Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 25 października 2021 r.

Sąd Okręgowy w Warszawie IV Wydział Cywilny w składzie:

Przewodniczący – sędzia (del.) Robert Masznicz

Protokolant – sekretarz sądowy Katarzyna Witak-Pamięta

po rozpoznaniu na rozprawie w dniu 18 października 2021 r. w Warszawie

sprawy z powództwa

R. M.

przeciwko pozwanej spółce akcyjnej pod firmą

Bank (...) Spółka Akcyjna z siedzibą w W.

o zapłatę i o ustalenie

I.  zasądza od pozwanego banku na rzecz powoda sumy następujące:

1)  sumę 51 290 zł 61 gr (pięćdziesiąt jeden tysięcy dwieście dziewięćdziesiąt złotych 61 groszy), w tym:

a)  kwotę 28 540 zł 73 gr (dwadzieścia osiem tysięcy pięćset czterdzieści złotych 73 grosze);

b)  kwotę 2 128 zł (dwa tysiące sto dwadzieścia osiem złotych);

c)  kwotę 8 155 zł 73 gr (osiem tysięcy sto pięćdziesiąt pięć złotych 73 grosze)

d)  kwotę 3 585 zł (trzy tysiące pięćset osiemdziesiąt pięć złotych);

e)  kwotę 8 691 zł 15 gr (osiem tysięcy sześćset dziewięćdziesiąt jeden złotych 15 groszy);

f)  kwotę 190 zł (sto dziewięćdziesiąt złotych);

2)  sumę 19.219,85 CHF (dziewiętnaście tysięcy dwieście dziewiętnaście franków szwajcarskich 85 centymów)

z odsetkami ustawowymi za opóźnienie liczonymi następująco:

- od kwoty 50 315 zł 21 gr (pięćdziesiąt tysięcy trzysta piętnaście złotych 21 groszy) od dnia 26 kwietnia 2019 r. do dnia zapłaty;

- od kwoty 17.089,60 CHF (siedemnaście tysięcy osiemdziesiąt dziewięć franków szwajcarskich 60 centymów) od dnia 26 kwietnia 2019 r. do dnia zapłaty;

- od kwoty 975 zł 40 gr (dziewięćset siedemdziesiąt pięć złotych 40 groszy) od dnia 14 maja 2020 r. do dnia zapłaty;

- od kwoty 2.121, 25 CHF (dwa tysiące sto dwadzieścia jeden franków szwajcarskich 25 centymów) od dnia 14 maja 2020 r. do dnia zapłaty;

II.  ustala, że umowa o kredyt hipoteczny nr (...) sporządzona w dniu 11 lipca 2007 r., zawarta między pozwanym bankiem a powodem, jest nieważna;

III.  zasądza od pozwanego banku na rzecz powoda zwrot kosztów procesu w sumie 14 817 zł ( czternaście tysięcy osiemset siedemnaście złotych), w tym:

1.  kwotę 1 000 zł (tysiąc złotych) tytułem zwrotu kosztów stanowiących uiszczoną przez powoda opłatę od pozwu;

2.  kwotę 10 800 zł (dziesięć tysięcy osiemset złotych) tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego, stanowiących wynagrodzenie pełnomocnika procesowego ustanowionego w osobie radcy prawnego;

3.  kwotę 17 zł (siedemnaście złotych) tytułem zwrotu kosztów stanowiących uiszczoną opłatę skarbową od złożonego pełnomocnictwa procesowego;

4.  kwotę 3 000 zł (trzy tysiące złotych) tytułem zwrotu kosztów stanowiących uiszczoną zaliczkę na koszty postępowania dowodowego.

Sygn. akt IV C 575/19

UZASADNIENIE WYROKU

Niniejsze uzasadnienie, składa się z części następujących:

I.  Przedstawienie stanowisk procesowych stron

II.  Podstawa faktyczna rozstrzygnięcia

III.  Podstawa prawna rozstrzygnięcia

(podstawa prawna uwzględnienia powództwa)

IV. Podstawa faktyczna i prawna rozstrzygnięcia o kosztach postępowania.

Wydzielenie wymienionych części jest usprawiedliwione obszernością uzasadnienia.

I.  Przedstawienie stanowisk procesowych stron

Pozwem z dnia 26 kwietnia 2019 roku (data prezentaty biura podawczego Sądu Okręgowego w Warszawie – k. 3) powód R. M. wniósł o zasądzenie od Banku (...) S.A. z siedzibą w W. na jego rzecz łącznej kwoty 50 315,21 zł, w tym:

1. kwoty 28 540,73 zł tytułem całych rat kapitałowo – odsetkowych uiszczonych przez powoda pozwanemu w walucie PLN od dnia 27 kwietnia 2009 roku do dnia 26 maja 2012 roku;

2. kwoty 1 920,00 zł tytułem nienależnego świadczenia tj. składek na ubezpieczenie nieruchomości uiszczonych przez powoda pozwanemu w walucie PLN od dnia 5 maja 2009 roku do dnia 5 kwietnia 2019 roku;

3. kwoty 7 388,33 zł tytułem nienależnego świadczenia tj. składek na ubezpieczenie na życie uiszczonych przez powoda pozwanemu w walucie PLN od dnia 5 maja 2009 roku do dnia 5 kwietnia 2019 roku;

4. kwoty 3 585,00 zł tytułem nienależnego świadczenia tj. składki na ubezpieczenie niskiego wkładu własnego uiszczonej przez powoda pozwanemu w walucie PLN w dniu 30 lipca 2010 roku;

5. kwota 8 691,15 zł tytułem nienależnego świadczenia tj. opłaty LTV (prowizja za zwiększone ryzyko banku z tytułu występowania niskiego wkładu własnego) uiszczonej przez powoda pozwanemu w walucie PLN w okresie od 30 lipca 2013 roku do 30 marca 2019 roku;

6. kwota 190,00 zł tytułem nienależnego świadczenia tj. opłaty za wydanie zaświadczeń i dokumentów uiszczonych przez powoda pozwanemu w walucie PLN w dniu 6 lipca 2010 roku, w dniu 6 października 2017 roku, w dniu 17 lipca 2018 roku, w dniu 30 sierpnia 2018 roku;

oraz

7. kwoty 17 098,60 CHF tytułem rat kapitałowo – odsetkowych uiszczonych przez powoda pozwanemu w walucie CHF w okresie od dnia 26 czerwca 2012 roku do dnia 4 kwietnia 2019 roku, ewentualnie kwoty 63 163,87 PLN stanowiącej roszczenie ewentualne wobec roszczenia o 17 098,60 PLN w przypadku uznania przez Sąd, iż powód nie może dochodzić roszczenia bezpośrednio w walucie CHF i zamiast niego winien żądać roszczenia w walucie PLN

wszystkich powyższych kwot tytułem nienależnego świadczenia na podstawie art. 410 k.c. wraz z odsetkami ustawowymi za opóźnienie od dnia złożenia pozwu do dnia zapłaty.

W uzasadnieniu złożonego pozwu powód podał, że niniejszym pozwem dochodzi od pozwanego zwrotu niesłusznie pobranych przez niego od powoda kwot jako nienależnego świadczenia, o którym mowa w art. 410 k.c. na podstawie umowy o kredyt hipoteczny nr (...) zawartej w dniu 11 lipca 2007 roku. Strona powodowa podała, że kwestionuje w całości indeksację jako dopuszczalną przez prawo przed wejściem w życie tzw. ustawy antyspreadowej jak też podnosi nieuczciwy charakter całego mechanizmu indeksacji oraz nieuczciwość zastosowanych rodzajów (tj. odwrotnych) kursów do indeksacji i spłaty kredytu, a także nieuczciwość przyjętych wartości kursów. W ocenie powoda umowa zawarta z pozwanym jest nieważna w całości na podstawie art. 58 § 1 i 3 k.c., ewentualnie powód podał, że jest ona sprzeczna z art. 353 § 1 k.c., ewentualnie narusza art. 353 (1) k.c.. W ocenie powoda umowa nie zawiera elementów przedmiotowo istotnych, jest sprzeczna z naturą instytucji kredytu, ustawą brawo bankowe oraz z zasadami współżycia społecznego. Wedle powoda umowa kredytowa zawarta przez strony jest sprzeczna z ustawą, gdyż została skonstruowana z naruszeniem, ewentualnie obejściem imperatywnego art. 69 ust. 1 prawa bankowego, ponieważ mechanizm indeksacji sprawia, że klient spłaca nie kwotę jak tego wymaga art. 69 ust. 1 prawa bankowego, lecz równowartość waluty CHF wskazanej w ewidencji banku.

(pozew – k. 3-780)

W odpowiedzi na pozew pozwany Bank (...) S.A. z siedzibą w W. wniósł o oddalenie powództwa w całości i zasądzenie od powoda na jego rzecz zwrotu kosztów procesu, w tym zwrotu kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych i kosztów opłaty skarbowej od pełnomocnictwa. Zdaniem strony pozwanej powództwo jest całkowicie bezzasadne, umowa kredytu zawarta z powodem pozostaje w całości w mocy, jej postanowienia zgodne są z art. 69 ust 1 prawa bankowego oraz art. 353 ¹ k.c., nadto umowa kredytu nie zawiera postanowień bezskutecznych, a powodowi nie przysługuje zwrot jakichkolwiek kwot. Wedle pozwanego kredyt powoda jest kredytem walutowym i to powód dobrowolnie zrezygnował z zaciągnięcia kredytu złotowego, którego oferta została mu przedstawiona w pierwszej kolejności, zaś umowa kredytu indeksowanego mieści się w konstrukcji umowy kredytu wskazanej w art. 69 prawa bankowego.

(odpowiedź na pozew – k. 786-1296)

Pismem procesowym z dnia 14 maja 2020 roku (data prezentaty biura podawczego Sądu Okręgowego w Warszawie – k. 1321) powód rozszerzył powództwo w ten sposób, że wniósł o:

I.  zasądzenie od Banku (...) S.A. z siedzibą w W. zapłaty na rzecz powoda:

a)  łącznej kwoty 51 290,61 zł, w tym

i.  kwoty 28 540,73 zł tytułem całych rat kapitałowo – odsetkowych uiszczonych przez powoda pozwanemu w walucie PLN od dnia 27 kwietnia 2009 roku do dnia 26 maja 2012 roku;

ii.  kwoty 2 128 zł tytułem nienależnego świadczenia tj. składek na ubezpieczenie nieruchomości uiszczonych przez powoda pozwanemu w walucie PLN od dnia 5 maja 2009 roku do dnia 5 maja 2020 roku, w tym kwota dochodzona pozwem 1 920, 00 zł za okres płatności od dnia 5 maja 2009 roku do dnia 5 kwietnia 2019 roku oraz kwota 208 zł dochodzona niniejszym pismem za okres płatności od dnia 6 maja 2019 roku do dnia 5 maja 2020 roku;

(...).  kwoty 8 155,73 zł tytułem nienależnego świadczenia tj. składek na ubezpieczenie na życie uiszczonych przez powoda pozwanemu w walucie PLN od dnia 5 maja 2009 roku do dnia 5 maja 2020 roku, w tym kwota dochodzona pozwem 7 388,33 zł za okres płatności od dnia 5 maja 2009 roku do dnia 5 kwietnia 2019 roku oraz kwota 767,40 zł dochodzona niniejszym pismem za okres płatności od dnia 6 maja 2019 roku do dnia 5 maja 2020 roku;

iv.  kwoty 3 585,00 zł tytułem nienależnego świadczenia tj. składki na ubezpieczenie niskiego wkładu własnego uiszczonej przez powoda pozwanemu w walucie PLN w dniu 30 lipca 2010 roku;

v.  kwota 8 691,15 zł tytułem nienależnego świadczenia tj. opłaty LTV (prowizja za zwiększone ryzyko banku z tytułu występowania niskiego wkładu własnego) uiszczonej przez powoda pozwanemu w walucie PLN w okresie od 30 lipca 2013 roku do 30 marca 2019 roku;

vi.  kwota 190,00 zł tytułem nienależnego świadczenia tj. opłat za wydanie zaświadczeń i dokumentów uiszczonych przez powoda pozwanemu w walucie PLN w dniu 6 lipca 2010 roku, w dniu 6 października 2017 roku, w dniu 17 lipca 2018 roku, w dniu 30 sierpnia 2018 roku;

oraz

b.  łącznej kwoty 19 219,85 CHF ewentualnie kwoty 71 501,27 PLN, tytułem rat kapitałowo – odsetkowych uiszczonych przez powoda pozwanemu w walucie CHF w okresie od dnia 26 czerwca 2012 roku do dnia 17 marca 2020 roku, w tym kwota dochodzona pozwem 17 089,60 CHF za okres płatności od dnia 26 czerwca 2012 roku do dnia 4 kwietnia 2019 roku, ewentualnie kwoty 63 163,87 PLN stanowiącej roszczenie ewentualne wobec roszczenia o 17 098,60 CHF oraz kwota 2 121,25 CHF za okres płatności od dnia 27 maja 2019 roku do dnia 17 marca 2020 roku, ewentualnie kwoty 8 337,40 PLN stanowiącej roszczenie ewentualne wobec roszczenia o 2 121,25 CHF, w przypadku uznania przez Sąd, iż powód nie może dochodzić roszczenia bezpośrednio w walucie CHF i zamiast niego winien żądać roszczenia w walucie PLN;

tj. wszystkich powyższych kwot tytułem nienależnego świadczenia na podstawie art. 410 k.c. wraz z odsetkami ustawowymi za opóźnienie:

- od kwoty 50 315,21 zł od dnia złożenia pozwu do dnia zapłaty;

- od kwoty 17 089,60 CHF, ewentualnie 63 163,87 zł od dnia złożenia pozwu do dnia zapłaty;

- od kwoty 975,40 zł od dnia złożenia niniejszego pisma do dnia zapłaty;

- od kwoty 2 121,25 CHF, ewentualnie 8 337,40 zł od dnia złożenia niniejszego pisma do dnia zapłaty;

oraz obok roszczeń wskazanych powyżej powód wniósł o ustalenie, że Umowa nr (...) o kredyt hipoteczny, zawarta między powodem a pozwanym w dniu 11 lipca 2007 roku jest nieważna.

Jednocześnie z rozszerzeniem powództwa powód zgłosił roszczenia ewentualne na wypadek uznania przez Sąd, że nie jest możliwe połączenie roszczenia o zapłatę z roszczeniem o ustalenie nieważności.

(pismo z rozszerzeniem powództwa – k. 1321-1373)

W dalszym toku procesu powód podtrzymał stanowisko jak w piśmie z rozszerzeniem powództwa, natomiast pozwany wnosił o oddalenie powództwa.

II.  Podstawa faktyczna rozstrzygnięcia

Sąd dokonał następujących ustaleń faktycznych:

W 2007 roku powód zamierzał zawrzeć umowę o kredyt hipoteczny na zakup swojego pierwszego mieszkania. Ukończył budownictwo, był inżynierem w stopniu porucznika, a zawodowo zajmował się dowodzeniem pododdziału w jednostce wojskowej pod W.. Nie miał doświadczenia ani wiedzy związanej z finansami. W celu uzyskania kredytu udał się do (...), aby doradzono mu wybór odpowiedniego kredytu. Doradca poinformował go, że żaden bank nie udzieli mu kredytu złotowego, ponieważ nie ma zdolności kredytowej, więc doradca zaproponował kredyt frankowy w Banku (...). Od przedstawiciela banku uzyskał informację, że kurs franka szwajcarskiego jest stabilny.

(zeznania powoda – k. 1604-1605)

W dniu 28 maja 2007 roku powód wypełnił wniosek kredytowy nr (...) o przyznanie kredytu na zakup lokalu mieszkalnego na rynku wtórym za kwotę 205 000 zł. Okres kredytowania został określony na 540 miesięcy, spłata miała się odbywać w równych ratach. 13 czerwca 2007 roku wydana została pozytywna decyzja o przyznaniu kredytu po przeprowadzeniu symulacji.

(wniosek kredytowy – k. 927-929, decyzja – k. 958-958v., symulacja – k. 959)

W dniu 11 lipca 2007 roku powód zawarł z Bankiem (...) S.A. w W. umowę kredytu hipotecznego nr (...). Umowa zawierała m.in. następujące postanowienia:

- zgodnie z § 1 ust. 2 umowy Bank udzielił Kredytobiorcy kredytu w kwocie, na cel

i na warunkach określonych w Umowie, a Kredytobiorca zobowiązał się do spłaty kredytu wraz z odsetkami oraz opłatami i prowizjami wynikającymi z umowy i aktualnego cennika w oznaczonych terminach spłaty oraz wywiązania się z pozostałych postanowień Umowy,

- zgodnie z § 2 ust. 1 umowy kwota kredytu została określona na 205.000 zł,

- zgodnie z § 2 ust. 2 umowy kredyt był indeksowany do CHF, po przeliczeniu wypłaconej kwoty zgodnie z kursem kupna CHF według Tabeli Kursów Walut Obcych obowiązującej w Banku pozwanego w dniu uruchomienia kredytu lub transzy, po uruchomieniu kredytu lub transzy bank zobowiązał się do wysłania do Kredytobiorcy pisma, informującego o wysokości pierwszej raty kredytu, kwocie kredytu w CHF oraz jego równowartości w PLN zgodnie z kursem kupna CHF według Tabeli Kursów Walut Obcych obowiązującej w Banku (...) w dniu uruchomienia kredytu/transzy, zawarto również informację, iż zmiany kursów walut w trakcie okresu kredytowania mają wpływ na wysokość kwoty zaciągniętego kredytu oraz raty kapitałowo-odsetkowej,

- zgodnie z § 2 ust. 3 umowy kredyt miał być przeznaczony na zakup gotowego mieszkania na rynku wtórnym,

- zgodnie z § 2 ust. 4 umowy przedmiotem kredytowania była nieruchomość położona w L. przy ul. (...), na której to nieruchomości ustanowiona została hipoteka za zabezpieczenie kredytu (§ 2 ust. 5 umowy),

- zgodnie z § 2 ust. 6 umowy okres kredytowania został ustalony na 540 miesiące,

- zgodnie z § 4 ust. 5 umowy w umowie zastrzeżono możliwość przewalutowania kwoty kredytu, w tym z waluty CHF na PLN, każdorazowa zmiana waluty związana była

z obowiązkiem poniesienia kosztów prowizji (§ 11 Regulaminu),

- zgodnie z § 6 ust. 1, 3,5 umowy kredyt podlegał oprocentowaniu wg zmiennej stopy procentowej, wynoszącej na dzień sporządzenia umowy 4,1000% w stosunku rocznym co odpowiadało sumie stawki referencyjnej LIBOR 3M CHF obowiązującej w dniu sporządzenia umowy i marży w wysokości 1,4000 p.p., stałej w całym okresie kredytowania, zmiana oprocentowania została uzależniona od zmiany stawki referencyjnej LIBOR 3M CHF,

- zgodnie z § 7 ust. 1 umowy Kredytobiorca zobowiązał się do spłaty kwoty kredytu w CHF ustalonej zgodnie z § 2 w złotych polskich, z zastosowaniem kursu sprzedaży CHF obowiązującego w dniu płatności raty kredytu, zgodnie z Tabelą Kursów Walut Obcych Banku (...) S.A (§ 8 ust. 3 Regulaminu), w przypadku kredytu w walucie obcej było możliwe zastrzeżenie w umowie kredytu, iż Bank będzie pobierał ratę spłaty

z rachunku w walucie, do jakiej kredyt jest indeksowany, o ile ten rachunek jest dostępny w aktualnej ofercie Banku (§ 8 ust. 4 Regulaminu),

- zgodnie z § 7 ust. 2 umowy kredyt miał być spłacany w 540 ratach miesięcznych,

- zgodnie z § 9 ust. 1,3,4 umowy tytułem zabezpieczenia spłaty kredytu została m.in. ustanowiona hipoteka kaucyjna do kwoty 348 500 zł na nieruchomości położonej w L. przy ul. (...), do czasu otrzymania przez Bank odpisu księgi wieczystej nieruchomości, na której miała być ustanowiona hipoteka, zabezpieczeniem było ubezpieczenie kredytów zabezpieczonych hipotecznie na podstawie umowy zawartej przez Bank z (...)

(...) S.A., przy czym Kredytobiorca zobowiązał się do zwrotu Bankowi składki ubezpieczeniowej wnoszonej przez bank w związku z niniejszym ubezpieczeniem, która wyniosła 1/12 z 0,81 % kwoty przyznanego kredytu (co stanowi kwotę 145 zł), przy uwzględnieniu kursów waluty obcej, do jakiej kredyt jest indeksowany na pierwszy dzień miesiąca, w którym została sporządzona umowa kredytowa wg Tabeli Kursów Walut Obcych w Banku,

- zgodnie z § 1 ust. 1, § 11 ust. 1 i 2 umowy integralną część umowy stanowił Regulamin, załączony do umowy, z którym Kredytobiorca zgodnie z oświadczeniem zapoznał się, wszelkie zmiany umowy wymagały formy pisemnej pod rygorem nieważności,

- zgodnie z § 12 umowy powód został również poinformowany o wysokości całkowitych kosztów kredytu i rzeczywistej rocznej stopie oprocentowania, które to parametry zostały opisane w tym zapisie (umowa – k. 139-143, regulamin – k. 144-161).

Przy podpisywaniu umowy R. M. podpisał oświadczenie, że otrzymał, zapoznał się z treścią i akceptuje: regulamin kredytowania osób fizycznych w ramach bankowości hipotecznej w Banku (...) S.A., ogólne warunki grupowego ubezpieczenia na życie kredytobiorców kredytu hipotecznego/pożyczki hipotecznej w Banku (...) S.A., ogólne warunki ubezpieczenia budynków i lokali mieszkalnych – osób fizycznych ustalone uchwałą Nr (...) Zarządu (...) S.A. z dnia 16 listopada 2004 r., postanowienia odmienne – od ogólnych warunków ubezpieczenia budynków i lokali mieszkalnych – osób fizycznych zatwierdzone Uchwałą Zarządu (...) SA Nr (...) z dnia 30 grudnia 2004 r.

(oświadczenie – k. 1142)

Powód złożył podpis pod oświadczeniem, iż zapoznał się z informacją dla wnioskodawców ubiegających się o produkty hipoteczne indeksowane kursem waluty obcej, oparte na zmiennej stopie procentowej oraz że w pierwszej kolejności przedstawiono mu ofertę kredytu w PLN, z której zrezygnował.

(informacja z oświadczeniem – k. 955-955v.)

W dniu 18 lipca 2007 roku powód wypełnił dyspozycję wypłaty środków z kredytu w kwocie 205 000 zł.

(dyspozycja wypłaty – k. 957)

W dniu 13 czerwca 2012 roku powód złożył wniosek o zmianę warunków kredytu poprzez zmianę rachunku do spłaty kredytu z konta w PLN na konto w CHF.

(wniosek o zmianę warunków kredytu – k. 930-932)

W dniu 21 czerwca 2012 roku strony zawarły Aneks Nr 1/2012 do umowy o kredyt hipoteczny nr (...). W aneksie tym strony dodały do § 2 umowy postanowienie, iż kurs wymiany walut obcych, na podstawie, którego przeliczane są na złote polskie zobowiązania kredytobiorcy wyrażone w walucie obcej, podawany jest w Tabeli Kursów Walut Obcych Banku. Podstawą do ustalenia kursów kupna i sprzedaży zawartych w Tabeli Kursów Walut Obcych Banku jest kurs bazowy, stanowiący średnią arytmetyczną z ofert kupna i ofert sprzedaży tej waluty oferowanych przez profesjonalnych uczestników rynku walutowego i podanych na stronie serwisu (...) w chwili tworzenia Tabeli Kursów Walut Obcych. Wartości kursu kupna i wartości kursu sprzedaży z Tabeli Kursów Walut Obcych mogą odbiegać od kursu bazowego o nie więcej niż 10 %. Tabela Kursów Walut Obcych Banku tworzona jest przynajmniej raz dziennie każdego dnia roboczego. Pierwsza Tabela Kursów Walut Obcych Banku tworzona jest pomiędzy godziną 8:00 a godziną 10:00 danego dnia. Tabela Kursów Walut Obcych publikowana jest każdorazowo na stronie (...)

(Aneks Nr 1/2012 – k. 162-162v.)

W dniu 24 maja 2016 roku powód złożył skrócony wniosek o zmianę warunków kredytu poprzez zmianę ubezpieczenia na prowizję płatną miesięcznie.

(skrócony wniosek o zmianę warunków kredytu – k. 933-933v.)

W dniu 25 maja 2016 roku strony zawarły kolejny Aneks do Umowy, w którym przewidziano, że z uwagi na fakt, iż saldo zadłużenia z tytułu udzielonego kredytu jest wyższe niż 80 % wartości nieruchomości stanowiącej przedmiot zabezpieczenia kredytu (niski wkład własny), do czasu gdy saldo zadłużenia z tytułu udzielonego kredytu nie stanie się równe lub niższe niż 172 906,40 PLN, Bank będzie pobierał prowizję za zwiększone ryzyko Banku z tytułu występowania niskiego wkładu własnego. Jednocześnie w Aneksie tym znalazły się szczegółowe postanowienia dotyczące prowizji oraz niskiego wkładu własnego.

(Aneks z 25.05.2016 r. – k. 163-163v.)

Dnia 9 kwietnia 2019 roku powód złożył w Banku (...) S.A. z siedzibą w W. pismo z wezwaniem do zapłaty kwoty 72 613,05 PLN oraz 17098,60 CHF w związku z nieważnym charakterem umowy kredytowej nr (...), ewentualnie do podjęcia mediacji w terminie 14 dni roboczych. Ponadto w piśmie tym R. M. poinformował, że wszelkich spłat kredytu będzie dokonywał z zastrzeżeniem zwrotu i pod przymusem finansowym. Wszelkie wpłaty z przeszłości były dokonane z zastrzeżeniem zwrotu i pod przymusem finansowym. Ponadto oświadczył on, że jest gotów na rozwiązanie restrukturyzacyjne i wnosi o takowe w zakresie rozliczenia się stron. Pismo to zostało przyjęte przez pełnomocnika bankuI. K. (1).

(pismo z wezwaniem do zapłaty – k. 356)

Jednocześnie wezwaniem zapłaty powód złożył oświadczenie o uchyleniu się od skutków prawnych oświadczenia woli złożonego pod wpływem błędu, oświadczając w szczególności, że w dniu zawarcia umowy działał w mylnym przekonaniu, co do kluczowych parametrów umowy: całkowitych kosztów kredytu, rzeczywistej rocznej stopy oprocentowania oraz składników wynagrodzenia banku. Powód oświadczył, że gdyby znał rzeczywiste koszty kredytu, w szczególności spread na dzień zawarcia umowy, nigdy by jej nie zawarł.

(oświadczenie – k. 357)

Dnia 17 lipca 2019 r. strony zawarły Aneks do umowy mocą, którego wykreślono z umowy postanowienia dotyczące prowizji za zwiększone ryzyko banku z tytułu występowania niskiego wkładu własnego.

(Aneks – k. 926-926v.)

Na rozprawie w dniu 17 lipca 2020 roku Sąd dopuścił dowód z pisemnych zeznań świadków: E. K., I. K. (1), A. G. i A. J. (1), jak również dowód z opinii biegłego z zakresu rachunkowości lub bankowości wyłącznie w zakresie następującym:

a) zgodnie z wnioskiem powoda, stanowiącym pkt III pozwu (k. 5),

b) zgodnie z wnioskiem powoda, stanowiącym pkt IV pozwu (k. 5 odwrót),

c) zgodnie z wnioskiem powoda, stanowiącym pkt V pozwu (k. 5 odwrót),

d) zgodnie z wnioskiem pozwanego, zawartym w pkt. 2 podpunkt (8) odpowiedzi na pozew (k. 790), tj. co do wyliczenia przez biegłego kwoty wykorzystanego przez powoda kredytu po indeksacji (w CHF) oraz poszczególnych rat kredytu należnych pozwanemu od powoda (w CHF oraz po przeliczeniu na PLN) w odpowiednich wariantach;.

(protokół rozprawy – k. 1393)

W sporządzonej opinii biegły sądowy M. S. wykazał, że w okresie od dnia 27 kwietnia 2009 roku do dnia 17 marca 2020 roku łączna wysokość „rat kapitałowo-odsetkowych uiszczonych przez powoda” wyniosła 100 061,95 PLN (na sumę tę składa się kwota: 28 577,45 PLN oraz kwota 19 225,11 CHF, która została przeliczona na PLN po kursie średnim NBP z daty spłaty). Z kolei łączna wartość „rat kapitałowo-odsetkowych, które powód zobowiązany byłby uiścić na rzecz pozwanego przy założeniu, że: początkowe saldo kredytu wynoszące w dacie umowy 205 000 zł nie uległo indeksacji do CHF, kredyt jest oprocentowany według stawki i marży pozwanego wskazanych w umowie kredytowej, kredyt ten podlega spłacie w ratach wskazanych w umowie kredytowej” w tym samym okresie wyniosłaby według opinii biegłego 61 663,09 PLN (na sumę tę składa się kwota 18 958,53 PLN oraz kwota 11 534,36 CHF). W tym samym okresie, wyrażona w polskich złotych różnica pomiędzy łączną wysokością rat kapitałowo-odsetkowych uiszczonych przez powoda, a wyliczeniami rat kapitałowo-odsetkowych, które powód zobowiązany byłby uiścić na rzecz pozwanego przy założeniu, że: początkowe saldo kredytu wynoszące w dacie umowy 205 000 zł nie uległo indeksacji do CHF, kredyt jest oprocentowany według stawki i marży pozwanego wskazanych w umowie kredytowej, kredyt ten podlega spłacie w ratach wskazanych w umowie kredytowej – wyniosła 38 398,86 PLN (na sumę tę składa się kwota 9 618,92 PLN oraz kwota 7 690,75 CHF). W opinii biegłego kursy kupna i sprzedaży CHF/PLN w tabeli kursów walut obcych pozwanej nie miały charakteru rynkowego. W tym okresie wyrażona w polskich złotych łączna suma rat kapitałowo-odsetkowych uiszczonych przez powoda na rzecz pozwanej, według kursu średniego NBP, wynosi według opinii biegłego 100 061,95 PLN, przy czym łączna wartość rat kredytu należnych pozwanemu od powoda po przeliczeniu na PLN, przy założeniu, że kwota kredytu była indeksowana według kursu średniego NBP z dnia wypłaty kredytu/transzy kredytu, a raty płatne w PLN przeliczane według kursu średniego NBP z dnia płatności poszczególnych rat kredytu; przy założeniach – niezmienionych pozostałych parametrów umowy o kredyt, w tym okresu kredytowania, marży, oprocentowania za okres tożsamy z tym, którego dotyczy roszczenie zgłoszone przez powoda, wynosi 95 316,69 PLN (kwota ta stanowi równowartość kwoty 26 955,36 CHF). A zatem, wedle obliczeń dokonanych przez biegłego, różnica pomiędzy kwotami faktycznie uiszczonymi przez powoda a kwotami poszczególnych rat kredytu należnych pozwanemu od powoda po przeliczeniu na PLN, przy założeniu, że kwota kredytu byłaby indeksowana według średniego NBP z dnia wypłaty kredytu/transzy kredytu, a raty płatne w PLN przeliczane według kursu średniego NBP z dnia płatności poszczególnych rat kredytu, przy założeniu niezmienionych pozostałych parametrów umowy o kredyt, w tym okresu kredytowania, marży, oprocentowania za okres tożsamy z tym, którego dotyczy roszczenie zgłoszone przez powoda, wynosi 4 745,26 PLN.

(opinia biegłego – k. 1522-1592v.)

Powyższy stan faktyczny ustalono na podstawie dokumentów prywatnych, wydruków złożonych przez strony do akt postępowania, wskazanych w treści uzasadnienia, których autentyczności oraz mocy dowodowej żadna ze stron nie podważała. W ocenie Sądu wyznaczają one zakres okoliczności bezspornych oraz spornych, które sprowadzały się przede wszystkim do zagadnień prawnych, a nie ustaleń faktycznych, w zakresie wykonywania przedmiotowej Umowy kredytowej.

Świadkowie, od których odebrano zeznania, tj. I. K. (2), E. K., A. G. i A. J. (2), nie mieli szczegółowej wiedzy o motywacjach powoda przy zawieraniu umowy oraz o przebiegu faktycznych rozmów z przedstawicielami banku, poprzedzających zawarcie umowy, przy czym wielu okoliczności wcale nie znali lub nie pamiętali.

Sąd oparł się na zeznaniach powoda w zakresie, w jakim korespondowały ze zgromadzonym w sprawie materiałem dowodowym. Obejmowały one okoliczności towarzyszące zawarciu umowy, w tym otrzymane informacje co do oferowanego produktu bankowego Z wiarygodnych zeznań powoda wynika, że kierując się chęcią uzyskania środków na sfinansowanie zakupu nieruchomości mieszkaniowej, zgłosił się do pozwanego banku, w którym uzyskał informację o racie kredytu indeksowanego, o wysokości prowizji i o koniecznym ubezpieczeniu, a także wpływie wysokości kursu waluty na wysokość raty kredytu, a także powiązania stawki referencyjnej z walutą kredytu. Doradca nie przekazał natomiast szeregu informacji, które miały znaczenie dla oceny wpływu proponowanego kredytu na faktyczną wysokość obciążenia finansowego kredytobiorcy.

Szczegółowe wyliczenia biegłego miały znaczenie drugorzędne z uwagi na ustalenie nieważności odpowiedniej umowy ze skutkiem nieuwzględnienia zarzutów pozwanego celujących w ewentualne przeliczenie zobowiązania według innych zasad. Z tej przyczyny bezprzedmiotowe było rozstrzyganie o zawartych w pozwie roszczeniach ewentualnych, zgłoszonych na wypadek uwzględnienia tamtych zarzutów. Niemniej, opinia biegłego została sporządzona rzetelnie i zgodnie z tezami dowodowymi, jest logiczna i wyczerpująca. Wyliczenia rachunkowe dokonane przez biegłego Sąd uznał za miarodajne dla ustaleń faktycznych, a wnioski i oceny biegłego za zgodne z całokształtem zebranego w sprawie materiałem dowodowym.

Sąd oddalił wnioski dowodowe o przesłuchanie pozostałych wskazanych przez pozwanego świadków, jak również wnioski o zobowiązanie pozwanego do złożenia dodatkowego dokumentu, wreszcie dowód z uzupełniającej opinii biegłego. W ocenie Sądu wnioskowane dowody nie miały istotnego znaczenia dla rozstrzygnięcia, zaś podstawa faktyczna istotna dla rozstrzygnięcia została wykazana za pomocą innych dowodów.

III.  Podstawa prawna rozstrzygnięcia (podstawa prawna uwzględnienia powództwa)

Sąd zważył, co następuje:

Powództwo podlega uwzględnieniu w całości, a pozwanego obciąża obowiązek zwrotu powodowi kosztów procesu.

Powód ostatecznie zgłosił i popierał dwa roszczenia główne, tj. żądał ustalenia nieważności całej zawartej z pozwanym umowy oraz żądał zapłaty (zwrotu) kwot uiszczonych na rzecz pozwanego w wykonaniu nieważnej umowy. Oba roszczenia podlegały ochronie, w szczególności z przyczyny niezgodności z ustawą (nieskuteczności) postanowień indeksacyjnych zawartych w umowie, które nie mogły zostać zastąpione nieumówionymi przez strony innymi rozwiązaniami. Po wykluczeniu niedozwolonych postanowień z umowy, zobowiązanie ukształtowane przez jej pozostało treść stało w sprzeczności z naturą odpowiedniego stosunku umownego w rozumieniu art. 353 ¹ k.c. w zw. z art. 58 § 1 i 3 k.c. Nieważność całej umowy oznacza, że powodowi przysługuje roszczenie o zwrot własnych świadczeń uiszczonych w wykonaniu nieważnej umowy, jako świadczeń nienależnych.

Powód miał interes prawny w żądaniu ustalenia nieważności umowy kredytu, albowiem samo uwzględnienie żądania o zapłatę nie prowadziło do rozstrzygnięcia sporu co do ważności umowy w zakresie, w jakim zobowiązanie powoda nie zostało jeszcze wykonane.

Interes prawny rozumieć należy jako obiektywnie występującą potrzebę ochrony sfery prawnej powoda, którego prawa zostały lub mogą zostać zagrożone, bądź też co do istnienia lub treści których występuje stan niepewności. Ocena interesu prawnego wymaga zindywidualizowanych, elastycznych kryteriów, uwzględniających celowościowe podstawy powództwa z art. 189 k.p.c. Innymi słowy należy zbadać jakie znaczenie wyrok ustalający wywarłby na sytuację prawną strony. O występowaniu interesu prawnego świadczy możliwość stanowczego zakończenia na tej drodze sporu, natomiast przeciwko jego istnieniu – możliwość uzyskania pełniejszej ochrony praw powoda w drodze innego powództwa. Fakt niepewności stanu prawnego powodujący potrzebę uzyskania ochrony prawnej w niniejszej sprawie uznać należy za niewątpliwy oraz obiektywny dla roszczenia o ustalenie dochodzonego w ramach niniejszego procesu. Strona powodowa zgłaszała wątpliwości rzutujące na możliwość wykonywania spornego stosunku prawnego. W ocenie Sądu powód ma prawo do uzyskania odpowiedzi na pytanie czy umowa kredytowa go wiąże, a jeśli tak to w jakim zakresie i na jakich warunkach winien ją wykonywać. Najlepszą drogą prawną rozwiania istniejących wątpliwości, jest powództwo o ustalenie prawa lub stosunku prawnego.

Pomiędzy stronami niniejszego postępowania zawarta została umowa kredytu indeksowanego do waluty obcej (CHF). Jak wskazuje się w literaturze tematu „kredytem indeksowanym jest taki kredyt, który został udzielony w walucie PLN. Kwota udzielonego kredytu, w celu utrzymania jej wartości na realnym poziomie, przeliczana powinna być na walutę obcą. Nie jest to więc – jak powszechnie się wskazuje – kredyt „frankowy”, ale kredyt złotowy. Jego odmienność od innych rodzajów kredytów przejawia się w tym, iż w skutek indeksacji, saldo kredytu wyrażane jest w walucie obcej, do której kredyt został indeksowany. W konsekwencji podkreślić trzeba, iż kwotą kredytu jest konkretna kwota w złotych polskich, wyrażana natomiast w walucie obcej. Po ustaleniu salda kredytu przez strony w walucie obcej, umowa może zakładać uruchomienie kredytu w walucie polskiej, jednakże po przeliczeniu salda kredytu wyrażonego w walucie obcej na złote polskie po kursie waluty z dnia uruchomienia kredytu. Jeżeli chodzi o możliwość spłat rat kapitałowo–odsetkowych, to kredytobiorca może je spłacać albo w walucie, do której kredyt został indeksowany albo w walucie polskiej, po uprzednim przeliczeniu raty wyrażonej w walucie, do której kredyt indeksowano, według kursu wymiany waluty z dnia płatności raty. Podkreślenia wymaga, iż w wykonaniu umowy o kredyt indeksowany, bank nie dokonuje realnego zakupu lub sprzedaży waluty klientowi dokonującemu spłaty raty. Wszelkie dokonywane przez bank operacje wykonywane są jedynie „na papierze”, dla celów księgowych, nie dochodzi natomiast do faktycznego transferu wartości dewizowych w którąkolwiek stronę. Powyższa charakterystyka kredytu indeksowanego szczególnie silnie podkreślana jest w orzecznictwie sądów powszechnych (zob. wyrok Sądu Apelacyjnego w Warszawie z dnia 7 maja 2013 roku, sygn. akt VI ACa 441/13, wyrok Sądu Apelacyjnego w Szczecinie z dnia 14 maja 2015 roku, sygn. akt I ACa 16/15).

Mając powyższe na uwadze, należy dokonać rozróżnienia pomiędzy kredytem indeksowanym do waluty obcej a kredytem czysto walutowym. W przeciwieństwie do kredytu indeksowanego, kredyt walutowy to kredyt udzielony w innej niż PLN walucie, a zatem również w tej walucie wypłacany i spłacany. W niniejszej sprawie z uwagi na to, iż środki finansowe zostały wypłacone jednorazowo w złotych polskich i w takiej też walucie powód spłacał raty kapitałowo-odsetkowe, kredyt spełnia cechy kredytu indeksowanego.

Na złote polskie, jako na walutę kredytu, wskazuje także waluta zabezpieczeń ustanowionych w umowie kredytu. Zgodnie z § 9 ust. 1 umowy, zabezpieczeniem spłaty kredytu miała być bowiem ustanowiona na rzecz banku hipoteka kaucyjna do kwoty 348 500,00 złotych na nieruchomości położonej w L. przy ulicy (...). Jak stanowił art. 68 ustawy o księgach wieczystych i hipotece (t.j. Dz.U. z 2001 r., Nr 124, poz. 1361) – w brzmieniu obowiązującym na chwilę zawarcia umowy – hipoteka zabezpiecza jedynie wierzytelności pieniężne i może być wyrażona tylko w oznaczonej sumie pieniężnej. Jeżeli wierzytelność zgodnie z prawem została wyrażona w innym pieniądzu niż pieniądz polski, hipotekę wyraża się w tym innym pieniądzu (por. wyroki Sądu Najwyższego z dnia 25 marca 2011 roku, w sprawie IV CSK 377/10 oraz z dnia 29 kwietnia 2015 roku, w sprawie V CSK 445/14). Innymi słowy, gdyby wierzytelność – czyli kredyt – była wyrażona w CHF, również hipoteka powinna zostać wyrażona w CHF”.

W stanie prawnym, obowiązującym w dacie zawierania umowy, dopuszczalne było konstruowanie umów kredytu indeksowanego (waloryzowanego) do waluty obcej, co znalazło potwierdzenie w wyroku Sąd Najwyższy z dnia 22 stycznia 2016 r., sygn. akt I CSK 1049/14 (OSNC z 2016 r nr 11 poz. 134), w którego uzasadnieniu została opisana konstrukcja umowy kredytu bankowego indeksowanego. Zgodnie z art. 69 ust. 1 ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. Prawo bankowe, w brzmieniu obowiązującym w dacie zawarcia spornej umowy przez strony (tekst jedn.: Dz.U. z 2002 r., nr 72, poz. 665), przez umowę kredytu bankowego bank zobowiązywał się oddać do dyspozycji kredytobiorcy na czas oznaczony w umowie kwotę środków pieniężnych z przeznaczeniem na ustalony cel, a kredytobiorca zobowiązywał się do korzystania z niej na warunkach określonych w umowie, zwrotu kwoty wykorzystanego kredytu wraz z odsetkami w oznaczonych terminach spłaty oraz zapłaty prowizji od udzielonego kredytu. W myśl art. 69 ust. 2 Prawa bankowego, umowa kredytu powinna być zawarta na piśmie i określać w szczególności: 1) strony umowy, 2) kwotę i walutę kredytu, 3) cel, na który kredyt został udzielony, 4) zasady i termin spłaty kredytu, 5) wysokość oprocentowania kredytu i warunki jego zmiany, 6) sposób zabezpieczenia spłaty kredytu, 7) zakres uprawnień banku związanych z kontrolą wykorzystania i spłaty kredytu, 8) terminy i sposób postawienia do dyspozycji kredytobiorcy środków pieniężnych, 9) wysokość prowizji, jeżeli umowa ją przewiduje, 10) warunki dokonywania zmian i rozwiązania umowy. Przedmiotowa umowa z formalnego punktu widzenia zawiera wszystkie elementy ustawowe umowy kredytu bankowego wynikające z treści art. 69 ust. 1 i 2 ustawy Prawo bankowe. Strony określiły w umowie kredytu kwotę kredytu, walutę kredytu, jego przeznaczenie, okres kredytowania, terminy i zasady jego zwrotu kredytu przy zastosowaniu klauzuli indeksacyjnej, a także oprocentowanie kredytu i opłaty oraz prowizje związane z jego udzieleniem. Jednakże ponieważ kwota i waluta kredytu, są jednymi z essentialia negotii umowy kredytu muszą być określone przez strony w sposób jednoznaczny i niebudzący wątpliwości. Tak więc umowa ewentualnie inne regulacje, które powinny być znane obu stronom umowy np. regulaminy winny w sposób precyzyjny wskazywać zasady indeksacji a co za tym idzie terminy ustalania kursu waluty indeksacji, na podstawie którego wyliczana jest wartość kredytu, wartość wypłaconych transz i wysokość rat kapitałowo-odsetkowych. Kredytobiorca już na etapie zawierania z bankiem umowy kredytowej powinien zostać poinformowany przez bank o istotnych dla niego zasadach związanych z ustalaniem wysokości kredytu i wysokości rat. Odwołując się do ogólnych zasad uregulowanych w kodeksie (art. 353 k.c.) zobowiązanie polega na tym, że wierzyciel może żądać od dłużnika świadczenia, a dłużnik powinien świadczenie spełnić. Zgodnie zaś z art. 353 ¹ k.c., strony zawierające umowę mogą ułożyć stosunek prawny według swego uznania, byleby jego treść lub cel nie sprzeciwiały się właściwości (naturze) stosunku, ustawie ani zasadom współżycia społecznego. Podstawą umowy jest zatem złożenie przez strony zgodnych oświadczeń woli, których treść określa ich prawa i obowiązki, w tym uzgodnienie katalogu istotnych dla danej umowy warunków. W konsekwencji, nie jest dopuszczalne, aby postanowienia umowne dawały jednej ze stron uprawnienie do kształtowania według swojej woli zakresu obowiązków drugiej strony, albowiem byłoby to sprzeczne z naturą umowy. W Systemie Prawa Prywatnego (zob. Prawo zobowiązań – część ogólna, tom 5, pod red. prof. dr hab. Ewy Łętowskiej, str. 205)wyrażono pogląd, że „w sytuacji kiedy oznaczenie świadczenia zostało pozostawione jednej ze stron, powinno być ono w zasadzie oparte na obiektywnej podstawie, a nie pozostawione do swobodnego uznania strony, w przeciwnym razie zobowiązanie w większości przypadków byłoby nieważne. Gdyby bowiem wierzyciel miał dokonać oznaczenia świadczenia w sposób dowolny, byłoby to niezgodne z zasadami współżycia społecznego, ponieważ nazbyt zagrażałoby interesom dłużnika. Z kolei pozostawienie dowolności dłużnikowi oznaczałoby całkowity brak jego związania, co byłoby sprzeczne z naturą zobowiązania. W każdym razie stanowiłoby to naruszenie 353 ¹ k.c.”

Zgodnie z postanowieniami umowy, uprawnienie do oznaczenia wysokości świadczenia zostało zastrzeżone wyłącznie jednej stronie, tj, pozwanemu. Ponadto, ani umowa ani też regulamin nie określały obiektywnych, tj. niezależnych od zachowania pozwanego, kryteriów i zasad, na podstawie których miało następować obliczenie świadczenia należnego od powoda. Za postanowienia, które przewidywały uprawnienie banku do kształtowania według swojej woli zakresu obowiązków drugiej strony należy uznać następujące zapisy umowy i regulaminu:

a)  § 2 ust. 2 umowy kredytu, w którym wskazano, iż kredyt jest indeksowany do CHF, po przeliczeniu wypłaconej kwoty zgodnie z kursem kupna CHF według Tabeli Kursów Walut Obcych obowiązującej w Banku (...) w dniu uruchomienia kredytu lub transzy. Po uruchomieniu kredytu lub pierwszej transzy kredytu wypłacanego w transzach, bank miał wysłać do kredytobiorcy pismo, informujące o wysokości pierwszej raty kredytu, kwocie kredytu w CHF oraz jego równowartości w PLN zgodnie z kursem kupna CHF według Tabeli Kursów Walut Obcych obowiązującej w Banku (...) w dniu uruchomienia kredytu lub transzy, przy czym zmiany kursów walut w okresie kredytowania miały mieć wpływ na wysokość kwoty zaciągniętego kredytu oraz raty kapitałowo-odsetkowej.

b)  § 7 ust. 1 umowy w myśl którego, kredytobiorca zobowiązał się spłacić kwotę kredytu w CHF ustaloną zgodnie z § 2 w złotych polskich, z zastosowaniem kursu sprzedaży CHF obowiązującego w dniu płatności raty kredytu, zgodnie z Tabelą Kursów Walut Obcych Banku (...) S.A.

c)  § 9 ust. 3 umowy zgodnie z którym, kredytobiorca zobowiązany został do zwrotu bankowi kosztów składki ubezpieczeniowej wnoszonej przez bank w związku z niniejszym ubezpieczeniem. Miesięczna opłata z tytułu refinansowania składki ubezpieczeniowej miała wynosić 1/12 z 0,81 % kwoty przyznanego kredytu (co stanowi kwotę 145,00 PLN) przy uwzględnieniu kursów waluty obcej, do jakiej kredyt jest indeksowany na pierwszy dzień miesiąca, w którym została sporządzona umowa kredytowa według Tabeli Kursów Walut Obcych Banku (...) S.A.

d)  § 3 ust. 2 regulaminu zgodnie z którym, kredyt mógł być indeksowany kursem waluty obcej na podstawie obowiązującej w Banku Tabeli Kursów Walut Obcych.

e)  § 8 ust. 3 regulaminu, w myśl którego, w przypadku kredytu w walucie obcej, kwota raty spłaty obliczana miała być według kursu sprzedaży dewiz, obowiązującego w banku na podstawie obowiązującej w banku Tabeli Kursów Walut Obcych z dnia spłaty. W przypadku kredytu w walucie obcej, kredytobiorca mógł zastrzec w umowie kredytu, iż bank będzie pobierał ratę spłaty z rachunku w walucie, do jakiej kredyt jest indeksowany, o ile ten rachunek jest dostępny w aktualnej ofercie banku (ust. 4).

Powyżej wskazane postanowienia umowy, a także będącego jej częścią regulaminu, zastrzegały dla jednej i ekonomicznie silniejszej strony uprawnienie do kształtowania według swojego uznania wysokości finansowego obowiązku kredytobiorcy. Nie ma przy tym znaczenia, jak faktycznie była później ustalana wysokość kursów walut w Tabeli Kursów Walut Obcych (Tabela Kursów Walut Obcych ustalana jest nie rzadziej niż raz dziennie, na podstawie kwotowań rynkowych poszczególnych par walut, przy możliwym odchyleniu dla kursu kupna i kursu sprzedaży nie większym niż 10 % od kwotowań rynkowych), albowiem przeciętny kredytobiorca nie jest w praktyce zdolny do wyliczenia wysokości świadczenia, które obowiązany jest spłacić. Oznaczało to, ze według dosłownych zapisów umowy, pozwany mógł w sposób swobodny wybrać odpowiedni kurs, w szczególności najkorzystniejszy dla banku, a najmniej korzystny dla konsumenta. Powód nie został odpowiednio poinformowany, w jaki dokładnie sposób będzie tworzona odpowiednia tabela kursowa banku. Tego rodzaju możliwość kształtowania świadczenia, tj. określania go przez stronę, której ma ono przysługiwać, w sposób swobodny, jest typowym przykładem naruszenia zasady równości podmiotów prawa cywilnego w stosunkach kontraktowych, a w konsekwencji także zasady swobody umów. Dla takiej oceny obojętna jest następcza ocena, w jakim zakresie praktyka kształtowania odpowiedniego kursu pozostawała w zgodności kryteriami wartości rynkowej i obiektywnej, np. praktycznej zgodności odpowiedniego kursu ze średnim kursem ustalanego przez NBP. Powołać w tym miejscu należy uzasadnienie wyroku Sądu Najwyższego dnia 22 stycznia 2016 r. (sygn. akt I CSK 1049/14), którego tezy podziela Sąd orzekający w niniejszej sprawie. Sąd Najwyższy, dokonując analizy klauzuli odnoszącej się do tzw. spreadu, zwrócił uwagę, że w praktyce bankowi znane są wszystkie parametry pozwalające określić poziom spłacanej przez kredytobiorcę raty kredytowej w odpowiednim czasie. Bank zna nie tylko średni kurs NBP, ale również tworzy dziennie zmieniające się własne tabele kursów i sam określa to, jaka tabela kursów będzie obowiązująca w chwili dokonania spłaty raty kredytu przez kredytobiorcę. Na obowiązki informacyjne banków w stosunku do klientów zwracała uwagę Komisja Nadzoru Bankowego w ramach tzw. rekomendacji S z 2006 r. W przeważającej części dokument ten zawiera szczegółowe kryteria zarządzania ryzykiem na poziomie banku, posiada również pewne odniesienia co do sposobu postępowania z klientami. W szczególności KNB zalecał bankom dołożenie wszelkich starań, aby przekazywane klientom informacje były zrozumiałe, jednoznaczne i czytelne. Ze względu na ekonomiczne wahania salda kredytu zależnego od kursu CHF na przestrzeni kilkunastu lat wykonywania umowy kredytu indeksowanego, klient banku według Sądu winien zostać także pouczony i poinformowany w zrozumiały i obrazowy sposób o sytuacji ekonomicznej w jakiej może się znaleźć w przypadku znacznego wzrostu kursu waluty indeksacji. Ze względu na nieograniczone ryzyko kursowe, kredytobiorca w takich sytuacjach może być zobowiązany do poniesienia wyższego ekonomicznie wydatku (w złotych polskich) aniżeli w przypadku kredytu złotowego, w którym saldo nie podlega wahaniom wynikającym ze zmian waluty. W przypadku takiego kredytu ponoszone przez konsumenta ryzyko kursowe nie jest rekompensowane niższym aniżeli w kredycie złotowym oprocentowaniem. Rekompensata w postaci niższej stopy referencyjnej o ile jest odczuwalna w pierwszych latach wykonywania umowy (ze względu na wysoką podstawę oprocentowania - kapitału pozostałego do spłaty), z biegiem czasu zanika. Bank powinien zatem nie tylko udzielić konsumentowi informacji o tym w jaki sposób może kształtować się saldo kredytu przy wzroście waluty indeksacyjnej, jak może wyglądać miesięczna rata kredytu indeksowanego w przypadku wzrostu kursu waluty, ale także uzmysłowić klientowi, że kredytobiorca w przypadku kredytu indeksowanego, ze względu na nieograniczone ryzyko kursowe może ponieść wyższy koszt ekonomiczny spłaty kapitału kredytu ze względu na przewalutowanie salda z CHF na PLN, a tym samym także wyższe koszty odsetek za opóźnienie w spłacie tegoż salda. Opłacalność ekonomiczna kredytu indeksowanego oraz związane z tym kredytem ryzyka, a tym samym pouczenia klienta przez bank, nie powinny ograniczać się zatem wyłącznie do porównania z kredytem złotowym przy założeniu dotrwania do końca okresu kredytowania, ale także przedstawienia klientowi sytuacji w jakiej może się znaleźć w razie postawienia salda kredytu w stan wymagalności, przed końcem okresu kredytowania, a także przedstawienia jak będzie kształtować się saldo ekonomiczne kredytu w przypadku wzrostu kursu waluty indeksacyjnej. W konsekwencji według Sądu minimalny poziom informacji o ryzyku kursowym związanym z zaciągnięciem kredytu w CHF obejmuje wskazanie maksymalnego dotychczasowego kursu oraz obliczenie wysokości raty i zadłużenia (salda kredytu) przy zastosowaniu tego kursu. Dopiero podanie tych informacji jest na tyle jasne i precyzyjne, że pozwala przeciętnemu klientowi banku na podjęcie racjonalnej decyzji odnośnie do ewentualnej opłacalności kredytu i płynącego stąd ryzyka finansowego. Niepełna informacja o ryzyku kursowym w oczywisty sposób wpływa na decyzję o zawarciu umowy w CHF zamiast w PLN, czy wręcz w ogóle decyzję o zawarciu umowy kredytowej.

Jak wskazał TSUE w swoim orzeczeniu z 10 czerwca 2021 r. (C-609/19) informacja mogłaby być użyteczna dla Kredytobiorców, gdyby była oparta na wystarczających i prawidłowych danych oraz gdyby zawierała obiektywne oceny, które są przekazywane konsumentowi w sposób jasny i zrozumiały. „Tylko w tych okolicznościach takie symulacje mogą pozwolić przedsiębiorcy zwrócić uwagę tego konsumenta na ryzyko potencjalnie istotnych negatywnych konsekwencji ekonomicznych rozpatrywanych warunków umownych. Tymczasem – podobnie jak każda inna informacja dotycząca zakresu zobowiązania konsumenta przekazana przez przedsiębiorcę – symulacje liczbowe powinny przyczyniać się do zrozumienia przez tego konsumenta rzeczywistego znaczenia długoterminowego ryzyka związanego z możliwymi wahaniami kursów wymiany walut” (teza 52 uzasadnienia).

Zawierając umowę kredytową na 540 miesięcy, powód miał (...) lat, co oznacza, że związał się umową do (...) roku życia. Zważywszy średnią długość życia mężczyzn w kraju, powód prawdopodobnie zawarł umowy na pozostałą (większą) część życia. Bank mógł i powinien był uprzedzić kredytobiorcą, że jeżeli kurs złotego do CHF wzrośnie prawie dwukrotnie, spowoduje to automatycznie wzrost salda kredytu do stanu znacznie odbiegającego od jego wartości w dacie zawarcia umowy ze skutkiem niewspółmiernego zobowiązania powoda do świadczenia banku. Informowanie konsumenta, że frank szwajcarskie jest tzw. stabilną walutą bez wyjaśnienia konsekwencji możliwej do przewidzenia niestabilności złotego, nie jest właściwym informowaniem o konsekwencjach mechanizmu indeksacyjnego, niezależnie od niedozwolonej konstrukcji umownych klauzul indeksacyjnych. Ponieważ powód miał spłacał kredyt odpowiednio do salda, powyższe wskazuje na nierówność w ponoszeniu przez strony ryzyka i odpowiedzialności majątkowej za zmianę kursu. W tym przypadku powód przez 45 lat miałby spłacać zawsze nieokreślony kapitał, ponosząc stale ryzyko prawdopodobnego wyższego kursu, natomiast bank nie ponosiłby żadnego ryzyka, czerpiąc korzyść ze związania umową klienta przez 45 lat. Ta okoliczność uzasadnia ocenę, że informacja przekazywana przy zawieraniu umowy była co najmniej niepełna, a przez to nie rzetelna. Zawarcie umowy na 45 lat praktycznie wyklucza możliwość wiarygodnej prognozy dynamiki kursowej, nie gwarantując nawet istnienia odpowiedniej waluty obcej po tak długim okresie, a co za tym idzie w praktyce wyklucza rzetelną informację o ryzyku walutowym, przy takich założeniach, jak opracowane w regulaminie. Tak więc w ocenie Sądu ukształtowanie stosunku umownego przez pozwanego należało uznać za sprzeczne z dobrymi obyczajami i rażąco godzące w interes powoda.

Zgodnie z art. 353 ¹ k.c., kompetencja stron zawierających umowę zobowiązaniową jest ograniczona w ten sposób, że treść i cel kształtowanego przez nią stosunku zobowiązaniowego nie mogą być sprzeczne z zasadami współżycia społecznego, a zatem z normami moralnymi, kryteriami wybiegającymi poza prawo materialne, jednak powszechnie akceptowanymi oraz egzekwowanymi w danym społeczeństwie lub przy zwieraniu określonych stosunków prawnych. nie powinno również umykać, że umowa łącząca strony nie była klasycznym kredytem konsumenckim a umową zna zakup mieszkania ( refinansowanie zakupu). państwo tworząc warunki do funkcjonowania banków zakłada, ze banki w ramach swoich kompetencji będą prowadziły właściwą – etyczną politykę względem swoich klientów w zakresie kredytowania nabywania dóbr o zasadniczym znaczeniu dla każdego człowieka a mianowicie mieszkania. Warunki oferowane klientom w żadnej mierze nie mogą być oparte o spekulacyjne reguły, w których wykorzystywana jest w pewnym sensie przymusowa ( zakładając, że na zawarcie umowy kredytu decydują się osoby nie mające wystarczających środków na sfinansowania zakupu mieszkania) sytuacja kredytobiorcy i silna pozycja kredytodawcy.

Brak określenia dokładnej i ściśle sprecyzowanej wysokości świadczenia kredytobiorcy oraz obiektywnych, tj. niezależnych od stron, zasad odpowiedniej indeksacji, przy wiedzy konsumenta o ekonomicznych konsekwencjach zastosowania tzw. spreadu, przesądzał o tym, że i treść i cel powstałego stosunku prawnego już w chwili jego umówienia sprzeciwiał się naturze kredytu i zasadom współżycia społecznego. Powód nie był w stanie określić w szczególności następujących parametrów: swojego całkowitego zobowiązania z tytułu umowy kredytu, wysokości poszczególnych rat kapitałowo-odsetkowych, jak również wysokości składek z tytułu ubezpieczenia niskiego wkładu własnego. Powód zawarł sporną umowę kredytu jako konsument, albowiem zgodnie z art. 22 ¹ k.c. za konsumenta uważa się osobę fizyczną dokonującą czynności prawnej niezwiązanej bezpośrednio z jej działalnością gospodarczą lub zawodową. Zaciągając zobowiązanie kierował się chęcią zakupu nieruchomości. Zarzuty powoda odnoszące się do sprzeczności umowy z zasadami współżycia społecznego trzeba oddzielić od zarzutów mogących wypełniać dyspozycję art. 385 ¹ i nast. k.c. W przeważającym zakresie judykatura oraz doktryna opowiedziała się za tym, aby w sytuacji kolizji art. 58 k.c. i 385 ¹ k.c. dać pierwszeństwo drugiemu z rzeczonych przepisów, traktując go jako lex specialis w zakresie ochrony konsumenckiej, względem ogólnych regulacji kodeksowych. Zgodnie z art. 385 ¹ § 1 k.c., postanowienia umowy zawieranej z konsumentem nieuzgodnione indywidualnie nie wiążą go, jeżeli kształtują jego prawa i obowiązki w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami, rażąco naruszając jego interesy (niedozwolone postanowienia umowne). Nie dotyczy to postanowień określających główne świadczenia stron, w tym cenę lub wynagrodzenie, jeżeli zostały sformułowane w sposób jednoznaczny. Zgodnie z art. art. 385 ¹ § 2 k.c., jeżeli postanowienie umowy z przyczyn powyższych nie wiąże konsumenta, strony są związane umową w pozostałym zakresie. Zgodnie z art. 385 ¹ § 3 k.c., nieuzgodnione indywidualnie są te postanowienia umowy, na których treść konsument nie miał rzeczywistego wpływu. W szczególności odnosi się to do postanowień umowy przejętych z wzorca umowy zaproponowanego konsumentowi przez kontrahenta. Zgodnie z art. art. 385 ¹ § 4 k.c., ciężar dowodu, że postanowienie zostało uzgodnione indywidualnie, spoczywa na tym, kto się na to powołuje.

Powyższe oznacza, że niedozwolone postanowienia umowne rozumieniu ustawy to te, które kształtują prawa i obowiązki w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami , rażąco naruszając interesy konsumenta, przy czym ocena następuje według stanu z chwili zawarcia umowy, biorąc zgodnie z art. 385 ² k.c. pod uwagę jej treść, okoliczności zawarcia umowy oraz umowy pozostające w związku z ocenianą umową. Takie postanowienia nie wiążą konsumenta, jeżeli nie zostały z nim indywidulanie uzgodnione. A nieuzgodnione są te postanowienia, na których treść konsument nie miał rzeczywistego wpływu, w szczególności odnosi się to do tych postanowień umowy, przejętych z wzorca umowy zaproponowanego konsumentowi przez kontrahenta. Postanowienia umowy zostały przejęte ze wzorca przygotowanego przez samego pozwanego. Samo zaakceptowanie przez powoda wzorcowych postanowień poprzez podpisanie umowy nie oznacza, że postanowienia te zostały z nimi indywidulanie uzgodnione, bądź że powód miał realny wpływ na ich treść.

Przesłanka sprzeczności postanowień umownych z dobrymi obyczajami odwołuje się do jednego z podstawowych kryteriów ocennych w stosunkach umownych. Klauzula ta ma podobną treść co zasady współżycia społecznego i pełni podobną funkcję. Uważa się jednak, że przez pojęcie dobrych obyczajów należy rozumieć taki zespół norm pozaprawnych, na który składają się normy moralne i obyczajowe powszechnie przyjęte w stosunkach gospodarczych dla realizacji określonych wartości (takich jak np. uczciwość, rzetelność, lojalność, fachowość). Dobre obyczaje to w szczególności normy postępowania, polecające nienadużywanie posiadanej przewagi ekonomicznej w stosunku do słabszego uczestnika obrotu (zob. wyrok Sądu Apelacyjnego w Warszawie z dnia 10 maja 2016 r., sygn. akt VI ACa 222/15).

Badając, czy klauzula umowy rażąco narusza interesy konsumenta, należy brać pod uwagę podstawowe kryterium ocenne w prawie umów, a mianowicie równowagę kontraktową. Chodzi o takie ukształtowanie praw i obowiązków stron stosunku obligacyjnego, które oznacza ich nieusprawiedliwioną dysproporcję na niekorzyść konsumenta. Wskazać w tym miejscu należy przede wszystkim na zawarcie w umowie postanowień, które szczególnie mocno godzą w interesy majątkowe konsumenta.

Nie jest dopuszczalne, aby postanowienia zawarte w umowie kredytu dawały jednej ze stron uprawnienie do kształtowania według swojej woli zakresu obowiązków drugiej strony. Godzi to niewątpliwie w interesy kredytobiorcy i jest sprzeczne z dobrymi obyczajami. Należy zwrócić uwagę na dwie uchwały Sądu Najwyższego, wydane na kanwie przepisów dotyczących czynności bankowych. W uchwale z 22 maja 1991 r., III CZP 15/91 (OSNCP z 1992 r. nr 1 poz. 1) Sąd Najwyższy wskazał, że za sprzeczne z naturą umowy gospodarczej należy uznać pozostawienie w ręku jednej tylko strony możliwości dowolnej zmiany jej warunków, zaś sprzeczność ta występuje szczególnie wyraźnie zwłaszcza przy umowach zawieranych nie w oparciu o indywidualne pertraktacje, ale w oparciu o regulamin wydany przez profesjonalistę. W konsekwencji Sąd Najwyższy uznał za nieskuteczne prawnie postanowienia umowy pozwalające na dowolną zmianę regulaminu rachunku bankowego. Z kolei w uchwale z 6 marca 1992 r., III CZP 141/91 (OSNCP z 1992 r. nr 6 poz. 90) Sąd Najwyższy stwierdził, że dowolne określanie wysokości odsetek w czasie trwania stosunku prawnego jest sprzeczne z zasadami słuszności kontraktowej i w konsekwencji dla skutecznego zastrzeżenia możliwości jednostronnej zmiany tych odsetek wskazał na konieczność podania konkretnych okoliczności, od których ta zmiana jest uzależniona. Bez tego warunku umowa byłaby nieważna ze względu na naruszenie zasad współżycia społecznego.

W zawartej umowie, jej § 2 ust. 2 zdanie pierwsze stanowi, że kredyt jest indeksowany do CHF, po przeliczeniu wypłaconej kwoty zgodnie z kursem kupna CHF według Tabeli Kursów Walut Obcych obowiązującej w Banku (...) w dniu uruchomienia kredytu lub transzy. Po uruchomieniu kredytu lub pierwszej transzy kredytu wypłacanego w transzach Bank wysyła do Kredytobiorcy pismo, informujące o wysokości pierwszej raty kredytu, kwocie kredytu w CHF oraz jej równowartości w PLN zgodnie z kursem kupna CHF według Tabeli Kursów Walut Obcych obowiązującej w Banku (...) w dniu uruchomienia kredytu/transzy.

Kwestie spłaty zostały uregulowane w § 7 ust. 1 umowy, w którym wskazano, iż ,,Kredytobiorca zobowiązuje się spłacić kwotę kredytu w CHF ustaloną zgodnie z § 2 w złotych polskich, z zastosowaniem kursu sprzedaży CHF obowiązującego w dniu płatności raty kredytu, zgodnie z Tabelą Kursów Walut Obcych Banku (...) S.A.”

Powyższe klauzule nie odwołują się do ustalanego w sposób obiektywny kursu CHF, tj. do obiektywnych wskaźników, na które żadna ze stron nie ma wpływu. Postanowienia umowne pozwalają bankowi kształtować ten kurs w sposób dowolny, wedle swego uznania. Indeksacja kredytu, udzielonego na podstawie umowy o kredyt hipoteczny, miała się przecież dokonywać wyłącznie w oparciu o tabele kursowe sporządzane przez pozwanego, będące jego wewnętrznym dokumentem. Zastrzeżone uprawnienie banku do określania wysokości kursu CHF z bezpośrednim skutkiem dla zobowiązań konsumenta nie doznaje żadnych formalnie określonych ograniczeń. W opracowanym przez siebie Regulaminie, pozwany bank nie doprecyzował pojęcia „Tabela Kursów Walut Obcych obowiązująca w Banku (...)”, tj. nie przedstawił jej definicji ani zasad ustalania kursów. Na tej podstawie mógł jednostronnie i arbitralnie modyfikować wskaźnik, według którego obliczana jest wysokość kapitału kredytu, oraz kształtować jednostronnie przyszłe świadczenia kredytobiorcy.

Powyższe uzasadnia ocenę, że w umowie zawarto postanowienia nie uzgodnione indywidualnie, a przejęte z wzorca umowy, które ukształtowały obowiązki powoda jako konsumenta w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami, z naruszeniem jego interesów jako konsumenta. W takim stanie postanowienia te nie wiążą powoda. Przepis art. 385 ¹ § 1 k.c. wskazuje, że konsekwencja niezwiązania postanowieniami umowy nie dotyczy postanowień określających główne świadczenia stron, jeżeli zostały sformułowane w sposób jednoznaczny. Z przedstawionego wywodu oczywiście wynika, że okoliczności znane jako esentialia negotti tej umowy nie zostały sformułowane w sposób jednoznaczny, a więc pozwalający na jasne określenie jej istotnych warunków. W wyroku z dnia 12 lutego 2014 r. Trybunał Sprawiedliwości w sprawie C-26/13 wskazał, że ocena tego, czy warunek umowny został wyrażony prostym i zrozumiałym językiem, powinna uwzględniać wszystkie okoliczności sprawy, w szczególności informacje udzielone konsumentowi przy zawarciu umowy oraz nie powinna ograniczać się do aspektów ściśle formalnych i językowych, a uwzględniać również konsekwencje ekonomiczne zastosowania warunku i jego ewentualny stosunek do pozostałych warunków umownych. Zgodnie z wyrokiem Trybunału Sprawiedliwości z dnia 20 września 2018 r. w sprawie C-51/17 warunki umowy powinny być wyrażone prostym i zrozumiałym językiem, co zobowiązuje instytucje finansowe do dostarczenia kredytobiorcom informacji wystarczających do podjęcia przez nich świadomych i rozważnych decyzji. Wymóg ten oznacza zatem, że warunek dotyczący ryzyka kursowego musi zostać zrozumiany przez konsumenta. Ponieważ ustanowiony przez dyrektywę nr 93/13 system ochrony opiera się na założeniu, że konsument jest stroną słabszą niż przedsiębiorca, między innymi ze względu na stopień poinformowania, ów wymóg wyrażania warunków umownych prostym i zrozumiałym językiem, a więc wymóg przejrzystości ustanowiony w tej dyrektywie, musi podlegać wykładni rozszerzającej (wyrok z dnia 3 marca 2020 r. w sprawie C‑125/18).

Powód nie został poinformowany, w jaki sposób tworzone są tabele kursów banku, jak przedstawiało się historyczne kształtowanie się waluty CHF, ani iż raty kredytowe mogą w sposób drastyczny wzrosnąć. Nie rozumiał istoty stabilności waluty szwajcarskiej. Samo odebranie od powoda podpisu pod wzorcowym oświadczeniem, że jest świadomy ryzyka kursowego, nie spełnia wymogu udzielenia rzetelnej i jasnej informacji w powyższym zakresie. Podpisanie oświadczenia przez kredytobiorcę stanowiło rutynową czynność w procedurze udzielania kredytu, bez odniesienia się do indywidulanej sytuacji kredytobiorcy.

W uzasadnieniu uchwały z dnia 7 maja 2021 r. w sprawie III CZP 6/21 Sąd Najwyższy stwierdził, że „Sąd Najwyższy przyjmował dotychczas jednolicie, że brak związania konsumenta niedozwolonym postanowieniem, o którym mowa w art. 385 ¹ § 1 zdanie pierwsze k.c., oznacza, iż nie wywołuje ono skutków prawnych od samego początku i z mocy samego prawa, co sąd ma obowiązek wziąć pod uwagę z urzędu (por. uchwała Sądu Najwyższego z dnia 29 czerwca 2007 r., III CZP 62/07, OSNC 2008, nr 7-8, poz. 87 i uchwała składu siedmiu sędziów Sądu Najwyższego z dnia 20 czerwca 2018 r., III CZP 29/17, OSNC 2019, Nr 1, poz. 2 oraz wyroki Sądu Najwyższego z dnia 30 maja 2014 r., III CSK 204/13, "Monitor Prawa Bankowego" 2015, nr 1, s. 22, z dnia 1 marca 2017 r., IV CSK 285/16, z dnia 14 lipca 2017 r., II CSK 803/16, OSNC 2018, nr 7-8, poz. 79, z dnia 24 października 2018 r., II CSK 632/17, nie publ., z dnia 27 lutego 2019 r., II CSK 19/18, nie publ., z dnia 13 grudnia 2018 r., V CSK 559/17, nie publ., z dnia 4 kwietnia 2019 r., III CSK 159/17, OSP 2019, z. 12, poz. 115, z dnia 11 grudnia 2019 r., V CSK 382/18, niepubl. i z dnia 30 czerwca 2020 r., III CSK 343/17, OSNC 2021, Nr 2, poz. 13), chyba że konsument następczo udzieli "świadomej, wyraźnej i wolnej zgody" na to postanowienie i w ten sposób jednostronnie przywróci mu skuteczność (por. wyroki Sądu Najwyższego z dnia 14 lipca 2017 r., II CSK 803/16, z dnia 4 kwietnia 2019 r., III CSK 159/17, OSP 2019, z. 12, poz. 115, z dnia 11 grudnia 2019 r., V CSK 382/18 i z dnia 30 czerwca 2020 r., III CSK 343/17; por. też uchwała Sądu Najwyższego z dnia 6 kwietnia 2018 r., III CZP 114/17, OSNC 2019, Nr 3, poz. 26). Nie rozstrzygał natomiast jednoznacznie - uznając to za zbędne - czy sankcję tę należy kwalifikować jako tzw. nieważność bezwzględną, czy też jako inny rodzaj bezskuteczności ex lege i ab initio (por. uchwała Sądu Najwyższego z dnia 6 kwietnia 2018 r., III CZP 114/17 oraz wyrok Sądu Najwyższego z dnia 11 grudnia 2019 r., V CSK 382/18), zaznaczając jednak wyraźnie, że uznanie postanowienia przez sąd za abuzywne, także z urzędu, nie ma charakteru rozstrzygnięcia konstytutywnego, lecz charakter deklaratywny, tj. stwierdza niedozwolony charakter ocenianego postanowienia ze skutkiem wynikającym z ustawy (por. uchwała składu siedmiu sędziów Sądu Najwyższego z dnia 20 czerwca 2018 r., III CZP 29/17 oraz uchwała Sądu Najwyższego z dnia 6 kwietnia 2018 r., III CZP 114/17). Sąd Najwyższy wyjaśnił też, że wyrażona w art. 385 ^{1 §} 2 k.c. reguła oznacza, iż w odniesieniu do skutków eliminacji niedozwolonych postanowień umownych art. 58 § 3 k.c. nie ma zastosowania, a to, czy bez klauzuli uznanej za abuzywną strony (przede wszystkim przedsiębiorca) zawarłyby umowę, jest w zasadzie irrelewantne (por. wyroki Sądu Najwyższego z dnia 9 maja 2019 r., I CSK 242/18, z dnia 11 grudnia 2019 r., V CSK 382/18 i z dnia 30 czerwca 2020 r., III CSK 343/17). Niewątpliwie stwierdzenie, że klauzula abuzywna nie wywołuje skutków od początku (ab initio) i z mocy samego prawa (ipso iure), co sąd ma obowiązek wziąć pod uwagę z urzędu na podstawie poczynionych w postępowaniu ustaleń faktycznych, odpowiada cechom sankcji tzw. nieważności bezwzględnej (co do tych cech por. np. uchwała Sądu Najwyższego z dnia 17 czerwca 2005 r., III CZP 26/05, OSNC 2006, Nr 4, poz. 63 oraz wyroki Sądu Najwyższego z dnia 12 marca 2002 r., IV CKN 827/00, niepubl., z dnia 13 lutego 2004 r., II CK 438/02, OSP 2006, z. 5, poz. 53, z dnia 3 listopada 2010 r., V CSK 142/10, niepubl. i z dnia 22 stycznia 2014 r., III CSK 55/13, niepubl.).”

W orzecznictwie sądów polskich i Trybunału Sprawiedliwości ugruntowane zostało stanowisko, zgodnie z którym nie jest możliwe dowolne uzupełnienie przez sąd luk w umowie, spowodowanych usunięciem z niej nieuczciwych warunków, które się w niej znajdowały (m.in. wyrok Trybunału Sprawiedliwości z dnia 3 października 2019 r. w sprawie C-260/18). W powołanym wyżej wyroku Trybunał Sprawiedliwości stwierdził, że po stwierdzeniu nieuczciwego charakteru niektórych warunków umowy kredytu indeksowanego do waluty obcej i oprocentowanego według stopy procentowej bezpośrednio powiązanej ze stopą międzybankową danej waluty, sąd może przyjąć zgodnie z prawem krajowym, że ta umowa nie może nadal obowiązywać bez takich warunków z tego powodu, że ich usunięcie spowodowałoby zmianę charakteru głównego przedmiotu umowy. W wyroku z dnia 29 kwietnia 2021 r. w sprawie C-19/20 Trybunał Sprawiedliwości wskazał, że skutki stwierdzenia przez sąd istnienia nieuczciwego warunku w umowie zawartej między przedsiębiorcą a konsumentem podlegają przepisom prawa krajowego, przy czym kwestia utrzymywania się w mocy takiej umowy powinna być oceniana z urzędu przez sąd krajowy zgodnie z obiektywnym podejściem na podstawie tych przepisów.

Zawarta w umowie klauzula indeksacyjna stanowi element określający główne świadczenie stron umowy kredytu indeksowanego. Usunięcie tej klauzuli powoduje niezastępowalną lukę w umowie, której sąd nie może wypełnić dowolnie, w szczególności przez sądownie wykreowaną klauzulę obiektywnego wskaźnika kursowego, np. średniego kursu NBP. Po usunięciu postanowień co do indeksacji, umowa staje się umową kredytu nieindeksowanego w żaden sposób, czyli w istocie kredytu złotowego, oprocentowanego jednak według zasad sprzecznych z istotą takich kredytów.

W świetle powyższych okoliczności, uzasadniona jest ocena, że bez klauzuli indeksacyjnej, umowa nie zostałaby zawarta. W takim wypadku nie ma możliwości zastosowania art. 385 ¹ § 2 K.c. albowiem po wyeliminowaniu postanowień niedozwolonych, umowa straciłaby cel i sens. Wyeliminowanie z umowy o kredyt indeksowany do waluty obcej postanowień dotyczących indeksacji doprowadziłoby bowiem do takiego zniekształcenia tego stosunku zobowiązaniowego, że nie odpowiadałby on już jego naturze, której istotą jest wprowadzenie postanowień dotyczących indeksacji, pozwalających na ustalenie salda zadłużenia w walucie obcej a następnie zastosowanie do tak ustalonego salda zadłużenia oprocentowania ustalonego według stawki LIBOR - umowę należy więc uznać za nieważną także na podstawie art. 353 ¹ k.c. jako sprzeczną z naturą zobowiązania. Według TSUE, upadek całej umowy z powodu eliminacji z niej postanowień abuzywnych jest dopuszczalny w wyjątkowych sytuacjach. Przede wszystkim gdy dalsze obowiązywanie umowy nie daje się pogodzić z konstrukcjami prawnymi przyjętymi w krajowym ustawodawstwie i jednocześnie, przy spełnieniu warunku, wedle którego upadek całej umowy nastąpi z korzyścią dla konsumenta, przy jednoczesnym braku przepisów dyspozytywnych. Konstatując zasadność powództwa o ustalenie nieważności umowy kredytu zależy od przesądzenia kwestii, czy jakiś z przepisów polskiego prawa sprzeciwiałby się utrzymaniu w mocy umowy łączącej strony po wyeliminowaniu klauzul abuzywnych dotyczących waloryzacji. W niniejszej sprawie nie ma obaw, że dojdzie do pokrzywdzenia powoda wobec jego wyraźnego stanowiska w zakresie ustalenia nieważności umowy.

Konstruując wzorzec umowy bank naruszył szereg przepisów z oczywistym pokrzywdzeniem konsumenta, który w żaden sposób nie przyczynił się do wprowadzenia do umowy niedozwolonych postanowień, sprowadzających skutek nieważności umowy. Bacząc na powyższe, realizowanie w procesie sądowym roszczeń powoda nie jest sprzeczne z zasadami współżycia społecznego i nieskuteczny jest zarzut pozwanego, oparty na art. 5 k.c.

Z tych wszystkich przyczyn, żądanie powoda co do ustalenia nieważności całej umowy podlega ochronie. Dlatego Sąd orzekł, jak w punkcie II sentencji wyroku.

Konsekwencją ustalenia nieważności umowy kredytu było uwzględnienie roszczenia powoda o zwrot (zapłatę) odpowiednich świadczeń pobranych nienależnie wskutek wykonywania wadliwego zobowiązania. Uwzględniając roszczenie powoda w tym zakresie, Sąd uznał za właściwą objaśnioną niżej tzw. teorię dwóch kondykcji, przedstawioną w orzecznictwie Sądu Najwyższego.

Zgodnie z art. 410 § 1 k.c., samo spełnienie świadczenia nienależnego jest źródłem roszczenia zwrotnego, przysługującego zubożonemu i nie ma potrzeby ustalania, czy i w jakim zakresie spełnione świadczenie wzbogaciło accipiensa ani czy na skutek tego świadczenia majątek solvensa uległ zmniejszeniu. Samo bowiem spełnienie świadczenia wypełnia przesłankę zubożenia po stronie powodowej, a uzyskanie tego świadczenia przez stronę pozwaną – przesłankę wzbogacenia, choćby Kredytobiorca był równolegle dłużnikiem Banku. „Stronie, która w wykonaniu umowy kredytu, dotkniętej nieważnością, spłacała kredyt, przysługuje roszczenie o zwrot spłaconych środków pieniężnych jako świadczenia nienależnego (art. 410 § 1 w związku z art. 405 k.c.) niezależnie od tego, czy i w jakim zakresie jest dłużnikiem banku z tytułu zwrotu nienależnie otrzymanej kwoty kredytu” (uchwała SN z 16 lutego 2021 r., III CZP 11/20, Lex nr 3120579 uchwała składu 7 sędziów SN z 7 maja 2021 r., III CZP 6/21).

Wyjątek przewidziany w art. 411 pkt 1 k.c. nie ma w niniejszym przypadku zastosowania. Przepis ten stanowi, że nie można żądać zwrotu świadczenia, jeżeli spełniający świadczenie wiedział, że nie był do świadczenia zobowiązany, chyba że spełnienie świadczenia nastąpiło z zastrzeżeniem zwrotu albo w celu uniknięcia przymusu lub w wykonaniu nieważnej czynności prawnej. Po pierwsze, wiedzę należy tu rozumieć jako całkowitą świadomość tego, że świadczenie się nie należy i że spełniający mógłby bez ujemnych dla siebie konsekwencji prawnych odmówić jego spełnienia. Nie sposób uznać, że wiedza taka przyświecała powodowi. W ocenie Sądu, w ramach niniejszego postępowania zachodzi również przypadek, o którym mowa w zdaniu drugim in fine art. 411 pkt 1 k.c. Spełnienie przez Kredytobiorcę omawianych świadczeń, nastąpiło w wykonaniu nieważnej czynności prawnej.

Sąd Najwyższy w przytoczonej już wcześniej uchwale składu siedmiu Sędziów z dnia
7 maja 2021 r. (III CZP 6/21) podtrzymał stanowisko z uchwały z 16 lutego 2021 r. (III CZP 11/20) wskazując, że roszczenia kredytobiorcy względem banku i banku względem kredytobiorcy o zwrot świadczeń spełnionych wskutek nieważnej umowy mają charakter odrębny i są niezależne, co oznacza, że nie ulegają automatycznej wzajemnej kompensacji. Konsument może żądać zwrotu w całości spłaconych rat kredytu, niezależnie od tego czy i w jakim zakresie jest dłużnikiem banku z tytułu nienależnie otrzymanego kredytu.

Z przyczyn wcześniej wyjaśnionych, również w odniesieniu do roszczenia powoda o zapłatę nieskuteczne jest podnoszenie przez pozwanego zarzutu nadużycia prawa (art. 5 k.c.).

Nieskuteczny jest również podniesiony przez pozwanego zarzut przedawnienia. Roszczenie o zapłatę zostało oparte na podstawie przepisów o bezpodstawnym wzbogaceniu, którego szczególnym przypadkiem jest nienależne świadczenie. W orzecznictwie utrwalone jest stanowisko, że zobowiązanie do zwrotu nienależnego świadczenia ma charakter bezterminowy. Roszczenia powoda obejmujące okres z ostatnich 10 lat przed dniem wniesienia pozwu, nie uległy zatem przedawnieniu. Jeśli chodzi o roszczenia obejmujące okres sprzed 10 lat przed dniem wniesienia pozwu, to zgodnie z orzeczeniem wydanym w sprawie C-698/18 początek odpowiedniego terminu w zakresie zwrotu kwot nienależnie zapłaconych na podstawie nieuczciwego warunku w umowie zawartej między konsumentem a przedsiębiorcą zaczyna biec od dnia pełnego wykonania umowy, w przypadku gdy można założyć, bez potrzeby weryfikacji, że w tym dniu konsument powinien był powziąć wiedzę o nieuczciwym charakterze spornego warunku, lub w przypadku gdy w odniesieniu do podobnych powództw w prawie krajowym termin ten zaczyna biec od dnia ustalenia przez sąd okoliczności stanowiącej podstawę tych powództw. Powyższe zostało następnie powtórzone w wyroku w sprawie C-19/20. Natomiast w ostatnim z wydanych orzeczeń w sprawie C-776/189 i C-782/19 TSUE wskazał, iż roszczenie konsumenta w zakresie zwrotu świadczeń spełnionych na podstawie nieuczciwego warunku, nie może ulec przedawnieniu.

Odpowiednie składki ubezpieczeniowe były świadczone na podstawie umowy kredytowej, która została uznana za nieważną. W takim razie sankcja nieważności umowy rozciąga się również na ocenę podstaw uiszczenia odpowiednich składek, które okazały się świadczeniem nienależnym, tak jak uiszczone raty kredytu. Dlatego na zasądzoną od pozwanego na rzecz powoda sumę złożyły się wyszczególnione przez powoda kwoty 51 290 zł 61 gr (suma kwoty 28 540 zł 73 gr, kwoty 2 128 zł, kwoty 8 155 zł 73 gr, kwoty 3 585 zł, kwoty 8 691 zł 15 gr i kwoty 190 zł) oraz kwoty 19.219,85 CHF. O odsetkach ustawowych za opóźnienie od zasądzonej kwoty rozstrzygnięto na podstawie art. 455 k.c. w związku z art. 481 § 1 i 2 k.c. zgodnie z żądaniem pozwu tj. w odpowiedniej części od dnia 26 kwietnia 2019 roku, czyli od daty wniesienia pozwu, a w odpowiedniej części od dnia 14 maja 2010 roku, tj. od wytoczenia rozszerzonego powództwa.

Z tych wszystkich przyczyn, żądanie powoda co do zapłaty podlega ochronie w całości. Dlatego Sąd orzekł, jak w punkcie II sentencji wyroku.

IV. Podstawa faktyczna i prawna rozstrzygnięcia o kosztach postępowania

O kosztach procesu Sąd orzekł zgodnie z art. 98 k.p.c. uznając, że pozwany przegrał sprawę w całości, w związku z czym powodowi przysługiwał od pozwanego zwrot sumy 14 817 zł tytułem zwrotu kosztów procesu, w tym:

a)  kwotę 1 000 zł tytułem zwrotu uiszczonej opłaty od pozwu;

b)  kwotę 10 800 zł tytułem zwrotu kosztów stanowiących stawkę minimalną wynagrodzenia pełnomocnika procesowego w osobie radcy prawnego;

c)  kwotę 17 zł tytułem zwrotu kosztów opłaty skarbowej od pełnomocnictwa procesowego;

d)  kwotę 3 000 zł tytułem zwrotu kosztów stanowiących uiszczoną zaliczkę na koszty postepowania dowodowego.

Z tych wszystkich przyczyn, żądanie powoda co do zapłaty kosztów procesu podlega ochronie w całości. Dlatego Sąd orzekł, jak w punkcie III sentencji wyroku.