Pełny tekst orzeczenia

POSTANOWIENIE

Dnia 20 grudnia 2021 roku

Sąd Okręgowy w Lublinie II Wydział Cywilny Odwoławczy

w składzie:

Przewodniczący Sędzia Sądu Okręgowego Dariusz Iskra (sprawozdawca)

Sędziowie: Sędzia Sądu Okręgowego Dorota Modrzewska-Smyk

Sędzia Sądu Okręgowego Marta Postulska-Siwek

Protokolant Żaneta Warsiewicz

po rozpoznaniu w dniu 20 grudnia 2021 roku w Lublinie, na rozprawie

sprawy z wniosku Skarbu Państwa reprezentowanego przez Prezydenta Miasta L.

z udziałem (...) Spółki Akcyjnej z siedzibą w L.

o ustanowienie służebności przesyłu

na skutek apelacji wnioskodawcy od postanowienia Sądu Rejonowego L.z dnia 28 lutego 2019 roku, sygn. akt (...)

postanawia:

I. oddalić apelację;

II. zasądzić od Skarbu Państwa reprezentowanego przez Prezydenta Miasta L. na rzecz (...) Spółki Akcyjnej z siedzibą w L. kwotę 240 zł (dwieście czterdzieści złotych) tytułem zwrotu kosztów postępowania odwoławczego;

III. przejąć na rachunek Skarbu Państwa nieuiszczoną opłatę od apelacji.

Dorota Modrzewska-Smyk Dariusz Iskra Marta Postulska-Siwek

Sygn. akt II Ca 762/19

UZASADNIENIE

We wniosku z dnia 18 września 2018 roku, złożonym do Sądu Rejonowego L. w dniu 19 września 2018 roku, Skarb Państwa reprezentowany przez Prezydenta Miasta L. wniósł o ustanowienie służebności przesyłu na rzecz (...) Spółki Akcyjnej z siedzibą w L. na nieruchomościach stanowiących własność Skarbu Państwa wskazanych w części wstępnej wniosku:

1) na nieruchomości położonej w L. przy ul. (...) (numer (...)), oznaczonej jako działka numer (...), dla której prowadzona jest księga wieczysta (...),

2) na nieruchomości położonej w L. przy ul. (...) (numer (...)), oznaczonej jako działka numer (...), dla której prowadzona jest księga wieczysta (...),

3) na nieruchomości położonej w L. przy ul. (...) (numer (...)), oznaczonej jako działka numer (...), dla której prowadzona jest księga wieczysta (...),

4) na nieruchomości położonej w L. przy ul .(...) (numer (...)), oznaczonej jako działka numer (...) dla której prowadzona jest księga wieczysta (...),

5) na nieruchomości położonej w L. przy ul. (...) (numer (...)), oznaczonej jako działka numer (...), dla której prowadzona jest księga wieczysta (...),

6) na nieruchomości położonej w L. przy ul. (...) (numer (...)), oznaczonej jako działka numer (...), dla której prowadzona jest księga wieczysta (...),

7) na nieruchomości położonej w L. przy ul. (...).(...) (...) (numer (...)), oznaczonej jako działka numer (...), dla której prowadzona jest księga wieczysta (...),

8) na nieruchomości położonej w L. przy ul. (...) (numer (...)), oznaczonej jako działka numer (...), dla której prowadzona jest księga wieczysta (...),

9) na nieruchomości położonej w L. przy ul. (...). W. W. (numer (...)), oznaczonej jako działka numer (...), dla której prowadzona jest księga wieczysta (...),

10) na nieruchomości położonej w L. przy ul. (...) (...)(numer(...)), oznaczonej jako działka numer (...), dla której prowadzona jest księga wieczysta (...),

11) na nieruchomości położonej w L. przy ul (...) (numer (...)), oznaczonej jako działka numer (...), dla której prowadzona jest księga wieczysta (...),

12) na nieruchomości położonej w L. przy ul. (...) (numer (...)), oznaczonej jako działka numer (...), dla której prowadzona jest księga wieczysta (...),

13) na nieruchomości położonej w L. przy ul. (...) (numer (...)), oznaczonej jako działka numer (...), dla której prowadzona jest księga wieczysta (...),

14) na nieruchomości położonej w L. przy ul. (...) (numer (...)), oznaczonej jako działka numer (...), dla której prowadzona jest księga wieczysta (...),

15) na nieruchomości położonej w L. przy ul. (...) (numer (...)), oznaczonej jako działka numer (...), dla której prowadzona jest księga wieczysta (...),

16) na nieruchomości położonej w L. przy ul. (...) (numer (...)), oznaczonej jako działka numer (...), dla której prowadzona jest księga wieczysta (...),

17) na nieruchomości położonej w L. przy ul. (...) (numer (...)), oznaczonej jako działka numer (...), dla której prowadzona jest księga wieczysta (...),

18) na nieruchomości położonej w L. przy ul. ul. (...) (numer (...)), oznaczonej jako działka numer (...), dla której prowadzona jest księga wieczysta (...),

19) na nieruchomości położonej w L. przy ul. (...) (numer(...)), oznaczonej jako działka numer (...), dla której prowadzona jest księga wieczysta (...),

20) na nieruchomości położonej w L. przy ul. ul. (...) i ul. (...) w L. (numer(...)), oznaczonej jako działka numer (...), dla której prowadzona jest księga wieczysta (...),

21) na nieruchomości położonej w L. przy ul. (...) (numer(...)), oznaczonej jako działka numer (...), dla której prowadzona jest księga wieczysta (...),

22) na nieruchomości położonej w L. przy ul. (...) (numer (...)), oznaczonej jako działka numer (...), dla której prowadzona jest księga wieczysta (...),

23) na nieruchomości położonej w L. przy ul. (...) (numer (...)), oznaczonej jako działka numer (...), dla której prowadzona jest księga wieczysta (...),

24) na nieruchomości położonej w L. przy ul. ul. (...) (numer (...)), oznaczonej jako działka numer (...), dla której prowadzona jest księga wieczysta (...),

25) na nieruchomości położonej w L. przy ul. (...) (numer (...)), oznaczonej jako działka numer (...), dla której prowadzona jest księga wieczysta (...),

26) na nieruchomości położonej w L. przy ul. (...) (numer (...)), oznaczonej jako działka numer (...), dla której prowadzona jest księga wieczysta (...),

27) na nieruchomości położonej w L. przy ul. (...) (numer (...)), oznaczonej jako działka numer (...), dla której prowadzona jest księga wieczysta (...),

28) na nieruchomości położonej w L. przy ul. (...) (...) (numer (...)), oznaczonej jako działka numer (...), dla której prowadzona jest księga wieczysta (...),

29) na nieruchomości położonej w L. przy ul. (...) (numer (...)), oznaczonej jako działka numer (...), dla której prowadzona jest księga wieczysta (...),

30) na nieruchomości położonej w L. przy ul. (...) (numer (...)), oznaczonej jako działka numer (...), dla której prowadzona jest księga wieczysta (...),

31) na nieruchomości położonej w L. przy ul. ul. (...) (numer (...), oznaczonej jako działka numer (...), dla której prowadzona jest księga wieczysta (...),

32) na nieruchomości położonej w L. przy ul. (...) (numer (...)), oznaczonej jako działka numer (...), dla której prowadzona jest księga wieczysta (...),

33) na nieruchomości położonej w L. przy ul. (...) (numer (...)), oznaczonej jako działka numer (...), dla której prowadzona jest księga wieczysta (...),

34) na nieruchomości położonej w L. przy ul. (...) (numer (...)), oznaczonej jako działka numer (...), dla której prowadzona jest księga wieczysta (...),

35) na nieruchomości położonej w L. przy ul. (...) (numer (...)), oznaczonej jako działka numer (...), dla której prowadzona jest księga wieczysta (...),

36) na nieruchomości położonej w L. przy ul. (...) (numer (...)), oznaczonej jako działka numer (...), dla której prowadzona jest księga wieczysta (...),

37) na nieruchomości położonej w L. przy ul. (...) (numer (...)), oznaczonej jako działka numer (...), dla której prowadzona jest księga wieczysta (...),

38) na nieruchomości położonej w L. przy ul. (...) (numer (...)), oznaczonej jako działka numer (...), dla której prowadzona jest księga wieczysta (...),

39) na nieruchomości położonej w L. przy ul. (...) (numer (...)), oznaczonej jako działka numer (...), dla której prowadzona jest księga wieczysta (...),

40) na nieruchomości położonej w L. przy ul. (...) (numer (...)), oznaczonej jako działka numer (...), dla której prowadzona jest księga wieczysta (...),

41) na nieruchomości położonej w L. przy ul. (...). (numer (...)), oznaczonej jako działka numer (...), dla której prowadzona jest księga wieczysta (...),

42) na nieruchomości położonej w L. przy ul. ul. (...) (numer (...)), oznaczonej jako działka numer (...), dla której prowadzona jest księga wieczysta (...),

43) na nieruchomości położonej w L. przy ul. (...) (numer (...)), oznaczonej jako działka numer (...), dla której prowadzona jest księga wieczysta (...),

44) na nieruchomości położonej w L. przy ul. (...) (numer (...)), oznaczonej jako działka numer (...), dla której prowadzona jest księga wieczysta (...).

Treścią służebności przesyłu miało być istnienie na wskazanych nieruchomościach urządzeń infrastruktury energetycznej, to jest stacji transformatorowych z infrastrukturą je zasilającą, oraz prawo korzystania z nieruchomości obciążonych w wyznaczonym przez biegłego obszarze i zakresie niezbędnym do dokonywania konserwacji, remontów, modernizacji powyższych urządzeń przesyłowych lub ich instalacji wraz z prawem wejścia i wjazdu na teren odpowiednim sprzętem oraz ograniczenie uprawnień właściciela nieruchomości w pasie eksploatacyjnym wyznaczonym przez biegłego poprzez zakazanie właścicielowi wznoszenia na tym obszarze jakichkolwiek budynków i budowli, istotnej zmiany ukształtowania oraz przeznaczenia terenu.

Wnioskodawca wniósł również o zasądzenie od uczestnika na rzecz wnioskodawcy kwoty ustalonej przez biegłego z zakresu wyceny nieruchomości tytułem odpowiedniego wynagrodzenia z tytułu ustanowienia służebności przesyłu, płatnej w terminie siedmiu dni od dnia uprawomocnienia się postanowienia, oraz o zasądzenie od uczestnika na rzecz wnioskodawcy kosztów postępowania, w tym kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych (k. 3-13).

*

W odpowiedzi na wniosek uczestnik – (...) Spółka Akcyjna z siedzibą w W., reprezentowany przez pełnomocnika, wniósł między innymi o oddalenie wniosku w całości oraz o zasądzenie od wnioskodawcy na rzecz uczestnika kosztów postępowania, w tym kosztów zastępstwa radcy prawnego (k. 160-197).

Uczestnik podniósł, że nabył przez zasiedzenie służebności przesyłu na nieruchomościach objętych wnioskiem Skarbu Państwa.

*

Postanowieniem z dnia 5 lutego 2019 roku Sąd Rejonowy L. postanowił stwierdzić swoją niewłaściwość miejscową w zakresie żądania wskazanego w punkcie 9 wniosku i w tym zakresie przekazać sprawę do rozpoznania Sądowi Rejonowemu L.(k. 622).

*

Postanowieniem z dnia 28 lutego 2019 roku Sąd Rejonowy postanowił:

1. oddalić wniosek;

2. zasądzić od Skarbu Państwa reprezentowanego przez Prezydenta Miasta L. na rzecz (...) Spółki Akcyjnej z siedzibą w L. kwotę 6526,70 zł tytułem zwrotu kosztów postępowania (k. 644).

W uzasadnieniu postanowienia Sąd Rejonowy wskazał między innymi, że wiosek o ustanowienie służebności przesyłu nie został uwzględniony, ponieważ uzasadniony jest podniesiony przez uczestnika zarzut zasiedzenia służebności przesyłu na nieruchomościach objętych wnioskiem.

*

Od postanowienia z dnia 28 lutego 2019 roku apelację wniósł Skarb Państwa reprezentowany przez Prezydenta Miasta L., zaskarżając postanowienie w całości.

Skarb Państwa wniósł o zmianę postanowienia poprzez uwzględnienie wniosku o ustanowienie na rzecz uczestnika postępowania służebności przesyłu o treści i na nieruchomościach wskazanych we wniosku, ewentualnie o uchylenie postanowienia i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania przez Sąd pierwszej instancji.

Wnioskodawca wniósł również o zasądzenie od uczestnika na rzecz wnioskodawcy kosztów postępowania, w tym kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych.

Wnioskodawca zarzucił:

„1. naruszenie przepisów postępowania mające istotny wpływ na wynik sprawy, tj.:

a) art. 233 § 1 k.p.c. poprzez brak wszechstronnego rozważenia zebranego w sprawie materiału dowodowego i dokonanie dowolnej, a nie swobodnej oceny dowodów poprzez przyjęcie, że po stronie uczestnika występowało posiadanie samoistne w dobrej wierze w zakresie służebności przesyłu nieruchomości wnioskodawcy wskazanych we wniosku, podczas gdy żaden dopuszczony i przeprowadzony w sprawie dowód nie umożliwia przyjęcie takiego wniosku;

2. naruszenie przepisów prawa materialnego, tj. art. 172 kc poprzez przyjęcie, że w niniejszej sprawie można przyjąć dobrą wiarę posiadania samoistnego służebności przesyłu po stronie uczestnika w sytuacji, gdy żaden dopuszczony i przeprowadzony w sprawie dowód nie umożliwia przyjęcie takiego wniosku” (k. 664-668).

÷

W odpowiedzi na apelację (...) Spółka Akcyjna z siedzibą w L. wniosła o oddalenie apelacji w całości i zasądzenie od wnioskodawcy na rzecz uczestnika kosztów postępowania apelacyjnego obejmujących koszty zastępstwa przez radcę prawnego według norm przepisanych (k. 677-682)

÷

Na rozprawie apelacyjnej wnioskodawca i uczestnik nie zajęli stanowiska.

*

Sąd Okręgowy zważył co następuje:

Na wstępie należy wskazać, że do rozpoznania zażalenia miały zastosowanie przepisy Kodeksu postępowania cywilnego w brzmieniu sprzed wejścia w życie ustawy z dnia 4 lipca 2019 roku o zmianie ustawy – Kodeks postępowania cywilnego oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. z 2019 r. poz. 1469).

Przepis art. 9 ust. 4 ustawy z dnia 4 lipca 2019 roku stanowi, że do rozpoznania środków odwoławczych wniesionych i nierozpoznanych przed dniem wejścia w życie niniejszej ustawy stosuje się przepisy ustawy zmienianej w art. 1, w brzmieniu dotychczasowym.

÷

Apelacja wnioskodawcy jest bezzasadna i w związku z tym podlega oddaleniu na podstawie art. 385 k.p.c. w zw. z art. 13 § 2 k.p.c.

W pierwszej kolejności należy stwierdzić, że nie jest zasadny wniosek o uchylenie zaskarżonego postanowienia i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania Sądowi pierwszej instancji. Wprawdzie wniosek ten został zgłoszony jako wniosek ewentualny, ale, jako dalej idący, wymaga omówienia w pierwszej kolejności.

Z przepisów art. 386 § 2 i 4 k.p.c., mających odpowiednie zastosowanie w postępowaniu nieprocesowym (art. 13 § 2 k.p.c.), wynika, że uchylenie postanowienia i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania sądowi pierwszej instancji może nastąpić tylko w razie stwierdzenia nieważności postępowania, w razie nierozpoznania przez sąd pierwszej instancji istoty sprawy albo gdy wydanie postanowienia co do istoty sprawy wymaga przeprowadzenia postępowania dowodowego w całości.

W ocenie Sądu Okręgowego w rozpoznawanej sprawie nie zachodzi żadna ze wskazanych wyżej podstaw uchylenia orzeczenia i przekazania sprawy do ponownego rozpoznania Sądowi Rejonowemu. Postępowanie przed sądem pierwszej instancji nie jest dotknięte nieważnością. Sąd ten rozpoznał istotę sprawy, a wydanie postanowienia przez Sąd Okręgowy nie wymaga przeprowadzenia postępowania dowodowego w całości, ani też nawet uzupełniania, czy powtarzania postępowania dowodowego.

Należy także zwrócić uwagę, że wnioskodawca nie przytacza w apelacji zarzutów, których uwzględnienie mogłoby skutkować uchyleniem zaskarżonego postanowienia, w związku z czym niezrozumiałe jest zamieszczenie w apelacji wniosku o uchylenie zaskarżonego postanowienia.

÷

Postanowieniem z dnia 28 lutego 2019 roku Sąd pierwszej instancji oddalił wniosek Skarbu Państwa o ustanowienie służebności przesyłu w takim zakresie, który uwzględnia treść postanowienia tego Sądu z dnia 5 lutego 2019 roku. Rozstrzygnięcie o oddaleniu wniosku nie odnosi się zatem do żądania, które było zawarte w punkcie 9 wniosku. Co do tego ostatniego żądania, Sąd Rejonowy L. postanowił stwierdzić swoją niewłaściwość miejscową i przekazać sprawę do rozpoznania Sądowi Rejonowemu L. (k. 622).

Odnosząc się do zarzutów apelacji należy wskazać, że Sąd Okręgowy w Lublinie, jako sąd drugiej instancji, w zasadzie w całości podziela ustalenia faktyczne Sądu pierwszej instancji oraz dokonaną przez ten Sąd ocenę zebranego w sprawie materiału dowodowego. Ponowne szczegółowe przytaczanie tych ustaleń oraz rozważań w zakresie oceny dowodów jest zbędne.

Jedyna uwaga odnosi się do oznaczenia administracyjnego (adresowego) niektórych nieruchomości opisanych na stronach 3-8 uzasadnienia zaskarżonego postanowienia. Zawarte w treści wniosku oznaczenie numeryczne wskazane w nawiasach po nazwie ulicy, przy której położona jest dana działka, nie oznaczało oznaczenia adresowego danej działki,

Działki wskazane w punktach 2), 3), 4), 5), 9), 12), 13), 16), 19), 26), 29), 42) i 44) wniosku nie miały podanego w opisie oznaczenia adresowego. W związku z tym wskazanie przez Sąd Rejonowy w ustaleniach odnoszących się do działek wskazanych w punktach 2), 3), 4), 5), 12), 13), 16), 19), 26), 29), 42) i 44) wniosku oznaczeń z nawiasów, mających być oznaczeniami adresowymi, stanowi oczywistą omyłkę.

Sąd Rejonowy prawidłowo natomiast wskazał oznaczenie ewidencyjne działek, w odniesieniu do których dokonał ustaleń faktycznych na stronach 2-8 uzasadnienia, i prawidłowo wskazał numery ksiąg wieczystych prowadzonych dla przedmiotowych nieruchomości.

Opisane wyżej oczywiste omyłki nie mają żadnego znaczenia z punktu widzenia prawidłowości ustaleń w zakresie okoliczności faktycznych istotnych dla rozstrzygnięcia sprawy.

÷

Nie jest uzasadniony zarzut naruszenia przez Sąd Rejonowy przepisu art. 233 § 1 k.p.c.

Naruszenie art. 233 § 1 k.p.c. może polegać na błędnym uznaniu, że przeprowadzony w sprawie dowód ma moc dowodową i jest wiarygodny, albo że nie ma mocy dowodowej lub nie jest wiarygodny. Skuteczność zarzutu apelacji naruszenia zasady swobodnej oceny dowodów wymaga spełnienia dwóch przesłanek:

1. Prawidłowe postawienie zarzutu naruszenia zasady swobodnej oceny dowodów wymaga wskazania dowodu (dowodów), do którego zarzut ten się odnosi1.

Ogólne zatem stwierdzenie, że doszło do naruszenia zasady swobodnej oceny dowodów, nie spełnia wymagania sformułowania zarzutu naruszenia ściśle określonego przepisu prawa, w tym wypadku przepisu prawa procesowego2. Naruszenie art. 233 § 1 k.p.c. może sprowadzić się do zarzutu, że sąd przy ocenie wiarygodności i mocy dowodowej określonych dowodów przekroczył granice swobodnej oceny, dokonując oceny dowolnej, sprzecznej z wymaganiami prawa procesowego, doświadczeniem życiowym oraz regułami logicznego myślenia. Rzeczą strony, która zgłasza taki zarzut, jest wykazanie, że przy ocenie wiarygodności i mocy dowodowej konkretnego dowodu, na podstawie którego sąd dokonał ustalenia faktycznego, przekroczono granice swobodnej oceny dowodów, a nadto iż miało to istotny wpływ na wynik sprawy. Jeżeli wnoszący apelację formułuje zarzut naruszenia art. 233 § 1 k.p.c. uzasadniając go tym, że zachodzi sprzeczność ustaleń z treścią materiału dowodowego, to taki zarzut nie można uznać za uzasadniony3.

2. Postawienie zarzutu naruszenia przepisu art. 233 § 1 k.p.c. nie może polegać tylko na przedstawieniu własnej, korzystnej dla skarżącego, opartej na własnej ocenie materiału dowodowego, wersji zdarzeń. Konieczne jest natomiast, przy posłużeniu się argumentami wyłącznie jurydycznymi, wykazywanie, że wskazane w art. 233 § 1 k.p.c. kryteria oceny wiarygodności i mocy dowodów zostały naruszone, co miało wpływ na wynik sprawy4.

Jeżeli sąd odwoławczy stwierdzi, że z określonego materiału dowodowego sąd wyprowadził wnioski logicznie poprawne i zgodne z doświadczeniem życiowym, to ocena sądu nie narusza reguł swobodnej oceny dowodów (art. 233 § 1 k.p.c.) i nie może być uznana za nietrafną, choćby w równym stopniu, na podstawie tego materiału dowodowego, dawały się wysnuć wnioski odmienne. Ocena dowodów przeprowadzona przez sąd może być natomiast skutecznie podważona, jako nieodpowiadająca wyrażonej w art. 233 § 1 k.p.c. tak zwanej zasadzie swobodnej oceny dowodów, tylko w przypadku, gdy sąd wyprowadza z zgromadzonego materiału dowodowego wnioski sprzeczne z zasadami logiki lub zasadami doświadczenia życiowego, nie uwzględnia jednoznacznych praktycznych związków przyczynowo-skutkowych. Uprawnienie sądu drugiej instancji do dokonania odmiennych ustaleń bez ponowienia dowodów z zeznań świadków, czy też z przesłuchania stron, jest dopuszczalne i uzasadnione, ale w szczególności wówczas, gdy dowody te mają jednoznaczną wymowę, a ocena sądu pierwszej instancji jest oczywiście błędna. Same, nawet poważne, wątpliwości co do trafności oceny dokonanej przez Sąd pierwszej instancji, jeżeli tylko nie wykroczyła ona poza granice zakreślone w art. 233 § 1 k.p.c., nie powinny stwarzać podstawy do zajęcia przez Sąd drugiej instancji odmiennego stanowiska5.

Skarżący nie przytoczył w apelacji ani dowodów, których dotyczy zarzut naruszenia zasady swobodnej oceny dowodów, ani też nie wskazał, jakie kryteria oceny tych dowodów zostały naruszone. Apelacja pozwanego nie zawiera w ogóle wskazania, w czym miałaby się wyrażać wadliwa ocena zebranego materiału dowodowego i w ogóle nie odnosi się do oceny dowodów przedstawionej przez Sąd pierwszej instancji w uzasadnieniu zaskarżonego wyroku. Pozwany nie wskazuje nawet, jakim dowodom Sąd pierwszej instancji powinien jego zdaniem dać wiarę, a jakim odmówić wiarygodności i mocy dowodowej. Uzasadnia to uznanie zarzutu naruszenia przepisu art. 233 § 1 k.p.c. za nieuzasadniony.

Zwrócić należy uwagę, że pozwany nie kwestionuje ustaleń faktycznych Sądu pierwszej instancji przedstawionych na stronach 2-9 uzasadnienia zaskarżonego postanowienia.

Okolicznością faktyczną sporną w rozpoznawanej sprawie, mającą istotne znaczenie dla rozstrzygnięcia, jest fakt, czy rozpoczęcie posiadania służebności przez poprzednika prawnego (...) Spółki Akcyjnej z siedzibą w L. nastąpiło w dobrej wierze, czy też w złej wierze. Ma to znaczenie z punktu widzenia długości okresu posiadania służebności wymaganego do nabycia służebności przez zasiedzenie (art. 172 § 1 k.c. w zw. z art. 292 zd. 2 k.c. albo art. 172 § 2 k.c. w zw. z art. 292 zd. 2 k.c.).

Dobra wiara jest z jednej strony okolicznością faktyczną, z którą przepisy prawa cywilnego wiążą określone skutki prawne, a z drugiej strony jest okolicznością prawną, w takim znaczeniu, że o tym, czy w konkretnym wypadku po stronie oznaczonej osoby występuje dobra wiara, decyduje ocena prawna stanu świadomości danej osoby lub także innych okoliczności faktycznych mających lub mogących mieć związek z tym stanem.

Apelacja pozwanego w rozpoznawanej sprawie sprowadza się zatem do zakwestionowania prawidłowości ustalenia Sądu pierwszej instancji co do tego, że w dniu 7 stycznia 1991 roku poprzednik prawny obecnego uczestnika był w dobrej wierze, rozpoczynając korzystanie z nieruchomości Skarbu Państwa w zakresie odpowiadającym treści służebności zbliżonej do służebności przesyłu.

Przy dokonywaniu ustaleń faktycznych w postępowaniu cywilnym sąd może opierać się nie tylko na dowodach, ale również na innych podstawach, dozwolonych przez przepisy postępowania cywilnego. Jedną z takich podstaw są domniemania faktyczne (art. 231 k.p.c.) i prawne (art. 234 k.p.c.).

Przepis art. 234 k.p.c. stanowi, że domniemania ustanowione przez prawo (domniemania prawne) wiążą sąd; mogą być jednak obalone, ilekroć ustawa tego nie wyłącza.

Przepis art. 3 k.c., będący przepisem prawa materialnego, stanowi, że jeżeli ustawa uzależnia skutki prawne od dobrej lub złej wiary, domniemywa się istnienie dobrej wiary.

Domniemanie wynikające z przepisu art. 3 k.c., chociaż jest domniemaniem prawnym, może być stosunkowo łatwo obalone w postępowaniu cywilnym poprzez przedstawienie dowodów wskazujących na istnienie okoliczności faktycznych, których ocena nie pozwala na przyjęcie, że dana osoba nie jest lub nie była w dobrej wierze.

W rozpoznawanej sprawie trafne jest stanowisko Sądu pierwszej instancji co do tego, że poprzednikowi prawnemu uczestnika można przypisać w dniu 7 stycznia 1991 roku dobrą wiarę przy rozpoczęciu posiadania nieruchomości stanowiących własność Skarbu Państwa w zakresie odpowiadającym treści służebności zbliżonej do służebności przesyłu.

W omawianym zakresie Sąd Rejonowy trafnie odwołał się do stanowiska Sądu Najwyższego wyrażonego w uchwale z dnia 15 lutego 2019 roku, III CZP 81/186.

Należy zwrócić uwagę, że w dniu 7 stycznia 1991 roku nastąpiło „uwłaszczenie” przedsiębiorstw państwowych w odniesieniu do ruchomości na podstawie przepisów ustawy z dnia 20 grudnia 1990 roku o zmianie ustawy o przedsiębiorstwach państwowych oraz o zmianie niektórych innych ustaw (Dz. U. Nr 2 z 1991 r., poz. 6)7.

Ustawa z dnia 20 grudnia 1990 roku weszła w życie w dniu 7 stycznia 1991 roku (art. 6 ustawy). Na podstawie art. 1 pkt 9 tej ustawy wprowadzono następujące zmiany w treści przepisów art. 42 ustawy z dnia 25 września 1981 roku o przedsiębiorstwach państwowych (Dz. U. z 1987 r. Nr 35, poz. 201, z 1989 r. Nr 10, poz. 57 i Nr 20, poz. 107 oraz z 1990 r. Nr 17, poz. 99 i Nr 51, poz. 298):

a) w ust. 2 skreślono wyrazy „stanowiącym część mienia ogólnonarodowego”,

b) skreślono ust. 3,

c) dotychczasowy ust. 4 otrzymał oznaczenie ust. 3 i brzmienie:

„3. Przedsiębiorstwo państwowe zbywa środki trwałe w drodze publicznego przetargu.”,

d) dotychczasowy ust. 5 oznaczono jako ust. 4.

W konsekwencji w wyniku zmian wprowadzonych przez przepisy art. 1 pkt 9 ustawy z dnia 20 grudnia 1990 roku o zmianie ustawy o przedsiębiorstwach państwowych oraz o zmianie niektórych innych ustaw przepisy zawarte w art. 42 ustawy z dnia 25 września 1981 roku o przedsiębiorstwach państwowych otrzymały następujące brzmienie:

„Art. 42. 1. Organ założycielski wyposaża przedsiębiorstwo w środki niezbędne do prowadzenia działalności określonej w akcie prawnym o jego utworzeniu.

2. Przedsiębiorstwo, gospodarując wydzielonym mu i nabytym mieniem zapewnia jego ochronę.

3. Przedsiębiorstwo państwowe zbywa środki trwałe w drodze publicznego przetargu.

4. Rada Ministrów określi w drodze rozporządzenia zasady organizowania przetargu oraz warunki, w których dopuszcza się odstąpienie od przetargu.”.

W ustawie z dnia 20 grudnia 1990 roku nie ma szczególnych przepisów przejściowych, które regulowałyby zagadnienia związane z własnością ruchomości, które przed dniem 7 stycznia 1991 roku nie stanowiły własności przedsiębiorstw państwowych, a miały stać się własnością takich przedsiębiorstw od dnia 7 stycznia 1991 roku.

Odpowiedzi należy zatem szukać w treści przepisów art. 42 ustawy o przedsiębiorstwach państwowych w brzmieniu obowiązującym od dnia 7 stycznia 1991 roku.

÷

W przytoczonej wyżej uchwale z dnia 15 lutego 2019 roku, III CZP 81/18, Sąd Najwyższy zajął stanowisko, że przedsiębiorstwo państwowe, które nabyło z mocy prawa – na podstawie ustawy z dnia 20 grudnia 1990 r. o zmianie ustawy o przedsiębiorstwach państwowych (Dz.U. 1991 r., Nr 2, poz. 6) – własność urządzeń przesyłowych, posadowionych na nieruchomości Skarbu Państwa, może być uznane za posiadacza w dobrej wierze służebności o treści odpowiadającej służebności przesyłu.

W uzasadnieniu przytoczonej uchwały Sąd Najwyższy wyjaśnił, że przy analizie zagadnienia dobrej wiary przy rozpoczęciu przez przedsiębiorstwo przesyłowe posiadania służebności na nieruchomości stanowiącej własność Skarbu Państwa „trzeba uwzględnić kontekst historyczno-społeczno-gospodarczy uwłaszczenia przedsiębiorstw państwowych, w ramach którego nie chodziło o zmianę faktycznego zakresu dysponowania mieniem przez państwowe osoby prawne, lecz o przekształcenie dotychczasowych relacji prawnych dotyczących mienia w kierunku klasycznych rozwiązań cywilistycznych. Konsekwencją tego procesu było między innymi rozdzielenie własności gruntu (Skarb Państwa) i urządzeń przesyłowych (przedsiębiorstwo państwowe). Doszło do niego w ramach regulacji ustawowej będącej elementem transformacji ustrojowej i wdrażania nowego systemu gospodarczego, w której ustawodawca pominął konieczność zapewnienia przedsiębiorcy przesyłowemu uprawnień do gruntu, mimo że Skarb Państwa będący właścicielem gruntu uwłaszczył przedsiębiorstwo, co do urządzeń przesyłowych znajdujących się na tym gruncie. Niezapewnienie przedsiębiorstwom państwowym tytułu do gruntu, na którym została posadowiona infrastruktura przesyłowa, było efektem tego, że regulacje ustawowe dotyczące uwłaszczeń i prywatyzacji z uwagi na swoją globalność były dalekie od precyzji i spójności, ale towarzyszył im cel w postaci kompleksowego uregulowania praw przedsiębiorstw państwowych do mienia. Do niezupełności regulacji przyczynił się również ówczesny stan wiedzy o problemach prawnych związanych z urządzeniami przesyłowymi. Skoro ustawodawca zdecydował o przeniesieniu na państwowe osoby prawne prawa własności czy ustanowił na ich rzecz użytkowanie wieczyste, to niezrozumiałe byłoby świadome pominięcie w ramach tego procesu jakiegoś fragmentu władztwa państwowej osoby prawnej. Nie ma najmniejszych wątpliwości, że ustawodawca ten problem by uregulował, gdyby go dostrzegł.

To że ten zamiar do końca się nie powiódł i nie doszło do ustanowienia z mocy prawa służebności gruntowej o treści odpowiadającej służebności przesyłu jako rezultatu uwłaszczenia państwowej osoby prawnej, co ostatecznie przesądzono w uchwale składu siedmiu sędziów Sądu Najwyższego z dnia 5 czerwca 2018 r., III CZP 50/17, nie oznacza, że nie należy uwzględnić specyfiki tej sytuacji dla oceny dobrej wiary przedsiębiorcy przesyłowego. Stosowanie w tych okolicznościach wypracowanych w orzecznictwie Sądu Najwyższego typowych standardów oceny dobrej czy złej wiary posiadacza zasiadującego prawo jest nieadekwatne do sytuacji przedsiębiorstw państwowych, które wchodziły w posiadanie służebności gruntowych o treści odpowiadającej służebności przesyłu w warunkach procesu przekształceń gospodarczych realizowanych drogą ustawową w ścisłym związku z późniejszymi zmianami politycznymi. Nie istnieją w tym przypadku zagrożenia przytoczone w uchwale Sądu Najwyższego z dnia 6 grudnia 1991 r., III CZP 108/91, w postaci premiowania braku należytej staranności czy zagrożeń dla bezpieczeństwa obrotu wynikających z "poluzowania" rygorów prawnych, skoro ustawodawca nie przewidział umowy, jako instrumentu prowadzącego do przesunięć majątkowych w ramach uwłaszczenia państwowych osób prawnych. Niespójne z celem uwłaszczenia i ustawową metodą przyznania praw jest przyjmowanie, że wolą ustawodawcy było nakładanie na przedsiębiorstwa państwowe niezwłocznego zawierania ze Skarbem Państwa umów niezbędnych do fragmentarycznego korzystania z jego nieruchomości. Logiczną konsekwencją uwłaszczenia przedsiębiorstwa na infrastrukturze przesyłowej poprzedzonego wieloletnim zgodnym z prawem posiadaniem z uwzględnieniem regulacji art. 7 k.c. jest przyjęcie dobrej wiary tego przedsiębiorstwa w dacie wejścia w posiadanie służebności o treści odpowiadającej służebności przesyłu.

Przedsiębiorstwo przesyłowe w chwili objęcia służebności w posiadanie wiedziało, że urządzenia przesyłowe z których korzysta, zostały zbudowane na gruncie Skarbu Państwa, za zgodą właściciela, przez to samo przedsiębiorstwo w czasie gdy było przedsiębiorstwem państwowym, a zatem ich budowa i korzystanie z nich było legalne, nie wymagające żadnych dodatkowych czynności cywilnoprawnych czy administracyjnoprawnych. Po uwłaszczeniu na infrastrukturze przesyłowej przedsiębiorstwo państwowe korzystając nadal w tym samym zakresie z nieruchomości Skarbu Państwa, mogło pozostawać w usprawiedliwionym przekonaniu, że nie narusza praw właściciela gruntu, mimo że nie dysponowało administracyjnoprawnym ani cywilnoprawnym prawem do korzystania z nieruchomości w zakresie odpowiadającym służebności zbliżonej do służebności przesyłu. Miało ono w takiej sytuacji podstawy do przyjęcia, że korzystając z gruntu Skarbu Państwa, który uwłaszczył go na urządzeniach przesyłowych nie narusza cudzego prawa. Ponadto analiza regulacji prawnych dotyczących przedsiębiorstw państwowych wskazywała na to, że zamiarem Skarbu Państwa było kompleksowe uregulowanie praw przedsiębiorstw państwowych do mienia znajdującego się w ich dyspozycji, tak by zapewnić im samodzielność gospodarczą przez stworzenie stabilnej podstawy majątkowej do ich funkcjonowania niezależnie od Skarbu Państwa, co w założeniu miało im zapewnić możliwość prowadzenia dotychczasowej działalności w warunkach wolnego rynku i ułatwić ich późniejszą prywatyzację. Przedsiębiorstwo państwowe miało więc obiektywne podstawy do przyjęcia, że kwestia korzystania z urządzeń przesyłowych została również objęta uwłaszczeniem”.

Biorąc pod uwagę przytoczoną wyżej uchwałę Sądu Najwyższego oraz obszerne fragmenty jej uzasadnienia, które Sąd Okręgowy podziela, należy przyjąć, że w stanie faktycznym rozpoznawanej sprawy poprzednik prawny obecnego uczestnika rozpoczął w dobrej wierze korzystanie z nieruchomości stanowiących własność Skarbu Państwa w zakresie odpowiadającym treści służebności zbliżonej do służebności przesyłu. W stanie faktycznym sprawy brak jest bowiem okoliczności faktycznych, których ocena prawna mogłaby wykluczyć istnienie dobrej wiary przy rozpoczęciu wykonywania posiadania służebności.

÷

Oczywiście bezzasadny jest zarzut przytoczony w punkcie 2 części wstępnej apelacji. Zarzut ten pozostaje przy tym w sprzeczności z zarzutem wskazanym w punkcie 1 części wstępnej apelacji. Naruszenie prawa materialnego może bowiem nastąpić bądź przez jego błędną wykładnię, bądź przez jego niewłaściwe zastosowanie, nie zaś przez błędne ustalenia faktyczne8.

Zarzut naruszenia prawa materialnego ma rację bytu wówczas, gdy sąd dokonał prawidłowych ustaleń faktycznych, a tylko nie zastosował odpowiednich przepisów prawa materialnego, niewłaściwie je zastosował lub też dokonał błędnej ich wykładni. W takich wypadkach naruszenie prawa materialnego ma charakter pierwotny i może stanowić podstawę zarzutu apelacyjnego.

Jeżeli natomiast sąd pierwszej instancji dokona nieprawidłowych ustaleń faktycznych i stosownie do tych ustaleń zastosuje lub nie określone przepisy prawa materialnego, to naruszenie prawa materialnego ma charakter wtórny, gdyż jest pochodną nieprawidłowych ustaleń faktycznych. W takim przypadku nie następuje naruszenie prawa materialnego w znaczeniu ścisłym, a podnoszenie wówczas takiego zarzutu jest bezprzedmiotowe.

W rozpoznawanej sprawie Sąd Rejonowy prawidłowo ustalił, że poprzednikowi prawnemu uczestnika – obecnego właściciela urządzeń przesyłowych – można przypisać dobrą wiarę w chwili rozpoczęcia wykonywania służebności o treści podobnej do służebności przesyłu.

÷

Prawidłowa jest również w zasadzie ocena prawna ustalonego stanu faktycznego dokonana przez Sąd pierwszej instancji. W szczególności Sąd Rejonowy prawidłowo zastosował przepis art. 176 k.c. w zw. z art. 292 zd. 2 k.c., przyjmując, że pomiędzy poprzednikami (...) Spółki Akcyjnej z siedzibą w L. zachodzi ciągłość posiadania, a w związku z tym obecny posiadacz może doliczyć do czasu, przez który sam posiada, czas posiadania swego poprzednika.

Jedyna uwaga dotyczy rodzaju służebności nabytej przez zasiedzenie przez (...) Spółkę Akcyjną z siedzibą w L.. Służebnością tą nie jest służebność przesyłu w znaczeniu określonym przez przepisy art. 305 ¹ k.c. – art. 305 ⁴ k.c., lecz służebność gruntowa o treści zbliżonej do treści służebności przesyłu.

Przepisy Kodeksu cywilnego regulujące instytucję służebności przesyłu weszły w życie w dniu 3 sierpnia 2008 roku, a w związku z tym nie można mówić, że posiadanie polegające na korzystaniu z urządzeń przesyłowych znajdujących się na cudzej nieruchomości było przed tym dniem posiadaniem służebności przesyłu. Posiadanie takie swoją treścią było podobne do posiadania służebności przesyłu, jednak posiadaniem służebności przesyłu nie było.

÷

Mając na uwadze powyższe rozważania, na podstawie art. 385 k.p.c. w zw. z art. 13 § 2 k.p.c. Sąd Okręgowy oddalił apelację, jako bezzasadną.

Sąd Okręgowy nie dokonywał z urzędu oceny trafności rozstrzygnięcia zawartego w punkcie 2 postanowienia z dnia 28 lutego 2019 roku, a więc dotyczącego kosztów postępowania za pierwszą instancję.

Rozstrzygnięcie w przedmiocie kosztów postępowania jest rozstrzygnięciem o charakterze proceduralnym, a przepisy Kodeksu postępowania cywilnego regulujące problematykę kosztów postępowania są przepisami prawa procesowego. Ewentualne naruszenie tych przepisów przez sąd pierwszej instancji sąd odwoławczy bierze pod uwagę tylko na zarzut strony podniesiony w apelacji lub zażaleniu na rozstrzygnięcie co do kosztów procesu za pierwszą instancję. Naruszenie tych przepisów nie jest natomiast brane pod uwagę z urzędu.

Przepis art. 378 § 1 k.p.c. stanowi, że sąd drugiej instancji rozpoznaje sprawę w granicach apelacji; w granicach zaskarżenia bierze jednak z urzędu pod uwagę nieważność postępowania.

Z powołanego przepisu wynika między innymi, że sąd drugiej instancji – bez podniesienia w apelacji lub w toku postępowania apelacyjnego odpowiedniego zarzutu – nie może wziąć z urzędu pod rozwagę uchybień prawu procesowemu, popełnionych przez sąd pierwszej instancji, choćby miały wpływ na wynik sprawy. Jedyny wyłom ustanowiony został w art. 378 § 1 zdanie drugie k.p.c., który nakazuje sądowi drugiej instancji w granicach zaskarżenia wziąć pod uwagę nieważność postępowania przed sądem pierwszej instancji9.

W uchwale z dnia 31 stycznia 2008 roku, III CZP 49/0710, Sąd Najwyższy zajął stanowisko, że sąd drugiej instancji rozpoznający sprawę na skutek apelacji nie jest związany przedstawionymi w niej zarzutami dotyczącymi naruszenia prawa materialnego, wiążą go natomiast zarzuty dotyczące naruszenia prawa procesowego; w granicach zaskarżenia bierze jednak z urzędu pod uwagę nieważność postępowania.

*

Na podstawie art. 520 § 3 k.p.c. w zw. z art. 391 § 1 zd. 1 k.p.c. i w zw. z art. 13 § 2 k.p.c. Sąd Okręgowy postanowił zasądzić od Skarbu Państwa reprezentowanego przez Prezydenta Miasta L. na rzecz (...) Spółki Akcyjnej z siedzibą w L. kwotę 240 zł tytułem zwrotu kosztów postępowania odwoławczego.

W związku z tym, że apelacja wnioskodawcy została oddalona w całości, należało włożyć na wnioskodawcę obowiązek zwrotu uczestnikowi kosztów w postępowaniu odwoławczym. Koszty te obejmują wynagrodzenie pełnomocnika procesowego uczestnika, ustalone według stawki minimalnej na podstawie § 5 pkt 3 w zw. z § 10 ust. 1 pkt 1 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 października 2015 roku w sprawie opłat za czynności radców prawnych (Dz. U. z 2018 r. poz. 265 – tekst jednolity).

*

Na podstawie art. 113 ust. 1 (a contrario) ustawy o kosztach sądowych w sprawach cywilnych Sąd Okręgowy postanowił przejąć na rachunek Skarbu Państwa nieuiszczoną opłatę od apelacji.

W związku z tym, że wnioskodawca (Skarb Państwa) jest z mocy ustawy zwolniony od opłat sądowych, a apelacja wnioskodawcy została oddalona w całości, brak jest podmiotu, na który mógłby zostać włożony obowiązek zapłaty nieuiszczonej opłaty od apelacji.

*

Z tych wszystkich względów i na podstawie powołanych wyżej przepisów Sąd Okręgowy orzekł jak w sentencji wyroku.

Dorota Modrzewska-Smyk Dariusz Iskra Marta Postulska-Siwek

1 Wyrok SN z dnia 28 kwietnia 2004 roku, V CK 398/03, Lex nr 174215; wyrok SN z dnia 23 stycznia 2001 roku, IV CKN 237/00, Lex nr 52528; wyrok SN z dnia 5 lipca 2000 roku, I CKN 291/00, Lex nr 303349; wyrok SN z dnia 25 listopada 2003 roku, II CK 293/02, Lex nr 151622.

2 Wyrok SN z dnia 24 czerwca 2008 roku, I PK 295/07, Lex nr 496401.

3 Wyrok SN z dnia 15 września 2005 roku, II CK 59/05, Lex nr 385605; wyrok SN z dnia 18 stycznia 2002 r., I CKN 132/01, Lex nr 53144.

4 Wyrok SN z dnia 16 grudnia 2005 roku, III CK 314/05, Lex nr 172176; wyrok SN z dnia 18 czerwca 2004 roku, II CK 369/03, Lex nr 174131; wyrok SN z dnia 15 kwietnia 2004 roku, IV CK 274/03, Lex nr 164852; wyrok SN z dnia 25 listopada 2003 roku, II CK 293/02, Lex nr 151622; wyrok SN z dnia 23 stycznia 2003 roku, II CKN 1335/00, Lex nr 439181; wyrok SN z dnia 27 września 2002 roku, IV CKN 1316/00, Lex nr 80273; postanowienie SN z dnia 23 stycznia 2001 roku, IV CKN 970/00, Lex nr 52753; wyrok SN z dnia 12 kwietnia 2001 roku, II CKN 588/99, Lex nr 52347; wyrok Sądu Apelacyjnego w Szczecinie z dnia 19 czerwca 2008 roku, I ACa 180/08, Lex nr 468598, OSA 2009/6/55; Wyrok Sądu Apelacyjnego w Poznaniu z dnia 21 maja 2008 roku, I ACa 953/07, Lex nr 466440; wyrok Sądu Apelacyjnego w Warszawie z dnia 10 lipca 2008 roku, VI ACa 306/08, Lex nr 504047; wyrok Sądu Apelacyjnego w Poznaniu z dnia 14 maja 2008 roku, I ACa 328/08 Lex nr 466423; wyrok Sądu Apelacyjnego w Poznaniu z dnia 9 kwietnia 2008 roku, I ACa 205/08, Lex nr 465086; wyrok Sądu Apelacyjnego w Poznaniu z dnia 30 stycznia 2008 roku, I ACa 1040/07, Lex nr 466431; wyrok Sądu Apelacyjnego w Poznaniu z dnia 27 lutego 2007 roku, I ACa 1053/06, Lex nr 298433; wyrok Sądu Apelacyjnego w Poznaniu z dnia 27 kwietnia 2006 roku, I ACa 1303/05, Lex nr 214251; wyrok Sądu Apelacyjnego w Katowicach z dnia 11 stycznia 2006 roku, I ACa 1609/05, Lex nr 189371.

5 Wyrok SN z dnia 21 października 2005 roku, III CK 73/05, Lex nr 187032.

6 OSN C 2020, z. 1, poz. 4.

7 Por. uzasadnienie postanowienia SN z dnia 18 czerwca 2019 r., II CSK 671/18, Lex nr 2683686.

8 Por.: postanowienie SN z dnia 28 maja 1999 roku, I CKN 276/99, Prokuratura i Prawo 1999, nr 11-12, poz. 34; wyrok SN z dnia 19 stycznia 1998 roku, I CKN 424/97, OSN C 1998, z. 9, poz. 36; uzasadnienie postanowienia z dnia 28 marca 2003 roku, IV CKN 1961/00, Lex nr 80241.

9 Por.: uzasadnienie wyroku SN z dnia 18 czerwca 2010 roku, V CSK 448/09, Lex nr 677914; uzasadnienie wyroku SA w Katowicach z dnia 27 maja 2010 roku, V ACa 597/09, Lex nr 686895; uzasadnienie wyroku SN z dnia 5 listopada 2009 roku, I CSK 108/09, Lex nr 570110; uzasadnienie wyroku SN z dnia 13 lutego 2009 roku, II CSK 386/08, Lex nr 599751; uzasadnienie wyroku SN z dnia 14 stycznia 2009 roku, IV CSK 350/08, Lex nr 487549; uzasadnienie wyroku SA w Szczecinie z dnia 30 grudnia 2008 roku, I ACa 506/08, Lex nr 516578; uzasadnienie wyroku SN z dnia 8 października 2008 roku, V CSK 125/08, Lex nr 602329; uzasadnienie wyroku SN z dnia 2 lipca 2008 roku, II PK 7/08, Lex nr 497686; uzasadnienie wyroku SN z dnia 22 lipca 2008 roku, II PK 7/08, OSN P 2009, z. 21-22, poz. 283; uzasadnienie wyroku SN z dnia 31 stycznia 2008 roku, II CSK 400/07, Lex nr 371445.

10 OSN C 2008, z. 6, poz. 55.