Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W I M I E N I U R Z E C Z Y P O S P O L I T E J P O L S K I E J

Dnia 21 grudnia 2012 roku

Sąd Okręgowy w Szczecinie VIII Wydział Gospodarczy

w składzie następującym:

Przewodniczący:SSO Krzysztof Górski

Sędziowie:SO Tomasz Żelazowski (spr.)

SR del. Robert Bury

Protokolant:st.sekr.sądowy Joanna Witkowska

po rozpoznaniu w dniu 21 grudnia 2012 roku w Szczecinie

na rozprawie

sprawy z powództwa T. N. (1)

przeciwko (...) spółce z ograniczoną odpowiedzialnością w S.

o zapłatę

na skutek apelacji pozwanego od wyroku Sądu Rejonowego Szczecin - Centrum w Szczecinie z dnia 10 września 2012 roku, sygnatura akt XI GC 305/11

I.  uchyla zaskarżony wyrok i odrzuca pozew zasądzając od powoda na rzecz pozwanego kwotę 2.417 zł (dwa tysiące czterysta siedemnaście złotych) tytułem kosztów procesu w postępowaniu pierwszoinstancyjnym ;

II.  zasądza od pozwanego na rzecz powoda kwotę 2.340 zł (dwa tysiące trzysta czterdzieści złotych) tytułem kosztów procesu w postępowaniu apelacyjnym.

SSR del. Robert Bury SSO Krzysztof Górski SSO Tomasz Żelazowski

Sygn. akt VIII Ga 407/12

UZASADNIENIE

Powód T. N. (1) w pozwie złożonym w dniu 27 lipca 2011 r. wniósł o zasądzenie od pozwanej (...) spółki z ograniczoną odpowiedzialnością z siedzibą w S. kwoty 30.800 zł wraz z ustawowymi odsetkami od kwoty 16.000 zł od dnia 30 sierpnia 2008 r. i od kwoty 14.800 zł od dnia 15 sierpnia 2008 r., a także kosztów procesu. W uzasadnieniu swojego roszczenia wskazał, że dochodzone pozwem kwoty stanowią zwrot kosztów koszenia i rundapowania zboża, jakie poniósł powód w związku z ustanowieniem go zarządcą nieruchomości dzierżawionej przez pozwaną spółkę od O. H. (1). Wskazał, że w sprawie niespornym jest fakt zbiorów zasiewów pozwanej przez powoda. Podał, że koszty zbioru tych zbóż oraz randpowania, w przypadku braku poniesienia tych kosztów przez powoda, obciążałyby pozwaną. Wyjaśnił, że podstawą prawną powództwa jest art. 405 k.c. Zdaniem powoda pozwana uzyskała korzyść majątkową. Korzyść ta wyraża się w zaoszczędzeniu przez pozwaną kosztów związanych ze zbiorem zasiewów.

W odpowiedzi na pozew pozwana spółka wskazała, że stan faktyczny, na który powołuje się powód został dokładnie ustalony przez Sąd Okręgowy w Szczecinie w sprawie toczącej się pod sygn. VIII CC 240/08. W sprawie tej Sąd nie uwzględnił zarzutu powoda, że wyliczona przez biegłego kwota winna być pomniejszona o koszty, które poniósł w związku z dokonywaniem zbiorów, gdyż powód nie naprowadził żadnych dowodów na tę okoliczność. W tym zakresie pozwana podniosła zarzut res iudicata. Ponadto zdaniem pozwanej powód nie wykazał, jaką korzyść majątkową pozwana uzyskała. Podała także, że żądanie zwrotu poniesionych kosztów jest nieuzasadnione albowiem powód w chwili spełnienia świadczenia wiedział, że nie był do niego zobowiązany. Pozwana podniosła też, że jeżeli nawet powód dopuścił się prowadzenia cudzych spraw bez zlecenia, to jego roszczenie uległo przedawnieniu.

Wyrokiem z dnia 10 września 2012 r. Sąd Rejonowy Szczecin-Centrum w Szczecinie w sprawie o sygnaturze akt XI GC 305/11 zasądził od pozwanej na rzecz powoda kwotę 22.800 zł wraz z ustawowymi odsetkami liczonymi od dnia 22 czerwca 2011 r. do dnia zapłaty (pkt I wyroku); oddalił powództwo w pozostałym zakresie (pkt II wyroku) oraz zasądził od pozwanej na rzecz powoda kwotę 2.709 zł tytułem kosztów procesu.

Sąd pierwszej instancji oparł swe rozstrzygnięcie na następującym stanie faktycznym:

(...) spółka z ograniczoną odpowiedzialnością z siedzibą w S., dzierżawiła od O. H. (1) corocznie nieruchomości położone w obrębie P., gmina B.. Umowę taką zawarto również w dniu 31 sierpnia 2007 r. Przedmiot umowy został wydany dzierżawcy w celu prowadzenia działalności rolniczej - upraw polowych. Umowa została zawarta na okres roku z możliwością jej przedłużenia na kolejne roczne okresy. Czynsz dzierżawny strony określiły na kwotę 48.000 zł, a płatny w dwóch ratach: pierwsza w kwocie 18.000 zł do dnia 15 lutego 2008 r., a druga w kwocie 30.000 zł płatna do dnia 31 sierpnia 2008 r. Zgodnie z odpisem księgi wieczystej KW nr (...), prowadzonej przez Sąd Rejonowy w Myśliborzu, prawo własności nieruchomości położonych w obrębie P., gmina B., nr działek (...), przysługiwało na dzień 11 grudnia 2006 r. O. H. (1). W dziale I księgi ujawniono wzmiankę o wszczęciu egzekucji na rzecz wierzyciela T. N. (1), na podstawie tytułu wykonawczego Sądu Rejonowego w Szczecinie - X GNc 5828/02, na wniosek Komornika Rewiru I przy Sądzie Rejonowym w Myśliborzu z 12 lutego 2004 r. W dziale tym ujawniono także liczne przyłączenia się do wszczętej egzekucji, w tym wierzyciela T. N. (1) w oparciu o tytuł wykonawczy Sądu Okręgowego w Szczecinie z 25 kwietnia 2003 r. (sygn. akt VIII GC 759/02). Pierwsza licytacja nieruchomości nr KW (...) została wyznaczona na dzień 25 lipca 2008 r. w budynku Sądu Rejonowego w Myśliborzu. W obwieszczeniu wskazano, że prawa osób trzecich nie stanowią przeszkody do licytacji i przysądzenia własności na rzecz nabywcy bez zastrzeżeń, jeżeli osoby te przed rozpoczęciem przetargu nie złożą dowodu, że wniosły powództwo o zwolnienie nieruchomości lub przedmiotów razem z nią zajętych i uzyskały w tym zakresie orzeczenie wstrzymujące egzekucję. Zaznaczono też, że użytkowanie, służebność i prawa dożywotnika, jeżeli nie zostały ujawnione w księdze wieczystej lub przez złożenie do zbioru dokumentów i nie zostały zgłoszone później niż na trzy dni przed licytacją, nie będą uwzględnione w dalszym toku egzekucji i wygasną z chwilą uprawomocnienia się postanowienia o przysądzeniu własności. W dniu 25 lutego 2008 r. w licytacji nieruchomości w charakterze licytanta udział wziął m.in. powód, który zgłosił najwyższą cenę nabycia. Przewodniczący po zakończeniu licytacji ogłosił postanowienie w przedmiocie przybicia. W trakcie licytacji nikt nie zgłaszał, że przedmiot postępowania zostaje w dzierżawie spółki (...). Po zakończeniu postępowania przetargowego do komornika sądowego udał się E. Nielsen i okazał mu umowę dzierżawy zawartą z dłużnikiem O. H., która dotyczyła licytowanej nieruchomości. Postanowieniem z dnia 28 lipca 2008 r. Sąd Rejonowy w Myśliborzu odjął dłużnikowi O. H. (1) zarząd nieruchomości rolnej zabudowanej budynkiem gorzelni, magazynem zbożowym, zbiornikiem na melisę i dwoma budynkami gospodarczymi oraz budynkiem stodoły i cielętnika, stanowiącej działki numer (...)/l, 23/1, 40/l, 100/3, 223/10, 293, 290/18 o obszarze 142,1978 ha, położonej w P. gmina B., a zarządcą opisanej nieruchomości ustanowił nabywcę T. N. (1).

W lipcu 2008 r. powód jako zarządca nabytych w drodze licytacji komorniczej pól obsianych zbożem, zlecił koszenie zboża oraz randapowanie pola w P. R. M. (1). Po wykonaniu usługi R. M. (1) wystawił w dniu 15 sierpnia 2008 r. rachunek na kwotę 14.800 zł, w tym 6.800 zł za koszenie, a 8.000 zł za randapowanie. Koszenie odbywało się w okresie od dnia 28 lipca do dnia 15 sierpnia 2008 r. na obszarze 25 hektarów. Wskazana w rachunku należność została w całości zapłacona. T. N. (1) zlecił również w sierpniu 2008 r. R. S. (1) koszenie zboża. Usługa została wykonana i z tego tytułu R. S. (1) wystawił powodowi fakturę VAT nr (...) na kwotę 16.000 zł. Powód uiścił należność wynikającą z tej faktury.

Zgodnie z protokołem zbioru zbóż z byłego Przedsiębiorstwa (...) B., w dniach od 28 lipca 2008 r. do dnia 1 sierpnia 2008 r. w wyniku koszenia zebrano: pszenicę z działek (...), B - i części działki (...) w ilości 124.710 kg x 450 zł/t o wartości 56.119,50 zł, mieszankę pszenicy i żyta z części działki B - I i części działki (...) w ilości 16.360 kg x 350 zł/t wartości 5.726 zł, żyto z części działki (...) w ilości 16.480 kg x 300 zł/t o wartości 4.944 zł, jęczmień z części działki (...) w ilości 8.550 kg x 350 zł/t wartości 2.992,50 zł.

Pozwana także przystąpiła do koszenia zboża. Spółka kosiła własnym sprzętem. Posiadała trzy kombajny, pięć ciągników i przyczepę samowyładowczą.

W dniu 29 września 2008 r. (...) spółka z ograniczoną odpowiedzialnością wniosła do Sądu Okręgowego w Szczecinie Wydział VIII Gospodarczy powództwo przeciwko T. N. (1) o zapłatę kwoty 275.900 zł. Kwota ta stanowiła równowartość należących do pozwanej zasiewów zebranych przez powoda. W toku postępowania przed Sądem Okręgowym przeprowadzono dowód z opinii biegłego i ustalono, że ze zbiorów na przełomie lipca i sierpnia 2008 r. spółka (...) mogła osiągnąć wydajność zbóż z hektara w rozmiarze 2,047 ha w przypadku pszenicy ozimej, 1,84 t/ha w przypadku żyta ozimego i 1,48 t/ha jęczmienia jarego. Z uwagi na brak zgłoszenia do kwalifikacji polowej i brak dokumentów potwierdzających opłacenie tzw. odstępstwa rolnego, pomimo obsiania pól pszenicą ozimą kwalifikowaną i żytem ozimym, brak było możliwości zastosowania przeliczników dla tego rodzaju zbóż. W przypadku mieszanki pszenicy i żyta możliwa prawdopodobna wydajność to 1,5 t/ha. Całkowitą wartość rynkową zbioru zbóż w sierpniu 2008 r. zebrana z powierzchni 94 ha wyniosła 92.834,06 zł.

Wyrokiem z dnia 12 maja 2010 r. Sąd Okręgowy w Szczecinie Wydział VIII Gospodarczy w sprawie sygn. akt VIII GC 240/08 zasądził od T. N. (1) na rzecz spółki (...) kwotę 92.834,06 zł wraz z odsetkami oraz kosztami postępowania. W uzasadnieniu Sąd wskazał, że nie uwzględnił kosztów koszenia, ponieważ T. N. nie przedłożył dowodów na poniesienie tych kosztów.

W oparciu o tak ustalony stan faktyczny Sąd Rejonowy uznał powództwo w części za uzasadnione. Podniósł, że w toku sprawy pozwana kwestionowała rzetelność przedłożonych przez powoda rachunków za koszenie zboża jednakże przesłuchani w sprawie świadkowie R. M. i R. S. przekonywująco zeznali, że wykonywali usługi koszenia zbóż na zlecenie powoda na przedmiotowych polach oraz że otrzymali w pełni wynagrodzenia za wykonanie czynności zbiorów zbóż i rundapowania pól. W ocenie Sądu pierwszej instancji zeznania te nie budziły wątpliwości, a nadto znajdowały potwierdzenie w dokumentach oraz zasadach doświadczenia życiowego. Z zeznań tych wynika, że powód zebrał zboże z tych pól, musiał zatem skorzystać z usług zewnętrznych. Jednocześnie z opinii Ośrodka Doradztwa Rolniczego w B. wynika, iż w tamtym okresie i w tamtym rejonie obowiązywały średnie stawki zbliżone, niemal tożsame ze stawkami za roboczogodzinę, przyjętymi przez powoda i jego usługodawców świadków R. M. i R. S..

Sąd Rejonowy wskazał, że pozwana wystąpiła z pozwem przeciwko powodowi o zapłatę równowartości zboża. Zdaniem tego Sądu skoro pozwana w tamtym postępowaniu otrzymała wartość zboża, nieuwzględniającą poniesionych wydatków na żniwa, to należy przyjąć, że pozwana jest bezpodstawnie wzbogacona o koszty koszenia, które poniósł powód. Sąd pierwszej instancji wyjaśnił, że z uzasadnienia wyroku wydanego w sprawie VIII GC 240/08 wynika, że poniesione przez powoda koszty nie mogły zostać odliczone z uwagi na brak ich wykazania. W ocenie Sądu Rejonowego w sprawie tej Sąd nie badał, w kontekście roszczenia pozwanej, czy musiałaby ona ponieść koszty żniw i w jakiej wysokości, jak również nie uwzględnił zarzutu powoda o konieczności odliczenia wydatków związanych ze zbiorem. Fakt, że koszty koszenia nie były przedmiotem badania w tamtej sprawie świadczy zdaniem Sądu pierwszej instancji o tym, że nie zachodzi powaga rzeczy osądzonej w zakresie tych kosztów.

Sąd pierwszej instancji wyjaśnił, że po stronie powoda istniała dobra wiara, że nabycie prawa własności ziemi upoważnia go do koszenia zbóż, ponieważ był do czasu uprawomocnienia się postanowienia zarządcą nieruchomości, a na takim podmiocie ciążą określone obowiązki. Jedynie czynność rundopowania nie miała związku z koszeniem zboża. Dodał także, że przebieg licytacji, fakt, że dzierżawca nie zgłosił w jej toku zastrzeżeń, jak również treść informacji uzyskanych z sądu w przedmiocie przybicia oraz od policji, świadczy o tym, że powód przystępując do żniw działał w przeświadczeniu, że jest właścicielem pól wraz z zasiewami.

Zdaniem Sądu Rejonowego w niniejszej sprawie zachodziły podstawy do uznania, iż pozwana uzyskała korzyść majątkową kosztem powoda bez podstawy prawnej. Okoliczność, że spółka rozpoczęła żniwa nie oznaczało, że była w stanie obsłużyć własnym sprzętem cały areał. W ocenie tego Sądu nie trzeba mieć specjalnego przygotowania rolniczego, aby stwierdzić, że nie jest prawdopodobne, aby trzy tysiące hektarów można było zebrać trzema kombajnami i jedną przyczepą samowyładowczą w dwa tygodnie, skoro koszenie kilkudziesięciu hektarów, przy pełnej obsłudze sprzętem zajmuje trzy do pięciu dni przy sprzyjających warunkach atmosferycznych. Sąd pierwszej instancji podniósł, że świadek A. V. der B. zeznała, że spółka korzysta z usług zewnętrznych w zakresie żniw. W tej sytuacji nie ulega wątpliwości, że byłaby zmuszona pokryć koszty tych prac na poziomie wydatkowanym przez powoda. Nie ulega wątpliwości, że te wydatki zostały pokryte z majątku powoda i nie zostały uwzględnione w rozliczeniu wartości zbiorów zboża. Tym samym w ocenie Sądu Rejonowego spełnione zostały przesłanki odpowiedzialności pozwanej z tytułu bezpodstawnego wzbogacenia.

Rozstrzygnięcie o odsetkach Sąd Rejonowy oparł na treści art. 455 k.c. w zw. z art. 481 k.c. wyjaśniając, że roszczenie odsetkowe mogło zostać uwzględnione dopiero po upływie terminu wskazanego przez powoda w wezwaniu pozwanej do zapłaty. O kosztach procesu Sąd pierwszej instancji orzekł w oparciu o treść art.100 k.p.c. oraz § 6 pkt 5 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002 roku w sprawie opłat za czynności radców prawnych dokonując ich stosunkowego rozdzielenia.

Pozwana wniosła apelację od powyższego wyroku zaskarżając go w całości oraz zarzucają mu:

1) naruszenie przepisów prawa procesowego, a mianowicie art. 199 § 1 pkt.2 k.p.c. poprzez brak odrzucenia pozwu z uwagi na podniesiony zarzut res iudicata,

2) naruszenie przepisów prawa materialnego, a mianowicie art. 405 k.c. w zw. z art. 6 k.c. poprzez nieudowodnienie przez powoda podstaw bezpodstawnego wzbogacenia po stronie pozwanej i błędne zastosowanie przepisu art. 405 k.c.,

3) naruszenie przepisów prawa materialnego, a mianowicie art. 411 pkt. 1 k.c. poprzez nieuwzględnienie powyższego przepisu w sytuacji, w której Sąd meriti uznał, iż nastąpiło bezpodstawne wzbogacenie po stronie pozwanej, podczas gdy z materiału dowodowego w sprawie, w szczególności uzasadnienia Sądu Okręgowego w Szczecinie, wynika, że powód po licytacji komorniczej posiadł wiedzę o umowie dzierżawy zawartej pomiędzy O. H. (1) a pozwaną, a najpóźniej takową wiedzę uzyskał w dniu 29 lipca 2008 r., w którym doszło do interwencji Policji w trakcie koszenia zbóż, a zatem w tym dniu najpóźniej powód posiadł wiedzę, że do świadczenia nie był zobowiązany,

4) naruszenie przepisów prawa procesowego (na podstawie art. 380 k.p.c. w zw. z art. 162 k.p.c.), a mianowicie art. 479 ¹² § 1 k.p.c. poprzez rozszerzenie tezy dowodowej w zakresie wnioskowanej w pozwie opinii biegłego, na rozprawie w dniu 16 kwietnia 2012 r. - co do której strona pozwana wniosła zastrzeżenie w zakresie opiniowana ponad zakres przedmiotu powództwa i poprzez naruszenie zasady prekluzji procesowej,

5) naruszenie przepisów prawa procesowego, a mianowicie art. 233 § 1 k.p.c. poprzez dowolną, a nie swobodną ocenę zebranego w sprawie materiału dowodowego, wybiórczą ocenę zebranego w sprawie materiału dowodowego i przedstawienie stanu faktycznego w uzasadnieniu wyroku wbrew faktom ustalonym w drodze postępowania dowodowego, a mianowicie:

- nieprawidłowe i niezgodne z prawdą przytoczenie zeznaj A. V. der B.

- pominięcie zeznań świadka W. P. (1) dotyczących koszenia zbóż przez pozwaną i zakresu korzystania z usług zewnętrznych przy koszeniu,

- pominięcie twierdzeń biegłego uzupełniająco przesłuchanego w dniu 23 sierpnia 2012 r., które stoją w sprzeczności z pisemną opinią sporządzona przezeń i ustalenie stanu faktycznego jedynie w oparciu o wnioski zawarte w opinii pisemnej,

a tym samym nierozpoznanie istoty sprawy.

Wskazując na powyższe zarzuty pozwana wniosła o uchylenia zaskarżonego wyroku i odrzucenie powództwa, względnie zmianę powyższego wyroku i oddalenie powództwa w całości, ewentualnie o jego uchylenie i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania. Nadto wniosła o zasądzenie kosztów postępowania.

W uzasadnieniu skarżąca wskazała, że w toku niniejszego postępowania powód wykazał wysokość poniesionych przez siebie kosztów, nie wykazał jednak, że pozwana uzyskała korzyść majątkową bez podstawy prawnej. Stwierdziła, że Sąd pierwszej instancji pominął, że pozwana posiada zaplecze techniczne i osobowe do przeprowadzenia żniw i czynność tą rozpoczęła. Skarżąca wskazała, że rozpoczęła zbiór plonów z pól, które obsiała, a które stanowiły przedmiot postanowienia o przybiciu własności oraz o powierzeniu zarządu powodowi. Podniosła, że strony rozpoczęły jednocześnie koszenie pól, jednakże z dwóch różnych stron. Zdaniem pozwanej nawet w przypadku uznania, że powód w dniu przybicia własności nieruchomości oraz w dniu uzyskania postanowienia o powierzeniu mu zarządu nie posiadał wiedzy, że nie powinien dokonywać zbioru z powyższych pól z uwagi na umowę dzierżawy, to nie sposób przyjąć, że takiej wiedzy nie posiadał najpóźniej w dniu 29 lipca 2008 r. Reasumując skarżąca uznała, że najpóźniej w tym dniu zaktualizowała się przesłanka wymieniona w art. 411 pkt 1 k.c..

Pozwana podniosła, że z uzasadniania Sądu Okręgowego w sprawie VIII GC 240/08 wprost wynika, że powód zgłosił zarzut żądania pomniejszenia kwoty wyliczonej przez biegłego sądowego. Powód zatem powołał się na okoliczność powstania kosztów i ich wysokości. Sąd Okręgowy jednak ich nie uwzględnił z uwagi na brak przedstawienia przez powoda jakichkolwiek dowodów, co nie może być utożsamiane z brakiem badania przez ten Sąd tego zarzutu.

Skarżąca zarzuciła także, że z zeznań A. V. der B. wynika, że pozwana wynajmowała sprzęt z obsługą po 2008 roku. Podniosła również, że świadek W. P. (2) wskazał, że pozwana spółka kosiła własnym sprzętem. Treść tych zeznań w ocenie pozwanej nie pozwala na przyjęcie, że spółka przy koszeniu korzystała z jakichkolwiek usług zewnętrznych. Zakwestionowała także treść opinii Zachodniopomorskiego Ośrodka Doradztwa Rolniczego w B. podnosząc, że opinia ta nie sprostała celowi, dla jakiego została sporządzona. Nadto wbrew obowiązującej prekluzji dowodowej Sąd Rejonowy uwzględnił wniosek dowodowy powoda o rozszerzenie tezy dowodowej celem ustalenia okoliczności, na które opinia ta miała zostać sporządzona. Dodała, że biegły sądowy w swej uzupełniającej ustnej opinii poddał w wątpliwość podniesione w swej pisemnej opinii stwierdzenie o skorzystaniu przez pozwaną z usług zewnętrznych przy koszeniu zboża.

W odpowiedzi na apelację powód wniósł o jej oddalenie oraz zasądzenie kosztów postępowania apelacyjnego.

W uzasadnieniu wskazał, że zarzut powagi rzeczy osądzonej nie zasługuje na uwzględnienie. Podniósł, że w sprawie VIII GC 240/08 powód zgłosił zarzut potrącenia. Zdaniem powoda zarzut ten jest wyłącznie procesowym środkiem obrony pozwanego i w żadnym wypadku nie jest formą dochodzenia własnego roszczenia. Jego podniesienie nie wywołuje takich skutków jak dochodzenie roszczenia w ramach powództwa. Powyższe wynika z tego, że w przepisach Kodeksu postępowania cywilnego nie zawarto żadnych regulacji, które pozowałaby traktować zarzut potrącenia jako równorzędną powództwu formę dochodzenia roszczenia. W szczególności sąd przed którym podniesiono zarzut potrącenia nie może wydać żadnego wyroku co do roszczenia objętego zarzutem potrącenia. Także prawomocność wyroku związana jest jedynie z jego sensacją a nie uzasadnieniem. Nadto traktowanie zarzutu potrącenia jako formy dochodzenia roszczenia zrównanej z powództwem całkowicie zacierałoby różnicę między tym zarzutem a powództwem wzajemnym. Dodał, że zarzut potrącenia skierowany jest na wykazanie niezasadności roszczenia dochodzonego przez powoda, w efekcie czego ocena zasadności roszczenia objętego pozwem jest wynikiem oceny zasadności zarzutu potrącenia.

Powód wyjaśnił, że korzyść majątkowa pozwanej wyraża się w zaoszczędzeniu kosztów związanych ze zbiorem zasiewów. Podał, że z zebranego w sprawie materiału dowodowego wynika, że pozwana korzystała w trakcie żniw z usług zewnętrznych, co niewątpliwie świadczy o tym, że nie poniosła części kosztów zbiorów zboża.

Wskazał, że nabywając własność sporych pól w drodze licytacji komorniczej wraz z zasiewami był przekonany, że jako nabywca nieruchomości przysługuje mu do nich wyłączne prawo własności. Dodał, że pozwana o fakcie zawarcia z dłużnikiem umowy dzierżawy nieruchomości nie poinformowała powoda jak również komornika prowadzącego postępowanie.

Powód stwierdził, że zarzucane w apelacji rozszerzenie tezy dowodowej polegało jedynie na jej doprecyzowaniu, a konieczność jej rozszerzenia wynikała z treści przesłuchanych w sprawie zeznań świadków. Podniósł także, że z uzupełniającej ustnej opinii wynika, że zebranie przez trzy kombajny zbiorów z areału o powierzchni około 3.000 ha jest nieprawdopodobne. Zarzucił przy tym, że pozwana nie wykazała, iż dysponuje sprzętem, który umożliwia samodzielny zbiór zboża.

Sąd Okręgowy zważył co następuje:

Apelacja pozwanej okazała się zasadna. Wprawdzie Sąd I instancji w sposób prawidłowy zgromadził w sprawie materiał dowodowy, dokonał prawidłowej jego oceny i w konsekwencji niewadliwie ustalił stan faktyczny, który tym samym Sąd Okręgowy przyjął za własny (por. np. orzeczenia Sądu Najwyższego z dnia 13 grudnia 1935 r., sygn. akt C III 680/34. Zb. Urz. 1936, poz. 379, z dnia 14 lutego 1938 r., sygn. akt C II 21172/37, Przegląd Sądowy 1938, poz. 380 i z dnia 10 listopada 1998 r., sygn. akt III CKN 792/98, OSNC 1999, nr 4, poz. 83), jednakże w sprawie konieczne stało się wydanie wyroku kasatoryjnego w związku z zaistnieniem przesłanek uzasadniających odrzucenie pozwu.

Na wstępie zaznaczyć należy, że wprawdzie zgodnie z art. 380 k.p.c. sąd drugiej instancji, na wniosek strony, rozpoznaje te postanowienia sądu pierwszej instancji, które nie podlegają zaskarżeniu w drodze zażalenia, a miały wpływ na rozstrzygnięcie sprawy, jednakże nie oznacza to niedopuszczalności badania przesłanek skutkujących koniecznością odrzucenia pozwu. W orzecznictwie wyrażane jest stanowisko, zgodnie z którym ustawodawca zastępując art. 383 k.p.c. odnoszący się dotychczas do tej materii i wprowadzając nową regulację art. 380 k.p.c. pominął szczególne postanowienia dotyczące możliwości badania przez Sąd rewizyjny przesłanek uzasadniających odrzucenie pozwu poprzestając na obowiązującej także wcześniej zasadzie dopuszczania rozpoznawania przez Sąd odwoławczy, tylko tych postanowień Sądu pierwszej instancji, które nie podlegały zaskarżeniu w drodze zażalenia. Został jedynie postawiony dodatkowy warunek, aby te postanowienia miały wpływ na rozstrzygnięcie. Na tle tego rozwiązania i wprowadzonego nowego systemu odwoławczego opartego na apelacji i kasacji w piśmiennictwie obok stanowiska o wiążącym przy rozpoznawaniu apelacji prawomocnym postanowieniu odmawiającym odrzucenia pozwu, pomimo braku bezwzględnych przesłanek procesowych, powodujących nieważność postępowania (art. 379 pkt 1-3 k.p.c.), gdy pozew podlega odrzuceniu (art. 199 pkt 1-3 k.p.c.), pojawiły się poglądy o dopuszczalności ponownego zaskarżenia orzeczenia na tej przyczynie nieważności, co do której wypowiedział się Sąd drugiej instancji utrzymując w mocy postanowienie Sądu odmawiające z tego powodu odrzucenie pozwu. Zwolennicy tego stanowiska trafnie odwołują się do charakteru postępowania apelacyjnego, będącego, co do zasady, kontynuacją dotychczasowego postępowania i związanego z tym obowiązku Sądu Apelacyjnego, wynikającego z art. 378 § 1 k.p.c., brania pod rozwagę z urzędu wszelkich przyczyn nieważności. Pogląd ten, wyrażany w odniesieniu do każdej przyczyny nieważności, wymienionej enumeratywnie w art. 379 k.p.c. oraz art. 1099 § 2 k.p.c., której stwierdzenie powoduje odrzucenie pozwu w każdym stanie sprawy, można akceptować z przyczyn podanych wyżej a już bez żadnych wątpliwości ma on zastosowanie do przypadków, gdy od wydanego prawomocnego postanowienia o odmowie odrzucenia pozwu nastąpiła zmiana okoliczności sprawy (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 9 marca 2007 r., sygn. akt II CSK 457/06, wyrok Sądu Najwyższego z dnia 8 kwietnia 2009 r., sygn. akt V CSK 405/08, OSNC z 2010 r., z. 2 poz. 44). W konsekwencji więc, pomimo wydania w niniejszej sprawie przez Sąd I instancji postanowienia z dnia 12 grudnia 2011 r. w przedmiocie odmowy odrzucenia pozwu kwestia istnienia bezwzględnych przesłanek nieważności postępowania podlegała uwzględnieniu przez sąd odwoławczy.

Zgodnie z art. 199 § 1 pkt. 2 k.p.c. sąd odrzuci pozew jeżeli o to samo roszczenie pomiędzy tymi samymi stronami sprawa jest w toku albo została już prawomocnie osądzona. Podstawę więc odrzucenia pozwu stanowi stan powagi rzeczy osądzonej w rozumieniu art. 366 k.p.c., który stanowi, że wyrok prawomocny ma powagę rzeczy osądzonej tylko co do tego, co w związku z podstawą sporu stanowiło przedmiot rozstrzygnięcia, a ponadto tylko między tymi samymi stronami. Regulacja art. 199 § 1 pkt. 2 zakłada przedmiotową i podmiotową tożsamość dwóch orzeczeń i dopiero kumulacja tych elementów pozwala na stwierdzenie, że doszło do powtórnego wydania orzeczenia w tej samej sprawie (tak m.in. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 13 kwietnia 2007 r., sygn. akt I CSK 479/06, postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 30 listopada 2007 r., sygn. akt IV CSK 267/07, wyrok Sądu Najwyższego z dnia 6 marca 2008 r., sygn. II UK 144/07). Chodzi nie tylko o tożsamość przedmiotu rozstrzygnięcia w obu sprawach (po raz pierwszy i później ponownie osądzonej), lecz również tożsamość okoliczności faktycznych, z których wynika w jednej i drugiej sprawie roszczenie procesowe (por. postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 9 czerwca 1971 r., sygn. akt II CZ 59/71, OSNC 1971, nr 12, poz. 226) oraz zbieżność podstawy prawnej (por. zwłaszcza postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 29 stycznia 1997 r., sygn. akt I CKU 65/96, teza publ.: Prok. i Pr. - dod. 1997, nr 7-8, poz. 41; wyrok Sądu Najwyższego z dnia 22 kwietnia 1967 r., sygn. akt I CR 570/66, OSPiKA 1968, nr 7-8, poz. 158). Sąd Apelacyjny w Poznaniu w wyroku z dnia 24 sierpnia 2011 r. ( sygn. akt I ACz 1017/11, LEX nr 898676) wskazał, że o powadze rzeczy osądzonej, uzasadniającej odrzucenie pozwu na podstawie art. 199 § 1 pkt. 2 in fine k.p.c., można mówić jedynie wówczas, gdy sąd prawomocnie rozstrzygnął o roszczeniach, stanowiących przedmiot powództwa oraz w granicach tych roszczeń. Z kolei Sąd Najwyższy w wyroku z dnia z dnia 1 czerwca 2011 r. (sygn. akt II CSK 427/10, LEX nr 884996) wskazał, że tożsamość roszczeń zachodzi, kiedy sąd ma w obu sprawach orzec o tym samym, dysponując tymi samymi faktami, które mają spowodować ocenę tego samego żądania i kiedy rozstrzygnięcie jednej ze spraw oznacza rozstrzygnięcie także drugiej.

Porównanie zarówno podmiotowego, jak i przedmiotowego zakresu sprawy niniejszej oraz sprawy toczącej się przed Sądem Okręgowym w Szczecinie pod sygnaturą VIII GC 240/08 i zakończonej wydaniem wyroku w dniu 12 maja 2010 r. prowadzi do wniosku co do tożsamości obu spraw. W jednym i drugim przypadku występowały te same strony tj. T. N. (1) oraz (...) spółka z ograniczoną odpowiedzialnością w S.. Podkreślenia wymaga, że tożsamość stron zachodzi zarówno wówczas, gdy w obu sprawach strony występują w tych samych rolach, jak i w sytuacji, gdy role procesowe ulegają odwróceniu (postanowienie Sądu Najwyższego z dnia19 kwietnia 1999 r., sygn. akt III CKN, LEX nr 523569). Tożsamość więc podmiotowa jest oczywista. Podstawą prawną obu powództw, o czym przekonują zarówno stanowiska stron, określenie wzajemnych żądań, jak i wskazane przez nie okoliczności faktyczne, były regulacje dotyczące bezpodstawnego wzbogacenia (art. 405 k.c.). Strony wywodziły swoje roszczenia z tego samego zdarzenia, jakim było zebranie zboża przez T. N. (1) zasianego na nabytych przez niego nieruchomościach szczegółowo określonych w każdej ze spraw, w ramach toczącego się postępowania egzekucyjnego przeciwko dłużnikowi i właścicielowi nieruchomości – O. H. (1). W obu przypadkach strony powoływały się na zawarte pomiędzy właścicielem nieruchomości a (...) spółką z ograniczoną odpowiedzialnością w S. umowy dzierżawy obejmujące przedmiot sprzedaży licytacyjnej. Zresztą i w obecnym postępowaniu i w postępowaniu przed Sądem Okręgowym strony wskazywały na okoliczności związane ze świadomością T. N. (1) co do istnienia tych umów i w konsekwencji co do braku uprawnienia do zbioru zbóż. Co jednak najistotniejsze w sprawie toczącej się pod sygnaturą VIII GC 240/08 przedmiotem roszczenia było bezpodstawne wzbogacenie wyrażające się w wartości zboża zebranego przez T. N. (1). Nie ulega więc wątpliwości całkowita zbieżność przytaczanych przez strony okoliczności faktycznych mających stanowić podstawę rozstrzygnięcia. W ramach pierwszego z omawianych postępowań przedmiotem rozważań Sądu była zarówno kwestia zubożenia jednej ze stron (wartość zebranego zboża), jak i będącego jego konsekwencją kwestia powstania korzyści majątkowej strony przeciwnej. Chodzi przy tym nie tylko o sam fakt ich wystąpienia, a tym samym spełnienia przesłanek zastosowania art. 405 k.c., ale również o zakres roszczenia na tej podstawie formułowanego. Analiza treści uzasadnienia wyroku z dnia 12 maja 2010 r. prowadzi do jednoznacznego wniosku, że w ramach tego postępowania rozstrzygana była również kwestia kosztów, jakie poniósł powód w niniejszej sprawie w związku ze zbiorem nie stanowiącego jego własności zboża. Podkreślenia wymaga w tym miejscu, że bogate orzecznictwo w zakresie związania wyłącznie sentencją orzeczenia w żadnym razie nie wyklucza sięgania do okoliczności objętych jego uzasadnieniem, jeżeli jest to potrzebne dla określenia granic prawomocności materialnej (tak Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 15 lutego 2007 r., sygn. akt II CSK 452/06, system informacji prawniczej Lex 274151). Konieczne jest bowiem uwzględnianie przedmiotu rozstrzygnięcia w związku z podstawą sporu. Analiza motywów rozstrzygnięcia w określonych sytuacjach jest niezbędna dla prawidłowego jego zrekonstruowania. Chodzi tutaj zarówno o przyjętą przez Sąd podstawę prawną wyroku, jak i zakres okoliczności faktycznych stanowiących podstawę zastosowania normy prawa materialnego. W rozważanej sprawie Sąd Okręgowy jednoznacznie wskazał, że nie uwzględnił zarzutu pozwanego, zgodnie z którym wartość zebranych zbóż winna być pomniejszona o koszty, które poniósł T. N. (1). Bez znaczenia przy tym pozostaje kwestia sprostania obowiązkom dowodowym w tym zakresie przez stronę podnoszącą tego rodzaju zarzut. Podkreślenia wymaga, wbrew wyrażanym w toku niniejszego postępowania twierdzeniom, że okoliczności odnoszące się do wysokości kosztów zbóż były przedmiotem rozpoznania przez ten Sąd. Wskazał on wyraźnie, że pozwany w tamtej sprawie nie naprowadził dowodów wystarczających do przyjęcia, że takie koszty poniósł i w dalszej części, że wobec tego nie zostały one uwzględnione. W żadnym więc przypadku nie można mówić o braku w ogóle objęcia przedmiotem postępowania tej kwestii. Tym samym już w ramach postępowania toczącego się pod sygnaturą VIII GC 240/08 w sposób wiążący i ostateczny rozstrzygnięta została kwestia wielkości wzbogacenia uzyskanego bez podstawy prawnej. Sąd jednoznacznie określił zakres przesunięcia majątkowego zaistniałego pomiędzy stronami stanowiącego, co w sprawie najistotniejsze, skutek jednego zdarzenia. Podkreślenia wymaga, że przesunięcie to rozpatrywane winno zostać jako całość i taki też był przedmiot poprzedniego postępowania. Odnosiło się do wszelkich konsekwencji finansowych związanych z zebraniem zboża nie stanowiącego własności dokonującego zbioru. Tym samym uwzględniało z jednej strony w pełni zubożenie, a z drugiej wszelkie korzyści odniesione przez wzbogaconego. Nie można, jak chce tego powód ponownie, w ramach odrębnego postępowania domagać się modyfikacji określonego w prawomocnym rozstrzygnięciu zapadłym pomiędzy tymi samymi stronami zakresu bezpodstawnego wzbogacenia. Prowadziłoby to bowiem do próby ponownego rozstrzygania tej samej kwestii. Sąd Okręgowy w wyroku z dnia 12 maja 2010 r. w sposób ostateczny rozstrzygnął o jaką konkretnie kwotę nastąpiło wzbogacenie. Stanowisko powoda natomiast faktycznie zmierzałoby do dokonania podziału, a zatem i objęcia dwoma odrębnymi postępowaniami i rozstrzygnięciami, jednego roszczenia z tytułu bezpodstawnego wzbogacenia wynikającego z jednego, konkretnego zdarzenia. Z jednej strony w ramach postępowania przed Sądem Okręgowym miałaby zostać rozstrzygnięta wyłącznie kwestia wzbogacenia powoda, a z drugiej strony kwestia zubożenia związana z poniesieniem kosztów zbioru zboża. Innymi słowy z całego świadczenia miałby zostać wyodrębniany pewien element i ponownie poddawany pod osąd. Jest to zabieg niedopuszczalny. Celem roszczenia o wydanie bezpodstawnego wzbogacenia jest bowiem przywrócenie równowagi zachwianej nieuzasadnionym przejściem jakiejś wartości z jednego majątku do drugiego (wyrok SN z dnia 13 maja 1988 r., III CRN 83/88, OSNCP 1989, nr 5, poz. 84, OSPiKA 1989, z. 7-12, poz. 149, PiP 1990, z. 5, s. 114). Takie przejście stanowiło, co już podkreślano, jedno zdarzenie, wynikało z tej samej podstawy faktycznej w obu sprawach i jako takie winno być oceniane. W konsekwencji wypływało z niego jedno roszczenie, co do którego rozstrzygnięcie już zapadło. Nie jest więc możliwie w niniejszym procesie ponowne rozpoznawanie tej samej kwestii.

Wobec uznania, że zaistniały przesłanki uzasadniające odrzucenie pozwu, a wskazane w art. 199 § 1 pkt. 2 k.p.c. bezprzedmiotowe było odnoszenie się do podniesionych w apelacji zarzutów odnoszących się do meritum sprawy.

Mając na uwadze powyższe należało, na podstawie art. 386 § 3 k.p.c. orzec, jak w sentencji wyroku.

Podstawę rozstrzygnięcia o kosztach procesu zarówno w postępowaniu przed Sądem I instancji, jak i w postępowaniu wywołanym wniesioną apelacją stanowiły przepisy art. 108 § 1 k.p.c. i art. 98 § 1 k.p.c. Zgodnie z pierwszym z nich, sąd rozstrzyga o kosztach w każdym orzeczeniu kończącym sprawę w instancji. Jednocześnie art. 98 § 1 k.p.c. stanowi, że strona przegrywająca sprawę obowiązana jest zwrócić przeciwnikowi na jego żądanie koszty niezbędne do celowego dochodzenia praw i celowej obrony (koszty procesu). Wobec treści rozstrzygnięcia uznać należało, że powód przegrał sprawę w całości, a tym samym zobowiązany jest zwrócić stronie pozwanej poniesione przez nią koszty. Składa się na nie w obu instancjach wyłącznie wynagrodzenie pełnomocnika (wraz z opłatą skarbową od pełnomocnictwa) w wysokości odpowiednio 2.400 zł ustalone na podstawie § 6 pkt. 5 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002 r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych oraz ponoszenie przez Skarb Państwa kosztów pomocy prawnej udzielonej przez radcę prawnego ustanowionego z urzędu (Dz.U. Nr 163, poz. 1349 z późniejszymi zmianami) oraz w wysokości 1.200 zł (druga instancja) ustalone na podstawie § 6 pkt. 5 i § 12 ust. 1 pkt. 1 wspomnianego rozporządzenia.

SSR (del.) R. Bury SSO K. Górski SSO T. Żelazowski