Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

UZASADNIENIE

Powód L. P. w pozwie przeciwko K. O. domagał się zasądzenia od pozwanej kwoty 12 048,81 zł z odsetkami ustawowymi za opóźnienie od dnia 21 września 2018 r. do dnia zapłaty, a ponadto kosztów procesu według norm przepisanych.

Uzasadniając pozew podał, że zapłaty dochodzi na podstawie wystawionego przez pozwaną weksla zabezpieczającego jego wierzytelność z tytułu szkody wyrządzonej mu na skutek nienależytego wykonania przez pozwaną zobowiązania z umowy najmu, tj. przywrócenia lokalu do stanu poprzedniego (obejmującej szacunkowe koszty remontu w kwocie 14 381,81 zł, pomniejszone o podlegającą zwrotowi kaucję zabezpieczającą w kwocie 2 333 zł).

Nakazem zapłaty w postępowaniu nakazowym z dnia 22 listopada 2018 r. Sąd Rejonowy orzekł zgodnie z żądaniem pozwu, obciążając pozwaną kosztami procesu w kwocie 2 492 zł.

W zarzutach od nakazu zapłaty pozwana zaskarżyła nakaz zapłaty w całości, domagając się oddalenia powództwa na koszt strony powodowej.

Pozwana podniosła zarzut braku zobowiązania po stronie powoda, twierdząc, że większość uszkodzeń spowodowanych było jego naturalną eksploatacją przez najemcę (pozwaną), która wynajmowała go w latach 2009 – 2018. Wynajmujący (powód) powinien się z tym liczyć, zwłaszcza że czerpał w tym czasie pożytki z najmu. Nadto kosztorys przedstawiony przez powoda odbiega od protokołu zdawczo-odbiorczego. Zdaniem pozwanej kwota kaucji zaspokoiła w całości roszczenie powoda z tytułu ww. uszkodzeń.

Wyrokiem z dnia 30 października 2020 r. Sąd Rejonowy w Bydgoszczy utrzymał w mocy nakaz zapłaty w postępowaniu nakazowym z dnia 22 listopada 2018 r. oraz zasądził od pozwanej na rzecz powoda dalszą kwotę 1 200 zł tytułem zwrotu kosztów procesu.

Zarządzeniem Prezesa Sądu Rejonowego w Bydgoszczy z dnia 21 października 2021 r. zawiadomiono stronę pozwaną o niemożności sporządzenia uzasadnienia ww. wyroku.

Apelację od tego wyroku wniosła pozwana, zaskarżając go w całości. Zaskarżonemu wyrokowi zarzuciła:

1.  nieważność postępowania z uwagi na pozbawienie strony pozwanej możności obrony swoich praw (art. 379 pkt 5 k.p.c.) poprzez naruszenie:

-

art. 156 k.p.c. poprzez nieodroczenie rozprawy pomimo złożenia przez tą stronę uzasadnionego wniosku o odroczenie, a w konsekwencji uniemożliwienie przedstawienia swojego stanowiska na rozprawie i wyjaśnienia istotnych dla sprawy okoliczności w związku ze skierowaniem sprawy przez Sąd pierwszej instancji na posiedzenie niejawne,

-

art. 148 § 1 k.p.c. poprzez skierowanie sprawy na posiedzenie niejawne pomimo braku istnienia przesłanek ustawowych umożliwiających rozpoznanie sprawy bez rozprawy,

-

art. 224 § 1 k.p.c. poprzez niedoręczenie pozwanej postanowienia z dnia 30 października 2020 r. dotyczącego pominięcia zawnioskowanego przez nią dowodu z zeznań świadka P. B. oraz przeprowadzenia dowodu z dokumentów przedstawionych przez powoda w pismach z dnia 10 i 20 lipca 2020 r., co w konsekwencji spowodowało brak możliwości złożenia przez stronę pozwaną innych dowodów lub zmiany tezy dowodowej co do zawnioskowanego dowodu, a także zajęcia stanowiska (wypowiedzenia się) co do dowodów przedstawionych przez powoda przed wydaniem orzeczenia kończącego;

2.  naruszenie przepisów postępowania tj.:

-

art. 328 § 2 k.p.c. w zw. z art. 11 ust. 1 pkt 2 w ustawy z dnia 4 lipca 2019 o zmianie ustawy - Kodeks postępowania cywilnego oraz niektórych innych ustaw – poprzez brak uzasadnienia, co w konsekwencji uniemożliwia zweryfikowanie prawidłowości orzeczenia oraz przedstawienia w pełni właściwych zarzutów w środku zaskarżenia,

-

art. 217 § 2 i 3 oraz art. 227 k.p.c. w zw. z art. 11 ust. 1 pkt 2 w ustawy z dnia 4 lipca 2019 o zmianie ustawy - Kodeks postępowania cywilnego oraz niektórych innych ustaw – poprzez pominięcie dowodu z zeznań świadka P. B., pomimo że dowód ten miał istotne znaczenie dla rozstrzygnięcia sprawy, a ponadto nie był wnioskiem spóźnionym,

-

art. 299 w zw. z art. 232 zd. 2 k.p.c. poprzez nieprzeprowadzenie dowodu z przesłuchania strony pozwanej, pomimo, że dowody zgromadzone w sprawie nie wyjaśniały wszystkich istotnych dla rozstrzygnięcia sprawy okoliczności, a więc taki dowód powinien być przeprowadzony nawet jeśli nie został zawnioskowany przez stronę uwagi na możliwość na przeprowadzenia dowodu z urzędu,

-

art. 233 § 1 k.p.c. poprzez błędną wykładnię dowodu z dokumentu – „Kosztorys inwestorski” i w konsekwencji uznaniu, że wynika z niego fakt poniesienia przez powoda szkody oraz jej wysokość, podczas gdy prace wskazane w kosztorysie wychodziły poza zakres prac, które ewentualnie byłyby konieczne do wykonania przez pozwaną na podstawie protokołu odbioru z dnia 19 lipca 2019 r., a więc pozwana nie była zobowiązana do ich wykonania i nie powinna być obciążany ich kosztami,

-

art. 233 § 1 k.p.c. poprzez błędną ocenę dowodu z dokumentów przedstawionych przez powoda, tj. faktur załączonych do pisma z dnia 20 lipca 2020 r. i w konsekwencji uznanie, że wynika z nich fakt poniesienia przez powoda szkody oraz jej wysokość, pomimo, że w ocenie skarżącej z faktur tych nie wynika, że materiały zakupione przez powoda były użyte do wykonania remontu w przedmiotowym lokalu w celu przywrócenia jego stanu zgodnie z umową najmu, a ponadto z faktur VAT (...) wynika, że przedstawiają one koszty remontu mieszkalnego a nie lokalu użytkowego, a więc dotyczą one prac, których kosztami nie mogła być obciążona pozwana

a w konsekwencji powyższego – sprzeczność istotnych ustaleń Sądu pierwszej instancji z materiałem dowodowym zebranym w sprawie poprzez:

-

błędne ustalenie, że roszczenie powoda jest uzasadnione zarówno co do zasady jak i wysokości,

-

pominięcie przy ustaleniu stanu faktycznego treści protokołu zdawczo – odbiorczego z dnia 19 lipca 2018 r. w zakresie wskazanych w tym dokumencie „usterek” w przekazywanym lokalu oraz uwag pozwanej.

Wskazując na to pozwana wniosła o uchylenie zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania Sądowi pierwszej instancji, ewentualnie jego zmianę polegającą na uchyleniu wydanego nakazu zapłaty i zasądzeniu od powoda na rzecz pozwanej kosztów procesu według norm przepisanych.

W odpowiedzi na apelację powód wniósł o jej oddalenie oraz zasądzenie od pozwanej kosztów postępowania apelacyjnego według norm przepisanych.

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

Apelacja pozwanej zasługiwała na uwzględnienie, skutkując koniecznością uchylenia zaskarżonego wyroku, gdyż – zdaniem Sądu odwoławczego – został on wydany w warunkach nieważności postępowania, z powodu pozbawienia tej strony możliwości obrony jej praw (art. 379 pkt 5 k.p.c.).

Zgodnie z treścią art. 378 § 1 k.p.c. sąd drugiej instancji w granicach zaskarżenia bierze z urzędu pod uwagę nieważność postępowania. Przypadek taki zachodzi w sytuacji, gdy na skutek naruszenia przepisów procedury, strona, wbrew swojej woli, zostaje faktycznie pozbawiona możliwości działania w postępowaniu lub jego istotnej części, jeżeli skutków tego uchybienia nie można było usunąć przed wydaniem orzeczenia w danej instancji i to bez względu na to, czy takie działanie strony mogłoby mieć znaczenie dla rozstrzygnięcia (por. wyroki Sądu Najwyższego z dnia 15 lipca 2010 r., IV CSK 84/10, LEX nr 621352; z dnia 10 grudnia 2009 r., III CSK 86/09, LEX nr 610166; z dnia 4 marca 2009 r., IV CSK 468/08, LEX nr 515415, a także postanowienia tego Sądu z dnia 25 marca 2014 r., I PR 291/13, LEX nr 1455814 i z dnia 31 stycznia 2018 r., I CZ 3/18, LEX nr 2449301).

Należy wskazać, że zaskarżony wyrok został wydany na posiedzeniu niejawnym w dniu 30 października 2020 r., przy czym także na tymże posiedzeniu Sąd Rejonowy wydał postanowienie o pominięciu dowodu z zeznań świadka P. B. (zawnioskowanego przez pozwaną – zob. k. 164 v. i 275 akt), przeprowadzeniu dowodu z dokumentów (m.in. zawnioskowanych przez powoda w piśmie z dnia 20 lipca 2020 r. – zob. k. 202-211 akt) oraz o zamknięciu rozprawy (postanowienie z dnia 30.10.2020 r. – k. 277 akt).

Zaznaczyć przy tym trzeba, że w aktach sprawy brak jest dowodu doręczenia pozwanej – która nie była wówczas reprezentowana przez profesjonalnego pełnomocnika procesowego – odpisu ww. pisma powoda z dnia 20 lipca 2020 r. z wnioskami dowodowymi (w postaci faktur VAT - zgłoszonymi na okoliczność: części kosztu materiałów i robocizny, poniesionego przez powoda tytułem wykonania remontu w przedmiotowym lokalu - w łącznej wysokości co najmniej 18 686,01 zł – zob. k. 201 akt). Obowiązek dokonania przez Sąd doręczenia pozwanej odpisów tego pisma oraz załączników wynikał z art. 128 § 1 i 131 § 1 k.p.c.

Niezależnie od powyższego pozwana – w odpowiedzi na wydane przez Przewodniczącego w Sądzie pierwszej instancji zarządzenie z dnia 13 lipca 2020 r. wzywające strony do przedstawienia stanowiska na piśmie przed zamknięciem rozprawy i wydaniem orzeczenia kończącego na posiedzeniu niejawnym (art. 15zzs ² ustawy z dnia 2 marca 2020 o szczególnych rozwiązaniach związanych z zapobieganiem, przeciwdziałaniem i zwalczaniem COVID-19, innych chorób zakaźnych oraz wywołanych nimi sytuacji kryzysowych; tekst jedn.: Dz.U. z 2020, poz. 1842 ze zm.) – w piśmie z dnia 12 sierpnia 2020 r. zwróciła uwagę Sądowi na fakt nierozpoznania jej wniosku o przesłuchanie świadka P. B. (zarządzenie – k. 194, pismo z dnia 12.08.2020 r. – k. 275, uprzednio złożony ww. wniosek dowodowy w piśmie z dnia 26.09.2019 r. – k. 164v. akt).

Wystarczy wskazać, że skierowanie sprawy do rozpoznania na posiedzeniu niejawnym na tej podstawie – co wynika wprost z ww. przepisu tej ustawy – mogło nastąpić wyłącznie gdyby postępowanie dowodowe w sprawie zostało przeprowadzone w całości. W piśmie z dnia 6 lipca 2020 r., a więc jeszcze przed skierowaniem przedmiotowej sprawy na posiedzenie niejawne, pozwana wskazywała, że chce czynnie uczestniczyć w postępowaniu poprzez udział w rozprawie ( zob. k. 187 akt).

Na tym tle należy więc wskazać, że aktualny pozostaje utrwalony już w orzecznictwie Sądu Najwyższego pogląd, zgodnie z którym sąd rozpoznając sprawę na posiedzeniu niejawnym i wydając postanowienia dowodowe, w razie oddalenia (pominięcia) niektórych wniosków dowodowych, powinien przed wydaniem wyroku na posiedzeniu niejawnym doręczyć stronom odpis tego postanowienia w celu umożliwienia stronie, której wnioski dowodowe zostały oddalone, wypowiedzenia się w przedmiocie wyników postępowania dowodowego, zgodnie z art. 224 § 1 in fine k.p.c. W przeciwnym razie dochodzi do nieważności postępowania na podstawie art. 379 pkt 5 k.p.c. przez pozbawienie strony, której wnioski dowodowe zostały oddalone i w efekcie zapadł niekorzystny dla niej wyrok, możliwości obrony praw (zob. postanowienia SN z dnia 13 grudnia 2018 r., V CZ 85/18, LEX nr 2618490; 12 lutego 2020 r., II UZ 2/20, LEX nr 3061950; 30 września 2020 r., I CZ 26/20, LEX nr 3082399, a także wyrok z dnia 15 grudnia 2020 r., III UK 380/19, LEX nr 3150231).

Pominięcie dowodu może mieć miejsce jedynie wówczas, gdy okoliczności faktyczne zostały wyjaśnione zgodnie z twierdzeniami strony wnioskującej o przeprowadzenie określonego dowodu (por. wyroki Sądu Najwyższego z dnia 26 września 1966 r., II CR 314/66, OSNCP 1967, Nr 2, poz. 39 i 27 czerwca 2014 r., I CSK 497/13, LEX nr 1521311). Przepisy o rozpoznaniu sprawy na posiedzeniu niejawnym nie wyłączają uprawnień stron, określonych w powołanym art. 224 § 1 in fine k.p.c.

W rozpoznawanej sprawie Sąd pierwszej instancji, postanowienie dowodowe, w którym oddalił wniosek dowodowy strony pozwanej, wydał tuż przed wyrokiem, którym rozstrzygnięto o uwzględnieniu w całości powództwa. Nadto tym samym postanowieniem, na wniosek strony przeciwnej, Sąd ten dopuścił dowody z dokumentów, co do istotności których dla rozstrzygnięcia, pozwana nie mogła de facto wypowiedzieć się przed zamknięciem rozprawy. W takim przepadku strona, w rezultacie zamknięcia rozprawy przed rzeczywistym zakończeniem postępowania dowodowego, została pozbawiona możliwości obrony swych praw, co skutkowało nieważnością postępowania w myśl art. 379 pkt 5 k.p.c. (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 13 września 2012 r., V CSK 381/11, OSNC-ZD 2013, nr B, poz. 43).

Niezależnie od powyższego w sprawie zachodzi inna jeszcze przesłanka wydania orzeczenia kasatoryjnego. Nie zostało w niej bowiem – z uwagi na długotrwałą nieobecność sędziego referenta ( zob. k. 292 akt) – sporządzone uzasadnienie zaskarżonego wyroku (art. 331 § 4 k.p.c.).

Gdy pisemne uzasadnienie wyroku nie zostaje sporządzone, należy ocenić czy jest możliwe odtworzenie rozumowania sądu, który wydał rozstrzygnięcie (zob. np. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 29 marca 2006 r., II PK 163/05, OSNP 2007 nr 5-6, poz. 71). Przypadek w którym nie doszło również do przedstawienia stronom – na posiedzeniu jawnym – ustnych motywów wyroku (art. 326 § 3 i 4 k.p.c.) może być rozpatrywany jako nierozpoznanie istoty sprawy, co także stanowi podstawę uchylenia wyroku i przekazania sprawy do ponownego rozpoznania (art. 386 § 4 k.p.c.). W takim przypadku może bowiem okazać się niemożliwe ustalenie, w jaki sposób i z jaką argumentacją sprawa została rozpoznana (zob. uzasadnienie postanowienia Sądu Najwyższego z dnia 16 grudnia 2020 r., I PZ 6/20, LEX nr 3159981). W niniejszej sprawie – biorąc pod uwagę treść wskazanych wyżej decyzji dowodowych (pozytywnych oraz negatywnych), brak jest jakichkolwiek danych pozwalających prześledzić tok rozumowania Sądu pierwszej instancji. W tym stanie rzeczy nie jest możliwe dokonywanie obecnie, po raz pierwszy przez Sąd odwoławczy, ustaleń faktycznych istotnych dla rozstrzygnięcia, to zaś czyni koniecznym uchylenie wyroku Sądu Rejonowego z uwagi na obowiązek respektowania konstytucyjnej zasady dwuinstancyjności postępowania (zob. postanowienia Sądu Najwyższego z dnia 5 grudnia 2012 r., I CZ 168/12, OSNC 2013, nr 5, poz. 68 oraz z dnia 20 lutego 2015 r., V CZ 119/14, LEX nr 1661943).

Chociaż więc w orzecznictwie przyjmuje się, że nieusuwalny brak uzasadnienia wyroku co do zasady nie stanowi przeszkody do rozpoznania sprawy na skutek apelacji wniesionej od tego wyroku, skoro sąd drugiej instancji, kontrolując prawidłowość zaskarżonego orzeczenia, pełni również funkcję sądu merytorycznego, który w zasadzie może rozpoznać sprawę od początku, uzupełnić materiał dowodowy lub powtórzyć już przeprowadzone dowody. W każdym jednak przypadku sąd ten powinien jednak ocenić czy brak pełnych informacji o przyjętych przez sąd podstawach rozstrzygnięcia, faktycznej i prawnej, oraz o podstawie dowodowej (por. art. 327 ¹ § 1 k.p.c.), nie uniemożliwia stronie zajęcia stanowiska co do trafności rozstrzygnięcia, ograniczając jej prawo do rozpoznania sprawy w drugiej instancji, a także czy w sprawie nie zachodzi nieważność postępowania (tak Sąd Najwyższy w uzasadnieniu uchwały z dnia 9 lutego 2000 r., III CZP 38/99, OSNC 2000 nr 7-8, poz. 126).

Mając to uwadze Sąd Okręgowy na podstawie art. 386 § 2 i 4 k.p.c. uchylił zaskarżony wyrok, zniósł postępowanie w zakresie dotkniętym nieważnością i przekazał sprawę Sądowi Rejonowemu do ponownego rozpoznania, pozostawiając temu Sądowi rozstrzygnięcie o kosztach instancji odwoławczej (art. 108 § 2 k.p.c.). Ocena pozostałych zarzutów apelacji jest w tej sytuacji przedwczesna (por. postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 14 kwietnia 2016 r., IV CSK 412/15, LEX nr 2044488).

Na oryginale właściwy podpis