Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 20 stycznia 2022 r.

Sąd Apelacyjny w Katowicach V Wydział Cywilny

w składzie:

po rozpoznaniu w dniu 20 stycznia 2022 r. w Katowicach

na posiedzeniu niejawnym

sprawy z powództwa M. V.

przeciwko Skarbowi Państwa - Dyrektorowi Zakładu Karnego w (...)

o zapłatę

na skutek apelacji powoda

od wyroku Sądu Okręgowego w Gliwicach

z dnia 25 lutego 2020 r., sygn. akt II C 429/18

1.  oddala apelację;

2.  zasądza od powoda na rzecz Skarbu Państwa -Prokuratorii Generalnej Rzeczypospolitej Polskiej kwotę 4.050 (cztery tysiące pięćdziesiąt) złotych tytułem kosztów postępowania apelacyjnego;

3.  przyznaje ze Skarbu Państwa (Sądu Okręgowego w Rybniku) na rzecz adwokata A. M. wynagrodzenie w kwocie 3.321 (trzy tysiące trzysta dwadzieścia jeden) złotych, w tym 621 złotych z tytułu podatku VAT - za pomoc prawną udzieloną powodowi z urzędu w postępowaniu apelacyjnym.

Sygn. akt V ACa 310/20

UZASADNIENIE

Powód M. V. wniósł o zasądzenie od pozwanego Skarbu Państwa Dyrektora Zakładu Karnego w (...) na kwoty 78.000 zł zadośćuczynienia wraz z ustawowymi odsetkami od dnia wniesienia pozwu do dnia zapłaty z tytułu naruszenia jego dóbr osobistych oraz z tytułu warunków w jakich odbywa karę pozbawienia wolności.

W odpowiedzi na pozew Dyrektor Zakładu Karnego Skarb Państwa dyrektor Zakładu Karnego zastępowany przez Prokuratorię Generalną Rzeczypospolitej Polskiej wniósł o oddalenie powództwa.

Zaskarżonym wyrokiem Sąd Okręgowy w Gliwicach oddalił powództwo oraz

przyznał wynagrodzenie pełnomocnikowi za pomoc prawną świadczona powodowi z urzędu.

W wygłoszonym ustnie uzasadnieniu wyroku Sąd pierwszej instancji wskazał na następujące ustalenia faktyczne oraz ich ocenę prawną:

Ustalono, że w dniu 1 czerwca 2018r. miało miejsce zdarzenie, którego uczestnikami był pracownik służby więziennej i powód. Nie dano wiary twierdzeniom powoda jakoby na pytanie skierowane przez niego do jednego z funkcjonariuszy z prośbą o możliwość zwrócenia się do wychowawcy z zapytaniem o zaopatrzenie biurowe, który to wniosek został złożony przez powoda w dniu 30 maja 2018r., funkcjonariusz ten zastawił drzwi do celi uniemożliwiając powrót do niej, a wychowawca chwycił powoda za szyję dusząc i przewracając na podłogę, a następnie do obezwładnienia osadzonego dołączyli inni funkcjonariusze służby więziennej. Powód podnosił, że wykręcono mu między innymi ręce w bardzo bolesny sposób, dusili go poprzez dociskanie kolanem szyi do podłogi. Po zdarzeniu powód zwrócił się do funkcjonariuszy służby więziennej o umożliwienie mu kontaktu z lekarzem celem stosownego zaopatrzenia medycznego i sporządzenia obdukcji doznanych obrażeń, lecz tego kontaktu mu odmówiono. Sąd Okręgowy wskazał, że po opisanym zdarzeniu Dyrektor Zakładu Karnego wszczął postępowanie dyscyplinarne wobec funkcjonariusza, który w nim uczestniczył. Zaznaczono, że niedopełnienie obowiązków stwierdzone wobec funkcjonariusza nie miało nic wspólnego z naruszeniem dóbr osobistych powoda. Podano, że funkcjonariusz zachował się nieregulaminowo i powinien być ukarany ale wobec małej szkodliwości przewinienia oraz nienagannego przebiegu służby nie został on ukarany. Uznano, że postępowanie dyscyplinarne wobec funkcjonariusza w żadnym zakresie nie dotyczyło bezpośrednio powoda. Wskazano, że gdyby powód chciał dochodzić swojego roszczenia winien był najpierw wnieść do dyrektora zakładu karnego o wszczęcie postępowania dyscyplinarnego i gdyby się nie zgadzał z orzeczeniem mógł wnieść skargę do sędziego penitencjarnego oraz do sądu penitencjarnego. Podkreślono, że istotną dla rozstrzygnięcia sprawy jest ocena realizacji praw osób osadzonych stosownie do przepisów kodeksu karnego wykonawczego oraz do przepisów Rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 26 sierpnia 2003 roku w sprawie sposobu zakresu i trybu sprawowania nadzoru penitencjarnego. Podniesiono, że nadzór nad legalnością i prawidłowością wykonywania kary pozbawienia wolności, czy tymczasowego aresztowania, zatrzymania oraz środka zabezpieczającego związanego z umieszczeniem w zakładzie zamkniętym czy też kar sprawuje Sąd Penitencjarny. Odwołując się do brzmienia art. 34 § 1kodeksu karnego wykonawczego podniesiono, że sędzia penitencjarny uchyla sprzeczną z prawem decyzję dyrektora jednostki penitencjarnej jeśli dotyczy ona osoby pozbawionej wolności i na tę decyzję skazanemu oraz organom określonym w tym przepisie przysługuje skarga do sądu penitencjarnego, w którego okręgu wydano decyzję. Skazany, zgodnie z art. 7 § 1 kodeksu karnego wykonawczego może zaskarżyć do sądu decyzję organu czyli dyrektora jednostki pozwanej z powodu niezgodności z prawem. To sędzia penitencjarny jest podmiotem, który ocenia czy w zakładzie karnym jest prawidłowo ustalany porządek i dyscyplina, w jakich warunkach bytowych przebywał skazany, jaki jest stan opieki medycznej i stan sanitarny. Nadzoruje przestrzeganie przepisów o bezpieczeństwie w zakładzie karnym, w tym również przepisów dotyczących użycia broni, siły fizycznej i środków przymusu bezpośredniego, prawidłowość rozmieszczenia osadzonych w pomieszczeniach niezbędnego dla utrzymania porządku i zapobieżenia wzajemnej demoralizacji, wreszcie stanu zabezpieczenia technicznego i wyposażenia pomieszczeń, w których przebywają osadzeni. Podzielono pogląd wyrażony w wyroku Sądu Apelacyjnego w Katowicach z dnia 9 maja 2017r., sygn. akt V ACa 624/16, że zgodnie z artykułem 7 i 34 kodeksu karnego wykonawczego skazany może zaskarżyć do sędziego penitencjarnego oraz do sądu penitencjarnego decyzje wydane między innymi przez dyrektora zakładu karnego z powodu ich niezgodności z prawem. W tym trybie następuje więc stwierdzenie czy decyzja dyrektora zakładu karnego o pozbawieniu skazanego jakiegoś przysługującego mu uprawnienia była zgodna z prawem, jak również następuje badanie zasadności takiej decyzji, które wydawane są przez dyrektora zakładu karnego i funkcjonariuszy w celu zapewnienia bezpieczeństwa osadzonym i realizacji zadań wychowawczo-resocjalizacyjnych. Realizacja tych zadań ciąży na administracji zakładu karnego. Zaznaczono, że sąd cywilny w sprawie o naruszenie dóbr osobistych skazanego nie może oceniać czy dyrektor zakładu karnego odmawiając przyznania skazanemu określonego w przepisach Kodeksu karnego wychowawczego uprawnienia działał zgodnie z prawem, do tej oceny uprawniony jest tylko i wyłącznie sędzia penitencjarny, w przeciwnym wypadku prowadziłoby to do dwutorowości postępowania.

Podkreślono, że powód w niniejszej sprawie nie wykazał, że kierował odnośnie zdarzenia z dnia 1 czerwca 2018r. skargi, które skończyły się dla niego niekorzystnie, a to z kolei oznacza, że nie legitymuje się on prejudykatem w postaci decyzji sędziego penitencjarnego czy sądu penitencjarnego, w którym stwierdzono by naruszenie przez pozwanego norm postępowania wykonawczego czyli wykazano bezprawność działań pozwanego. Sąd Okręgowy uznał, że wobec braku prejudykatu nie została stwierdzona bezprawności działań pozwanego, które winny być ustalone i wykazane w trybie przepisów kodeksu karnego wykonawczego, co uczyniło żądanie powoda bezpodstawnym.

Apelację od tego wyroku wniósł powód zaskarżając go w części tj. w pkt. 1 i 3 wyrok Sądu Okręgowego w Gliwicach Ośrodek Zamiejscowy w Rybniku Wydział II Cywilny z dnia 25 lutego 2020 roku wydany w sprawie o sygn. akt IIC 429/18 wnosząc o uchylenie zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania Sądowi I instancji, alternatywnie o zmianę zaskarżonego wyroku i zasądzenie od pozwanego na rzecz powoda kwoty 78.000,00 zł tytułem zadośćuczynienia wraz z ustawowymi odsetkami od dnia wniesienia pozwu do dnia zapłaty; zasądzenie kosztów procesu według norm przewidzianych, w tym kosztów nieopłaconej pomocy prawnej świadczonej z urzędu, które to koszty na dzień złożenia przedmiotowego środka zaskarżenia nie zostały uiszczone ani w całości, ani w części.

Zapadłemu orzeczeniu skarżący zarzucił:

- naruszenie przepisu prawa procesowego, a to art. 386 § 4 k.p.c. polegające na ograniczeniu postępowania dowodowego do dowodów niezbędnych z punktu widzenia rozstrzygnięcia wydanego przez Sąd I instancji oraz dokonania oceny prawnej żądania bez ustalenia należytej podstawy faktycznej oraz prawnej, które to ograniczenia ostatecznie skutkowały nierozpoznaniem istoty sprawy;

- naruszenie prawa materialnego, a to art. 417 § 1 k.c. i art. 448 k.c. w zw. z art. 23 i 24 § 1 k.c. poprzez przyjęcie, że nie jest możliwym stwierdzenie zaistnienia wszystkich z koniecznych przesłanek odpowiedzialności pozwanego tj.: bezprawności działania skutkujących powstaniem szkody o charakterze niemajątkowym, podczas gdy ustalenie wszystkich przesłanek odpowiedzialności należy do kognicji sądu orzekającego w przedmiotowej sprawie.

W toku postępowania apelacyjnego uzupełniono postępowanie dowodowe poprzez dopuszczenie dowodów ze skarg i wniosków składanych przez powoda oraz z materiałów postepowania wyjaśniającego dotyczącego zdarzenia z dnia 1 czerwca 2018r.

Sąd Apelacyjny ustalił i zważył, co następuje:

Apelacja powoda nie jest zasadna i dlatego nie mogła odnieść skutku.

Ustalenia faktyczne poczynione w sprawie Sąd Apelacyjny podziela, uzupełniając je o wyniki uzupełniającego postępowania dowodowego przeprowadzonego w postępowaniu apelacyjnym. Uzupełniające postępowanie dowodowe wykazało, że powód złożył 3 skargi do dyrektora Zakładu Karnego w (...)(dwie w dniu 1.06.2018r. i jedną w dniu 5.06.2018r.) Skargi te dotyczyły użycia środków przymusu bezpośredniego w dniu 1 czerwca 2018r. Po rozpatrzeniu tych skarg dyrektor uznał je za bezzasadne wskazując, że podnoszone przez osadzonego zarzuty nie znalazły uzasadnienia w zgromadzonym materiale dowodowym. Powód nie zaskarżył tej decyzji w trybie art. 7 kodeksu karnego wykonawczego (k. 174-211 akt).

Zarzut naruszenia art. 386 § 4 k.p.c. nie zasługuje na uwzględnienie. Brak podstaw do uznania, że nie rozpoznano istoty sprawy. Trafnie podnosi strona pozwana, że do nierozpoznania istoty sprawy dochodzi wówczas, gdy rozstrzygnięcie sądu pierwszej instancji nie odnosi się do tego, co było przedmiotem sprawy, gdy zaniechano zbadania materialnej podstawy żądania albo merytorycznych zarzutów strony, bezpodstawnie przyjmując, że istnieje przesłanka materialnoprawna lub procesowa unicestwiająca roszczenie. W rozpoznawanej sprawie sytuacja taka nie miała miejsca. Postępowanie dowodowe przeprowadzone przez Sąd Okręgowy zostało uzupełnione przez Sąd Apelacyjny – jako sąd merytoryczny – co skutkowało poczynieniem ustaleń zakresie umożliwiającym kompleksową ocenę roszczeń powoda. Wbrew twierdzeniom strony skarżącej roszczenie powoda o zasądzenie zadośćuczynienia za naruszenie jego dóbr osobistych na skutek zdarzenia, które miało miejsce w dniu 1 czerwca 2018r. z udziałem pracownika służby więziennej i powoda- zostało rozpoznane merytorycznie.

Zarzut naruszenia art. 417 § 1 k.c. i art. 448 k.c. w zw. z art. 23 i 24 § 1 k.c. nie jest zasadny.

Jak wynika z ustaleń faktycznych powód nie wykazał aby doszło do bezprawnego użycia przez funkcjonariuszy Służby Więziennej w stosunku do niego środków przymusu bezpośredniego. Zdarzenie z dnia 1 czerwca 2018r. było przedmiotem skarg osadzonego. Dyrektor jednostki penitencjarnej po przeprowadzeniu postępowania wyjaśniającego skargi te uznał za bezzasadne. Osadzony nie zaskarżył tej decyzji w trybie art. 7 kodeksu karnego wykonawczego Zaskarżeniu w trybie powołanego przepisu podlegają decyzje organów postępowania wykonawczego wymienione w art. 2 pkt 3–6 i 10 kodeksu karnego wykonawczego. Zasadnie wskazano, że to do kompetencji sędziego penitencjarnego należy ocena przestrzegania przepisów o bezpieczeństwie w zakładzie karnym, w tym przepisów dotyczących użycia broni, siły fizycznej i środków przymusu bezpośredniego.

Naruszenie dobra osobistego i bezprawność działania sprawcy są kategoriami samodzielnymi, niezależnymi od siebie i podlegającymi odrębnej kwalifikacji prawnej (wyrok SN z 19.12.2002r., II CKN 167/01), a ustalenie naruszenia (skutku) należy oddzielić od oceny bezprawności (działania). W razie dochodzenia ochrony dóbr osobistych środkami niemajątkowymi znaczenie prawne mają wyłącznie fakty naruszenia dobra osobistego oraz braku bezprawności działania, które spowodowało to naruszenie. Statusu faktu w rozumieniu art. 6 k.c. nie ma natomiast bezprawność działania sprawcy rozumiana jako przesłanka odrębna od naruszenia dobra osobistego. W rozpoznawanej sprawie trzeba jednak mieć na względzie okoliczność, że powód wywodzi roszczenie ze zdarzenia, które związane było ze sposobem zastosowania wobec niego środków przymusu bezpośredniego przez funkcjonariuszy służby więziennej – w czasie odbywania kary pozbawienia wolności. Jak wyżej wskazano nadzór nad prawidłowością realizowania kary pozbawienia wolności sprawuje sąd penitencjarny. Trafnie przyjęto, że koniecznym było wyczerpanie przez powoda procedury określonej w art. 7 kodeksu karnego wykonawczego.

Brak zaskarżenia przez powoda decyzji dyrektora jednostki penitencjarnej zwalniało Sąd pierwszej instancji od czynienia ustaleń odnoszących się do przesłanek odpowiedzialności strony pozwanej

Dodatkowo wskazania wymaga, iż przy ochronie majątkowej dóbr osobistych zgodnie z art. 24 § 1 k. c. w zw. z art. 6 k.c. ciężar udowodnienia okoliczności faktycznych, z których wywodzone jest roszczenie spoczywa na stronie powodowej. Jeśli więc powód wywodzi z określonych twierdzeń skutki prawne, to jest on zobowiązany je udowodnić. W niniejszej sprawie powód nie dowiódł istnienia podnoszonych przez niego okoliczności, na potwierdzenie swoich zeznań nie przedłożył żadnych wiarygodnych dokumentów i innych dowodów.

Mając to wszystko na uwadze apelacja powoda jako pozbawiona uzasadnionych podstaw prawnych nie mogła odnieść skutku.

W tym stanie rzeczy, na podstawie art. 385 k.p.c. orzeczono, jak na wstępie.

O kosztach postępowania apelacyjnego postanowiono na podstawie art. 98 k.p.c. zgodnie z zasadę finansowej odpowiedzialności stron za wynik procesu

Koszty postępowania apelacyjnego od powoda na rzecz Skarbu Państwa - Prokuratorii Rzeczypospolitej Polskiej przyznano na podstawie art. 32 ust. 3 ustawy z dnia 15 grudnia 2016r. o Prokuratorii Generalnej Rzeczypospolitej Polskiej (Dz. U. 2016 poz. 2261 ze zm.).

Wysokość stawki wynagrodzenia określono na podstawie § 2 pkt. 6 w związku z § 10 ust. 1 pkt. 2 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 października 2015 r. w sprawie opłat za czynności adwokackie (Dz .U. z 2015r. poz. 1800 ze zm.).

SSA Irena Piotrowska