Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt V U 665/21

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 23 sierpnia 2021 r.

Sąd Okręgowy w Kaliszu V Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych

w składzie:

Przewodniczący: SSO Romuald Kompanowski

Protokolant: sekr.sądowy Anna Sobańska

po rozpoznaniu w dniu 23 sierpnia 2021 r. w Kaliszu

odwołania L. S.

od decyzji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddział w O.

z dnia 11 lutego 2021 r. Nr (...)

w sprawie L. S.

przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych Oddział w O.

o rekompensatę

Zmienia zaskarżoną decyzję Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddział w O. z dnia 11 lutego 2021 r. znak (...) w ten sposób, że przyznaje odwołującemu L. S. przy obliczaniu wysokości emerytury prawo do rekompensaty z tytułu pracy w warunkach szczególnych poczynając od 9 stycznia 2021 roku.

SSO Romuald Kompanowski

Sygn. akt VU 665/21

UZASADNIENIE

Decyzją z 11 lutego 2021 r. Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w O. przyznał L. S. prawo do emerytury dla osoby legitymującej się powszechnym wiekiem emerytalnym poczynając od 9 stycznia 2021 r. ustalając jej wysokość z pominięciem prawa do rekompensaty albowiem uznany przez organ rentowy okres pracy w warunkach szczególnych był krótszy niż 15 lat.

Od powyższej decyzji L. S. wniósł odwołanie, w którym wywodził, iż spełnia warunki niezbędne do uzyskania prawa do rekompensaty z uwagi na posiadany przez niego okres pominięty przez ZUS pracy w warunkach szczególnych wykonywanej w latach 1975 – 1978 w (...) w tym okres służby wojskowej pełnionej w okresie 28.10.1975 – 14.10.1977.

Po złożeniu powyższego odwołania, organ rentowy ponownie poddał ocenie zgłoszone przez L. S. okresy pracy w warunkach szczególnych zaliczając do tego okresu dalsze, pominięte wcześniej okresy: 24.02.1975 – 27.10.1975, 10.11.1977 – 31.07.1978. W ten sposób uznany przez organ rentowy okres pracy w warunkach szczególnych wyniósł 14 lat 5 miesięcy i 25 dni. Z uwagi na brak wymaganego 15-letniego okresu pracy w warunkach szczególnych organ rentowy wydanymi decyzjami z 21 czerwca 2021 r. i z 7 lipca 2021 r. odmówił prawa do wzrostu wysokości emerytury o wartość rekompensaty. Od powyższych decyzji L. S. odwołania nie złożył.

Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w O. wniósł o oddalenie odwołania od decyzji z 11 lutego 2021 r.

Sąd ustalił, co następuje:

Poza sporem pozostaje, że odwołujący L. S. urodzony (...), posiadał na dzień 1 stycznia 1999 r. łączy okres ubezpieczenia wynoszący 24 lata 3 miesiące i 3 dni z czego 14 lat 5 miesięcy i 25 dni to okresy pracy w warunkach szczególnych przepadające w następujących okresach: 24.02.1975 – 27.10.1975, 10.11.1977 – 31.07.1978, 30.10.1978 – 30.11.1991. Bezsporne jest również pełnienie przez odwołującego zasadniczej służby wojskowej w okresie 28.10.1975 – 14.10.1977 oraz powrót do macierzystego zakładu po jej odbyciu 10 listopada 1977 r.

/ bezsporne /

Sąd zważył, co następuje:

Zgodnie z definicją ustawową z art. 2 pkt. 5 ustawy z dnia 19 grudnia 2008r. o emeryturach pomostowych (Dz.U. 2017 poz. 664 t. j. ze zm.) rekompensata jest odszkodowaniem za utratę możliwości nabycia prawa do wcześniejszej emerytury z tytułu pracy w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze dla osób, które nie nabędą prawa do emerytury pomostowej.

Przesłanki przedmiotowego świadczenia są sprecyzowane w art. 21, art. 22 i art. 23 ust. 2 ustawy pomostowej. Zgodnie z powołanymi przepisami rekompensata przysługuje ubezpieczonemu urodzonemu po dniu 31 grudnia 1948r. (tylko dla tych ubezpieczonych ustala się kapitał początkowy), który ma okres pracy w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze w rozumieniu przepisów ustawy o emeryturach i rentach z FUS, wynoszący co najmniej 15 lat do dnia 31 grudnia 2008 r. Jednocześnie ust. 2 art. 21 precyzuje przesłankę negatywną, stanowiąc, iż rekompensata nie przysługuje osobie, która nabyła prawo do emerytury na podstawie przepisów ustawy o emeryturach i rentach z FUS.

Opierając się na brzmieniu literalnym art. 21 ust. 2 ustawy należałoby uznać, iż każdej osobie, która uzyskała prawo do emerytury na podstawie cytowanej wyżej ustawy z 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z FUS nie przysługuje rekompensata. Natomiast celem wprowadzonej rekompensaty jest zgodnie z art. 2 pkt. 5 ustawy o emeryturach pomostowych zapewnienie pracownikom uzyskania odszkodowania za utratę możliwości nabycia prawa do wcześniejszej emerytury z tytułu pracy w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze, którzy nie nabędą prawa do emerytury pomostowej. Ratio legis ustanowienia przez ustawodawcę instytucji rekompensaty było zatem dążenie do wyrównania szkody, spowodowanej wejściem w życie ustawy o emeryturach pomostowych, poniesionej przez osoby legitymujące się 15-letnim stażem pracy w warunkach szczególnych lub w szczególnym charakterze, a nie spełniające innych warunków do ustalenia im wcześniejszej emerytury do dnia 1 stycznia 2009 r. i jednocześnie nie spełniające warunków do ustalenia im emerytury pomostowej po tej dacie. Dla powstania prawa do rekompensaty koniecznym więc jest, by ubezpieczony poniósł szkodę, poprzez utratę możliwości wcześniejszego przejścia na emeryturę z tytułu pracy w warunkach szczególnych na podstawie przepisów o emeryturach i rentach z FUS, wskutek odebrania mu tego przywileju przez ustawodawcę.

Ujawnione w sprawie okoliczności wskazują jednoznacznie, iż odwołujący nie legitymuje się na dzień 1 stycznia 1999 r. wymaganym co najmniej 25-letnim okresem ubezpieczenia. Z tej przyczyny nawet spełnienie na ten dzień warunku 15-letniego okresu pracy w warunkach szczególnych nie spowoduje uzyskania prawa do emerytury na podstawie wskazanych wyżej przepisów. Wykazany przez odwołującego świadectwami pracy charakter pracy czyni w sposób oczywisty brak również jakichkolwiek podstaw do ubiegania się o przyznanie prawa do emerytury pomostowej.

Powyższe oznacza, iż dla ustalenia prawa do rekompensaty konieczne jest wykazanie określonego charakteru pracy ubezpieczonego pracownika w rozumieniu art. 32 ustawy o ustawy z 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych w wymiarze co najmniej 15 lat do dnia 31 grudnia 2008 r. Zgodnie z przepisem 32 ust. 1 i 2 ustawy z dnia 17.12. 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, ubezpieczonym urodzonym przed dniem 1 stycznia 1949 r., będącymi pracownikami, o których mowa w ust. 2-3, zatrudnionymi w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze, przysługuje emerytura w wieku niższym niż określony w art. 27 ustawy.

Osoby urodzone po dniu 31 grudnia 1948 r. w myśl uregulowania zawartego w przepisie art. 184 ust. 1 cytowanej ustawy mogą nabyć prawo do emerytury na powyższych warunkach po osiągnięciu wieku określonego w art.32 ustawy, jeżeli w dniu wejścia w życie ustawy tj. w dniu 1 stycznia 1999 r. osiągnęli:

- okres zatrudnienia w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze wynoszący

co najmniej 15 lat oraz

- okres składkowy i nieskładkowy wynoszący w przypadku mężczyzn co najmniej 25 lat.

Dla celów ustalenia uprawnień, o których mowa wyżej, za pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach uważa się pracowników zatrudnionych przy pracach o znacznej szkodliwości dla zdrowia oraz o znacznym stopniu uciążliwości lub wymagających wysokiej sprawności psychofizycznej ze względu na bezpieczeństwo własne lub otoczenia w podmiotach, w których obowiązują wykazy stanowisk ustalone na podstawie przepisów dotychczasowych.

Wiek emerytalny, o którym mowa w art. 32 ust. 1, rodzaje prac lub stanowisk oraz warunki, na podstawie, których osobom wymienionym wyżej przysługuje prawo do emerytury, ustala się na podstawie przepisów dotychczasowych.

Zgodnie z przepisem § 3 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7. 02.1983 r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach … /Dz. U. nr 8 poz. 43 z póz. zm. / za okres zatrudnienia wymagany do uzyskania emerytury, zwany dalej "wymaganym okresem zatrudnienia", uważa się okres wynoszący 20 lat dla kobiet i 25 lat dla mężczyzn, liczony łącznie z okresami składkowymi, okresami nieskładkowymi oraz ewentualnie okresami uzupełniającymi / okresy ubezpieczenia rolniczego, okresy pracy w gospodarstwie rolnym /. W myśl § 4 ust.1 cytowanego rozporządzenia pracownik, który stale i w pełnym wymiarze czasu pracy wykonywał prace w szczególnych warunkach, wymienione w wykazie A, nabywa prawo do emerytury, jeżeli spełnia łącznie następujące warunki:

1) osiągnął wiek emerytalny wynoszący: 55 lat dla kobiet i 60 lat dla mężczyzn,

2) ma wymagany okres zatrudnienia, w tym co najmniej 15 lat pracy w szczególnych warunkach.

Odwołujący legitymuje się wymaganym co najmniej 15 – letnim okresem pracy w warunkach szczególnych albowiem w okresie 24.02.1975 – 31.07.1978 pozostawał w stosunku pracy w (...) na stanowisku monter turbinowy przy wytwarzaniu i przesyłaniu energii elektrycznej i cieplnej oraz przy montażu, remoncie i eksploatacji urządzeń elektroenergetycznych i cieplnych. Była to praca wymieniona w wykazie A dział II poz. 1 załącznika do przytoczonego wyżej rozporządzenia. Z podanego wyżej okresu organ rentowy wyłączył okres pełnienia przez odwołującego zasadniczej służby wojskowej oraz okres przypadający po jej zakończeniu aż do podjęcia przez odwołującego ponownie pracy w macierzystym zakładzie.

Pominięcie pierwszego z wyżej podanych okresów nie było uprawnione

Zgodnie z przepisem art. 108 ust. 1 ustawy z dnia 21 listopada 1967 r. o powszechnym obowiązku obrony Rzeczypospolitej Polskiej w brzmieniu nadanym od 1 stycznia 1975 r. i zachowującym nadane mu wtedy brzmienie w momencie podejmowania zatrudnienia po zakończeniu odbywania czynnej służby wojskowej w październiku 1977 r., pracownikowi, który w ciągu trzydziestu dni od zwolnienia z zasadniczej lub okresowej służby wojskowej podjął pracę, czas odbywania służby wojskowej wlicza się do okresu zatrudnienia w zakładzie pracy, w którym podjął pracę w zakresie wszelkich uprawnień wynikających z Kodeksu pracy oraz przepisów szczególnych pod warunkiem podjęcia pracy w ciągu 30 dni od zakończenia jej odbywania (art. 108 ust. 3 w związku z art. 106 ust. 1 ustawy) . Treść przywołanej regulacji wskazywała, że okres służby wojskowej traktuje się tak samo jak wykonywanie w tym czasie pracy przez pracownika. Jeżeli pracownik wrócił do zakładu pracy, jego zatrudnienie przed służbą wojskową, okres służby wojskowej i okres pracy po zakończeniu odbywania służby wojskowej traktowano tak, jakby to był nieprzerwany okres zatrudnienia w tym samym zakładzie pracy.

Z uregulowania tego wynikała zatem czytelna i językowo jednoznaczna zasada, że pracownikowi, który we wskazanym terminie po zakończeniu służby wojskowej podjął pracę u pracodawcy, u którego był zatrudniony w chwili powołania do tej służby, czas odbywania służby wojskowej wlicza się do okresu zatrudnienia w zakładzie pracy, w którym podjął pracę, w zakresie wszelkich uprawnień wynikających z Kodeksu pracy oraz przepisów szczególnych. Pogląd taki zawarł Sąd Najwyższy w uzasadnieniu wyroku z 18 kwietnia 2018 r. w sprawie III UK 57/17 przywołując jednocześnie całą linię orzeczniczą (wyroki: z 6 kwietnia 2006 r. - III UK 5/06, OSNP 2007 nr 7-8, poz. 108, z 22 października 2009 r. - I UK 126/09, OSNP 2011 nr 7-8, poz. 12; z 25 stycznia 2010 r. - I UK 239/09, LEX nr 577820; z 25 lutego 2010 r. - II UK 215/09, OSNP 2011 nr 15-16, poz. 219; z 25 lutego 2010 r. - II UK 219/09, LEX nr 590248; z 17 maja 2012 r. - I UK 399/11, LEX nr 1211140; z 24 maja 2012 r. - II UK 265/11, LEX nr 1227192; z 4 grudnia 2013 r. - II UK 217/13, LEX nr 1408682; z 8 kwietnia 2014 r., II UK 424/13, LEX nr 1466629) traktującą o zaliczalności okresu odbywania czynnej (zasadniczej) służby wojskowej w zakresie wszelkich uprawnień uzależnionych od ilości lat pracy w szczególnych warunkach jako przesłanki uzyskania prawa do emerytury w obniżonym wieku. Sąd rozstrzygający niniejszą sprawę w pełni podziela zaprezentowane tam stanowiska.

Powyższe zapatrywania znalazły wyraz również w uchwale siedmiu sędziów Sądu Najwyższego z dnia 16 października 2013 r., III UZP 6/13 (OSNP 2014 Nr 3, poz. 42), w której stwierdzono, że czas zasadniczej służby wojskowej odbytej w okresie obowiązywania art. 108 ust. 1 ustawy z dnia 21 listopada 1967 r. o powszechnym obowiązku obrony Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej (Dz. U. Nr 44, poz. 220, w brzmieniu obowiązującym do dnia 31 grudnia 1974 r.) zalicza się - na warunkach wynikających z tego przepisu - do okresu pracy wymaganego do nabycia prawa do emerytury w niższym wieku emerytalnym (art. 184 w związku z art. 32 ust. 1 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, tekst jedn.: Dz. U. z 2009 r. Nr 153, poz. 1227 z późn. zm.). Rozważania prawne zawarte w powołanej wyżej uchwale powiększonego składu Sądu Najwyższego znalazły odzwierciedlenie w kilku późniejszych orzeczeniach, w których - do celów emerytalnych - poddawano kwalifikacji okresy niezawodowej służby wojskowej pełnionej przez ubezpieczonego (wyroki Sądu Najwyższego: z dnia 21 stycznia 2014 r., I UK 96/13, LEX nr 1498597; z dnia 6 lutego 2014 r., II UK 349/12, LEX nr 1660824 oraz z dnia 8 kwietnia 2014 r., II UK 424/13, LEX nr 1466629, a także wyroki Sądów Apelacyjnych: w Gdańsku z dnia 14 listopada 2013 r., III AUa 369/13, LEX nr 1415843; w Łodzi z dnia 23 stycznia 2014 r., III AUa 422/13, LEX nr 1430714; w Białymstoku z dnia 8 lipca 2014 r., III AUa 148/14, LEX nr 1493855, w Łodzi z dnia 11 lipca 2014 r., III AUa 96/14, LEX nr 1511682 oraz w Szczecinie z dnia 16 października 2014 r., III AUa 105/14, LEX nr 1624028).

Kontynuacją tej linii poglądów judykatury jest uchwała Sądu Najwyższego z dnia 2 lipca 2015 r., III UZP 4/15 (OSNP 2015 Nr 12, poz. 164), w której stwierdzono, że okres zasadniczej lub okresowej służby wojskowej odbytej w czasie od 29 listopada 1967 r. do 31 grudnia 1974 r. zalicza się do okresu pracy w szczególnych warunkach wymaganego do nabycia prawa do emerytury w niższym wieku emerytalnym (art. 184 w związku z art. 32 ust. 1 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, tekst jedn.: Dz. U. z 2013 r. poz. 1440 z późn. zm.) także w sytuacji, gdy ubezpieczony bezpośrednio przed powołaniem do służby wojskowej pracował w warunkach szczególnych oraz po zwolnieniu z tej służby podjął w innym zakładzie pracy zatrudnienie niestanowiące pracy w szczególnych warunkach, jeżeli zostały spełnione przesłanki, o których mowa w art. 108 ust. 1 ustawy z dnia 21 listopada 1967 r. o powszechnym obowiązku obrony Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej (Dz. U. Nr 44, poz. 220, w brzmieniu obowiązującym do dnia 31 grudnia 1974 r.) oraz w § 2-5, 7 i 8 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 22 listopada 1968 r. w sprawie szczególnych uprawnień żołnierzy i ich rodzin (Dz. U. Nr 44, poz. 318, w brzmieniu obowiązującym do dnia 31 grudnia 1974 r.). Wreszcie w uchwale z dnia 14 lipca 2016 r., III UZP 9/16 (LEX 2086158) Sąd Najwyższy wyraził pogląd, że czas odbywania zasadniczej służby wojskowej w okresie obowiązywania art. 125 ust. 1 ustawy z dnia 26 listopada 1967 r. o powszechnym obowiązku obrony Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej w brzmieniu ustalonym w jednolitym tekście (Dz. U. z 1984 r. Nr 7, poz. 31) do zmiany tego przepisu z dniem 9 grudnia 1991 r. zalicza się na warunkach określonych w tym przepisie - do okresu zatrudnienia w pełnym wymiarze czasu pracy w zakładach wymienionych w załącznikach nr 2 i 3 ustawy z dnia 19 czerwca 1997 r. o zakazie stosowania wyrobów zawierających azbest (tekst jedn.: Dz. U. z 2004 r. Nr 3, poz. 20 z późn. zm.), wymaganego do nabycia prawa do świadczenia przedemerytalnego, o którym mowa w art. 6 ust. 1 tej ustawy w związku z art. 2 ustawy z dnia 30 kwietnia 2004 r., o świadczeniach przedemerytalnych (tekst jedn.: Dz. U. z 2013 r. poz. 170 z późn. zm.).

Mając na uwadze zaprezentowaną wyżej linię orzeczniczą należy stwierdzić, że czas odbywania przez ubezpieczonego zasadniczej służby wojskowej w okresie obowiązywania kolejno art. 108 ust. 1, art. 120 ust. 1, art. 125 ust. 1 i ponownie art. 120 ust. 1 ustawy z dnia 21 listopada 1967 r. o powszechnym obowiązku obrony Rzeczypospolitej Polskiej zalicza się - przy spełnieniu określonych w tejże ustawie warunków - do stażu pracy w warunkach szczególnych uprawniającego do emerytury w obniżonym wieku stosownie do uregulowania z art. 184 ust. 1 w związku z art. 32 ust. 1 i 4 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych. Wykładnia językowa powołanych przepisów art. 108 ust. 1 (art. 120 ust. 1, art. 125 ust. 1 i ponownie art. 120 ust. 1) ustawy o powszechnym obowiązku obrony Rzeczypospolitej Polskiej jako lex specialis, wzmocniona dodatkowo wykładnią systemową oraz funkcjonalną uzasadnia zaprezentowane stanowisko.

Powyższe oceny mają zastosowanie zarówno w sprawach o przyznanie prawa do emerytury jak i w sprawach ustalenia jej wysokości jeżeli obowiązujące przepisy pozwalają na zastosowanie do obliczenia wysokości świadczenia, 15-letniego okresu pracy w warunkach szczególnych. Analizowane w niniejszej sprawie przepisy ustawy o emeryturach pomostowych dają co do zasady uprawnienie do obliczenia wysokości świadczenia emerytalnego z uwzględnieniem 15-letnego okresu pracy w warunkach szczególnych. Zatem przy ustaleniu prawa do rekompensaty zastosowany winien zostać cały dorobek orzeczniczy prezentowany na gruncie zaliczania niezawodowej służby wojskowej do okresów pracy w warunkach szczególnych (tak Sąd Najwyższy w sprawie II UK 407/19 oraz Sąd Apelacyjny w Łodzi w sprawie III AUa 2183/15) .

Zaliczenie objętego badaniem okresu służby wojskowej jako okresu pracy w warunkach szczególnych sprawi, iż odwołujący legitymuje się ponad 15 letnim okresem pracy w warunkach szczególnych i w ten sposób spełnił kwestionowaną przez organ rentowy przesłankę warunkującą prawo do rekompensaty.

Powyższa ocena wskazuje na istnienie przesłanek do przyznania odwołującemu prawa do rekompensaty. Odwołujący bowiem wykonywał w badanym okresie, przez czas nie mniejszy niż 15 lat, pracę w warunkach szczególnych w rozumieniu przywołanych wyżej przepisów art. 32 ustawy z 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z FUS i rozporządzenia z 7 lutego 1983 r. w sprawie wcześniejszego wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze i jednocześnie nie uzyskał zarówno prawa do emerytury wcześniejszej jak i prawa do emerytury pomostowej.

Z tych przyczyn odwołanie jako uzasadnione podlegało uwzględnieniu a zaskarżona decyzje zmianie o czym sąd orzekł w sentencji wyroku.

Romuald Kompanowski