela, czy też chodzi o rozpoczęcie biegu przedawnienia roszczenia.

Powyższy brak zróżnicowania widoczny jest zwłaszcza w przypadku pożyczek i kredytów długoterminowych. Przykładowo, przy założeniu, że umowa kredytu zostałaby zawarta na okres trzydziestu lat, nie do przyjęcia byłoby stanowisko, że termin przedawnienia roszczeń kredytodawcy o zwrot kredytu rozpocznie się dopiero po upływie trzydziestu lat, a roszczenia kredytodawcy o zapłatę poszczególnych części tego kredytu będą wymagalne w związku z nadejściem terminów płatności tych części.

Oczywiście możliwe jest zawarcie umowy, w której termin spełnienia świadczenia zostanie określony na trzydzieści lat, a termin ten będzie zastrzeżony na korzyść dłużnika, czy to wyraźnie w umowie, czy też na podstawie art. 457 k.c., jednak w praktyce takie umowy nie występują, ponieważ żaden kredytodawca nie podejmie ryzyka, że uzyska zwrot całości kredytu dopiero po upływie trzydziestu lat, bez możliwości dochodzenia od kredytobiorcy wcześniejszego zwrotu.

Trafnie Sąd Rejonowy przyjął, że powód w chwili zawarcia umowy z dnia 20 grudnia 2011 roku był przedsiębiorcą a kredytobiorca konsumentem.

Trafnie Sąd Rejonowy uznał również, że w rozpoznawanej sprawie ma zastosowanie przepis art. 117 § 2 1 k.c., dodany przez art. 1 pkt 1 ustawy z dnia 13 kwietnia 2018 roku o zmianie ustawy – Kodeks cywilny oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. z 2018 r. poz. 1104).

Ustawa z dnia 13 kwietnia 2018 roku o zmianie ustawy – Kodeks cywilny oraz niektórych innych ustaw weszła w życie – co do zasady – w dniu 9 lipca 2018 roku (art. 8 ustawy).

Przepis art. 5 ust. 4 ustawy z dnia 13 kwietnia 2018 roku stanowi, że roszczenia przedawnione przysługujące przeciwko konsumentowi, co do których do dnia wejścia w życie niniejszej ustawy nie podniesiono zarzutu przedawnienia, podlegają z tym dniem skutkom przedawnienia określonym w ustawie zmienianej w art. 1, w brzmieniu nadanym niniejszą ustawą.

Sąd Rejonowy niedokładnie przytoczył treść przepisu art. 5 ust. 4 ustawy z dnia 13 kwietnia 2018 roku, co nie zmienia faktu, że ma on w rozpoznawanej sprawie zastosowanie.

W zakresie, a jakim roszczenie powoda, o którym Sąd Rejonowy orzekł wyrokiem z dnia 22 sierpnia 2019 roku, uległo przedawnieniu, Sąd Okręgowy oddalił apelację powoda. Chodzi mianowicie o roszczenie o zapłatę rat kapitałowych wskazanych w punktach od 4 do 28 zestawienia zawartego w § 4 ust. 1 umowy kredytu.

Należy przy tym wskazać, że w odniesieniu do wskazanego wyżej roszczenia nie doszło do przerwania biegu przedawnienia, w szczególności przez złożenie przez (...) Bank Spółki Akcyjnej z siedzibą w W. do Sądu Rejonowego L. wniosku o stwierdzenie nabycia spadku po M. B.. Złożenie tego wniosku nie było bowiem czynnością przedsięwziętą bezpośrednio w celu dochodzenia lub ustalenia albo zaspokojenia lub zabezpieczenia roszczenia.

÷

Nie jest uzasadniony zarzut przytoczony w punkcie 2 części wstępnej apelacji.

Naruszenie prawa materialnego może nastąpić bądź przez jego błędną wykładnię, bądź przez jego niewłaściwe zastosowanie, nie zaś przez błędne ustalenia faktyczne2.

Zarzut naruszenia prawa materialnego ma rację bytu wówczas, gdy sąd dokonał prawidłowych ustaleń faktycznych, a tylko nie zastosował odpowiednich przepisów prawa materialnego, niewłaściwie je zastosował lub też dokonał błędnej ich wykładni. W takich wypadkach naruszenie prawa materialnego ma charakter pierwotny i może stanowić podstawę zarzutu apelacyjnego.

Jeżeli natomiast sąd pierwszej instancji dokona nieprawidłowych ustaleń faktycznych i stosownie do tych ustaleń zastosuje lub nie określone przepisy prawa materialnego, to naruszenie prawa materialnego ma charakter wtórny, gdyż jest pochodną nieprawidłowych ustaleń faktycznych. W takim przypadku nie następuje naruszenie prawa materialnego w znaczeniu ścisłym, a podnoszenie wówczas takiego zarzutu jest bezprzedmiotowe.

W rozpoznawanej sprawie Sąd Rejonowy błędnie ustalił, że całe roszczenie o zapłatę rat kredytowych stało się wymagalne w dniu 15 kwietnia 2012 roku i w związku z tym przyjął, że uległo przedawnieniu w całości przed wniesieniem pozwu. Zastosowanie przez Sąd Rejonowy przepisu art. 120 § 1 zd. 1 k.c. nie było jednak wynikiem błędu w stosowaniu prawa materialnego, lecz konsekwencją częściowo nieprawidłowych ustaleń faktycznych.

*

Na podstawie art. 100 zd. 1 k.p.c. w zw. z art. 391 § 1 zd. 1 k.p.c. Sąd Okręgowy:

1) zasądził od (...) Bank Spółki Akcyjnej z siedzibą w W. na rzecz K. B. kwotę 213,96 zł tytułem zwrotu kosztów postępowania odwoławczego,

2) zasądza od F. B. na rzecz (...) Bank Spółki Akcyjnej z siedzibą w W. kwotę 212 zł tytułem zwrotu kosztów postępowania odwoławczego.

Zróżnicowanie rozstrzygnięć o kosztach postępowania odwoławczego w stosunku do każdego z pozwanych jest wynikiem tego, że koszty procesu w drugiej instancji poniósł jedynie K. B., a w związku z tym wynik stosunkowego rozdzielenia pomiędzy stronami kosztów postępowania odwoławczego będzie inny w odniesieniu do każdego z pozwanych.

Ogółem koszty postępowania odwoławczego w rozpoznawanej sprawie w relacji pomiędzy powodem a pozwanym K. B. wyniosły 1306,30 zł.

Powód poniósł koszty w kwocie 400 zł, obejmujące opłatę od apelacji (k. 111, 113, 127).

Wprawdzie powód uiścił faktycznie kwotę 587 zł (k. 123), jednak należna opłata od apelacji wynosiła jedynie 400 zł i tylko w tej części wpłacona przez powoda kwota może być uznana za koszt niezbędny do celowego dochodzenia roszczenia. Nadwyżka (187 zł) powinna zostać zwrócona powodowi przez Sąd pierwszej instancji.

Pozwany K. B. poniósł koszty w kwocie 906 zł, obejmujące:

a) wynagrodzenie pełnomocnika procesowego – 900 zł, ustalone według stawki minimalnej na podstawie § 2 pkt 4 w zw. z § 10 ust. 1 pkt 1 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 października 2015 roku w sprawie opłat za czynności radców prawnych (Dz. U. z 2018 r. poz. 265 – tekst jednolity),

b) opłatę pocztową za przesłanie pisma procesowego – 6,30 zł (k. 185).

Pozwany przegrał sprawę w drugiej instancji w 0,53 części, ponieważ w takim zakresie apelacja została uwzględniona. Powód przegrał sprawę w drugiej instancji w 0,47 części.

Udział w sumie kosztów postępowania odwoławczego obciążający pozwanego wynosi 692,34 zł (= 1306,30 zł · 0,53). Udział w sumie kosztów postępowania odwoławczego obciążający powoda wynosi 613,96 zł.

Ponieważ poniesione przez pozwanego K. B. koszty (906,30 zł) o 213,96 zł przewyższają obciążający go udział, zasądzeniu na jego rzecz tytułem zwrotu kosztów procesu podlega ta właśnie różnica.

÷

W relacji pomiędzy powodem a F. B. wynik stosunkowego rozdzielenia kosztów postępowania odwoławczego jest inny, ponieważ pozwany ten nie poniósł żadnych kosztów. W związku z tym, że F. B. przegrał również sprawę w 0,53 części, to w tej części powinien zwrócić powodowi koszty postępowania odwoławczego, a więc kwotę 212 zł.

400 zł · 0,53 = 212 zł

*

Z tych wszystkich względów i na podstawie powołanych wyżej przepisów Sąd Okręgowy orzekł jak w sentencji wyroku.

1 Por. uzasadnienie wyroku SN z dnia 9 września 1976 roku, IV PR 135/76, OSN C 1977, z. 4, poz. 80.

2 Por.: postanowienie SN z dnia 28 maja 1999 roku, I CKN 276/99, Prokuratura i Prawo 1999, nr 11-12, poz. 34; wyrok SN z dnia 19 stycznia 1998 roku, I CKN 424/97, OSN C 1998, z. 9, poz. 36; uzasadnienie postanowienia z dnia 28 marca 2003 roku, IV CKN 1961/00, Lex nr 80241.