Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt XVII AmA 2/21

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 16 lutego 2022 r.

Sąd Okręgowy w Warszawie, XVII Wydział Sąd Ochrony Konkurencji i Konsumentów
w składzie:

Przewodniczący –

SSO Maciej Kruszyński

Protokolant –

Sekr. sąd. Magdalena Żabińska

po rozpoznaniu 16 lutego 2022 r. w Warszawie

na rozprawie

sprawy z odwołania (...) sp. z o.o. w W.

przeciwko Prezesowi Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów

o nałożenie kary pieniężnej

na skutek odwołania (...) sp. z o.o. w W. od decyzji Prezesa Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów z 7 września 2020 roku, numer (...)

oddala odwołanie.

SSO Maciej Kruszyński

Sygn. akt XVII AmA 2/21

Uzasadnienie wyroku z 16 lutego 2022 r.

Decyzją z 7 września 2020 r., nr (...) Prezes Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów na podstawie art. 106 ust. 1 pkt 3 ustawy z dnia 16 lutego 2007 r. o ochronie konkurencji i konsumentów (Dz. U. z 2020 r. poz. 1076), po przeprowadzeniu postępowania antymonopolowego wszczętego z urzędu Prezes Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów nałożył na (...) Sp. z o.o. z siedzibą w W., karę pieniężną w wysokości 730 000 zł, płatną do budżetu państwa, z tytułu dokonania koncentracji, polegającej na przejęciu przez (...) Sp. z o.o. z siedzibą w W. kontroli nad Centrum (...) Sp. z o.o. z siedzibą w G., bez uzyskania zgody Prezesa Urzędu, tj. z naruszeniem art. 13 ust. 2 pkt 2 ustawy z dnia 16 lutego 2007 r. o ochronie konkurencji i konsumentów.

Powód zaskarżył ww. decyzję w całości. Zaskarżonej decyzji zarzucił:

1)  naruszenie art. 7 ustawy z dnia 14 czerwca 1960 r. Kodeks postępowania administracyjnego (t.j. Dz. U. z 2020 r. poz. 256) oraz art. 77 § 1 k.p.a. w zw. z art. 83 ustawy z dnia 16 lutego 2007 r. o ochronie konkurencji i konsumentów (t.j. Dz. U. z 2020 r. poz. 1076) oraz art. 233 §1 k.p.c. w związku z art. 84 Ustawy OKiK w stopniu mogącym mieć istotny wpływ na wynik sprawy, poprzez zaniechanie przez Prezesa Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów wszechstronnego wyjaśnienia sprawy i rozważenia materiału dowodowego zebranego w sprawie poprzez:

zaniechanie wyjaśnienia pojęcia „kluczowe decyzje dotyczące zarządzania (...)”, którym Prezes UOKiK posługuje się w Decyzji (str. 12) i z którego wywodzi istnienie uprawnień (...) wynikających z umów zastawu i umożliwiających jej wywieranie decydującego wpływu na Centrum (...) sp. z o.o. z siedzibą w G. ( (...)), co miało rzekomo świadczyć o przejęciu kontroli nad (...);

nieodniesienie się do twierdzeń (...) podnoszonych w postępowaniu przed Prezesem UOKiK i niezbadanie jakie decyzje dotyczące zarządzania (...) mogły być podejmowane samodzielnie i bez obowiązku informacyjnego wobec (...) przez (...) i jej udziałowców, a w szczególności jakie decyzje dotyczące zarządzania (...) i w jakiej proporcji do decyzji których wartość przekraczała pół miliona złotych, (...) mogło podejmować samodzielnie (tj. w progach wartościowych do 200 000 zł, oraz od 200 000 do 500 000 zł)

stwierdzenie, że (...) wykorzystywała swoje uprawnienia wynikające z umów zastawu w praktyce, na podstawie jednostkowego przykładu rozporządzenia mieniem (tj. sprzedaży oddziałów w miejscowościach G., N. oraz K.) powyżej progu wartościowego pół miliona złotych, przy jednoczesnym pominięciu i niezbadaniu przyczyn, dla których (...) odmówiła zgody na podjęcie uchwał w sprawie ww. sprzedaży praw i pominięciu okoliczności, że było to uzasadnione możliwością pogorszenia wyników finansowych (...) i tym samym osłabieniem zabezpieczonej wierzytelności przysługującej (...) jako zastawnikowi, co było celem podstawowym zastawu;

- co w konsekwencji doprowadziło do błędnego ustalenia stanu faktycznego przez Prezesa UOKiK i nieprawidłowego zastosowania przepisów materialnych Ustawy OKiK,

2)  naruszenie art. 233 § 1 k.p.c. w związku z art. 84 Ustawy OKiK poprzez dowolne i nieuzasadnione przyjęcie, że udziałowcy (...) ustanowili na rzecz (...) w umowach zastawniczych uprawnienia do współdecydowania o kluczowych decyzjach dotyczących zarządzania (...) (str. 12 Decyzji), podczas gdy:

z treści materiału dowodowego zgromadzonego w postępowaniu przed UOKiK (§2 ust. 4 umów zastawu rejestrowego na udziałach (...)) wynika, że uprawnienia (...) aktualizowały się jedynie w przypadku podejmowania przez zgromadzenie wspólników (...) uchwały wiążącej się z rozporządzeniem prawem albo zaciągnięciem zobowiązania o wartości przewyższającej kwotę pół miliona złotych, tj. wartości o której zobowiązania lub rozporządzeniem mieniem przez (...) czyniłoby zabezpieczenie (...) iluzoryczne;

a z §13 ust. 6 umowy spółki (...) wynika, że jakiegokolwiek obowiązku informacyjnego wobec (...) nie wymagało rozporządzenie przez (...) prawem lub zaciągnięcie zobowiązania dotyczącego świadczenia o wartości do pół miliona złotych, przy czym takie decyzje w przypadku kwot nie przewyższających 200 000 zł, podejmował już nawet sam zarząd (...) bez konieczności uchwały zgromadzenia wspólników, tj. (...) dysponowało nieograniczoną swobodą podejmowania kluczowych decyzji o wartości do

500 000 zł;

1)  naruszenie art. 13 ust. 2 pkt 2 Ustawy OKiK poprzez błędne przyjęcie, że w wyniku zawarcia przez (...) oraz wspólników (...) umów zastawu rejestrowego na udziałach (...), zabezpieczających roszczenia (...) wynikające z umowy z 20 stycznia 2014 r. zawartej przez (...) i (...) o współpracę w zakresie dystrybucji gazu w butlach, doszło do przejęcia kontroli przez (...) nad (...) bez uzyskania zgody Prezesa UOKiK:

podczas gdy zawarcie ww. umów zastawu ze wspólnikami (...) nie stanowiło przejęcia kontroli nad (...), ponieważ zestaw uprawnień (...) wynikający z umów zastawu nie dawał jej prawa do wywierania decydującego wpływu na (...) i (...) takiego decydującego wpływu na (...) nie wywierała;

ochrona interesów finansowych zastawnika zasługuje na potraktowanie analogiczne jak ochrona akcjonariuszy mniejszościowych, a uprawnienia takie jak przyznane (...) w umowach zastawu nie świadczą o przejęciu kontroli nad (...);

3)  naruszenie art. 106 ust. 1 pkt 3 Ustawy OKiK w zw. z art. 111 ust. 1 pkt 1 Ustawy OKiK poprzez ich niewłaściwe zastosowanie i uznanie za konieczne nałożenie na (...) kary pieniężnej, gdyż stopień naruszenia przepisów Ustawy OKiK przez (...) przemawia za nałożeniem kary pieniężnej:

podczas gdy w wyniku przeprowadzonego postępowania nie stwierdzono, aby rzekoma koncentracja dokonana bez zgody Prezesa UOKiK wywarła jakiekolwiek negatywne skutki rynkowe, a represyjną i dyscyplinującą funkcję kary spełniłoby wydanie decyzji, w której Prezes UOKiK odstąpiłby od nałożenia kary, zwłaszcza z uwagi na to, że jest to decyzja precedensowa;

4)  naruszenie art. 111 ust. 3 pkt 4 w zw. z art. 111 ust. 3 pkt 1 lit. d) Ustawy OKiK oraz art. 8 ust. 1 i ust. 2 k.p.a. w zw. z art. 83 Ustawy OKiK poprzez niezasadne uznanie, że w sprawie zakończonej Decyzją nie występują przesłanki łagodzące (str. 17 Decyzji) i niewzięcie ich pod uwagę podczas wymiaru kary, a w konsekwencji nałożenie jednej z najwyższych w historii Urzędu kar za niezgłoszenie zamiaru koncentracji, podczas gdy takie przesłanki łagodzące wystąpiły w sprawie, w szczególności:

stwierdzone przez Prezesa UOKiK naruszenie Ustawy OKiK, tj. rzekome przejęcie kontroli nad (...) poprzez zestaw uprawnień (...) wynikających z umów zastawu rejestrowego, miało charakter precedensowy, tj. przejęcie kontroli nastąpiło w sposób inny niż wyraźnie i enumeratywnie wymieniony w definicji legalnej przejęcia kontroli z art. 4 pkt 4 lit. a-f) Ustawy OKiK i w Decyzji pierwszy raz w historii urzędu Prezes UOKiK stwierdził dokonanie koncentracji w formie przejęcia kontroli na skutek uprawnień wynikających z umów zastawu zabezpieczającego roszczenia przedsiębiorcy, a w dotychczasowej praktyce decyzyjnej Prezesa UOKiK i polityce nakładania kar wydanie decyzji sankcjonującej dany typ naruszenia po raz pierwszy oznaczało całkowite odstąpienie od wymierzenia kary lub jej nałożenie w symbolicznej wysokości;

brak jest publicznie dostępnych decyzji Prezesa UOKiK lub wytycznych, w których stwierdzono by przejęcie kontroli nad innym przedsiębiorcą na podstawie uprawnień przyznanych zastawnikowi, które to uprawnienia aktualizują się jedynie po przekroczeniu określonego, wysokiego progu wartościowego;

wbrew twierdzeniom Prezesa UOKiK, okoliczność współpracy z organem ochrony konkurencji stanowi wymienioną wprost w Ustawie OKiK okoliczność łagodzącą (vide art. 111 ust. 3 pkt 4 w zw. z art. 11 ust. 3 pkt 1 lit d), i ma zastosowanie w niniejszej sprawie, gdyż (...) czynnie współpracowała z Prezesem UOKiK udzielając obszernych wyjaśnień i przedstawiając dokumenty;

5)  naruszenie art. 111 ust. 1 pkt 1, art. 111 ust. 2 oraz art. 11 ust. 4 pkt 4 Ustawy OKiK, tj. wzięcie pod uwagę przy miarkowaniu nałożonej kary przypisanie (...) winy nieumyślnej jako okoliczności obciążającej i wyciągnięcie z tego tytułu negatywnych konsekwencji wobec (...), podczas gdy katalog okoliczności obciążających z art. 111 ust. 4 pkt 4 Ustawy OKiK jest katalogiem zamkniętym, i w tym zakresie jedyną okolicznością obciążającą, którą Prezes UOKiK mógł wziąć pod uwagę w przypadku postępowania o nałożenie kaiy za niezgłoszenie zamiaru koncentracji, była umyślność naruszenia, która w Decyzji nie została stwierdzona i nie została przypisana (...) przez Prezesa UOKiK (vide str. 17 Decyzji);

6)  naruszenie art. 111 ust. 1 pkt 1 w zw. 106 ust. 1 pkt 3 Ustawy OKiK poprzez wzięcie przez Prezesa UOKiK pod uwagę przy wymiarze kary i wyciągnięcie negatywnych wobec (...) konsekwencji z tytułu przypisanej (...) winy nieumyślnej przy zaniechaniu notyfikacji zamiaru koncentracji, podczas gdy „nieumyślność” stanowi warunek brzegowy do nałożenia przez Prezesa UOKiK kary pieniężnej (tj. Prezes UOKiK może nałożyć karę jeśli przedsiębiorca choćby nieumyślnie naruszy obowiązki z Ustawy OKiK) i może stanowić okoliczność, którą Prezes UOKiK bierze pod uwagę przy rozstrzygnięciu czy karę w ogóle może nałożyć, a nie w zakresie w jakim decyduje ojej wysokości;

7)  naruszenie art. 111 ust. 1 pkt 1 w zw. z art. 106 ust. 1 pkt 3 Ustawy OKiK poprzez wzięcie pod uwagę przy wymiarze kary „stopnia naruszenia przepisów” Ustawy OKiK, tj. okoliczności nie wymienionej w Ustawie OKiK jako dyrektywy wymiaru kary, którą powinien się kierować Prezes UOKiK, oraz ustalenie, że w sprawie zakończonej Decyzją „stopień naruszenia przepisów” Ustawy OKiK był znaczny i wyciągnięcie z tego tytułu negatywnych konsekwencji wobec (...) skutkujących nałożeniem wysokiej kary, podczas gdy w przypadku postępowań o nałożenie kary za niezgłoszenie zamiaru koncentracji można mieć do czynienia zawsze z takim samym stopniem naruszenia przepisów Ustawy OKiK, a w konsekwencji określenie w Decyzji, iż stopień naruszenia przepisów Ustawy OKiK był znaczny, jest prawnie irrelewantnie i nie powinno mieć obciążającego wpływu na wymiar kary pieniężnej nałożonej na (...).

Wobec powyższego, Powód wniósł o uchylenie decyzji w całości, ewentualnie o jej zmianę w części dotyczącej wysokości wymierzonej kary pieniężnej poprzez odstąpienie od wymiaru kary pieniężnej lub istotne obniżenie jej wysokości, ponadto o zasądzenie od Prezesa UOKiK na rzecz (...) kosztów postępowania, w tym kosztów zastępstwa procesowego, według norm przepisanych, wraz z odsetkami ustawowymi za opóźnienie w zapłacie kosztów procesu od dnia uprawomocnienia się wyroku do dnia zapłaty.

W odpowiedzi na odwołanie Pozwany Prezes Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów wniósł o oddalenie odwołania w całości i zasądzenie od Powoda na rzecz Pozwanego kosztów postępowania, w tym kosztów zastępstwa procesowego, według norm przepisanych.

Sąd Okręgowy w Warszawie – Sąd Ochrony Konkurencji i Konsumentów ustalił następujący stan faktyczny:

Spółka (...) sp. z o.o. w W. (dalej jako (...),
(...)) zajmuje się dystrybucją gazu w butlach dla klientów indywidualnych i przemysłowych oraz zbiorników gazowych do celów grzewczych i produkcyjnych. (...) jest częścią koncernu (...). Obrót grupy kapitałowej do której należy (...) w roku 2012 r. wynosił ok. (...) zł na świecie, zaś w roku 2013 r. ok. (...) zł na świecie. Obrót (...) w 2019 r. wyniósł ok. (...) PLN. (okoliczność bezsporna)

Spółka Centrum (...) sp. z o.o. w G. (dalej jako (...)) zajmuje się sprzedażą butli gazowych na terenie Polski. W 2012 r. obrót (...) wynosił (...) zł, a w 2013 r. (...) zł. (okoliczność bezsporna)

W dniu 20 stycznia 2014 r. ww. Spółki zawarły umowę o współpracy w zakresie dystrybucji gazu w butlach. Na jej podstawie (...) zobowiązała się do realizacji dostaw gazu i udostępnienia własnego sprzętu (głównie butli gazowych) w zamian za zapłatę umówionego przez strony wynagrodzenia. (...) uzależniła zawarcie umowy od odpowiedniego zabezpieczenia potencjalnych roszczeń przeciwko (...). Na żądanie (...) wspólnicy (...) ustanowili na rzecz (...) zastaw rejestrowy na udziałach w (...).

Dnia 20 stycznia 2014 r. zawarte zostały trzy umowy zastawu na udziałach wspólników w (...) na rzecz (...). Zgodnie z § 2 ust. 4 umów zastawu, w przypadku zobowiązań przekraczających 500 000 zł wspólnicy (...) mieli obowiązek informować o planowanych zgromadzeniach wspólników i przedstawiać planowany sposób głosowania nad uchwałami. Ponadto, (...) przysługiwało prawo do wskazania wiążącego dla wspólników (...) sposobu głosowania.

Na mocy § 2 ust. 4 lit. b) umów zastawu „podjęcie uchwały niezgodnie z wytycznymi Zastawnika bądź bez powiadomienia Zastawnika we właściwym trybie stanowi podstawę do dochodzenia zaspokojenia Wierzytelności na podstawie niniejszej Umowy”.

Wspólnicy (...) zostali zobowiązani do wykonywania prawa głosu za uprzednią zgodą (...) przy podejmowaniu uchwał w sposób, który mógłby obniżyć wartość udziałów, zobowiązywać wspólników do dokonania dopłat, negatywnie wpłynąć na zakres praw (...) związanych z udziałami. Wspólnicy (...) zostali zobowiązani także do uzyskania zgody (...) na podejmowanie uchwał mogących skutkować ograniczeniem praw wspólników do rozporządzania udziałami lub pożytkami, rozporządzeniem udziałami, podwyższeniem kapitału zakładowego, umorzeniem udziałów, połączeniem, podziałem lub przekształceniem (...) lub rozwodnieniem udziałów.

Zgodnie z § 4 umów zastawu wspólnicy (...) zostali zobowiązani, aby przez czas trwania umów bez pisemnej zgody (...) nie sprzedawać, przelewać lub obciążać udziałów prawami osób trzecich ani nie obejmować nowych udziałów w kapitale zakładowym (...). Ponadto zgodnie § 2 pkt 1 i 2 umów (...) mogło pobierać pożytki związane z udziałami (...), w tym uzyskał prawo do pobierania dywidendy.

Wskazane w umowach zastawu uprawnienia (...) były przez Spółkę wykorzystywane w praktyce. W lutym 2017 r. (...) zamierzała sprzedać zorganizowaną część swojego przedsiębiorstwa w postaci oddziałów w miejscowościach G., N. oraz K.. Zgodnie z umowami zastawu (...) została o tym zamiarze poinformowana, ponieważ wiązało się to z rozporządzaniem mieniem o wartości przekraczającej 500.000 PLN. (...) udzieliła odpowiedzi, w której nakazała głosować przeciwko wyrażeniu zgody na sprzedaż wyżej wymienionych oddziałów. Na skutek powyższego, (...) zmuszona była zaniechać sprzedaży. (...) wskazała, że zablokowanie możliwości sprzedaży oddziałów zmusiło (...) do sprzedaży dwóch z trzech wymienionych powyżej oddziałów jedynemu podmiotowi, w stosunku do którego (...) nie wyraziłaby weta, tj. samej (...).

Mienie nabyte w 2017 r. przez (...) wygenerowało obrót w 2015 i 2016 r. na poziomie odpowiednio (...) zł i (...) zł.

Dowód: Zawiadomienie z 2 marca 2017 r., k. 372 akt adm.,

Odpowiedź na zawiadomienie z 9 marca 2017 r., k. 381 akt adm.

Umowa współpracy w zakresie dystrybucji gazu w butlach z 20 stycznia 2014 r., k. 335 akt adm.,

Zawiadomienie z 25 czerwca 2019 r., k. 4 akt adm.,

Umowa o ustanowienie zastawu rejestrowego na udziałach w spółce z ograniczoną odpowiedzialnością zawarta pomiędzy G. W. a (...) sp. z o.o. w W., k. 347 akt adm.,

Umowa o ustanowienie zastawu rejestrowego na udziałach w spółce z ograniczoną odpowiedzialnością zawarta pomiędzy S. M. a (...) sp. z o.o. w W., k. 350 akt adm.,

Umowa o ustanowienie zastawu rejestrowego na udziałach w spółce z ograniczoną odpowiedzialnością zawarta pomiędzy M. S. a (...) sp. z o.o. w W., k. 352v akt adm.

Wobec powyższego, w dniu 1 marca 2019 r. Prezes UOKiK wszczął z urzędu postępowanie wyjaśniające w oparciu o art. 48 ust. 1 w zw. z art. 48 ust. 2 pkt 4 ustawy o ochronie konkurencji i konsumentów. Dokonane w tym postępowaniu ustalenia stanowiły podstawę i uzasadniały wszczęcie postępowania antymonopolowego. Tym samym, postanowieniem wydanym 25 czerwca 2019 r. Prezes UOKiK wszczął z urzędu postępowanie antymonopolowe w sprawie nałożenia na (...) sp. z o.o. z siedzibą w W. kary pieniężnej z tytułu dokonania koncentracji, polegającej na przyjęciu przez (...) kontroli nad Centrum (...) sp. z o.o. z siedzibą w G. bez uzyskania zgody Prezesa Urzędu, tj. z naruszeniem art. 13 ust. 2 pkt 2 uokik. Prezes UOKiK wezwał (...) do ustosunkowania się do zarzutu dokonania koncentracji bez zgody Prezesa Urzędu.

Dowód: Postanowienie Prezesa UOKiK z 25 czerwca 2019 r., k. 1 akt adm.

Spółka (...) przedstawiła swoje stanowisko w sprawie w pismach z 20 marca i 26 lipca 2019 r. oraz 12 lutego 2020 r. Zaprzeczyła, aby przejęła kontrolę w jakiejkolwiek formie lub stopniu nad (...). Zdaniem Spółki nabycie własności udziałów (...) miało tylko charakter formalny i miało służyć zabezpieczeniu określonej wierzytelności. Te uprawnienia miały jedynie chronić interesy finansowe (...) jako zastawnika. Zdaniem (...) uprawnienia Spółki nie dawały jej możliwości wpływania na kluczowe decyzje biznesowe (...), gdyż ograniczały się do zobowiązań przekraczających 500 000 PLN. Spółka wskazała, że umowa spółki (...) przewidywała, że Zarząd (...) może samodzielnie rozporządzać mieniem lub zaciągać zobowiązania do kwoty 200 000 PLN. Powodowało to, zdaniem (...), iż dodatkowe obowiązki informacyjne i decyzyjne (...) w stosunku do (...) miały wyłącznie charakter zabezpieczający. Zdaniem (...) taki charakter, a nie wywieranie decydującego wpływu na działalność (...), miał także zakaz sprzedaży przez (...) zorganizowanych części przedsiębiorstwa w postaci oddziałów w miejscowościach G., N. oraz K.. Spółka wskazała, że jej zakres uprawnień nie był szerszy niż uprawnienia przysługujące udziałowcom mniejszościowym w celu ochrony ich interesów finansowych. Ponadto (...) podniosło, że realizacja prawa do dywidendy należy do istoty umowy zastawu i nie może być traktowana jako jeden z przejawów uzyskania kontroli nad zastawcą. Zdaniem spółki nie istnieje stabilna linia orzecznicza w tych sprawach, a ponadto do części wskazanych decyzji Prezesa Urzędu nie miała możliwości dostępu. Ponadto, Spółka wniosła o odstąpienie od nałożenia kary pieniężnej z uwagi na precedensowy charakter sprawy i brak publicznie dostępnych decyzji w analogicznych sprawach. Zdaniem (...) odstąpienie od ukarania będzie spójne z dotychczasową praktyką decyzyjną Prezesa Urzędu.

Dowód: Pismo z 20 marca 2019 r., k. 7 akt adm.

Pismo z 26 lipca 2019 r. k. 558 i k. 564 akt adm.

Pismo z 12 lutego 2020 r., k. 607 akt adm.

Natomiast, Spółka (...) wskazała iż doszło do koncentracji, gdyż (...) wywierało decydujący wpływ na podejmowanie decyzji przez (...) w okresie trwania umów zastawu. Podniosła, iż wywieranie tego wpływu wynikało z § 2 ust. 4 umów zastawu, zgodnie z którym w przypadku zobowiązań przekraczających 500 000 zł wspólnicy (...) mieli obowiązek informować o planowanych zgromadzeniach wspólników i przedstawiać planowany sposób głosowania nad uchwałami. (...) przysługiwało prawo do wskazania wiążącego dla wspólników (...) sposobu głosowania. Takie ukształtowanie uprawnień (...) oznaczało, że mogła ona nie tylko blokować podejmowanie uchwał przez (...), ale również nakazać podejmowanie uchwał o określonej treści zobowiązując udziałowców (...) do określonego głosowania. Spółka wskazała, że zgodnie z § 4 umów zastawu wspólnicy (...) zostali zobowiązani, aby przez czas trwania umów bez pisemnej zgody (...) nie sprzedawać, przelewać lub obciążać udziałów prawami osób trzecich ani nie obejmować nowych udziałów w kapitale zakładowym (...). W ocenie Spółki, (...) nie ograniczyło w żaden sposób swoich uprawnień z umów zastawu, co oznaczało, że zgodnie § 2 pkt 1 i 2 umów (...) mogło pobierać pożytki związane z udziałami (...), w tym uzyskało prawo do pobierania dywidendy i prawo do udziału w przypadku likwidacji spółki. Wywieranie decydującego wpływu na działalność (...) przez (...) nie było tylko postanowieniem umownym, ale miało miejsce w praktyce. (...) wskazała, że zamierzała sprzedać nierentowne oddziały w G., N. i K.. W marcu 2017 r. (...) nie wyraziła na to zgody zobowiązując wspólników (...) do głosowania przeciwko podjęciu uchwały o sprzedaży tych oddziałów. Jednocześnie pół roku później (...) zostało zmuszone przez (...) do sprzedaży dwóch spośród trzech oddziałów samej (...). Takie wykonywanie uprawnień przez (...) świadczy, zdaniem (...), że uprawnienia wynikające z zastawu nie miały charakteru zabezpieczającego, ale służyły (...) wywieraniu decydującego wpływu na działalność (...). Dopiero po ustaniu stosunku zależności pomiędzy (...) i (...) ta ostatnia nie obawiając się już reperkusji ze strony (...) mogła powiadomić Prezesa Urzędu o koncentracji, która mała miejsce, a która nie była notyfikowana, pomimo spełnienia przesłanek z uokik.

Dowód: Pismo z 12 lutego2019 r., k. 498 akt adm.,

Pismem z 28 stycznia 2020 r. Prezes UOKiK poinformował o zakończeniu postępowania dowodowego oraz o możliwości zapoznania się z całością materiału zgromadzonego w sprawie.

Dowód: Pismo z 28 stycznia 2020 r., k. 600 akt adm.

Powyższy stan faktyczny został ustalony w oparciu o dowody z dokumentów zgromadzonych w postępowaniu administracyjnym i sądowym oraz fakty powszechnie znane, które nie były przez żadną ze stron niniejszego postępowania kwestionowane.

Sąd Okręgowy w Warszawie - Sąd Ochrony Konkurencji i Konsumentów zważył, co następuje:

Odwołanie nie zasługuje na uwzględnienie.

Prezes UOKiK uznał za konieczne nałożenie na powoda kary pieniężnej z uwagi na fakt przyjęcia przez spółkę (...) kontroli na spółką (...) bez notyfikacji zamiaru tej transakcji Prezesowi Urzędu.

Prezes stwierdził, że (...) i (...) zawarły umowę zastawniczą, która była rozbudowana o dodatkowe elementy i gwarantowała Powodowi zestaw uprawnień umożliwiających jej wywieranie decydującego wpływu na (...) poprzez obowiązek informowania o planowanych zgromadzeniach wspólników, przedstawienia planowanego sposobu głosowania nad uchwałami, przysługiwania (...) prawa wskazania wiążącego dla wspólników sposobu głosowania. Podjęcie uchwał niezgodnych z wytycznymi zastawnika lub bez powiadomienia zastawnika we właściwym trybie stanowiło podstawę dochodzenia zaspokojenia wierzytelności. Wspólnicy zobowiązani zostali, aby przez czas trwania umowy oraz bez pisemnej zgody, nie sprzedawać udziałów, nie przelewać ich ani nie obciążać prawami osób trzecich jak również nie obejmować nowych udziałów w kapitale zakładowym Spółki. (...) uzyskał również prawo pobierania dywidendy.

Powód w odwołaniu wskazał, że w niniejszej sprawie Prezes UOKiK błędnie przyjął, że doszło do przejęcia kontroli przez (...) nad (...) bez zgody Prezesa. W tym zakresie doszło do nieprawidłowej oceny przedmiotowych umów zastawu – nie dawały one bowiem Powodowi prawa do wywierania decydującego wpływu na (...), a ponadto Powód takiego wpływu nie wywierał. Powód wskazał również, że ochrona interesów finansowych zastawnika analogiczna jest do ochrony akcjonariuszy mniejszościowych i te przyznane uprawnienia nie świadczą o przejęciu kontroli.

Obowiązek notyfikacji koncentracji został określony w art. 13 uokik. Zgodnie z tym przepisem zamiar koncentracji podlega zgłoszeniu Prezesowi Urzędu, jeżeli: 1) łączny światowy obrót przedsiębiorców uczestniczących w koncentracji w roku obrotowym poprzedzającym rok zgłoszenia przekracza równowartość 1 000 000 000 euro lub 2) łączny obrót na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej przedsiębiorców uczestniczących w koncentracji w roku obrotowym poprzedzającym rok zgłoszenia przekracza równowartość 50 000 000 euro. Obowiązek ten dotyczy m.in. zamiaru przejęcia - przez nabycie lub objęcie akcji, innych papierów wartościowych, udziałów lub w jakikolwiek inny sposób - bezpośredniej lub pośredniej kontroli nad jednym lub więcej przedsiębiorcami przez jednego lub więcej przedsiębiorców (art. 13 ust. 2 pkt 2 ustawy antymonopolowej).

Definicję przejęcia kontroli zawiera art. 4 pkt 4 UOKiK. Istota tej definicji zawarta jest w zdaniu pierwszym tego przepisu, lit. a – f zawiera przykładowe sytuacje skutkujące przejęciem kontroli w rozumieniu przepisów ustawy. Podkreślenia wymaga, iż istotą przejęcia kontroli przez przedsiębiorstwo nad innym jest bezpośrednie lub pośrednie uzyskanie możliwości wywierania decydującego wpływu na niezależnie decyzje operującego na rynku przedsiębiorcę. Doktryna odmiennie zapatruje się na przesłankę wywierania decydującego wpływu. Zgodnie z pierwszym (szerokim) poglądem, przesłankę tę należy rozumieć jako oddziaływanie na wszystkie istotne aspekty funkcjonowania przedsiębiorcy zarówno o charakterze wewnętrznym – organizacja przedsiębiorcy, jak również o charakterze zewnętrznym – podejmowanie decyzji operacyjnych i strategicznych. W myśl drugiego z poglądów (wąskiego) możliwość wywierania decydującego wpływu należy zasadniczo odnieść do spraw najważniejszych rozstrzygających o funkcjonowaniu i rozwoju kontrolowanego przedsiębiorcy.

Oba poglądy są zgodne z tym, iż możliwość przyjęcia istnienia – stwierdzenia posiadania kontroli nie jest warunkowane tym, aby decydujący wpływ odnosił się do bieżącego zarządzania przedsiębiorstwem, raczej należy mieć tu na względzie wpływ na zachowanie przedsiębiorcy jako uczestnika procesów rynkowych i oddziaływanie na te jego zachowania, które mają wpływ na konkurencję na rynku (por. Ustawa o ochronie konkurencji i konsumentów pod redakcją T. Skoczny, komentarz do art. 4 )

Przejęcie kontroli oraz uzyskanie decydującego wpływu na działalność innego przedsiębiorcy wynikać może z czynności prawnych i czynności faktycznych lub rezultatów działań podmiotów trzecich. W tym względzie stan faktyczny dotyczący nabycia i posiadania kontroli został zawarty w art. 4 pkt 4 ustawy. Niezależnie bowiem od przykładowych stanów faktycznych wymienionych w treści przepisu, wymaga od organów stosujących prawo zbadania wszelkich okoliczności – prawnych oraz faktycznych – które skutkują uzyskaniem i posiadaniem kontroli.

Przyjąć zatem należy, że uprawnienia skutkujące koncentracją można uzyskać i wykonywać na podstawie wszelkich umów zawieranych w ramach zasady swobody umów, w dowolnej formie. Umowy zawierane być mogą nie tylko z przedsiębiorcą zależnym, ale również z jego wspólnikami – np. akcjonariuszami - jak w niniejszej sprawie. Dochodzi do tego w sytuacji kiedy umowy zawierają klauzule dotyczące systemu podejmowania decyzji poprzez przedsiębiorcę zależnego, zobowiązują akcjonariuszy do głosowania zgodnie z wolą przedsiębiorcy dominującego. Postanowienia takie oczywiście – w razie ich naruszenia – nie prowadzą do nieważności czynność prawnych w postaci podejmowanych uchwał, ale rodzą odpowiedzialność kontraktową – taką jak przewidziana w niniejszej sprawie. Na marginesie podkreślić należy, iż dla oceny, iż doszło do koncentracji nie ma znaczenia, czy umowa przewiduje odpowiedzialność kontraktową za naruszenia obowiązków względem przedsiębiorcy dominującego.

Sprawowanie kontroli na gruncie art. 4 pkt 4 ustawy może mieć formę bezpośrednią jak również pośrednią polegającą na uprawnieniach zastawnika (tak por. ustawa o ochronie konkurencji i konsumentów pod redakcją T skoczny, komentarz do art. 4 nb 164) lub też takim wpływem w organie uchwałodawczym przedsiębiorcy, który wynika z porozumienia regulującego sposób głosowania – to znaczy tam, gdzie wspólnicy lub akcjonariusze zobowiązani są do głosowania wedle wskazówek uprawnionego na mocy tej umowy, lub też do powstrzymywania się od głosowania itd. (por. K.Kohutek, w K. Kochutek, Sieradzka, OKiKU. Komentarz s. 139)

Przenosząc powyższe rozważania na stan faktyczny niniejszej sprawy wskazać należy, iż łączące Powoda z akcjonariuszami (...) umowy zastawu wprowadzały rozwiązania, które prowadziły do przejęcia kontroli przez Powoda nad spółką (...). Zobowiązywały one bowiem akcjonariuszy do zawiadomienia Powoda o porządku obrad oraz proponowanym sposobie głosowania przez zastawcę w sytuacji podejmowania przez spółkę zależną uchwał wiążących się z rozporządzeniem prawem lub zaciągnięciem zobowiązania o wartości wyższej niż 500 000 zł. Nakładały na akcjonariusza obowiązek uzyskania zgody na zaproponowany przez siebie sposób głosowania lub też podporządkowanie się zaproponowanemu przez Powoda sposobami głosowania. Podjęcie uchwały niezgodnie z wytycznymi uzasadniało uruchomienie trybu zaspokojenia wierzytelności.

Ponadto, akcjonariusze zobowiązani byli do uzyskania zgody na głosowanie, które mogłyby obniżyć wartość udziałów, zobowiązać dostawcę do dokonania dopłat, negatywnie wpłynąć na zakres praw zastaw tych związanych z udziałami, skutkować ograniczeniami praw Zastawnika do rozporządzania udziałami lub pożytkami z udziałów, podwyższenia kapitału zakładowego, umorzenia udziałów, połączenia, podziału przekształcenia spółki I tak dalej. I o ile oczywiście umowa zastawu może zawierać pewne rozwiązania mające zabezpieczyć zastawnika przed ewentualną utratą wartości udziałów przez przedmiot zastawu, to w niniejszym stanie faktycznym uprawnienia Powoda dalece wykraczają poza uzasadnione zabezpieczenie interesów zastawnika. Powód uprawniony był bowiem do zakazania spółce zależnej strategicznych, istotnych dla niej czynności prawnych. Skorzystał z tego, sprzeciwiając się sprzedaży nierentownej części przedsiębiorstwa. Miał zatem, nie tylko potencjalny, wpływ na rozwój spółki, jej przekształcenia, połączenia, wszystkie potencjalne działania mogące doprowadzić do zmiany pozycji spółki zależnej na rynku. Mógł również sprzeciwiać się działaniom, które były ukierunkowane na rozwój spółki, na jej dofinansowanie, co niewątpliwie mogło prowadzić do zmiany pozycji spółki na rynku.

Podkreślić również należy, że Powód miał wpływ na czynności spółki zależnej obejmujące także w istocie działania o niższej wartości niż wskazana w umowie zastawu. O ile w § 2 ust. 4 mowa jest o uchwałach dotyczących rozporządzenia prawem albo zaciągnięciem zobowiązania o wartości przewyższającej kwotę 500 000 zł, o tyle w § 2 ust. 5 nie ma takiego ograniczenia. A zatem nie jest tak, jak wskazuje odwołujący w swoim pozwie, że w istocie ograniczenia dotyczyły wyłącznie czynności o wartości wskazanej w § 2 ust. 4 umowy o ustanowienie zastawu rejestrowego.

W konsekwencji zatem należy stwierdzić, że Powodowi na podstawie umów zastawu przysługiwały uprawnienia, które miały wpływ na pozycję spółki zależnej na rynku właściwym, a w rezultacie - wpływ na konkurencję na tym rynku. Słusznie wobec tego stwierdził Prezes UOKiK, iż powyższe wiązało się z obowiązkiem notyfikacji koncentracji, którego Powód zaniechał w niniejszej sprawie.

Tu podkreślić również należy okoliczność, iż porozumienia umowne skutkujące kontrolą były faktycznie wykonywane przez wspólników spółki. Powód korzystał ze swoich uprawnień w postaci możliwości zgłoszenia sprzeciwu co do planów spółki zależnej – sprzedaży zorganizowanych części przedsiębiorstwa – a zatem miał wpływ na działania spółki na rynku właściwym, które z kolei mają wpływ na konkurencję na tym rynku.

Pojęcie „przejęcia kontroli” – art. 4 pkt 4 ustawy - wykładać należy w ten sposób iż istotą tego przepisu jest w istocie „posiadanie kontroli”, a zatem także potencjalna możliwość bezpośredniego lub pośredniego wyrażającego wpływu na innego przedsiębiorcy. Taka wykładnia krajowego przepisu wynika z tego, iż wykładany on być powinien zgodnie z regulacjami obowiązującymi na gruncie prawa unijnego, gdzie pojęcie kontroli stanowi jeden z istotnych elementów definicji koncentracji przedsiębiorców – art. 3 rozporządzenia 139/2004 gdzie w ust. 2 zdefiniowano możliwość wywierania decydującego wpływu na innego przedsiębiorcą poprzez samo posiadanie kontroli. (por. Ustawa o ochronie konkurencji i konsumentów pod redakcją T. Skoczny, komentarz do art. 4 t. 154).

Nie zasługuje na uwzględnienie zaprezentowana w odwołaniu argumentacja, że Powód tylko raz wykorzystał swoje uprawnienia wynikające z umów w praktyce – odwołująca się do przykładu dotyczącego rozporządzenia mieniem – to jest sprzedażą oddziałów w miejscowościach G., N. oraz K.. Z punktu widzenia „posiadania kontroli”, to czy i w jakim stopniu Powód wykorzystywał swoje uprawnienia wobec spółki zależnej, nie decyduje bowiem o zaistnieniu przesłanki warunkującej wystąpienie niezgłoszonej koncentracji. Nie ma to zatem znaczenia to dla oceny, iż w sprawie doszło do naruszenia przepisów o obowiązku zgłoszenia koncentracji.

Powód wskazał, iż umowy zastawnicza przewidywaay obowiązek informowania Powoda przez wspólników o planowanych uchwałach wiążących się z rozporządzeniem prawem albo zaciągnięciem zobowiązania o wartości przewyższającej kwotę 500 000 zł, zaś umowa spółki (...) przewiduje konieczność uzyskania zgody zgromadzenia wspólników na rozporządzenie mieniem lub zaciągnięcie zobowiązania do kwoty 200 000 zł, co za tym idzie, gdyby (...) chciała przejąć kontrolę i mieć wpływ na kluczowe decyzje to działający racjonalnie dostosowywała pułap swoich uprawnień spraw w 2 ust. 4 do wartości czynności wskazanych w umowie spółki.

Po pierwsze, jak wskazano wyżej, limit kwotowy zawarty w § 2 ust. 4 umowy zastawu dotyczy jedynie pewnego obszaru działań spółki. Po drugie zaproponowana argumentacja ma zasadniczy błąd logiczny. Mianowicie, gdyby przyjąć iż za „kluczowe decyzje biznesowe” umowa spółki uznaje decyzję do czynności dotyczących czynności prawnych przenoszących 200 000 zł, to w tym zbiorze niewątpliwie znajdują się czynności prawne o wartości powyżej 500 000 zł. Nadal zatem Powód miałby wpływ na pewną część „kluczowych decyzji” – tych o wyższej wartości. Można też zaryzykować tezę, że mają one potencjalnie i pośrednio większy wpływ na konkurencję na rynku właściwym.

Za całkowicie błędną również uznać należy argumentację Powoda odnoszącą się do możliwości potraktowania zastawnika analogicznie do mniejszościowego udziałowca spółki. Wynikająca z przepisów kodeksu spółek handlowych ochrona akcjonariuszy mniejszościowych oparta jest na całkowicie odmiennej aksjologii, z której nie może korzystać przedsiębiorca, który nie uczynił zadość obowiązkom nałożonym przez niego z ustawą o ochronie konkurencji i konsumentów. Ponadto w takiej sytuacji nie może znaleźć zastosowanie żadna analogia. Prawa zastawnika wynikają z odrębnych regulacji, także w zakresie ochrony jego praw wynikających z zachowania przedmiotu zastawu.

Również nie można uznać za uzasadniony zarzut braku orzecznictwa lub wytycznych organu antymonopolowego w odniesieniu do umów zastawu rejestrowego. Wszystkie decyzje organu antymonopolowego z zakresu koncentracji za lata 2000-2020 dostępne są w trybie bezwnioskowym w Biuletynie Informacji Publicznej. Ponadto od 2015 roku dostępne są na stronie internetowej Prezesa UOKiK wyjaśnienia w sprawie kryteriów i procedury zgłaszania zamiaru koncentracji prezesowi UOKiK, w których (punkt 2.3.) mowa jest o analogicznej sytuacji do tej, jaka wystąpiła w niniejszej sprawie, na co słusznie zwrócił Pozwany uwagę w odpowiedzi na odwołanie.

Odnosząc się do zarzutów naruszenia przez Pozwanego przepisów postępowania administracyjnego, należy wskazać, że zgodnie z ugruntowanym w orzecznictwie poglądem Sąd Ochrony Konkurencji i Konsumentów nie może ograniczyć sprawy wynikającej z odwołania od decyzji Prezesa Urzędu tylko do funkcji sprawdzającej prawidłowość postępowania administracyjnego, które poprzedza postępowania sądowe. Celem postępowania nie jest przeprowadzenie kontroli postępowania administracyjnego, ale merytoryczne rozstrzygnięcie sprawy, której przedmiotem jest spór między stronami powstający dopiero po wydaniu decyzji przez Prezesa Urzędu. Postępowanie sądowe przed Sądem Ochrony Konkurencji i Konsumentów jest postępowaniem kontradyktoryjnym, w którym uwzględnia się materiał dowodowy zebrany w postępowaniu administracyjnym, co nie pozbawia jednak stron możliwości zgłoszenia nowych twierdzeń faktycznych i nowych dowodów, według zasad obowiązujących w postępowaniu odrębnym w sprawach gospodarczych. Sąd antymonopolowy jest sądem cywilnym i prowadzi sprawę cywilną, wszczętą w wyniku wniesienia odwołania od decyzji Prezesa Urzędu, według reguł kontradyktoryjnego postępowania cywilnego, a nie sądem kontroli legalności decyzji administracyjnej, jak sądy administracyjne w postępowaniu sądowo-administracyjnym. Tylko takie odczytanie relacji pomiędzy postępowaniem administracyjnym i postępowaniem sądowym może uzasadniać dokonany przez racjonalnego ustawodawcę wybór między drogą postępowania cywilnego i drogą postępowania sądowo-administracyjnego dla wyjaśnienia istoty sprawy. Wobec tego, nawet gdyby przyjąć, że w postępowaniu administracyjnym doszło do uchybień proceduralnych to nie mogą one być przedmiotem postępowania sądowego mającego na celu merytoryczne rozstrzygnięcie sporu, bowiem Sąd Ochrony Konkurencji i Konsumentów zobowiązany jest do wszechstronnego zbadania wszystkich istotnych okoliczności sprawy, przy uwzględnieniu zasad rozkładu ciężaru dowodu i obowiązku stron w postępowaniu dowodowym. Z tych względów zarzuty naruszenia przepisów kodeksu postępowania administracyjnego nie zasługują na uwzględnienie. (vide: Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 29 maja 1991 r. sygn. akt III CRN 120/91 OSNC 1992 Nr 5, poz. 87; Postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 7 października 1998 r. sygn. akt I CKN 265/98 OSP 2000 Nr 5 poz. 68; Postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 11 sierpnia 1999 r. sygn. akt 351/99 OSNC 2000 Nr 3 poz. 47; Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 19 stycznia 2001 r. sygn. akt I CKN 1036/98 LEX Nr 52708; Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 20 września 2005 r., sygn. akt III SZP 2/05 OSNP 2006/19-20/312)

Reasumując powyższe rozważania, Sąd uznał, iż stanowisko Prezesa UOKiK wyrażone w zaskarżonej decyzji jest słuszne. Zarówno materiał dowodowy, analiza postanowień umownych jak oraz sposób ich wykonywania przez (...) uzasadnia przyjęcie, że (...) uzyskał współkontrolę nad (...) i ją wykonywał, a jednocześnie zaniechał notyfikacji tego zamiaru Prezesowi Urzędu.

Powyższe niewątpliwie stanowiło podstawę do nałożenia na Powoda kary pieniężnej. Po pierwsze, Sąd pragnie zwrócić uwagę na charakter nakładanych kar pieniężnych przez Prezesa UOKiK. Decyzje Pozwanego Prezesa Urzędu co do wymiaru kary - oczywiście w granicach określonych przepisem art. 111 UOKiK - mają charakter uznaniowy. Po drugie, w ocenie Sądu, nietrafna podniesiona jest przez Powoda okoliczność, iż organ nie wykazał, że koncentracja nie doprowadziła do negatywnych skutków rynkowych. Zgodnie z ugruntowaną linią orzeczniczą Sądu Najwyższego, nałożenie przez Prezesa UOKiK na przedsiębiorcę kary pieniężnej za niezgłoszenie zamiaru łączenia przedsiębiorców po dokonaniu czynności łączenia, objęcia lub nabycia akcji albo udziałów ma charakter uznaniowy i nie jest uzależnione od oceny skutków wpływu łączenia przedsiębiorców na konkurencję. (zob. Postanowienie SN z 7 lipca 1999 r., I CKN 184/99, Postanowienie SN z 22 marca 2001 r., I CKN 1127/98).

Kara w wysokości określonej w decyzji odpowiada ustawowym dyrektywom wymiaru kary. Obrót (...) w 2019 r., tj. w roku obrotowym poprzedzającym rok nałożenia kary, wyniósł ok. (...) PLN. Oznacza to, że zgodnie z art. 106 ust. 1 pkt 3 ustawy antymonopolowej, kara maksymalna jaką Prezes Urzędu mógł nałożyć na (...) wynosi (...). Prezes Urzędu zdecydował nałożyć na (...) karę pieniężną w wysokości 730 000 PLN. Kara ta stanowi zatem ledwie ok. (...) kary maksymalnej. Nakładając karę pieniężną organ antymonopolowy słusznie wziął pod uwagę fakt naruszenia przez (...) obowiązku, o którym mowa w art. 13 ust. 1 i 2 pkt 2 ustawy antymonopolowej, skutkującego sankcją określoną w art. 106 ust. 1 pkt 3 tej ustawy, poprzez brak zgłoszenia zamiaru koncentracji, polegającej na przejęciu przez (...) kontroli nad (...).

Warto dodać, iż odstąpienie od nałożenia na przedsiębiorcę kary bądź jej znaczące zmniejszenie, w ocenie Sądu, stałoby w sprzeczności z celami prewencyjnymi sankcji za niezastosowanie się Powoda do obowiązujących wymagań prawa, jak również represyjno-wychowawczymi, zmierzającymi do wymuszenia na ukaranym przestrzegania reguł prawnych w przyszłości.

Mając powyższe na uwadze Sąd uznał, że zarzuty sformułowane w odwołaniu były nieuzasadnione. Ustalone w postępowaniu okoliczności niniejszej sprawy w pełni uzasadniają nałożenie na Powoda kary pieniężnej w wysokości ustalonej przez Prezesa UOKiK w zaskarżonej decyzji, a zatem nie mógł zostać uwzględniony wniosek powoda o uchylenie bądź zmianę zaskarżonej decyzji.

Z tych względów Sąd Okręgowy w Warszawie - Sąd Ochrony Konkurencji i Konsumentów oddalił wniesione przez Powoda odwołanie na podstawie art. 479 31a § 1 k.p.c.

SSO Maciej Kruszyński