Pełny tekst orzeczenia

Niniejszy dokument nie stanowi doręczenia w trybie art. 15 zzs 9 ust. 2 ustawy COVID-19 (Dz.U.2021, poz. 1842)

Sygn. akt I AGa 109/20

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 10 grudnia 2021 r.

Sąd Apelacyjny w Krakowie – I Wydział Cywilny

w składzie:

Przewodniczący:

SSA Beata Kurdziel

Protokolant:

Michał Góral

po rozpoznaniu w dniu 10 grudnia 2021 r. w Krakowie na posiedzeniu niejawnym

sprawy z powództwa (...) Bank (...) S.A. w W.

przeciwko D. C. i M. C.

o zapłatę

na skutek apelacji pozwanych od wyroku Sądu Okręgowego w Kielcach z dnia 5 lutego 2020 r., sygnatura akt VII GC 111/19,

1.  oddala apelację;

2.  zasądza od pozwanych solidarnie na rzecz strony powodowej kwotę 5400 zł (pięć tysięcy czterysta złotych) tytułem zwrotu kosztów postępowania apelacyjnego;

3.  przyznaje od Skarbu Państwa-Sądu Okręgowego w Kielcach na rzecz adw. M. W. kwotę 4050 zł (cztery tysiące pięćdziesiąt złotych), w tym podatek od towarów i usług, tytułem wynagrodzenia za pomoc prawną udzieloną pozwanym z urzędu w postępowaniu apelacyjnym.

SSA Beata Kurdziel

Sygn. akt I AGa 109/20

UZASADNIENIE

Sąd Okręgowy w Kielcach wyrokiem wydanym w dniu 5 lutego 2020r. w sprawie z powództwa (...) Bank (...) S.A. w W. przeciwko D. C. i M. C. o zapłatę, uchylił nakaz zapłaty w postępowaniu nakazowym z dnia 19 marca 2019 roku wydany w sprawie (...) (pkt I), zasądził od pozwanych M. C. i D. C. solidarnie na rzecz (...) Bank (...) S.A. w W. kwotę 135 910,01zł wraz z ustawowymi odsetkami za opóźnienie od dnia 12 stycznia 2019 roku do dnia zapłaty (pkt II), umorzył postępowanie w pozostałej części (pkt III), zasądził od pozwanych na rzecz strony powodowej kwotę 7 120 zł tytułem zwrotu kosztów procesu (pkt IV) oraz przyznał od Skarbu Państwa – Sądu Okręgowego w Kielcach na rzecz adw. M. W. kwotę 4 428 zł tytułem wynagrodzenia dla pełnomocnika pozwanych ustanowionego z urzędu (pkt V).

W uzasadnieniu ww. wyroku Sąd Okręgowy wskazał, że pozwem z dnia 15 lutego 2019 r. strona powodowa (...) Bank (...) Spółka Akcyjna z siedzibą w W. domagała się zasądzenia solidarnie od pozwanych M. C. i D. C. prowadzących działalność gospodarczą(...) kwoty 136.210,01 zł wraz z ustawowymi odsetkami za opóźnienie liczonymi od dnia 12 stycznia 2019 r. do dnia zapłaty. Wskazała, że w dniu 28 października 2015 roku, pomiędzy poprzednikiem prawnym powódki a pozwanymi została zawarta Umowa o kredyt na działalność gospodarczą – biznes ekspres nr (...). Przedmiotowa umowa została wypowiedziana pismem z dnia 16 lutego 2017 roku. Powódka jest w posiadaniu weksla wystawionego przez pozwanych M. C. i D. C.. Przedmiotowy weksel został wystawiony jako niezupełny ( in blanco) na zabezpieczenie wierzytelności (...) Bank (...) S.A. (dotychczas Bank (...) S.A.). Na wekslu zostało wskazane miejsce płatności: (...) Bank (...) S.A. (dotychczas Bank (...) S.A.) Oddział w K., natomiast termin płatności weksla: 11 stycznia 2019 roku. Do w/w weksla w dniu 28 października 2015 roku została sporządzona deklaracja wekslowa. Strona powodowa podkreśliła, że w niniejszej sprawie dochodzi zapłaty roszczenia z weksla stanowiącego samodzielne zobowiązanie, którego termin wymagalności roszczenia przypada na dzień, 12 stycznia 2019 roku tj. dzień następujący po dniu płatności weksla.

W zarzutach od wydanego w dniu 19 marca 2019 roku nakazu zapłaty pozwani M. C. i D. C. wnieśli o jego uchylenie i oddalenie powództwa w całości. Na uzasadnienie swojego stanowiska podnieśli, że zobowiązanie z tytułu zaciągniętego kredytu było spłacane do czasu, kiedy sytuacja finansowa pozwanych nie uległa pogorszeniu. Pozwani zaprzestali spłat należności z uwagi na sytuację kryzysową spowodowaną klęską żywiołową, jaka miała miejsce wiosną 2017/2018 roku, przez którą wymarzły wszystkie plony owocowe w gospodarstwie uprawianym przez pozwanych.

W związku z uregulowaniem przez pozwanych kwoty 300 zł na poczet bieżącego zadłużenia w toku postępowania, strona powodowa cofnęła powództwo w zakresie powyższej kwoty.

Sąd Okręgowy ustalił następujący stan faktyczny:

W dniu 28 października 2015 r. M. C. i D. C. prowadzący gospodarstwo rolne (...) zawarli umowę kredytu nr (...) z bankiem (...) S.A. z siedzibą we W.. Jej integralną część stanowił rozdział dotyczący warunków kredytu oraz zabezpieczenia wierzytelności banku z tytułu udzielenia kredytu. Na podstawie w/w umowy bank udzielił pozwanym kredytu w wysokości 155.000,00 zł. Przy zawarciu przedmiotowej umowy pozwani udzielili bankowi zabezpieczenia w postaci jednego weksla in blanco z wystawienia kredytobiorcy wraz z deklaracją wekslową, w której wystawcy weksla in blanco wyrazili zgodę na jego wypełnienie przez Bank w każdym czasie, w przypadku niedotrzymania umownych terminów spłaty kredyty przez nich zaciągniętego.

Pismem z dnia 16 czerwca 2017 roku udzielający kredytu Bank przesłał pozwanym wypowiedzenie umowy kredytu wzywając kredytobiorców do spłaty całej wierzytelności banku w terminie 30 dni od dnia otrzymania wypowiedzenia. Wypowiedzenie zostało pozwanym doręczone w dniu 23 czerwca 2017 roku. W zakreślonym terminie pozwani nie wywiązali się ze swojego zobowiązania. W dniu 26 października 2018 roku następca prawny Banku udzielającego kredytu wezwał pozwanych do zapłaty zadłużenia wynikającego z przedmiotowej umowy kredytu nr (...) w nieprzekraczalnym terminie 5 dni od daty otrzymania wezwania. Następnie w dniu 19 grudnia 2018 roku powódka skierowała do pozwanych wezwanie do wykupu weksla w terminie do 11 stycznia 2019 roku. Pozwani otrzymali wezwanie do wykupu weksla odpowiednio w dniach: 4 stycznia 2019 roku D. C., oraz w dniu 7 stycznia 2019 roku M. C..

W dniu 10 stycznia 2019 roku pozwani dokonali wpłaty na rzecz przedmiotowej należności w kwocie 200 zł

W toku procesu pozwani zapłacili na poczet zadłużenia kwotę 300 zł.

Powyższy stan faktyczny Sąd I instancji ustalił w oparciu o zgromadzone w sprawie dowody. Okoliczności faktyczne istotne dla rozstrzygnięcia w niniejszej sprawie były w zupełności bezsporne pomiędzy stronami i wynikały z wyżej powołanych dokumentów, których wiarygodność ostatecznie nie była kwestionowana w toku procesu przez strony, zatem nie wzbudziła ona również zastrzeżeń Sądu. Wskazać trzeba, iż większość dokumentów przedstawiona została w oryginałach lub jako kopie poświadczone za zgodność z oryginałem przez występującego w sprawie pełnomocnika, co traktowane jest na równi z przedłożeniem oryginalnego dokumentu.

W tak ustalonym stanie faktycznym w ocenie Sądu Okręgowego powództwo zasługiwało na uwzględnienie w całości, zaś w stosunku do cofniętej części roszczenia postępowanie należało umorzyć.

Strona powodowa dochodziła należności na podstawie weksla wystawionego tytułem zabezpieczenia pod kredyt na działalność gospodarczą i Sąd należność, dochodzoną na tej podstawie, wskutek dokonanej oceny prawnej, uwzględnił. Pozwani nie kwestionowali zarówno faktu zawarcia umowy, treści umowy kredytowej zawartej pomiędzy powódką a pozwanymi, wysokości zobowiązania, a także faktu wystawienia na rzecz banku weksla in blanco. Pozwani nie zaprzeczyli również twierdzeniom powódki dotyczącym braku spłaty rat kredytowych.

Przedmiotem sporu było roszczenie wekslowe powódki, którego źródłem był weksel własny in blanco, wystawiony przez pozwanych. Poza sporem pozostawała kwestia legitymacji czynnej powódki. Powódka jest następcą prawnym banku, który był stroną umowy kredytowej, a nadto był posiadaczem weksla wystawionego przez pozwanych.

Zgodnie z art. 69 ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. Prawo bankowe (Dz.U. z 2002 r., Nr 72, poz. 665 ze zm.) przez umowę kredytu bank zobowiązuje się oddać do dyspozycji kredytobiorcy na czas oznaczony w umowie kwotę środków pieniężnych z przeznaczeniem na ustalony cel, a kredytobiorca zobowiązuje się do korzystania z niej na warunkach określonych w umowie, zwrotu kwoty wykorzystanego kredytu wraz z odsetkami w oznaczonych terminach spłaty oraz zapłaty prowizji od udzielonego kredytu. W razie stwierdzenia przez kredytodawcę (bank), że warunki udzielenia kredytu nie zostały dotrzymane, bank może obniżyć kwotę przyznanego kredytu albo wypowiedzieć umowę kredytu.

Stosownie do postanowień art. 75 ust. 1 pr. bank. w razie stwierdzenia przez bank kredytujący, że warunki udzielenia kredytu nie zostały dotrzymane, albo w razie utraty przez kredytobiorcę zdolności kredytowej bank może obniżyć kwotę przyznanego kredytu albo wypowiedzieć umowę kredytu. Po wypowiedzeniu umowy kredytu i po upływie okresu wypowiedzenia bank żąda zwrotu już udzielonego kredytu.

Zgromadzony w niniejszej sprawie materiał dowodowy wykazał, że strony dnia
28 października 2015 r. zawarły umowę kredytu na działalność gospodarczą. Strony ustaliły kwotę kredytu w wysokości 155 000 zł oraz oprocentowanie kredytu według zmiennej stawki WIBOR dla trzymiesięcznych depozytów międzybankowych w PLN powiększonej o 6,4600 punktu procentowego. Kredyt miały być płatny w 60 ratach. W związku z brakiem zapłaty należnych rat kredytu przez pozwanych, strona powodowa dnia 16 czerwca 2017 r. wypowiedziała pozwanym umowę kredytu gotówkowego nr (...) z dnia 28 października 2015 r., przy czym zaoferowała również możliwość restrukturyzacji tego kredytu, z czego pozwani jednak nie skorzystali.

W ocenie Sądu Okręgowego strona powodowa w należyty sposób wykazała, iż pozwani (kredytobiorcy) nie dotrzymali warunków udzielenia kredytu z dnia 28 października 2015 r. wobec czego na podstawie art. 75 ustawy Prawo bankowe powódka miała uprawnienie do wypowiedzenia umowy kredytu w całości. Powódka załączyła w do akt sprawy wypowiedzenia umowy wraz z potwierdzeniem odbioru. W świetle powyższego w/w wypowiedzenie umowy kredytu było w ocenie Sądu skuteczne.

Rozważając kwestię związaną z wypełnieniem przez powódkę weksla, Sąd Okręgowy podkreślił abstrakcyjność weksla, polegającą na oderwaniu weksla od stosunku podstawowego, co oznacza, że brak, nieważność lub wadliwość stosunku kauzalnego nie ma wpływu na ważność zobowiązania wekslowego. Przejawem abstrakcyjności weksla jest zatem niedopuszczalność badania istnienia, ważności i wadliwości stosunku podstawowego (art. 17 pr. wekslowego), przy czym niedopuszczalność ta nie zależy od woli pozwanego. Abstrakcyjność weksla doznaje osłabienia w przypadku weksla niezupełnego w chwili wystawienia - weksla in blanco, wystawionego w celu zabezpieczenia zobowiązania ze stosunku podstawowego. Taki też weksel został wystawiony w niniejszej sprawie. To osłabienie wyraża się w możliwości analizowania stanów faktycznych wynikających ze stosunku podstawowego, w szczególności tego, czy odpowiedzialność dłużnika w ramach stosunku wekslowego odpowiada rozmiarowi jego odpowiedzialności ze stosunku podstawowego. Możliwość wysuwania przez wystawcę zarzutów ze stosunku podstawowego w takiej sytuacji wynika z art. 10 prawa wekslowego., który stanowi, że jeżeli weksel, niezupełny w chwili wystawienia, uzupełniony został niezgodnie z zawartym porozumieniem, nie można wobec posiadacza zasłaniać się zarzutem, że nie zastosowano się do tego porozumienia, chyba że posiadacz nabył weksel w złej wierze albo przy nabyciu dopuścił się rażącego niedbalstwa. Abstrakcyjność weksla ma wpływ na rozkład ciężaru dowodu. Ten kto dochodzi zapłaty jako wierzyciel wekslowy, musi tylko przedłożyć dokument weksla, na który się powołuje, i wykazać swą tożsamość z osobą remitenta, nie musi zatem wykazywać podstawy zobowiązania wekslowego ani tego, że ta podstawa w ogóle istniała. To na dłużniku wekslowym spoczywa ciężar udowodnienia, że weksel został wypełniony niezgodnie z porozumieniem. W niniejszej sprawie powódka wypełniła weksel in blanco na sumę uwzględniającą zobowiązanie wynikające z umowy kredytu na podstawie podpisanej przez pozwaną deklaracji wekslowej. Weksel in blanco powinien być bowiem wypełniony zgodnie z porozumieniem zawartym między osobą podpisaną na wekslu a pierwszym jego nabywcą. Wypełnienie jest zgodne z porozumieniem, jeśli dokona go osoba uprawniona i jeżeli treść weksla odpowiada umowie zawartej między podpisanym na wekslu z osobą, której weksel wręczono.

W świetle powyższego Sąd uznał, że weksel został wypełniony przez powódkę zgodnie z deklaracją wekslową, która zawierała upoważnienie do jego wypełnienia,
a zarzuty i argumentacja pełnomocnika pozwanych w tej kwestii nie zasługiwały na uwzględnienie. W konsekwencji czego pozwani są zobowiązani wekslowo w takich granicach, w jakich istnieje wierzytelność ze stosunku podstawowego.

Weksel jest dokumentem prywatnym w rozumieniu art. 245 k.p.c., a jednocześnie formalnym, tzn. posiadającym określone przez prawo wekslowe elementy i wyposażonym w tę właściwość, że umieszczenie na nim podpisu stanowi podstawę i przyczynę zobowiązania wekslowego osoby, od której weksel pochodzi. Sam zatem weksel odpowiadający określonym w art. 1 lub art. 101 - w odniesieniu do weksla własnego, prawa wekslowego stanowi dowód istnienia zobowiązania wekslowego. Strony nie kwestionowały autentyczności złożonego przez strona powodową weksla, tego że w momencie wręczenia wierzycielowi posiadał on wszystkie obligatoryjne elementy weksla, za wyjątkiem terminu płatności, oraz że czynności podpisania i wręczenia weksla towarzyszyła czynność podpisania i wręczenia deklaracji wekslowej, której tekst przygotowywał poprzednik prawny powódki. Istnienie udzielonego przez pozwanych zabezpieczenia umowy kredytu w formie wystawienia przez nich na rzecz banku weksla in blanco nie budzi wątpliwości w świetle zebranego materiału dowodowego tj. treści weksla na którym widnieją podpisy pozwanych. Wobec treści weksla, umowy kredytu oraz deklaracji wekslowej, a także załączonej do akt sprawy historii spłat rat kredytu, nie ulega wątpliwości, że pozwani pozostają w zwłoce ze spłatą roszczenia wynikającego z w/w dokumentów.

Odnosząc się do argumentacji pozwanych, iż zaprzestali spłat rat kredytu z uwagi na trudną sytuację finansową spowodowaną klęską żywiołową, a tym samym że dochodzenie przez powódkę przedmiotowego roszczenia jest sprzeczne z zasadami współżycia społecznego, Sąd Okręgowy wskazał, iż brak podstaw do przyjęcia, aby w sprawie doszło do naruszenia zasad współżycia społecznego. Strona powodowa dochodzi roszczenia zgodnie z zawartą umową, na podstawie wystawionego przez pozwanych weksla in blanco, natomiast pozwani jako przedsiębiorcy powinni w chwili podpisywania umowy kredytowej, liczyć się z ryzykiem związanym z prowadzoną przez nich działalnością gospodarczą w formie gospodarstwa sadowniczego oraz z możliwością ewentualnego nieurodzaju plonów rolnych.

Z uwagi na cofnięcie powództwa w stosunku do zapłaconej przez dłużników kwoty 300 zł postępowanie w tej części podlegało umorzeniu na podstawie art. 355 § 1 k.p.c. w zw. z art. 203 § 1 k.p.c., a w pozostałej części żądanie zostało uwzględnione.

W odniesieniu do żądania odsetek, w oparciu o regulację zawartą w art. 48 prawa wekslowego zasadnym było zasądzenie odsetek ustawowych za opóźnienie od kwoty 135.910,01 zł. Z uwagi na fakt, iż wynikający z treści weksla termin jego płatności został oznaczony na dzień 11 stycznia 2019 roku, to od dnia następnego tj. od dnia 12 stycznia 2019 roku pozwani pozostają w zwłoce.

O kosztach procesu orzeczono na podstawie art. 98 i 99 k.p.c.

Na podstawie § 4 ust. 1 i 3 w zw. § 8 pkt 6 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 3 października 2016 r. w sprawie ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej przez adwokata z urzędu przyznano od Skarbu Państwa (Sądu Okręgowego w Kielcach) na rzecz adwokata M. W. kwotę 4.428 zł (w tym podatek VAT) tytułem wynagrodzenia za zastępstwo procesowe udzielone przez adwokata z urzędu.

Apelację od powyższego wyroku wnieśli pozwani D. C. i M. C., zaskarżając go w punktach II i IV i zarzucając:

1.  obrazę przepisów postępowania tj. art. 233§1 k.p.c. polegającą na dowolnej a nie swobodnej ocenie zgromadzonego materiału dowodowego, dokonanej sprzecznie z zasadami doświadczenia życiowego i logiki, która sprowadza się do błędnej oceny, iż w niniejszej sprawie nie ma znaczenia, czy umowa kredytowa zawarta między pozwanymi a powodem została prawidłowo i skutecznie wypowiedziana przez powoda, albowiem powód dochodzi roszczenia z weksla oraz, że po stronie pozwanych nie zachodzą przesłanki do oddalenia powództwa ze względu na zasady współżycia społecznego, jakkolwiek z dokumentów, z których sąd dopuścił dowód tj. umowy kredytowej, weksla, deklaracji wekslowej, wypowiedzenia umowy kredytowej, pisma z dnia 28.02.2018r. sporządzonej przez(...) Spółka z o.o. oraz protokołu nr (...) dotyczących oszacowania szkód w gospodarstwie pozwanych wynika, że podpisanie weksla przez pozwanych było ściśle powiązane z zawarciem umowy kredytowej jako jej zabezpieczenie, a wypowiedzenie umowy kredytowej dokonane zostało na skutek niewywiązywania się pozwanych z tej umowy oraz, że brak dokonywania spłat rat kredytowych był spowodowany siłą wyższą – klęską żywiołową oraz brakiem zapłaty przez skup interwencyjny, czemu strona powodowa nie zaprzeczała oraz, że strona powodowa jako profesjonalista na rynku finansowym działała tylko w celu zabezpieczenia swoich ewentualnych roszczeń, a nie w celu zabezpieczenia realizacji całej umowy, w tym interesu pozwanych;

2.  obrazę przepisów prawa materialnego tj. art. 5 k.c. polegającą na jego niezastosowaniu oraz wadliwej interpretacji, sprowadzającej się do oceny, iż okoliczności, na które powołują się pozwani nie mogą być podstawą zastosowania art. 5 k.c.

W oparciu o ww. zarzuty pozwani wnieśli o zmianę zaskrzonego wyroku i oddalenie powództwa oraz zasądzenie od strony powodowej na rzecz pełnomocnika pozwanych kosztów świadczonej pomocy z urzędu.

W uzasadnieniu apelacji pozwani wskazali, że strona powodowa istotnie powołuje jako podstawę roszczenia weksel in blanco, jednakże umocowanie pracownika banku do złożenia oświadczenia woli w przedmiocie wypowiedzenia umowy kredytowej ma znaczenie. Strona powodowa, pomimo zgłoszenia zarzutu braku umocowania ww. osoby, nie przedłożyła stosownych dokumentów. Skoro strona powodowa nie wypowiedziała skutecznie umowy, może dochodzić wyłącznie nieprzedawnionych niespłaconych rat, a nie całej kwoty kredytu. Wytoczenie powództwa jest ponadto sprzeczne z zasadami współżycia społecznego. Pozwani nie ze swojej winy zaprzestali spłacać raty kredytu. Ich gospodarstwo dotknęła klęska żywiołowa tj. susza, z powodu której utracili możliwość uzyskiwania dochodu. Pozwani ponieśli stratę w 59% przy szacunkowym dochodzie w wysokości 112.000zł. Z harmonogramu spłat wynika, że pozwani spłacali kredyt do listopada 2016r. Ponadto, pozwani ponieśli stratę w 2018r., albowiem firma która kupowała jabłka od pozwanych, a która posiadała gwarancję Skarbu Państwa nie wywiązała się wobec pozwanych ze swoich zobowiązań. Powyższe okoliczności nałożyły się na siebie i skutkowały niewywiązywaniem się przez pozwanych ze zobowiązań wobec powoda. Nie można przy tym ocenić ww. okoliczności jako okoliczności związanych z ryzykiem prowadzenia gospodarstwa sadowniczego. Pozwani nie zaprzestali spłaty rat ze złej woli, lecz na skutek obiektywnych i niezawinionych okoliczności. Nie byli również w stanie podołać propozycjom powoda w zakresie restrukturyzacji. To strona pozwana widząc, że działalność prowadzona przez pozwanych obarczona jest ryzykiem mogła zabezpieczyć swoje roszczenia w inny sposób.

Strona powodowa wniosła o oddalenie apelacji i zasądzenie na swoją rzecz od pozwanych kosztów postępowania odwoławczego.

Sąd Apelacyjny zważył, co następuje:

Apelacja nie zasługiwała na uwzględnienie.

Odnosząc się na wstępie do podniesionego w apelacji zarzutu naruszenia art. 233§1 k.p.c. wskazać należy, iż brak podstaw do kwestionowania dokonanej przez Sąd I instancji oceny zebranego w sprawie materiału dowodowego oraz poczynionych na jego podstawie ustaleń faktycznych. Ustalenia te dokonane zostały na podstawie dokumentów w postaci umowy o kredyt na działalność gospodarczą, weksel in blanco, deklarację wekslową, wezwania do zapłaty i wykupu weksla, których prawdziwość i zgodność z rzeczywistym stanem rzeczy nie była kwestionowana przez żadną ze stron. Ustalenia te Sąd Apelacyjny przyjmuje zatem w całości za własne.

Ocena zarzutu podniesionego w apelacji, a dotyczącego kwestii skuteczności wypowiedzenia umowy kredytowej, wiąże się z problematyką ciężaru dowodu i określenia, na której ze stron spoczywał obowiązek wykazania, iż umowa z dnia 28 października 2015r. nie została skutecznie wypowiedziana, co z kolei wpływa na ocenę zasadności wysokości dochodzonego żądania. W tym zakresie podkreślić należy, że przedmiotem niniejszej sprawy było roszczenie z weksla. Wynika to wprost z uzasadnienia pozwu, w którym strona powodowa odwołując się do umowy zawartej między stronami w dniu 28 października 2015r. i zabezpieczenia wynikającej z niej wierzytelności banku w postaci weksla wystawionego przez pozwanych jako niezupełny (in blanco), powoływała się na brak spłaty zadłużenia, wypełnienie weksla na kwotę 136.410,01zł i dochodzenie roszczenia z weksla.

Podzielając wywody zawarte w uzasadnieniu zaskarżonego wyroku co do charakteru roszczenia wekslowego podkreślić należy, że zobowiązanie wekslowe powstające na skutek wypełnienia weksla in blanco, o jakie chodzi w sprawie, ma charakter samodzielny i abstrakcyjny, a więc niezależny od podstawy prawnej, która spowodowała jego zaciągnięcie. Jeżeli posiadaczem weksla jest remitent, czyli pierwszy wierzyciel, przysługują mu dwa roszczenia - ze stosunku podstawowego (kauzalnego) oraz z weksla. Wybór między nimi należy do wierzyciela, który może tylko raz uzyskać zaspokojenie swojej wierzytelności. Wręczając i przyjmując weksel in blanco, strony obejmują swoją wolą jego funkcję zabezpieczającą (causa cavendi), z której wynika, że inkorporowana w nim wierzytelność ma ułatwić zaspokojenie wierzyciela w ramach stosunku podstawowego. Dochodząc wierzytelności wekslowej wierzyciel nie musi wykazywać podstawy prawnej zobowiązania, może powołać się tylko na treść weksla. W stosunkach między wystawcą a remitentem samodzielność zobowiązania wekslowego ulega jednak złagodzeniu. Jeżeli zobowiązanie wekslowe jest ważne, wystawca może bowiem - w braku skutecznych zarzutów wekslowych - przeciwstawić zarzuty oparte na jego stosunkach osobistych z wierzycielem, czyli zarzuty dotyczące stosunku podstawowego. Może zatem kwestionować samo istnienie lub rozmiar roszczenia wekslowego ze względu na jego związek ze stosunkiem podstawowym. Objęcie sporem stosunku podstawowego w wyniku wniesienia zarzutów przeciwko nakazowi zapłaty wydanemu na podstawie weksla ( art. 493 § 1 k.p.c.) prowadzi przede wszystkim do uwzględnienia tego stosunku w ramach oceny zasadności dochodzonego roszczenia wekslowego. Inaczej mówiąc, przedmiotem powództwa opartego na wekslu nie jest stosunek podstawowy, lecz zobowiązanie wekslowe, choć zarzuty oparte na stosunku podstawowym mogą służyć obronie pozwanego (tak SN w uchwale dnia 25 listopada 1963 r., III CO 56/63, postanowieniu z dnia 21 lipca 2017 r., I CSK 717/16, wyroku z dnia 29 października 2020r., V CSK 575/18).

Rozkład ciężaru dowodu w procesie, w którym powód dochodzi należności z weksla, a dłużnik wekslowy broni się zarzutami nawiązującymi do stosunku podstawowego, który określa zasady wypełnienia weksla, jest konsekwencją podstaw zgłaszanych żądań. Powód dochodzący roszczenia na podstawie weksla nie ma obowiązku dowodzenia pozawekslowej podstawy swojego żądania. Ciężar dowiedzenia okoliczności wskazanych w art. 10 pr. weksl. w celu zwolnienia się ze zobowiązania wekslowego ciąży na dłużniku (tak SN w wyrokach z dnia 23 października 2008 r., V CSK 71/08, z dnia 26 września 2013 r., II CSK 719/12, z dnia 23 maja 2018r. , IV CSK 267/17).

Uwzględniając powyższe rozważania wskazać należy, iż strona powodowa przedkładając wypełniony weksel in blanco, podpisany przez pozwanych, nie miała obowiązku wykazywania żadnych dalszych faktów i zgłaszania dowodów. To pozwani, kwestionujący wysokość dochodzonej należności winni wykazać, że weksel wypełniony został niezgodnie z porozumieniem wekslowym tj. na kwotę nie odpowiadającą zobowiązaniu pozwanych. Takie okoliczności w sprawie nie zostały wykazane. Zauważyć należy, że pozwani w zarzutach od nakazu zapłaty powoływali się wyłącznie na swoją złą sytuację majątkową. W toku postępowania pełnomocnik z urzędu pozwanych, w piśmie z dnia 2 października 2019r. podniósł zarzuty braku wykazania przez powoda właściwego umocowania osób reprezentujących powoda podczas zawierania umowy kredytowej, podpisania deklaracji wekslowej oraz wypowiedzenia umowy kredytowej, wskazując, że może to powodować nieważność ww. czynności. Zgłoszenie powyższych zarzutów nie było jednakże powiązane z jakąkolwiek inicjatywą dowodową, pomimo że – jak wskazano wyżej – art. 6 k.c. nakładał w tym zakresie obowiązek dowodzenia na pozwanych. Ciężaru dowodu nie zmienia również wniosek strony powodowej o zakreślenie terminu do złożenia ww. pełnomocnictw. Bezskuteczny upływ terminu określonego w piśmie powoda z dnia 23 października 2019r. obligował pozwanych do wystąpienia z inicjatywą dowodową, co zostało zaniechane. Na marginesie wskazać należy, że Sąd Apelacyjny podziela zawarte w odpowiedzi na apelację stanowisko strony powodowej w zakresie braku konieczności szczególnej formy co do wypowiedzenia przez bank umowy kredytowej, a wniesienie pozwu o zapłatę z powołaniem się na dokonane wypowiedzenie umowy na skutek zaległości w spłacie kredytu uznać należy za takie wypowiedzenie. Dodatkowo godzi się zauważyć, że termin zapłaty wszystkich rat wynikających z umowy kredytowej upłynął przed wyrokowaniem przez Sąd Apelacyjny, a zatem twierdzenia zawarte w apelacji dotyczące możliwość dochodzenia przez powoda wyłącznie rat przeterminowanych, a nie całości niespłaconego kredytu, stały się bezprzedmiotowe.

Przechodząc do zarzutu naruszenia art. 5 k.c. wskazać należy, że unormowana w powyższym przepisie instytucja nadużycia prawa podmiotowego jest podstawowym w prawie cywilnym instrumentem oceny sposobu czynienia przez uprawnionego użytku z przysługującego mu prawa podmiotowego. W razie stwierdzenia sprzeczności wykonania prawa z zasadami współżycia społecznego lub ze społeczno-gospodarczym przeznaczeniem tego prawa, sąd, w granicach wyznaczonych wynikami wykładni art. 5 k.c., odmawia uznania działania lub zaniechania uprawnionego za wykonywanie prawa, a w konsekwencji odmawia udzielenia zachowaniu uprawnionego ochrony prawnej. Podkreślić jednocześnie należy, że istotą prawa cywilnego jest strzeżenie praw podmiotowych, m.in. przez udzielanie ochrony podmiotom wykonującym przysługujące im prawa. Elementem konstrukcyjnym każdego prawa podmiotowego jest zagwarantowanie uprawnionemu ochrony prawa, w tym ochrony sądowej (wyrok SN z 24.04.2014 r., III CSK 178/13). Wszelkie instytucje prowadzące do redukcji, unicestwienia lub ograniczenia ochrony tych praw mają charakter wyjątkowy, a wynikające z nich ograniczenia powinny być ujmowane ściśle, ponieważ w innym razie dochodziłoby do zniweczenia prawa do ochrony sądowej. Trafnie zauważa się, że stosowanie art. 5 k.c. jest możliwe w stosunku do wszystkich podmiotów, również tych, które mają status przedsiębiorców i działają w obrocie profesjonalnym . Brak normatywnych ograniczeń w stosowaniu art. 5 k.c. w stosunkach między przedsiębiorcami nie oznacza, że w praktyce orzeczniczej takie stosowanie powinno być powszechne. Ze specyfiki obrotu gospodarczego wynika, że stwierdzenie nadużycia prawa podmiotowego powinno mieć charakter wyjątkowy, gdyż w ramach tego obrotu zachodzi konieczność ciągłego i świadomego ponoszenia ryzyka, co profesjonaliści powinni umieć przewidywać. W innym razie osłabione zostałoby praktyczne znaczenie zasady trwałości umów, z zagrożeniem dla pewności i bezpieczeństwa obrotu.

Sąd Apelacyjny podziela stanowisko Sądu I instancji, iż zarzut sprzeczności dochodzonego żądania z zasadami współżycia społecznego nie zasługiwał na uwzględnienie. Strona powodowa dochodzi roszczenia z zawartej umowy kredytu, domagając się zasądzenia wypłaconych pozwanym środków. Pozwani, prowadzając działalność gospodarczą w zakresie sadownictwa winni zakładać możliwość nieurodzaju i jego konsekwencje w zakresie uzyskiwanych dochodów. Działalność sadownicza jest działalnością w szczególny sposób uzależnioną od warunków atmosferycznych, co nakładało na pozwanych zwiększony obowiązek liczenia się z mniejszymi plonami, a nawet ich utratą w okresie obowiązywania umowy kredytowej. Ponadto, trafnie podnosi strona powodowa w odpowiedzi na apelację, że pozwani zaprzestali spłacania rat kredytowych już w listopadzie 2016r. (co wynika ze znajdującego się w aktach (k.109) niekwestionowanego przez pozwanych zestawienia wpłat), nie można zatem uznać, że przyczyną zadłużenia była sytuacja powstała w kwietniu 2017r. (przymrozki). Nie ma również podstaw, aby na powoda przerzucać konsekwencje braku uregulowania należności wynikających z umowy na dostawę jabłek podpisanej przez pozwaną w 2018r. Pozwanym przysługują określone roszczenia wynikające z zawartych z osobami trzecimi umów, które mogą i winni dochodzić.

Chybione są również zarzuty, że udzielając pożyczki strona powodowa zabezpieczyła wyłącznie swoje interesy, nie bacząc na bezpieczeństwo kredytobiorców, w szczególności wybierając weksel jako sposób zabezpieczenia. Pozwani zaakceptowali warunki umowy, w tym zabezpieczenie roszczeń strony powodowej poprzez wystawienie weksla in blanco. Takie zabezpieczenie jest powszechnie stosowane w umowach bankowych.

Wobec powyższego, apelacja podlegała oddaleniu na podstawie art. 385 k.p.c.

O kosztach postępowania apelacyjnego orzeczono na podstawie art. 98 k.p.c. w zw. z art. 391§ 1 k.p.c., zasądzając od pozwanych solidarnie na rzecz strony powodowej wynagrodzenie pełnomocnika obliczone na podstawie §10 ust. 1 pkt 2 w zw. z §2 pkt 6 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22.10.2015r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych (DZ.U. z 2018r. poz. 265).

O wynagrodzeniu za pomoc prawną udzieloną pozwanym z urzędu w postępowaniu apelacyjnym orzeczono jak w pkt 3 wyroku na podstawie § 4 ust. 1, 2 i 3 w zw. z §8 pkt 6 oraz § 16 ust. 1 pkt 2 Rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości z dnia 3 października 2016 r. (Dz. U. z 2016 r. poz. 1714) w sprawie ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej przez adwokata z urzędu.

Sędzia Beata Kurdziel