Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 30 grudnia 2021 r.

Sąd Okręgowy Warszawa - Praga w Warszawie VII Wydział Pracy
i Ubezpieczeń Społecznych

w składzie:

Przewodniczący: sędzia Małgorzata Jarząbek

po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w dniu 30 grudnia 2021 r. w Warszawie

sprawy M. M. (1)

przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych (...) Oddział w W.

o wysokość emerytury i rekompensatę

na skutek odwołań M. M. (1)

od dwóch decyzji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych (...) Oddział w W.

z dnia 22 lutego 2021 r. znak (...)

oddala odwołania.

UZASADNIENIE

M. M. (1) w dniu 19 marca 2021 r. wniósł odwołanie od decyzji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych (...) Oddział w W. znak: (...) z dnia 22 lutego 2021r., odmawiającej mu prawa do rekompensaty. Skarżonej decyzji odwołujący zarzucił błędne nieuwzględnienie jego ponadpiętnastoletniego okresu pracy w szczególnym charakterze, tj. pracy nauczycielskiej w wymiarze 14 lat, 6 miesięcy i 10 dni oraz pracy w Najwyższej Izbie Kontroli – 12 lat, 9 miesięcy i 14 dni ( odwołanie k.3-5 a.s.).

Odwołujący się zaskarżył ponadto decyzję organu rentowego z 22 lutego 2021 r. znak: (...) o przyznaniu emerytury. Ubezpieczony wskazał, że do obliczenia wysokości jego emerytury organ rentowy nie uwzględnił wnioskowanej rekompensaty z tytułu wykonywania pracy w szczególnym charakterze, wskutek czego wysokość emerytury została zaniżona ( odwołanie k.2-3 akt o sygn. VII U 691/21).

W odpowiedzi na odwołania z 13 kwietnia 2021 r. organ rentowy wniósł o ich oddalenie. W odniesieniu do decyzji dotyczącej przyznania prawa do emerytury, ZUS przedstawił sposób obliczenia świadczenia i waloryzacji, wskazując, że decyzja odpowiada prawu. W stosunku do decyzji z 22 lutego 2021 r., w której odmówiono M. M. (1) prawa do emerytury, Zakład wskazał, że nie kwestionuje zakwalifikowania pracy odwołującego jako nauczyciela ani w Najwyższej Izbie Kontroli jako pracy w szczególnym charakterze, mimo to na podstawie § 4 ust. 1 pkt 1 i 3 oraz § 15 Rozporządzenia Rady Ministrów z 7 lutego 1983 r. uznał, że nie jest dopuszczalne zaliczenie nauczycielowi do okresów pracy w szczególnym charakterze jakichkolwiek innych okresów zatrudnienia poza pracą nauczycielską ( odpowiedź na odwołanie k.8-9 a.s.).

Sąd Okręgowy ustalił następujący stan faktyczny:

M. M. (1) urodził się (...)

Ubezpieczony pracował w warunkach szczególnych określonych w § 15 Rozporządzenia Rady Ministrów z 7 lutego 1983 r., tj. jako nauczyciel:

1)  od 1 września 1981 r. do 31 sierpnia 1983 r. w Zespole Szkół im. (...) w M. ( zaświadczenie z 9.12.2020 r. – nienumerowana karta tomu II a.r.);

2)  od 1 września 1983 r. do 31 sierpnia 1991 r. w Zespole Szkół Centrum (...) w M. ( zaświadczenie z 8.12.2020 r. – nienumerowana karta tomu II a.r.);

3)  od 1 września 1991 r. do 30 listopada 1993 r. i od 1 września 1994 r. do 17 marca 1996r. w Kuratorium (...) w B. ( zaświadczenie z 15.12.2020 r. – nienumerowana karta tomu II a.r.);

4)  od 1 grudnia 1993 r. do 31 sierpnia 1994 r. w Urzędzie Wojewódzkim w B. ( zaświadczenie z 18.12.2020 r. – nienumerowana karta tomu II a.r.)

Odwołujący w okresie od 18 marca 1996 r. do 27 stycznia 2021 r. był zatrudniony w Najwyższej Izbie Kontroli, w tym do 15 sierpnia 2000 r. w Delegaturze NIK w B., a od 16 sierpnia 2000 r. do 27 stycznia 2021 r. w NIK w W. Wykonywał pracę na stanowiskach inspektora kontroli państwowej, starszego inspektora kontroli państwowej, specjalisty kontroli państwowej, głównego specjalisty kontroli państwowej, doradcy ekonomicznego i p.o. wicedyrektora departamentu. W okresie od 18 marca 1996 r. do 31 grudnia 2008 r. ubezpieczony wykonywał pracę w szczególnym charakterze na podstawie § 14 Rozporządzenia Rady Ministrów z 7 lutego 1983 r. ( świadectwo pracy z 27.01.2021 r. – nienumerowana karta tomu II a.r.).

W dniu 28 stycznia 2021 r. ubezpieczony wniósł o przyznanie emerytury oraz rekompensaty z tytułu wykonywania od 1 września 1981 r. do 31 grudnia 2008 r. pracy w szczególnym charakterze ( wnioski z 28.01.2021 r. – nienumerowane karty tomu II a.r.).

Skarżoną decyzją z 22 lutego 2021 r. znak: (...) Zakład Ubezpieczeń Społecznych (...) Oddział w W. przyznał M. M. (1) emeryturę od 11 stycznia 2021 r., tj. od osiągnięcia wieku emerytalnego. Podstawę obliczenia emerytury stanowiła kwota składek na ubezpieczenie emerytalne, z uwzględnieniem waloryzacji zaewidencjonowana na koncie do końca miesiąca poprzedzającego miesiąc, od którego przysługuje wypłata emerytury (521 108,75 zł), kwota zwaloryzowanego kapitału początkowego (688 968,17 zł) oraz kwota środków zaewidencjonowanych na subkoncie, z uwzględnieniem ich waloryzacji (255 864,42 zł). Wysokość emerytury obliczono poprzez podzielenie sumy ww. kwot przez średnie dalsze trwanie życia – 217,60 miesięcy. Świadczenie wyniosło 6 736,86 zł, a po waloryzacji od 1 marca 2021 r. – 7 022,50 zł brutto. ( decyzja z 22.02.2021 r. – nienumerowana karta tomu II a.r.).

W drugiej ze skarżonych decyzji z 22 lutego 2021 r. znak: (...) organ rentowy odmówił M. M. (1) prawa do rekompensaty, z uwagi na nieudokumentowanie 15 lat wykonywania pracy w szczególnym charakterze jako nauczyciel oraz nieudokumentowanie 15 lat zatrudnienia w Najwyższej Izbie Kontroli. W uzasadnieniu decyzji, ZUS wskazał, że zgodnie z § 4 ust. 1, 3 pkt 3 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze ( Dz.U. z 1983r., nr 8, poz. 43 ze zm.) do okresów zatrudnienia w warunkach szczególnych warunkach w wykazie A zalicza się okresy pracy górniczej, na kolei oraz okresy pracy i służby wymienione w § 5-10. Stosownie do § 14 rozporządzenia, pracownik NIK nabywa prawo do emerytury, jeżeli posiada 15 lat pracy w NIK, zaś zgodnie z § 15 rozporządzenia, nauczyciel, wychowawca lub inny pracownik pedagogiczny wykonujący pracę nauczycielską wymienioną w art. 1 pkt 1-7 ustawy z dnia 26 stycznia 1982 r. – Karta Nauczyciela, określoną w tej ustawie jako praca zaliczona do I kategorii zatrudnienia, nabywa prawo do emerytury na zasadach określonych w § 4. Pracownik nabywa prawo do emerytury, jeżeli ma wymagany okres pracy co najmniej 15 lat pracy w szczególnym charakterze. ZUS wskazał, że okresy pracy wymienione w § 14 rozporządzenia jako zatrudnienie w Najwyższej Izbie Kontroli i w § 15 – jako nauczyciel, zgodnie z § 4 nie podlegają sumowaniu ( decyzja z 22.02.2021 r. – nienumerowana karta tomu II a.r.).

Powyższy stan faktyczny Sąd Okręgowy ustalił na podstawie ww. dowodów, mając na uwadze, że nie był on sporny między stronami niniejszego postępowania. Dowodów z dokumentów żadna ze stron nie kwestionowała, a Sąd z urzędu nie znalazł podstaw do tego, aby odmówić im wiarygodności i mocy dowodowej.

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

Na wstępie należy zważyć, że zgodnie z art. 15zzs ² ustawy z dnia 2 marca 2020r.
o szczególnych rozwiązaniach związanych z zapobieganiem, przeciwdziałaniem i zwalczaniem (...)19, innych chorób zakaźnych oraz wywołanych nimi sytuacji kryzysowych ( Dz. U. z 2020 poz. 1842) jeżeli w sprawie rozpoznawanej według przepisów Kodeksu postępowania cywilnego postępowanie dowodowe zostało przeprowadzone w całości, sąd może zamknąć rozprawę i wydać orzeczenie na posiedzeniu niejawnym po uprzednim odebraniu od stron lub uczestników postępowania stanowisk na piśmie. W niniejszym postępowaniu, wobec przeprowadzenia postępowania dowodowego, należało wydać wyrok na posiedzeniu niejawnym, czemu strony się nie sprzeciwiały.

Przedmiotem sporu w niniejszym postępowaniu było spełnianie przez M. M. (1) przesłanek do przyznania rekompensaty z tytułu wykonywania pracy w szczególnym charakterze w okresie co najmniej 15 lat. Wprawdzie ubezpieczony zaskarżył dwie decyzje z 22 lutego 2021 r., z których jedna z nich dotyczyła przyznania świadczenia emerytalnego i jego wysokości, jednak z treści odwołania wynika, że M. M. (1) zarzuca tej decyzji jedynie niedoliczenie do kapitału początkowego ww. rekompensaty.

Regulacja dotycząca rekompensaty z tytułu zatrudnienia w warunkach szczególnych, o którą ubiegał się M. M. (1), została wprowadzona do ustawy z dnia 19 grudnia 2008r. o emeryturach pomostowych (tekst jednolity Dz. U. z 2018r., poz. 1924). Art. 2 pkt 5 tej ustawy zawiera definicję rekompensaty rozumianej jako odszkodowanie za utratę możliwości nabycia prawa do wcześniejszej emerytury z tytułu pracy w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze dla osób, które nie nabędą prawa do emerytury pomostowej. Z kolei warunki jej przyznawania oraz sposób jej obliczenia określają art. 21 – 23 zamieszczone w Rozdziale III „Rekompensata”. Art. 23 stanowi, że ustalenie rekompensaty następuje na wniosek ubezpieczonego o emeryturę oraz, że przyznawana jest ona w formie dodatku do kapitału początkowego, o którym mowa w przepisach art. 173 i art. 174 ustawy o emeryturach i rentach z FUS. W art. 21 ust. 1 ustawy wskazano natomiast, że rekompensata przysługuje ubezpieczonemu, jeżeli ma okres pracy w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze w rozumieniu przepisów ustawy o emeryturach i rentach z FUS, wynoszący co najmniej 15 lat. Z art. 21 ust. 2 ustawy wynika zaś, że rekompensata nie przysługuje osobie, która nabyła prawo do emerytury na podstawie przepisów ustawy o emeryturach i rentach z FUS.

Wskazywane przepisy art. 2 pkt 5 i art. 21 ust. 1 ustawy o emeryturach pomostowych formułują dwie zasadnicze przesłanki nabycia prawa do rekompensaty: 1) nienabycie prawa do emerytury pomostowej, 2) osiągnięcie okresu pracy w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze w rozumieniu ustawy o emeryturach i rentach z FUS wynoszącego co najmniej 15 lat. Z kolei w art. 21 ust. 2 tej ustawy została zawarta przesłanka negatywna, którą stanowi nabycie prawa do emerytury na podstawie przepisów ustawy o emeryturach i rentach z FUS. Może ona budzić wątpliwości, gdyż literalna wykładnia tego wyrwanego z kontekstu normatywnego przepisu może prowadzić do wniosku, że prawo do rekompensaty przysługuje wyłącznie tym osobom, które nie nabyły prawa do jakiejkolwiek emerytury z FUS. Skoro jednak, zgodnie z art. 23 ustawy o emeryturach pomostowych, rekompensata przyznawana jest w formie dodatku do kapitału początkowego, a zgodnie z art. 173 ust. 1 ustawy o emeryturach i rentach z FUS kapitał początkowy ustala się dla ubezpieczonych urodzonych po dniu 31 grudnia 1948 r., za których były opłacane składki na ubezpieczenie społeczne przed dniem 1 stycznia 1999 r., to warunek sformułowany w art. 21 ust. 1 ustawy o emeryturach pomostowych należy rozumieć w taki sposób, że rekompensata jest adresowana wyłącznie do ubezpieczonych objętych systemem emerytalnym zdefiniowanej składki, którzy przed osiągnięciem podstawowego wieku emerytalnego nie nabyli prawa do emerytury z FUS w obniżonym wieku emerytalnym z uwagi na pracę w warunkach szczególnych, obliczanej według formuły zdefiniowanego świadczenia . Nabycie prawa do takiego tylko świadczenia stanowi przesłankę negatywną przyznania prawa do rekompensaty. Natomiast nabycie prawa do emerytury na zasadach ogólnych nie wpływa w żaden sposób na uprawnienia do rekompensaty (por. wyrok Sądu Apelacyjnego w Gdańsku z 5.05.2017 r., III AUa 2047/16, wyrok Sądu Apelacyjnego w Łodzi z 14.12.2015 r., III AUa 1070/15, wyrok Sądu Apelacyjnego w Warszawie z 22.09.2017 r., III AUa 529/16).

Jeśli chodzi o wskazane wyżej przesłanki pozytywne nabycia prawa do rekompensaty, to analiza cytowanych przepisów ustawy o emeryturach pomostowych, prowadzi do wniosku, że prawo do rekompensaty mają osoby urodzone po 1948 r., które przed 1 stycznia 2009 r. wykonywały przez co najmniej 15 lat prace w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze w rozumieniu art. 32 i 33 ustawy o emeryturach i rentach z FUS. Podobnie jak przy ustalaniu tego okresu na potrzeby przyznania emerytury w niższym wieku emerytalnym, tak przy ustalaniu prawa do rekompensaty będą uwzględnione tylko okresy, w których praca była wykonywana stale i w pełnym wymiarze czasu pracy. Jednocześnie rekompensata nie przysługuje osobie, która nabyła prawo do emerytury w niższym wieku emerytalnym, nawet jeśli tego prawa nie zrealizowała. Per analogiam prawa do rekompensaty nie ma osoba, która nie przeszła na emeryturę wcześniejszą mimo spełnienia warunków.

W rozpatrywanej sprawie bezsporne było to, że M. M. (1) wykonywał pracę w szczególnym charakterze na podstawie § 14 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze ( Dz.U. z 1983r., nr 8, poz. 43 ze zm.) w okresach od 18 marca 1996 r. do 31 grudnia 2008 r., tj. przez 12 lat, 9 miesięcy i 14 dni oraz na podstawie § 15 ww. rozporządzenia w wymiarze 14 lat, 6 miesięcy i 10 dni. Kluczowe dla rozpoznania kwestii przysługiwania M. M. (1) prawa do rekompensaty było ustalenie, czy dopuszczalne jest zsumowanie okresów pracy w szczególnym charakterze.

§ 4 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze ( Dz.U. z 1983r., nr 8, poz. 43 ze zm.) dotyczy uprawnień do wcześniejszej emerytury dla osób wykonujących prace w szczególnych warunkach wymienione w wykazie A. Zgodnie z § 4 ust. 3 rozporządzenia do okresów zatrudnienia w szczególnych warunkach, o których mowa w ust. 1, zalicza się także okresy pracy górniczej w rozumieniu przepisów o zaopatrzeniu emerytalnym górników i ich rodzin oraz okresy zatrudnienia na kolei w rozumieniu przepisów o zaopatrzeniu emerytalnym pracowników kolejowych i ich rodzin, a także okresy pracy lub służby, o których mowa w § 5-10.

W wyroku z dnia 18 stycznia 2005 r. II UK 137/04 Sąd Najwyższy wskazał, że przepisy § 4 ust. 1 pkt 1 i 3 oraz § 15 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r. nie przewidują możliwości zaliczenia nauczycielom do okresów pracy w szczególnym charakterze jakichkolwiek innych okresów zatrudnienia poza pracą nauczycielską, a więc również uznanych w myśl rozporządzenia za wykonywane w szczególnym charakterze. Podobnie wypowiedział się Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 29 września 2005 r., II UZP 10/05, stwierdzając, że przy ustalaniu okresów zatrudnienia warunkujących nabycie prawa do emerytury w niższym wieku emerytalnym nie jest możliwe zaliczenie okresu pracy w szczególnym charakterze nauczyciela do okresów pracy w szczególnych warunkach (§ 15 i § 4 Rozporządzenia). W przywołanym orzeczeniu Sąd Najwyższy wskazał, że rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r., którego przepisy należy wykładać ściśle, przewiduje możliwość doliczenia do okresów pracy w szczególnych warunkach, wymienionych w wykazie A, okresów pracy górniczej, okresów zatrudnienia na kolei, a także pracy lub służby bliżej wymienionych w § 5-10 rozporządzenia, a więc zaliczenie innych okresów pracy, w tym pracy pedagogicznej, nie jest możliwe.

Tożsamą zasadę zaprezentował Sąd Najwyższy w uchwale z dnia 23 stycznia 1986 r., III UZP 56/85 wskazując, iż § 15 wymienionego rozporządzenia nie przewiduje możliwości zaliczenia nauczycielom do okresów pracy w szczególnym charakterze jakichkolwiek innych okresów zatrudnienia, nawet uznanych w myśl rozporządzenia za wykonywane w szczególnym charakterze (lub w szczególnych warunkach).

Wyrażony w powołanych wyrokach pogląd Sądu Najwyższego skład rozpoznający niniejszą sprawę w pełni podziela, co skutkowało oddaleniem odwołań na podstawie art.477 ¹⁴ § 1 k.p.c.