Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 28 stycznia 2022r.

Sąd Apelacyjny w Katowicach V Wydział Cywilny

w składzie:

po rozpoznaniu w dniu 28 stycznia 2022 r. w Katowicach

na rozprawie

sprawy z powództwa E. P., R. K., D. D., Z. Z. i J. G.

przeciwko Spółdzielczej Kasie Oszczędnościowo-Kredytowej (...) w upadłości w P.

przy udziale Prokuratora Regionalnego w(...)

o ustalenie nieważności, ewentualnie uchylenie uchwały

na skutek apelacji A. D. oraz powodów E. P., R. K., Z. Z. i J. G.

od wyroku Sądu Okręgowego w Gliwicach

z dnia 17 grudnia 2019 r., sygn. akt I C 305/19

1.  odrzuca apelację A. D.;

2.  oddala apelację w pozostałym zakresie;

3.  przyznaje adwokatowi M. W. od Skarbu Państwa – Sądu Okręgowego w Gliwicach kwotę 132,84 (sto trzydzieści dwa 84/100) złote, w tym 24,84 złote podatku od towarów i usług, tytułem wynagrodzenia za pełnienie funkcji kuratora pozwanej w postępowaniu apelacyjnym.

Sygn. akt V ACa 189/20

UZASADNIENIE

W dniu 23 kwietnia 2018 r. powodowie E. P., R. K., D. D., J. G. i Z. Z. wystąpili do Sądu Okręgowego w Gliwicach z pozwem przeciwko Spółdzielczej Kasie Oszczędnościowo – Kredytowej w upadłości w P. z pozwem, w którym domagali się stwierdzenia nieważności, ewentualnie uchylenia punktu I uchwały nr (...) Zebrania Przedstawicieli pozwanej Kasy z dnia 30 czerwca 2015 r. oraz zasądzenia na swą rzecz kosztów procesu. Powodowie wywodzili, że uchwała ta, mocą której podniesiono wysokość udziału z 1 zł na 95 zł, została podjęta z naruszeniem przepisów oraz w sposób sprzeczny z postanowieniami statutu i dobrymi obyczajami.

Postanowieniem z 8 lutego 2019 r. Sąd Okręgowy odrzucił pozew na podstawie art.199 § 1 pkt 1 k.p.c. w związku z art.144 ust.1 i 2 Prawa upadłościowego. Wskazał, że już przed wniesieniem pozwu ogłoszono upadłość pozwanej, który to fakt był powodom znany. W tym stanie rzeczy w świetle powołanych przepisów wytoczenie powództwa przeciwko upadłemu, a nie przeciwko syndykowi masy upadłości, było niedopuszczalne i skutkowało odrzuceniem pozwu.

Na skutek zażalenia powodów postanowienie to zostało uchylone przez Sąd Apelacyjny w Katowicach, który w orzeczeniu z 14 maja 2019 r. stwierdził, że art.144 ust.1 i 2 Prawa upadłościowego należy rozumieć w ten sposób, że z dniem ogłoszenia upadłości legitymację do występowania w sprawach dotyczących masy upadłości ma wyłącznie syndyk, natomiast upadły pozostaje stroną w znaczeniu materialnoprawnym jako podmiot stosunku prawnego, z którego wyniknął spór. Brak legitymacji formalnej upadłego nie jest jednak tożsamy z brakiem zdolności prawnej po jego stronie. Skoro jednak powodowie wnieśli pozew nie przeciwko syndykowi masy upadłości, lecz przeciwko upadłemu, który nie posiada legitymacji procesowej, pozew nie podlega odrzuceniu, lecz powinien zostać rozpoznany z uwzględnieniem zasad dotyczących braku legitymacji do występowania w procesie.

W dalszym toku postępowania kurator reprezentujący pozwaną wniósł o oddalenie powództwa i zasądzenie kosztów procesu. Zakwestionował twierdzenia pozwu i wywodził, że podjęcie zaskarżonej uchwały było zgodne z obowiązującymi przepisami oraz statutem.

Wyrokiem z 17 grudnia 2019 r. Sąd Okręgowy oddalił powództwo, nie obciążając powodów kosztami procesu. Sąd ten ustalił min., że powodowie – poza D. D.– są członami pozwanej Kasy. Jej członkiem jest także A. D., która udzieliła swojemu mężowi pełnomocnictwa do reprezentowania jej w niniejszym postępowaniu. Jak ustalono, od 2006 r. do czerwca 2015 r. statut pozwanej przewidywał, że wysokość udziału członkowskiego wynosi 1 zł. W dniu 30 czerwca 2015 r. Zebranie Przedstawicieli Członków pozwanej podjęło uchwałę nr (...), mocą której wysokość jednego udziału podwyższono do kwoty 95zł. W sprawie ustalono również, że postanowieniem z 29 września 2016 r. Sąd Rejonowy w Gliwicach ogłosił upadłość pozwanej i ustanowił syndyka. Wnosząc pozew (w dniu 23 kwietnia 2018 r.) powodowie wiedzieli o upadłości pozwanej.

W oparciu o powyższe ustalenia Sąd Okręgowy doszedł do przekonania, że powództwo podlega oddaleniu. Przywołując art.144 ust.1 i 2 Prawa upadłościowego oraz stanowisko Sądu Apelacyjnego wyrażone w powołanym wyżej postanowieniu stwierdził, że legitymacja bierna w procesie przysługuje syndykowi masy upadłości SKOK, a nie samej upadłej. Jednocześnie wskazał, że przekształcenie podmiotowe, o jakim mowa w art.194 § 1 zd. pierwsze k.p.c. może zostać dokonane na wniosek powoda lub pozwanego, jednak żadna ze stron procesu z takim wnioskiem nie wystąpiła, choć problematyka ta została zasygnalizowana przez Sąd Apelacyjny. Powodowie nie wystąpili również z wnioskiem o ustanowienie pełnomocnika z urzędu. Wobec braku legitymacji biernej pozwanej powództwo musiało zostać oddalone, co – jak wskazał Sąd Okręgowy – czyniło zbędnym badanie argumentów przywołanych przez powodów na poparcie żądania pozwu. Dodatkowo na podstawie art.42 § 4 Prawa spółdzielczego powód D. D.nie będąc członkiem SKOK nie był legitymowany czynnie do zaskarżenia uchwały jej organu. O kosztach procesu orzeczono na podstawie art.102 k.p.c.

W apelacji od tego wyroku powodowie E. P., R. K., J. G. i Z. Z., a także nie działająca wcześniej w sprawie A. D., zarzucili nierozpoznanie istoty sprawy, naruszenie art.5 k.c. oraz wadliwe oddalenie wniosku o odroczenie rozprawy. W szczególności wywodzili, że nie zostali poinformowani przez Sąd o konieczności dopozwania syndyka masy upadłości, a oznaczenie strony pozwanej jako Spółdzielcza Kasa Oszczędnościowo – Kredytowa w upadłości było jednoznaczne z tym, że jest ona reprezentowana przez syndyka. Wskazywali nadto skarżący, że utrzymanie uchwały w obrocie będzie miało poważne i negatywne skutki dla członków Kasy, osób w zaawansowanym wieku i niezamożnych. Dodatkowo wywodzili, że na zapoznanie się z argumentami przytoczonymi w odpowiedzi na pozew mieli zaledwie 10 minut, w związku z czym wnieśli o odroczenie rozprawy, który to wniosek Sąd oddalił. W oparciu o te zarzuty powodowie domagali się zmiany zaskarżonego wyroku poprzez uwzględnienie powództwa, ewentualnie jego uchylenia i przekazania sprawy do ponownego rozpoznania Sądowi I instancji. Powodowie wnieśli także o wezwanie do udziału w sprawie w charakterze pozwanego Syndyka Masy Upadłości SKOK w P..

Działający imieniem pozwanej kurator wniósł o oddalenie apelacji.

Prokurator Okręgowy w (...), który wstąpił do postępowania wniósł o uwzględnienie apelacji.

Sąd Apelacyjny ustalił i zważył, co następuje.

Apelacja nie może odnieść skutku.

Poczynione przez Sąd Okręgowy ustalenia faktyczne są prawidłowe i nie były kwestionowane przez żadną ze stron, stąd Sąd Apelacyjny akceptuje je w pełni i czyni własnymi. W realiach sprawy okazały się one wystarczające do jej rozstrzygnięcia.

Zarzuty podniesione przez powodów nie mogą doprowadzić do wzruszenia zaskarżonego rozstrzygnięcia. Podstawą oddalenia powództwa nie były względy dotyczące istoty sprawy, tj. uznanie, że nie zachodziły przesłanki do stwierdzenia nieważności zaskarżonej uchwały, ewentualnie do jej uchylenia, tych bowiem Sąd Okręgowy nie badał. Zasadnie bowiem uznał Sąd, że było to niecelowe skoro powództwo zostało wytoczone przeciwko podmiotowi, który nie dysponował legitymacją bierną w procesie. Powyższa okoliczność nie budziła żadnych wątpliwości w świetle przywołanego już art.144 ust.1 i 2 Prawa upadłościowego. Przepis ten stanowi, że po ogłoszeniu upadłości postępowania sądowe, administracyjne lub sądowoadministracyjne dotyczące masy upadłości mogą być wszczęte i prowadzone wyłącznie przez syndyka albo przeciwko niemu. Tym samym, jak wiążąco wskazał Sąd Apelacyjny w postanowieniu z 14 maja 2019 r., powództwo należało wnieść przeciwko Syndykowi Masy Upadłości SKOK w P., a nie przeciwko samej Kasie. Nie można przy tym zgodzić się z twierdzeniami zawartymi w apelacji, że intencją powodów było pozwanie Syndyka, o czym miało świadczyć zaznaczenie, że pozwana znajduje się w upadłości. Pomiędzy syndykiem a upadłym nie zachodzi tożsamość w takim znaczeniu, że każdy z tych podmiotów zachowuje odrębność, a syndyk nie może być traktowany jako sam upadły, upadły zaś jako syndyk. Do czasu zakończenia postępowania upadłościowego upadły zachowuje przecież zdolność prawną, przy czym przy jego firmie należy umieścić oznaczenie „w upadłości”. Kwestia legitymacji biernej została szczegółowo i precyzyjnie wyjaśniona w uzasadnieniu przywołanego wyżej postanowienia Sądu Apelacyjnego, z którym powodowie mieli sposobność się zapoznać. Dodatkowo należy podkreślić, że także w trakcie rozprawy poprzedzającej wydanie wyroku Przewodniczący Sądu Okręgowego odwołał się do tego postanowienia i wskazał na problem braku legitymacji biernej, a nadto zapytał powodów o ich stanowisko w tej kwestii, przytaczając wywody Sądy Apelacyjnego, z których wynikało, że w sprawie powinien być pozwany syndyk masy upadłości, a nie upadły (e-protokół z 17 grudnia 2019 r., 00:05:18-00:06:25, k.728-729 i k.730). Żaden z powodów nie sygnalizował, że treść postanowienia nie jest mu znana lub że nie rozumie zamieszczonych w nim wywodów natury prawnej i wynikających ze stanowiska Sądu Apelacyjnego obowiązków procesowych. Powodowie zostali przy tym pouczeni o możliwości działania poprzez pełnomocnika (k.572-576 i 711-715), nie zdecydowali się jednak na ustanowienie pełnomocnika z wyboru, ani nie wystąpili o ustanowienie pełnomocnika z urzędu, nie złożyli także żadnego oświadczenia ani wniosku celem sanowania braku legitymacji biernej.

W tym miejscu należy nadmienić, że zgłoszony w apelacji wniosek o „uwzględnienie syndyka masy upadłości (…) jako strony pozwanej”, potraktowany jako wniosek o wezwanie do udziału w sprawie w charakterze pozwanego, został oddalony na rozprawie apelacyjnej na podstawie art.391 § 1 k.p.c. (poza wnioskiem powodów E. P. i R. K., którzy nie podtrzymywali tego stanowiska i oświadczyli, że powodowie wystąpią przeciwko syndykowi z odrębnym pozwem). Przepis ten wprost wyłącza zastosowanie art.194 – art.196 k.p.c. w postępowaniu apelacyjnym, co prowadzi do wniosku, że uregulowane w nich przekształcenia podmiotowe, w tym wezwanie do udziału w sprawie w charakterze pozwanego, nie są w tym postępowaniu dopuszczalne. Nie można przy tym podzielić stanowiska powodów wyrażonego w piśmie procesowym z 13 stycznia 2022 r., że z uwagi na ich status konsumentów Sąd Okręgowy powinien z urzędu wydać postanowienie o wezwaniu Syndyka Masy Upadłości SKOK (...) do udziału w sprawie w charakterze pozwanego. Zgodnie z art.194 § 1 k.p.c., jeżeli okaże się, że powództwo nie zostało wniesione przeciwko osobie, która powinna być w sprawie stroną pozwaną, sąd na wniosek powoda lub pozwanego wezwie tę osobę do wzięcia udziału w sprawie. Z powyższej regulacji wynika, że omawiane przekształcenie podmiotowe (podobnie zresztą, jak i pozostałe jego wypadki) może zostać dokonane wyłącznie na wniosek strony, a nigdy z urzędu. Pozostałe argumenty powodów odwołujące się do konsumenckiego charakteru stosunku spółdzielczego są o tyle bezprzedmiotowe, że z uwagi na brak legitymacji biernej pozwanej SKOK (...) w upadłości w ogóle nie doszło do badania istoty sprawy, a tej właśnie dotyczy stanowisko powodów wyrażone w przywołanym piśmie.

W opisanych wyżej okolicznościach nie można też zarzucić Sądowi Okręgowemu, że nie wskazał powodom istotnej przeszkody w merytorycznym rozpoznaniu sprawy, skoro brak legitymacji biegłej został wprost opisany w postanowieniu Sądu Apelacyjnego, do którego nawiązano na rozprawie. Na powodach jako dysponentach procesu spoczywa ciężar podejmowania działań, które umożliwią rozstrzygnięcie sprawy, a obowiązek informacyjny sądu (art.5 k.c.) nie idzie tak daleko by obejmował udzielanie porad co do konkretnych czynności, jakie powodowie winni podjąć celem zapewnienia sobie korzystnego rozstrzygnięcia.

Słusznie uznał Sąd Okręgowy, że brak legitymacji biernej pozwanej Kasy czynił zbędnym badanie argumentów natury merytorycznej. Nawet bowiem gdyby powodom przyznano rację co do wystąpienia przesłanek nieważności kwestionowanej uchwały, ewentualnie jej uchylenia, to i tak powództwo skierowane przeciwko niewłaściwemu podmiotowi podlegałoby oddaleniu. Tym samym Sąd Okręgowy nie dopuścił się uchybienia, o jakim mowa w art.386 § 4 k.p.c., a polegającego na nierozpoznaniu istoty sprawy, co rodziłoby potrzebę uchylenia zaskarżonego wyroku. Z tej samej przyczyny argumenty zawarte w odpowiedzi na pozew i odnoszące się do meritum sporu nie miały znaczenia dla rozstrzygnięcia sprawy, wobec czego nie zachodziła potrzeba odroczenia rozprawy celem umożliwienia powodom dokonania ich szczegółowej analizy. Oddalając wniosek w tym przedmiocie Sąd Okręgowy nie naruszył art.214 § 1 k.p.c.

Nadmienić również należy, że oddalenie powództwa nie skutkowało naruszeniem art.5 k.c. Przepis ten zakazuje czynienia ze swojego prawa użytku niezgodnego z zasadami współżycia społecznego. Jego zastosowanie może zatem prowadzić do odmowy udzielenia ochrony osobie, która swego prawa nadużywa, przy czym tego rodzaju sytuacja w niniejszej sprawie nie nastąpiła. Art.5 k.c. nie może natomiast stanowić podstawy powództwa, do czego zdają się w swej argumentacji zmierzać skarżący.

Podsumowując – oddalenie powództwa było wynikiem znanego powodom już wcześniej wiążącego stanowiska Sądu Apelacyjnego, a podzielonego ostatecznie przez Sąd Okręgowy, o braku legitymacji biernej pozwanej Kasy. Mając tego świadomość powodowie nie zdecydowali się na podjęcie czynności procesowych zmierzających do usunięcia omawianej przeszkody, ani nie sygnalizowali Sądowi Okręgowemu, że nie rozumieją, czy też nie znają oceny prawnej przedstawionej przez Sąd Apelacyjny, w związku z czym konieczne są im dalsze wyjaśnienia.

Z tych więc przyczyn zaskarżony wyrok jest prawidłowy, a apelacja nie może doprowadzić do jego wzruszenia w jakimkolwiek zakresie. Na marginesie jedynie należy zauważyć, że orzeczenie sądu ustalające nieważność uchwały walnego zgromadzenia bądź uchylające uchwałę ma moc prawną względem wszystkich członków spółdzielni oraz wszystkich jej organów (art.42 § 9 Prawa spółdzielczego), a legitymację czynną do wniesienia powództwa o ustalenie nieważności uchwały ma każdy, kto wykaże, że uchwała ta narusza jego prawa i że ma interes prawny w uzyskaniu rozstrzygnięcia. Wniesienie powództwa nie jest ograniczone żadnym terminem. Ponadto stwierdzenie nieważności uchwały może nastąpić przesłankowo w innym sporze, gdyby uchwała miała być elementem stanu faktycznego i prawnego, istotnego dla rozstrzygnięcia innej sprawy.

Apelacja wniesiona przez powodów E. P., R. K., Z. Z. i J. G. okazała się bezzasadna i jako taka została oddalona na podstawie art.385 k.p.c.

Apelacja wniesiona przez A. D. była natomiast niedopuszczalna ponieważ nie występowała ona w charakterze powódki przed Sądem Okręgowym i nie ma statusu strony. Powództwo popierał natomiast imieniem własnym D. D. będący pełnomocnikiem A. D.. W sprawie nie doszło jednak po wydaniu zaskarżonego wyroku (ani wcześniej) do przekształcenia podmiotowego, które prowadziłoby do wstąpienia A. D. do procesu w charakterze powódki ponieważ – jak wskazano wyżej – jest to wyłączone w postępowaniu apelacyjnym. W konsekwencji apelacja w tej części podlegała odrzuceniu na podstawie art.373 k.p.c.

O wynagrodzeniu kuratora pozwanej orzeczono na podstawie § 1 ust.1 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 9 marca 2018 r. w sprawie określenia wysokości wynagrodzenia i zwrotu wydatków poniesionych przez kuratorów ustanowionych dla strony w sprawie cywilnej (Dz.U. z 2018 r., poz.536) w związku z § 8 ust.1 pkt 1 i § 10 ust.1 pkt 2 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 października 2015 r. w sprawie opłat za czynności adwokackie (Dz.U. z 2015 r., poz.1800).