Pełny tekst orzeczenia

POSTANOWIENIE

15 listopada 2021 roku

Sąd Rejonowy dla miasta stołecznego Warszawy w Warszawie w I Wydziale Cywilnym w składzie:

Przewodniczący: asesor sądowy M. J.

po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym 15 listopada 2021 roku w W.

sprawy egzekucyjnej wierzyciela B. (...) Niestandaryzowanego Sekurytyzacyjnego Funduszu Inwestycyjnego Z. z siedziba w G. przeciwko dłużnikowi I. P. prowadzonej przez Komornika Sądowego przy Sądzie Rejonowym dla miasta stołecznego Warszawy w Warszawie - R. K. pod sygnaturą Km 1532/20

w przedmiocie skargi wierzyciela na postanowienie komornika sądowego z 18 stycznia 2021 roku o umorzeniu postępowania

na skutek skargi wierzyciela na postanowienie referendarza sądowego z 25 maja 2021 roku, sygn. akt II Co 309/21

postanawia:

1.  zmienić zaskarżone postanowienie w ten sposób, że:

a.  uchylić zaskarżone postanowienie komornika z 18 stycznia 2021 roku;

b.  nakazać komornikowi:

i.  zobowiązanie dłużnika do złożenia wykazu majątku pod rygorem nałożenia grzywny (wyraźne zagrożenie taką sankcją),

ii.  w razie nienałożenia na dłużnika grzywny mimo niewykonania przez niego zobowiązania – rzetelne uzasadnienie takiej decyzji wobec wierzyciela przed jego wysłuchaniem, celem umożliwienia mu ustosunkowania się do tego, a następnie w ewentualnym postanowieniu o umorzeniu postępowania, z odniesieniem się do ewentualnych argumentów wierzyciela,

(...).  wysłuchanie wierzyciela przed umorzeniem postępowania i ewentualne poszukiwanie majątku dłużnika, jeśli wierzyciel wniesie o to w ramach wysłuchania;

c.  oddalić skargę na postanowienie komornika w pozostałej części;

2.  oddalić wniosek o zasądzenie od komornika kosztów postępowania skargowego.

Zasadnicze motywy rozstrzygni ęcia

Sąd w pełni podziela dokonaną przez komornika oraz referendarza sądowego ocenę wniosku wierzyciela z 17 października 2020 r. Syntetycznie rzecz ujmując, w ocenie sądu wniosek ten stanowi przejaw nadużycia prawa procesowego (art. 41 k.p.c.). O ile bowiem wierzyciel ma prawo składać wnioski do organu egzekucyjnego, o tyle wniosek z 17 października 2020 r. stanowi w istocie instrukcję narzuconą organowi egzekucyjnego co do sposobu procedowania. Jest to pismo w ogóle nie uwzględniające stanu postępowania (wnosi o podjęcie czynności już w sprawie podjętych albo na obecnym etapie przedwczesnych, co stanowi wyraz lekceważenia przez wierzyciela organu egzekucyjnego i jego pracy) ani obowiązującego prawa (wnosi o podjęcie czynności niedopuszczalnych). Zmierza do przerzucenia na komornika realizacji strategii opracowanej przez wierzyciela, podczas gdy wierzyciel, jeśli chciałby ją realizować, nie może uczynić sobie z organu egzekucyjnego darmowego pełnomocnika, analizującego aktualny stan postępowania i decydującego o kolejnych czynnościach, tylko musi składać adekwatne do etapu postępowania i uwzględniające obowiązujący stan prawny wnioski. W związku z powyższym wniosek ten nie podlegał rozpoznaniu przez komornika sądowego. Komornik wprawdzie powinien to zakomunikować wierzycielowi, jednakże wobec ewidentnego nadużycia prawa przez wierzyciela nieuczynienie tego przez komornika stanowi pomijalne i nieistotne naruszenie przepisów postępowania.

Rzecz jednak w tym, że nadużycie prawa przez wierzyciela polegające na złożeniu wniosku, który na rozpatrzenie nie zasługiwał, nie pozwalało komornikowi pominąć czynności, które powinien był podjąć niezależnie od tego pisma. Procedura przewiduje bowiem pewien schemat, zasadniczo trafnie zreferowany przez wierzyciela.

Najpierw komornik, bez dodatkowej opłaty, powinien podjąć próbę ustalenia majątku dłużnika z użyciem dostępnych mu rejestrów – z czego się wywiązał.

Równolegle powinien wezwać dłużnika do złożenia wykazu majątku, co jest o tyle istotne, że – jak trafnie wywodzi wierzyciel, wielokrotnie majątek dłużników jest ukryty w ten sposób, żeby nie było możliwe ustalenie go przez sprawdzenie rejestrów. Tymczasem wykaz składany jest pod rygorem odpowiedzialności karnej, co powinno motywować dłużników do wyjawienia go organowi egzekucyjnemu. Złożenie wykazu nie jest uprawnieniem dłużnika tylko jego obowiązkiem. Traktowanie tej czynności jako uprawnienia, wyrażające się w wezwaniu dłużnika bez żadnego rygoru, a potem w razie zignorowania wezwania nie wyciąganie wobec dłużnika żadnych konsekwencji, prowadzi do skutków w postaci de facto możliwości dłużników unikania egzekucji bez narażania się na odpowiedzialność z art. 233 k.k. Praktyka taka jest nieprawidłowa. Sąd nie kwestionuje fakultatywności nałożenia grzywny na dłużnika za niezłożenie wykazu majątku – jednakże fakultatywność w przypadku kompetencji organu egzekucyjnego nie oznacza dowolności. Organ egzekucyjny ma bowiem obowiązek działać w celu zapewnienia skuteczności prowadzonej egzekucji. Co do zasady powinien więc egzekwować obowiązki dłużników, a odstępować od wyciągania konsekwencji za ich lekceważenie powinien tylko w szczególnych, rzetelnie uzasadnionych wypadkach, gdzie stoją na przeszkodzie sankcjonowaniu dłużnika istotne i konkretne względy. Powinien też mieć na uwadze stanowisko wierzyciela, o ile tylko nie zmierza ono do szykany dłużnika tudzież jego realizacja jest oczywiście niecelowa w świetle ustalonych przez komornika okoliczności sprawy. Jest to jednak wyjątek, który wymaga rzetelnego uzasadnienia, które następnie może być poddane kontroli sądu w razie skargi na czynność komornika.

W niniejszej sprawie komornik nawet nie zagroził dłużnikowi grzywną (za takie nie można uznać przesłanie pouczeń, gdzie wśród setek cytowanych in extenso przepisów znajduje się przepis o możliwości nałożenia grzywny). Po zignorowaniu przez dłużnika wezwania do złożenia wykazu majątku, umorzył postępowanie, nie uzasadniając tego ani przed umorzeniem (dając wierzycielowi możliwość przedstawienia własnego stanowiska), ani nawet w uzasadnieniu postanowienia o umorzeniu. Natomiast w odpowiedzi na skargę stwierdził lakonicznie, że „nie ma takiego obowiązku” i „jest to fakultatywne”. Wierzyciel został pozbawiony możliwości złożenia wniosku w trybie art. 8011 § 3 k.p.c. o przymusowe doprowadzenie dłużnika, bez żadnego uzasadnienia. Organy władzy publicznej w ten sposób działać nie mogą.

Następnie dopiero wierzyciel ma prawo – po ocenie rezultatów dokonanych w trybie art. 801 § 1 pkt 1 i 2 k.p.c. czynności – zażądać poszukiwania majątku dłużnika. Jest to o tyle istotne, że nie można wymagać od wierzyciela deklaracji co do skorzystania z tego prawa przed zapoznaniem się z efektami wcześniejszych, niewiążących się z dodatkową odpłatnością czynności. Jest to szczególnie istotne dla wierzycieli takich jak wierzyciel w niniejszym postępowaniu, dochodzących tysięcy wierzytelności, a więc zmuszonych do optymalizacji ponoszonych kosztów. Sąd nie ma podstaw, żeby odmówić wiary stanowisku wierzyciela, że jego oświadczenie zawarte we wniosku o wszczęcie egzekucji, że nie zleca komornikowi poszukiwania majątku, miało na celu zapobieżenie podjęcia przez komornika tej dodatkowo odpłatnej czynności przed realizacją niewiążących się z dodatkową opłatą czynności z art. 801 § 1 pkt 1 k.p.c. Chociaż oświadczenie to zostało sformułowane niefortunnie i mogło zostać zinterpretowane przez komornika tak jak zostało zinterpretowane, to jednak na obecnym etapie stanowisko to jest już jasne i musi być interpretowane zgodnie z wolą składającego.

Niezależnie od tego niefortunnie wyrażonego stanowiska, procedowanie komornika polegające na umorzeniu egzekucji bez obligatoryjnego w świetle art. 801 § 4 k.p.c. wysłuchania wierzyciela, służącego właśnie zapoznaniu wierzyciela z efektami dotychczas podjętych czynności i umożliwieniu mu podjęcia decyzji o skorzystaniu albo nieskorzystaniu z uprawnienia do zlecenia poszukiwania majątku – jest zdecydowanie za daleko idące. Nawet bowiem gdyby uznać, że wierzyciel stanowczym oświadczeniem zrezygnował już z góry ze skorzystania z uprawnienia do zlecenia komornikowi poszukiwania majątku dłużnika, o tyle – w świetle powszechnie przyjmowanej w procesualistyce zasady odwołalności czynności procesowych – mógł on oświadczenie to przy wysłuchaniu wycofać, a brak jest jakichkolwiek podstaw do przypisania wierzycielowi zrzeczenia się uprawienia do wysłuchania go przed umorzeniem egzekucji.

Sąd zupełnie nie podziela dokonanej przez komornika i referendarza sądowego wykładni art. 801 § 4 k.p.c., w świetle której przy braku wskazania przez wierzyciela konkretnych składników majątku dłużnika, przepis ten nie znajduje zastosowania. Zasadne jest w tym przypadku rozumowanie a fortiori – skoro bowiem nawet w razie bezskuteczności egzekucji ograniczonej przez wierzyciela do wybranych składników majątku, komornik obowiązany jest wysłuchać go i umożliwić poszukiwanie innych składników przed umorzeniem egzekucji, to tym bardziej komornik musi wysłuchać wierzyciela, jeśli ten, nie ograniczając od samego początku zakresu egzekucji, zainteresowany jest wykonaniem tytułu egzekucyjnego niezależnie od tego, z jakiego składnika majątku będzie to dokonane.

Sąd nie uwzględnił wniosku o obciążenie komornika kosztami postępowania skargowego. Obciążenie to może bowiem nastąpić zupełnie wyjątkowo, w razie oczywistego naruszenia prawa. Sąd miał na uwadze, że postępowanie było prowadzone przez komornika co do zasady rzetelnie, że to wierzyciel nadużył prawa procesowego i to na szeroką skalę (w wielu równolegle prowadzonych przez różnych komorników postępowaniach), co wywołało reakcję samorządu komorników sądowych, i że stwierdzone przez sąd nieprawidłowości, których usunięcia sąd od komornika zażądał, są sposobem procedowania dopuszczanym przez wiele składów orzekających (chociażby przez referendarza sądowego orzekającego w niniejszej sprawie), nie można więc mówić o oczywistości naruszenia prawa.