Pełny tekst orzeczenia

Przewodniczący

SSA Brandeta Hryniewicka

Sędziowie

SSA Janusz Sulima (spr.)

SSA Jerzy Szczurewski

Protokolant

Agnieszka Wądołkowska

Formularz UK 2

Sygnatura akt

II AKa 165/21

Załącznik dołącza się w każdym przypadku. Podać liczbę załączników:

2

1. CZĘŚĆ WSTĘPNA

1.1. Oznaczenie wyroku sądu pierwszej instancji

wyrok Sądu Okręgowego z dnia 17 maja 2021 r., sygn. akt 228/20

1.2. Podmiot wnoszący apelację

oskarżyciel publiczny albo prokurator w sprawie o wydanie wyroku łącznego

oskarżyciel posiłkowy

oskarżyciel prywatny

obrońca

oskarżony albo skazany w sprawie o wydanie wyroku łącznego

inny

1.3. Granice zaskarżenia

1.3.1. Kierunek i zakres zaskarżenia

na korzyść

na niekorzyść

w całości

w części

co do winy

co do kary

co do środka karnego lub innego rozstrzygnięcia albo ustalenia

1.3.2. Podniesione zarzuty

Zaznaczyć zarzuty wskazane przez strony w apelacji

art. 438 pkt 1 k.p.k. – obraza przepisów prawa materialnego w zakresie kwalifikacji prawnej czynu przypisanego oskarżonemu

art. 438 pkt 1a k.p.k. – obraza przepisów prawa materialnego w innym wypadku niż wskazany w art. 438 pkt 1 k.p.k., chyba że pomimo błędnej podstawy prawnej orzeczenie odpowiada prawu

art. 438 pkt 2 k.p.k. – obraza przepisów postępowania, jeżeli mogła ona mieć wpływ na treść orzeczenia

art. 438 pkt 3 k.p.k. – błąd w ustaleniach faktycznych przyjętych za podstawę orzeczenia, jeżeli mógł on mieć wpływ na treść tego orzeczenia

art. 438 pkt 4 k.p.k. – rażąca niewspółmierność kary, środka karnego, nawiązki lub niesłusznego

zastosowania albo niezastosowania środka zabezpieczającego, przepadku lub innego środka

art. 439 k.p.k.

brak zarzutów

1.4. Wnioski

uchylenie

zmiana

2. USTALENIE FAKTÓW W ZWIĄZKU Z DOWODAMI
PRZEPROWADZONYMI PRZEZ SĄD ODWOŁAWCZY

2.1. Ustalenie faktów

2.1.1. Fakty uznane za udowodnione

Lp.

Oskarżony

Fakt oraz czyn, do którego fakt się odnosi

Dowód

Numer karty

2.1.2. Fakty uznane za nieudowodnione

Lp.

Oskarżony

Fakt oraz czyn, do którego fakt się odnosi

Dowód

Numer karty

2.2. Ocena dowodów

2.2.1. Dowody będące podstawą ustalenia faktów

Lp. faktu

z pkt 2.1.1

Dowód

Zwięźle o powodach uznania dowodu

2.2.2. Dowody nieuwzględnione przy ustaleniu faktów (dowody, które sąd uznał za niewiarygodne oraz niemające

znaczenia dla ustalenia faktów)

Lp. faktu

z pkt 2.1.1

albo 2.1.2

Dowód

Zwięźle o powodach nieuwzględnienia dowodu

3. STANOWISKO SĄDU ODWOŁAWCZEGO WOBEC ZGŁOSZONYCH

ZARZUTÓW I WNIOSKÓW

Lp.

Zarzut

I

apelacja pełnomocnika wnioskodawców:

1. obrazę przepisów postępowania, która mogła mieć wpływ na treść orzeczenia, tj. art. 3 k.p.c. oraz art. 232 k.p.c. w związku z art. 558 k.p.k. poprzez błędne uznanie przez Sąd, że nie zostało wykazane, iż K. K. (1) poniósł szkodę w związku z pozbawieniem go wolności od stycznia 1945 roku do stycznia 1946 roku w zakresie dochodzonych we wniosku kwot, na skutek uniemożliwienia poszkodowanemu wykonywania pracy zarobowej na gospodarstwie rolnym, tym samym błędne oddalenie wniosku o odszkodowanie w pełnym zakresie,

2.obrazę przepisów postępowania, która mogła mieć wpływ na treść orzeczenia, tj. art. 322 k.p.c. w związku z art. 558 k.p.k. poprzez nierozważenie wszystkich okoliczności sprawy w zakresie pełnej kwoty odszkodowania uwzględniającej rzeczywistą stratę w gospodarstwie rolnym, w sytuacji braku możliwości ścisłego udowodnienia przez wnioskodawcę szkody poniesionej w związku z prowadzeniem gospodarstwa rolnego, tj. z prowadzenia, którego K. K. (1) czerpał realne dochody,

3.obrazę przepisów postępowania, która mogła mieć wpływ na treść orzeczenia, tj. art. 410 k.p.k. poprzez:

• pominięcie w trakcie orzekania o wysokości zadośćuczynienia i niedocenienie w sposób szczególny okoliczności, iż K. K. (1) na skutek pozbawienia go wolności od stycznia 1945 roku do stycznia 1946 roku doznał wyjątkowych cierpień w postaci rozłąki z rodziną trudnych warunków transportu i wywiezienia do obozu w S., trwałych uszczerbków na zdrowiu, oczywistej niesłuszności pozbawienia wolności, stresu i warunków izolacji i faktycznej skali maltretowania,

• zasądzenie niewspółmiernie niskiej kwoty zadośćuczynienia, nieadekwatnej do całokształtu okoliczności niniejszej sprawy, tj. do rozmiaru krzywd i cierpień doznanych przez ojca wnioskodawców, ich intensywności i nieodwracalnego charakteru,

4. obrazę przepisów postępowania, która mogła mieć wpływ na treść orzeczenia, tj. art. 7 k.p.k. poprzez dowolną ocenę dowodów i wyciągnięcie z materiału dowodowego zgromadzonego w sprawie wniosków sprzecznych z zasadami prawidłowego rozumowania, doświadczenia życiowego i wskazaniami wiedzy tj.

• uznanie, iż ojciec wnioskodawców K. K. (1) nie poniósł szkody wynikającej z kwot związanych z prowadzeniem gospodarstwa rolnego w dochodzonym zakresie, gdyż zdaniem Sądu pracował on w gospodarstwie rolnym ojca W. K. i pokrzywdzony nie otrzymywał stałego wynagrodzenia, podczas gdy szkody te pozostają w normalnym związku przyczynowo-skutkowym z przedmiotową izolacją

• uznanie, że zadośćuczynienie w kwocie po 125.000,00 zł na rzecz każdego z wnioskodawców spełnia cel i wymogi określone art. 8 ust. 1 w zw. z art. 8 ust. 2a ustawy z dnia 23 lutego 1991 r. o uznaniu za nieważne orzeczeń wydanych wobec osób represjonowanych za działalność na rzecz niepodległego bytu Państwa Polskiego (ustawa lutowa) w przypadku krzywd K. K. (1), w związku z podejmowaniem przez niego działalności na rzecz niepodległego bytu Państwa Polskiego,

5. obrazę przepisów prawa materialnego, tj.

• art. 445 § 1 k.c. w zw. z art. 445 § 2 k.c. oraz art. 448 k.c., w zbiegu z art. 8 ust. 1 w zw. z art. 8 ust. 2a ustawy lutowej, poprzez błędne przyjęcie, że kwota zadośćuczynienia w wysokości 500.000,00 zł jest kwotą odpowiednią w przypadku krzywd K. K. (1), podczas gdy wskazane w postępowaniu dowodowym okoliczności dotyczące warunków odbywania tej przymusowej izolacji uzasadniają zasądzenie dalszej, dochodzonej w niniejszym postępowaniu sumy, tj. 1.950.508,12 zł jako sumy służącej wyrównaniu odniesionych przez K. K. (1) krzywd,

• art. 8 ust. 2a ust. 1 ustawy lutowej w zw. art. 322 k.p.c., które miało istotny wpływ na treść wydanego wyroku, polegające na jego niewłaściwym zastosowaniu skutkującym brakiem zasądzenia przez sąd okręgowy kwoty odszkodowania z tytułu prac przymusowych, pomimo wykazania podstaw do jego zasądzenia.

6.błąd w ustaleniach faktycznych przyjętych za podstawę wyroku, mający wpływ na treść orzeczenia, polegający na niedostatecznym ustaleniu rozmiaru krzywdy

K. K. (1), a w konsekwencji niewzięciu pod uwagę wszystkich okoliczności mających wpływ na wymiar krzywdy, w tym takich zdarzeń, które potęgowały jego krzywdę fizyczną i psychiczną tj. niedocenienie w odpowiednim stopniu skali katowania ojca wnioskodawców w wyniku wywiezienia go do ZSRR w styczniu 1945 r., podczas gdy względy merytoryczne i racjonalne wskazują iż nieuzasadniona jest ocena Sądu ocena represji doznanych przez ojca wnioskodawców, w tym katorżniczej pracy, na zasadzie przyjęcia braku podstaw zadośćuczynienia wykazanych przez pełnomocnika wnioskodawców jako wyróżniających sytuację K. K. (1);

7. obrazę przepisów postępowania, która mogła mieć wpływ na treść orzeczenia, tj.:

- art. 413 § 1 pkt 5 k.p.k. polegające na niedopełnieniu przez Sąd Okręgowy w Ostrołęce, obowiązku zawarcia w wyroku wszystkich wymaganych rozstrzygnięć oraz uchybieniu wymogowi dokładnego określenia w wyroku ww. rozstrzygnięć co do dalszej części dochodzonego przez wnioskodawców roszczenia, tj. polegające na zasadniczej sprzeczności między częścią dyspozytywną wyroku sądu odwoławczego, w której orzeczono wobec wnioskodawców przedmiotowe kwoty zadośćuczynienia i odszkodowania bez odniesienia się do rozstrzygnięcia co do dalej dochodzonej kwoty z tytułu zadośćuczynienia i odszkodowania, a jego uzasadnieniem, z którego lakonicznie wynika, iż brak podstaw, by kwotę zadośćuczynienia (z pominięciem odszkodowania) określić na poziomie jak domagają się wnioskodawcy,

apelacja prokuratora:

błąd w ustaleniach faktycznych, mający wpływ na treść orzeczenia, polegający na uznaniu, że kwota 500.000 zł jest adekwatna do rozmiaru krzywd i cierpień, jakich doznał K. K. (1) i zasądzeniu od Skarbu Państwa na rzecz wnioskodawców A. K., M. G., Z. K. oraz C. K. zadośćuczynienia w kwocie po 125.000 złotych, podczas gdy rekompensata ta w rzeczywistości jest wygórowana w stopniu znacznym, co powoduje w konsekwencji, że stała się źródłem nadmiernego, nieuzasadnionego wzbogacenia wnioskodawców, w sposób nieadekwatny do jej wysokości odnosi się do doznanych krzywd oraz pozostaje w nieodpowiednich proporcjach do zasobów społeczeństwa i zdaje się przekraczać jego możliwości finansowe.

zasadny

częściowo zasadny

niezasadny

Zwięźle o powodach uznania zarzutu za zasadny, częściowo zasadny albo niezasadny

Odnośnie apelacji pełnomocnika wnioskodawców:

Ad. 1 i 2

Brak jest jakichkolwiek podstaw faktycznych do zasądzenia na rzecz wnioskodawców wyższego odszkodowania, aniżeli uczynił to Sąd pierwszej instancji. Nie ma też podstaw prawnych do zasądzenia odszkodowania za wykonywanie przez oskarżonego pracy przymusowej. Słusznie bowiem Sąd pierwszej instancji posłużył się metodą dyferencyjną przy ustalaniu istnienia i wysokości odszkodowania. Zgodnie z ta metodą wysokość szkody stanowi różnicę między rzeczywistym stanem dóbr poszkodowanego z chwili dokonywania ustaleń a stanem hipotetycznym, jaki by istniał gdyby do zdarzenia sprawczego nie doszło (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 15 października 2020 roku, II KK 16/20, LEX nr 30971679). Zgodnie z art. 361 §2 k.c. szkoda polega na stracie, którą poszkodowany poniósł oraz na utracie korzyści, które mógłby uzyskać, gdyby zdarzenia wywołującego szkodę nie było.

Pełnomocnik wnioskodawców nie zakwestionował ustaleń Sądu Okręgowego, że K. K. (1) przed pozbawieniem go wolności z powodu działalności na rzecz niepodległego bytu Państwa Polskiego nie był właścicielem gospodarstwa rolnego. Właścicielem gospodarstwa rolnego, w którym pracował K. K. (1), był jego ojciec – W. K.. Możliwe jest, że w tamtym czasie K. K. (1), pracując na gospodarstwie rolnym, nie otrzymywał żadnego pieniężnego wynagrodzenia. Gospodarstwo to stanowiło zapewne źródło wspólnego utrzymania rodziny K.. Nie wydaje się, żeby ojciec K. K. (1) dzielił się ze swoimi dziećmi środkami pieniężnym uzyskiwanymi ze sprzedaży płodów rolnych.

Słusznie zatem Sąd pierwszej instancji uznał za kwotę bazową należnego odszkodowania wysokość najniższego wynagrodzenia netto, to jest 2.061,67 złotych. Jest to i tak wysoka kwota zważywszy, że pracując w gospodarstwie ojca, mając na względzie panujące na wsi stosunki zwłaszcza w latach czterdziestych ubiegłego wieku, na pewno nie otrzymywał stałego wynagrodzenia, korzystając, jak i inni członkowie jego rodziny, z dóbr wypracowywanych wspólnie w gospodarstwie. Rzeczą też powszechnie znaną jest, że po wojnie przeciętne dochody ludności zarówno w mieście, jak i na wsi były niewielkie. Siła nabywcza zaś przeciętnego wówczas wynagrodzenia była z pewnością niższa od siły nabywczej obecnego najniższego wynagrodzenia. Nie zostało w każdym razie w niniejszym postępowaniu wykazane, jak twierdzi w apelacji jej autor, że K. K. (1) czerpał z pracy w gospodarstwie rolnym „realne dochody”.

Wprawdzie Sąd pierwszej instancji wprost tego w uzasadnieniu nie wyraził, ale z pisemnych motywów zaskarżonego wyroku wynika jednoznacznie, że Sąd pierwszej instancji przy ustalaniu wysokości odszkodowania kierował się dyspozycją art. 322 k.p.c. Ścisłe bowiem udowodnienie należnego wnioskodawcom odszkodowania było niemożliwe i dlatego też sąd ten opierając się na rozważeniu wszystkich okoliczności zasądził odpowiednią sumę według swojego uznania. Pełnomocnik wnioskodawców w apelacji nie przedstawił jakichkolwiek argumentów i okoliczności, które mogłyby podważyć tę ocenę.

Ad. 3

Nie ma racji pełnomocnik wnioskodawców, że Sąd pierwszej instancji wydając zaskarżone orzeczenie naruszył dyspozycję art. 410 k.p.k. Pisemne motywy zaskarżonego wyroku przekonują bowiem, że sąd ten wziął po uwagę wszystkie ujawnione na rozprawie dowody.

Zebrane w sprawie dowody nie wskazują, że K. K. (1) na skutek pozbawienia wolności doznał wyjątkowych cierpień. Jego sytuacja w gruncie rzeczy nie różniła się od sytuacji innych osób, które z powodu działalności niepodległościowej zostały wywiezione w głąb ówczesnego (...) Pozbawienie wolności zawsze wiąże się z rozłąką z rodziną. Po zatrzymaniu był on transportowany w warunkach, w jakich były przewożone wówczas tysiące innych osób. Nie zostały przedstawione obiektywne dowody, że K. K. (1) na skutek osadzenia w łagrze mocno podupadł na zdrowiu. Twierdzenia jednego z wnioskodawców, że K. K. (1) żyłby dłużej, gdyby nie pobyt w sowieckim łagrze, oparte są na przypuszczeniach. Również na przypuszczeniach oparte są jego twierdzenia, że K. K. (1) był bity, kiedy pozbawiono go wolności. Za wiarygodne zaś należy uznać zeznania A. K., że jego ojciec wykonywał w obozie pracę w nieludzkich warunkach przez 12 godzin dziennie i że jego pobyt w łagrze odcisnął swoje piętno na długie lata w jego psychice. Nie mniej jednak wskazać należy, że okres pozbawienia wolności K. K. (1) nie był długi. Trwał bowiem tylko rok. Szereg osób wywiezionych w latach 1944 – 1945 wracało do Polski przeważnie po co najmniej kilku latach.

W tych okolicznościach należy uznać, że nie tylko żądana przez wnioskodawców kwota zadośćuczynienia, ale również przyznana przez Sąd pierwszej instancji jest rażąco niewspółmiernie wysoka do krzywdy doznanej przez ojca wnioskodawców. W każdym razie, nie pomniejszając w jakimkolwiek stopniu rozmiaru krzywdy wyrządzonej wnioskodawcy, nie można jednak pomijać tego, że sposób i okoliczności, w których został pozbawiony wolności oraz jego sytuacja osobista i rodzinna nie wskazują, aby stosowane wobec niego represje odbiegały swoim charakter i natężeniem od tych, których doświadczała większość osób represjonowanych w latach czterdziestych ubiegłego wieku za działalność na rzecz niepodległego bytu Państwa Polskiego. Tymczasem w innych tego rodzaju sprawach, nawet gdy pozbawienie wolności osoby represjonowanej było co najmniej kilkuletnie, zasądzano znacznie niższe kwoty tytułem zadośćuczynienia za doznaną krzywdę.

Ad. 4

Wbrew twierdzeniom obrońcy, Sad pierwszej instancji uznał, że K. K. (1) poniósł szkodę w związku z pozbawienia go wolności. Przez okres jednego roku nie mógł on pracować w gospodarstwie rolnym swojego ojca i uzyskiwać z tego tytułu dochody. Słusznie też Sąd Okręgowy uznał, że K. K. (1) pracując w gospodarstwie ojca nie otrzymywał stałego wynagrodzenia. Wnioskodawcy nie wykazali, że było inaczej. Biorąc zaś pod uwagę panujące stosunki rodzinne na wsi w latach czterdziestych ubiegłego wieku, a także i później, takie ustalenie zasługuje na pełną aprobatę.

Autor apelacji w ogóle nie wykazał naruszenia przez Sąd pierwszej instancji określonej w art. 7 k.p.k. zasady swobodnej oceny dowodów. Przede wszystkim nie sposób jest uznać, że dokonał nieprawidłowych ustaleń w zakresie rozmiarów poniesionych przez K. K. (1) szkody i krzywdy.

Ad. 5

Przepis art. 8 ust. 1 ustawy z dnia 23 lutego 1991 roku o uznaniu za nieważne orzeczeń wydanych wobec osób represjonowanych za działalność na rzecz niepodległego bytu Państwa Polskiego (t. j. Dz. U. z 2021 r., poz. 1693) nie daje podstawy do zasądzenia „odszkodowania” za to, że osoba represjonowana w okresie pozbawienia wolności wykonywała przymusową pracę, za którą nie otrzymywała należnego wynagrodzenia. Wykładni pojęcia „odszkodowania”, którym posługuje się ten przepis należy dokonywać zgodnie z regułami ustalonymi w prawie cywilnym. W szczególności ma tu zastosowanie art. 361 § 2 k.c., zgodnie z którym naprawienie szkody obejmuje straty, które poszkodowany (realnie) poniósł, oraz korzyści, które mógłby osiągnąć, gdyby mu szkody nie wyrządzono. Z żadnego przepisu nie wynika, że represjonowanemu należy się swoisty ekwiwalent pieniężny za wykonywaną przymusowo pracę. Represjonowanemu należy się odszkodowanie wyłącznie w wysokości stanowiącej różnicę między rzeczywistym stanem dóbr poszkodowanego z chwili dokonywania ustaleń a stanem hipotetycznym, jaki by istniał gdyby do zdarzenia sprawczego nie doszło. Zasady słuszności i sprawiedliwości społecznej wyrażone w samej ustawie o uznaniu za nieważne orzeczeń wydanych wobec osób represjonowanych za działalność na rzecz niepodległego bytu Państwa Polskiego nakazują orzekanie odszkodowania w granicach tego co osoba represjonowana utraciła (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 16 kwietnia 2021 roku, IV KK 75/20, LEX nr 3229410).

Nie doszło też do obrazy wskazywanych w zarzucie przepisów Kodeksu Cywilnego. Z naruszeniem przepisów art. 445 §1 i 2 k.c. mielibyśmy do czynienia, gdyby zostało przyznane zadośćuczynienie w kwocie symbolicznej. Tymczasem Sąd Okręgowy zasądził tytułem zadośćuczynienia na rzecz wnioskodawców ogółem kwotę pół miliona złotych, która jest nie tylko symboliczna, ale też rażąco wysoka w stosunku do doznanej przez ojca wnioskodawców krzywdy. Niewątpliwie brak jest obiektywnego przelicznika krzywdy doznanej przez osobę niesłusznie pozbawioną wolności. Jednakże funkcja kompensacyjna zadośćuczynienia sprawia, iż z jednej strony - nie może mieć ono jedynie charakteru symbolicznego, zaś z drugiej - nie może być nadmiernym ekwiwalentem pieniężnym w stosunku do krzywdy i być źródłem nieuzasadnionej korzyści majątkowej.

Ad. 6

Sąd pierwszej instancji nie popełnił żadnego błędu w ustaleniach faktycznych. Z pisemnych motywów zaskarżonego orzeczenia wynika, że sąd ten uznał za w pełni wiarygodne zeznania wnioskodawcy A. J. raz jednakże należy podkreślić, że twierdzenia wnioskodawcy, że jego ojciec był bity, są oparte na przypuszczeniach. Brak zaś jest innych dowodów, że K. K. (1), jak twierdzi pełnomocnik wnioskodawcy, był „katowany”, kiedy przebywał w łagrze. Wbrew też twierdzeniem autora apelacji sytuacja K. K. (1) niczym się nie wyróżniała spośród sytuacji osób, które w latach czterdziestych za działalność niepodległościową zostały zesłane do sowieckich łagrów. Powtórzyć można za Sądem pierwszej instancji, że ciężkie warunki, jakie panowały w obozach pracy znane są powszechnie i właściwie wszystkie osoby w nich przebywające były traktowane podobnie. Doskwierał im głód, zimno, skrajnie złe warunki bytowe, ciężka praca i choroby. Nie tylko sądy pierwszej instancji, ale również odwoławcze miały możliwość zapoznania się z relacjami osób, które doświadczyły podobnej krzywdy jak A. K..

Ad. 7

Rację ma autor apelacji, że w zaskarżonym wyroku zabrakło rozstrzygnięcia odnoszącego się do całości żądania wnioskodawców. Sąd Okręgowy uwzględniając jedynie w części żądanie wnioskodawców powinien w wyroku zawrzeć rozstrzygnięcie o oddaleniu wniosku w pozostałym zakresie. Nie można jednakże zgodzić się z pełnomocnikiem wnioskodawców, że brak w wyroku takiego rozstrzygnięcia spowodował sprzeczność pomiędzy treścią wyroku a jego uzasadnieniem. Zarówno z wyroku, jak i z uzasadnienia jednoznacznie wynika, w jakiej części zostało uznane żądanie wnioskodawców.

Odnośnie apelacji prokuratora:

Zgodzić się należy z prokuratorem, że zasądzona ogółem na rzecz wnioskodawców tytułem zadośćuczynienia kwota 500.000 złotych jest wygórowana w znacznym stopniu i tym samym może stać się źródłem nadmiernego, nieuzasadnionego wzbogacenia wnioskodawców. Kwota ta jest niewątpliwie rażąco wysoka w stosunku do doznanej przez ojca wnioskodawców krzywdy.

Nie ulega żadnym wątpliwościom, że K. K. (1) był represjonowany z powodu działalności niepodległościowej. Na pewno też w wyniku niesłusznego pozbawienia go wolności w ciężkich warunkach wyrządzono mu ogromną krzywdę. Podkreślić jednakże należy, że znalazł się on w sytuacji nieodbiegającej od sytuacji innych osób, które w latach czterdziestych ubiegłego wieku zostały zesłane do sowieckich łagrów. Niewątpliwie każdą sprawę należy rozpatrywać indywidualnie, ale nie można całkowicie abstrahować od orzeczeń wydawanych w innych tego rodzaju sprawach. Tymczasem w innych sprawach zasądzano zadośćuczynienie w znacząco mniejszych rozmiarach, przyznając za jeden miesiąc pozbawienia wolności zadośćuczynienie w kwocie kilku tysięcy złotych. Sąd pierwszej instancji ustalił zaś zadośćuczynienie za krzywdę wyrządzoną K. K. (1) niesłusznym pozbawieniem wolności związanym z przymusową pracą w kwocie 41.666 złotych za jeden miesiąc pozbawienia wolności. W wielu innych tego typu sprawach nie było przyznawane osobie represjonowanej za działalność niepodległościową tak wysokie zadośćuczynienie w przeliczeniu na jeden miesiąc pozbawienia wolności.

Jak słusznie wskazał w apelacji prokurator, opierając się na źródłach historycznych należy ustalić, że K. K. (1) przebywał przez okres jednego roku w warunkach nieludzkich. Pobyt w łagrze mógł też powodować pogorszenie jego stanu zdrowia. Nie można jednakże pomijać faktów, że po powrocie do Polski funkcjonował w społeczeństwie bez potrzeby pomocy ze strony osób trzecich, prowadził gospodarstwo rolne i zmarł w wieku 70 lat. W niniejszej sprawie nie wykazano, że stwierdzone u niego później choroby miały związek z jego pobytem w łagrze.

Na wysokość zadośćuczynienia powinny mieć również wpływ aktualne stosunki majątkowe społeczeństwa i wysokość przeciętnej stopy życiowej. Przyznana kwota zadośćuczynienia powinna uwzględniać poziom życiowy społeczeństwa, co powinno pozwalać uniknąć zasądzania kwot nieodpowiadających społecznemu poczuciu sprawiedliwości. Wysokość zadośćuczynienia powinna przedstawiać przy tym odczuwalną wartość ekonomiczną, adekwatną do warunków gospodarki rynkowej, jednak musi być utrzymana w rozsądnych granicach, odpowiadających aktualnym warunkom i przeciętnej stopie życiowej społeczeństwa (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 26 maja 2021 r. V CSKP 114/21, poz. 3220005).

Przyznanie wnioskodawcom zadośćuczynienia w łącznej kwocie pół miliona złotych w ogóle nie uwzględnia aktualnych warunków i przeciętnej stopy życiowej społeczeństwa. W przeliczeniu na jeden miesiąc pozbawienia wolności K. K. (1) przyznana wnioskodawcom kwota przekracza ponad dwudziestokrotnie najniższe wynagrodzenie netto oraz prawie dziesięciokrotnie przeciętne wynagrodzenie netto w bieżącym roku. Nie sposób zatem nie uznać, że zasądzona przez Sąd pierwszej instancji kwota zadośćuczynienia w ogóle nie odpowiada aktualnym warunkom i przeciętnej stopie życiowej społeczeństwa i w gruncie rzeczy stanowi źródło ich nieuzasadnionego wzbogacenia.

Poza tym, jak słusznie wskazuje prokurator, przyznanie tak wysokiego zadośćuczynienia znacząco odbiega od kwot zasądzanych z tego tytułu w innych podobnych sprawach. Taka rażąca dysproporcja kwot zasądzanych z tytułu zadośćuczynienia może godzić w poczucie sprawiedliwości.

Wniosek

Apelacja obrońcy:

zmianę zaskarżonego wyroku poprzez zasądzenie na rzecz wnioskodawcy dalszej kwoty 1.950.508,12 zł tytułem zadośćuczynienia za krzywdę oraz dalszej kwoty 312.176,64 zł odszkodowania za szkodę ojca wnioskodawców K. K. (1), w związku z pozbawieniem wolności K. K. (1) od stycznia 1945 roku do stycznia 1946 roku, w związku z podejmowaniem przez niego działalności na rzecz niepodległego bytu Państwa Polskiego, wraz z odsetkami ustawowymi za opóźnienie od dnia uprawomocnienia się wyroku do dnia zapłaty, ewentualnie o uchylenie zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy Sądowi I instancji do ponownego rozpoznania.

Apelacja prokuratora:

zmianę zaskarżonego orzeczenia i zasądzenie od Skarbu Państwa na rzecz A. K., M. G., Z. K. oraz C. K. zadośćuczynienia w kwocie po 40.000 złotych wraz z ustawowymi odsetkami liczonymi od dnia uprawomocnienia się wyroku do dnia zapłaty oraz utrzymania zaskarżonego wyroku w mocy w pozostałym zakresie.

zasadny

częściowo zasadny

niezasadny

Zwięźle o powodach uznania wniosku za zasadny, częściowo zasadny albo niezasadny.

Odnośnie wniosku pełnomocnika wnioskodawców:

NIezasadność zarzutów apelacyjnych determinowała nieuwzględnienie wniosku zawartego w apelacji pełnomocnika wnioskodawców.

Odnośnie apelacji prokuratora:

Za kwotę adekwatną do doznanych przez K. K. (1) cierpień psychicznych i fizycznych należałoby uznać za jeden miesiąc jego pozbawienia wolności połączonego z przymusową pracą kwotę równoważną potrójnej wysokości przeciętnego wynagrodzenia netto w 2021 roku. Należy jednakże mieć na względzie, że prokurator w apelacji zażądał zasądzenia na rzecz wszystkich wnioskodawców kwot po 40.000 złotych, czyli w sumie 160.000 złotych, co daje w przeliczeniu na jeden miesiąc pozbawienia wolności K. K. (1) kwotę 13.333 złotych. Wprawdzie zasadniczo sąd odwoławczy w postępowaniu karnym nie jest związany wnioskiem prokuratora, ale w tym przypadku należy uznać, że prokurator zaskarżył wyrok w części dotyczącej zadośćuczynienia co do kwoty przekraczającej 160.000 złotych. Z tego też względu należało obniżyć zasądzone na rzecz wnioskodawców zadośćuczynienia do kwot po 40.000 złotych.

4. OKOLICZNOŚCI PODLEGAJĄCE UWZGLĘDNIENIU Z URZĘDU

1.

Zwięźle o powodach uwzględnienia okoliczności

5. ROZSTRZYGNIĘCIE SĄDU ODWOŁAWCZEGO

5.1. Utrzymanie w mocy wyroku sądu pierwszej instancji

1.

Przedmiot utrzymania w mocy

Utrzymano wyrok w mocy w zakresie zasądzonego na rzecz wnioskodawców odszkodowania.

Zwięźle o powodach utrzymania w mocy

Ponieważ wszystkie zarzuty z apelacji pełnomocnika wnioskodawcy odnośnie zasądzonego na rzecz wnioskodawców odszkodowania okazały się bezzasadne, należało w tym zakresie utrzymać w mocy zaskarżony wyrok. Ustalenia Sądu pierwszej instancji co do wysokości należnego wnioskodawcom odszkodowania są prawidłowe.

5.2. Zmiana wyroku sądu pierwszej instancji

1.

Przedmiot i zakres zmiany

Obniżono zasądzone na rzecz wnioskodawców kwoty tytułem zadośćuczynienia do kwot po 40.000 złotych.

Zwięźle o powodach zmiany

Zarzut z apelacji prokuratora okazał się zasadny. Wnioskodawcom została zasądzona rażąco wysoka kwota z tytuły zadośćuczynienia za pozbawienie wolności K. K. (1) przez okres jednego roku.

Za kwotę adekwatną do doznanych przez K. K. (1) cierpień psychicznych i fizycznych należałoby uznać za jeden miesiąc jego pozbawienia wolności, połączonego z przymusową pracą, kwotę równoważną potrójnej wysokości przeciętnego wynagrodzenia netto w 2021 roku. Należy jednakże mieć na względzie, że prokurator w apelacji zażądał zasądzenia na rzecz wszystkich wnioskodawców kwot po 40.000 złotych, czyli w sumie 160.000 złotych, co daje w przeliczeniu na jeden miesiąc pozbawienia wolności K. K. (1) kwotę 13.333 złotych. Wprawdzie zasadniczo sąd odwoławczy w postępowaniu karnym nie jest związany wnioskiem prokuratora, ale w tym przypadku należy uznać, że prokurator zaskarżył wyrok w części dotyczącej zadośćuczynienia co do kwoty przekraczającej 160.000 złotych. Z tego też względu należało obniżyć zasądzone na rzecz wnioskodawców zadośćuczynienia do kwot po 40.000 złotych.

5.3. Uchylenie wyroku sądu pierwszej instancji

5.3.1. Przyczyna, zakres i podstawa prawna uchylenia

1.1.

art. 439 k.p.k.

Zwięźle o powodach uchylenia

2.1.

Konieczność przeprowadzenia na nowo przewodu w całości

art. 437 § 2 k.p.k.

Zwięźle o powodach uchylenia

3.1.

Konieczność umorzenia postępowania

art. 437 § 2 k.p.k.

Zwięźle o powodach uchylenia i umorzenia ze wskazaniem szczególnej podstawy prawnej umorzenia

4.1.

art. 454 § 1 k.p.k.

Zwięźle o powodach uchylenia

5.3.2. Zapatrywania prawne i wskazania co do dalszego postępowania

5.4. Inne rozstrzygnięcia zawarte w wyroku

Punkt rozstrzygnięcia
z wyroku

Przytoczyć okoliczności

6. KOSZTY PROCESU

Punkt rozstrzygnięcia
z wyroku

Przytoczyć okoliczności

II i III

Pomimo że apelacja wnioskodawców okazała się bezzasadna, stosownie do treści art. 13 ustawy z dnia 23 lutego 1991 r. o uznaniu za nieważne orzeczeń wydanych wobec osób represjonowanych za działalność na rzecz niepodległego bytu Państwa Polskiego (t. j. Dz. U. z 2021 roku poz. 1693), który stanowi, że koszty postępowania w sprawach objętych tą ustawą, w tym z tytułu ustanowienia pełnomocnika, ponosi Skarb Państwa, zasądzono na rzecz wnioskodawców poniesione przez nich w postępowaniu odwoławczym koszty zastępstwa procesowego. Wobec tego, że pełnomocnik nie przedstawił ani rachunku, ani też spisu tych kosztów, ich wysokość ustalono na podstawie §11 ust. 6 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 października 2015 roku w sprawie opłat za czynności adwokackie (Dz. U. 2015, poz. 1800).

Artykuł 13 cytowanej ustawy zobowiązywał też do obciążenia Skarbu Państwa kosztami sądowymi za postępowanie odwoławcze.

7. PODPIS