Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt I ACa 289/21

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 26 kwietnia 2022 r.

Sąd Apelacyjny w Katowicach I Wydział Cywilny

w składzie:

Przewodniczący :

SSA Tomasz Ślęzak

Protokolant :

Agnieszka Szymocha

po rozpoznaniu w dniu 12 kwietnia 2022 r. w Katowicach

na rozprawie

sprawy z powództwa Banku (...) Spółki Akcyjnej w W.

przeciwko E. G. i S. G.

o zapłatę

na skutek apelacji powoda

od wyroku Sądu Okręgowego w Częstochowie

z dnia 25 listopada 2020 r., sygn. akt I C 153/19

1)  oddala apelację;

2)  zasądza od powoda na rzecz pozwanych 8 100 (osiem tysięcy sto) złotych
z tytułu kosztów postępowania apelacyjnego.

SSA Tomasz Ślęzak

I A Ca 289/21

UZASADNIENIE

Pozwem z dnia 7 lutego 2019 roku powód Bank (...) Spółka Akcyjna w W. wniósł o wydanie nakazu zapłaty w postępowaniu nakazowym i zasądzenie od pozwanych E. G. i S. G. solidarnie kwoty 401 219,67 złotych wraz z odsetkami za opóźnienie od kwoty 369 690,08 złotych od dnia 6 listopada 2017 roku i kosztami postępowania.

W uzasadnieniu pozwu powód wskazał, że strony łączyła umowa o kredyt hipoteczny indeksowany do franka szwajcarskiego z dnia 14 czerwca 2006 roku. W toku obowiązywania umowy pozwani zaprzestali spłacania należności, w związku z czym umowa została wypowiedziana. Pozwani nie dokonali spłaty wymagalnych zobowiązań.

W dniu 18 lutego 2019 roku Sąd Okręgowy wydał nakaz zapłaty w postępowaniu nakazowym.

Pozwani wnieśli zarzuty od nakazu zapłaty wnosząc o jego uchylenie i oddalenie powództwa oraz o zasądzenie kosztów postępowania. Podnieśli, że przed Sądem Okręgowym w Częstochowie toczy się postępowanie w przedmiocie ustalenia nieważności umowy.

Wyrokiem z dnia 25 listopada 2020 roku Sąd Okręgowy w Częstochowie uchylił nakaz zapłaty z dnia 18 lutego 2019 roku, oddalił powództwo i orzekł o kosztach procesu.

Sąd pierwszej instancji ustalił, że w dniu 17 maja 2006 roku S. G. i E. G. złożyli wniosek kredytowy o udzielenie kredytu na zakup domu w kwocie 350 000 zł z okresem kredytowania na 228 rat - łączny okres spłaty kredytu miał wynosić 19 lat. Wnioskowali o udzielenie kredytu we CHF i rozłożenie spłaty kredytu na równe raty. Pozwani wniosek złożyli w banku, w którym mieli otwarty rachunek.

W dniu 14 czerwca 2006 roku między Bankiem (...) a S. G. i E. G. zawarta została umowa o kredyt zabezpieczony hipotecznie. Na mocy tej umowy pozwanym udzielony został kredyt w wysokości 350 000 złotych. Kredyt był indeksowany do CHF. Ustalono, że kwota zostanie wypłacona po przeliczeniu kwoty zgodnie z kursem CHF według tabeli kursów walut obcych obowiązujących w Banku (...) w dniu uruchomienia kredytu lub transzy. O wysokości rat Bank informował kredytobiorców. Kredyt przeznaczony był na nabycie nieruchomości zabudowanej oraz remont i modernizacje zakupionego domu. Ustalono, że spłata rat kredytowych miała być dokonywana przy zastosowaniu kursu sprzedaży CHF zgodnie z tabelą kursów walut obcych obowiązujących w Banku (...). Ustalono stałą marże Banku na 1.25 punktu procentowego. Oprocentowanie kredytu odpowiadało stopie referencyjnej (...) i stałej marży 1,25 p.p. Jako zabezpieczenie kredytu ustanowiono: hipotekę kaucyjną do kwoty 595 000,00 zł na rzecz Banku na nieruchomości położonej przy ul. (...), C. posiadającą księgę wieczystą nr (...), prowadzoną przez Sąd Rejonowy w Częstochowie IX Wydział Ksiąg Wieczystych; cesję na Bank praw z polisy ubezpieczeniowej ognia i innych zdarzeń losowych nieruchomości; cesję na Bank praw z polisy ubezpieczeniowej na życie kredytobiorcy, S. G.. Dodatkowym zabezpieczenie do czasu, gdy saldo zadłużenia z tytułu udzielonego kredytu stanie się równe lub niższe niż 292 400 zł, stanowiło ubezpieczenie kredytu hipotecznego z niskim udziałem własnym. W chwili uruchamiania kredytu różnica w zysku z marży między kredytem z indeksacją do CHF a klasycznym kredytem złotówkowym wynosiła 0,7 % kwoty udzielonego kredytu, czyli 2 473, 05 zł.

Po zawarciu umowy i przelaniu środków finansowych obie strony umowy przystąpiły do jej wykonania. Do roku 2012 pozwani spłacali raty zgodnie z treścią umowy. Od roku 2012 raty przestały być spłacane w pełnej wysokości, co spowodowało wzrost kosztów z tytułu dynamiki spłaty zadłużenia o kwotę 10 299,68 złotych. Zaprzestanie regularnej spłaty rat kredytu wynikało z problemów finansowych firmy pozwanego S. G.. Pozwany zwracał się do powoda o udzielenie przerwy w spłacie zadłużenia. Strony prowadziły korespondencje pisemną. Dalsze problemy w prowadzonej działalności gospodarczej i brak regularnych spłat rat doprowadziły do zawarcia aneksów do umowy kredytowej. Pierwszego z dnia 28 stycznia 2013 roku, w którym określony nowy sposób spłaty 149 rat, jako zawierające malejące części odsetek i rosnącą część raty kapitałowej. W dniu 10 grudnia 2013 roku w drugim aneksie zmieniony został termin spłaty, wydłużony został z pierwotnej daty 28 czerwca 2025 roku do 28 czerwca 2035 roku. Pismem z dnia 30 sierpnia 2016 roku powód wezwał pozwanych do zapłaty kwotę 2 473,29 CHF w terminie 14 dni od daty doręczenia wezwania. Wezwanie to nie przyniosło rezultatu. Pismem z dnia 16 listopada 2016 r Bank wypowiedział umowę kredytową na podstawie art. 75 ust. 1 i 2 ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 roku prawo bankowe oraz § 18 „Regulaminu kredytowania osób fizycznych w ramach usług bankowości hipotecznej w Banku (...) S.A.”. Termin wypowiedzenia wynosił 30 dni i biegł od dnia doręczenia pisma. Zadłużenie na dzień sporządzenia pisma wynosiło 89 872,08 CHF i obejmowało kapitał w kwocie 89 461,35 CHF, odsetki umowne 291,51 CHF, 21,62 CHF i 96,60 CHF. W dniu 6 listopada 2017 roku powód wystawił wyciąg z ksiąg bankowych, stwierdzając, że z zobowiązanie wynika z umowy zawartej w dniu 14 czerwca 2006 roku i jest wymagalne w dniu wystawienia wyciągu. Wysokość zobowiązania wynosi: kapitał główny 369 690,08 złotych, co stanowi równowartość 89 461,35 CHF, według kursu z dnia 21 stycznia 2017 roku; odsetki umowne 390,61 złotych; odsetki umowne naliczone od zadłużenia przeterminowanego 156 CHF; odsetki umowne naliczone od zadłużenia przeterminowanego po wypowiedzeniu umowy 29 266,65 złotych. Pismem z dnia 6 listopada 2017 roku powód wezwał pozwanych do zapłaty kwoty 401 219,67 złotych w terminie 7 dni od daty doręczania wezwania do zapłaty.

W dniu 14 lutego 2016 roku E. G., S. G. wnieśli pozew przeciwko Bankowi (...) SA w C. o ustalenie kwoty zadłużenia z tytułu zaciągniętego kredytu hipotecznego na zakup domu mieszkalnego nr (...). W uzasadnieniu wskazali na istnienie w umowie klauzul abuzywnych tj. ubezpieczenia niskiego wkładu, spreadów, a także przeliczeń według kursu banku a nie NBP. Podniesiono zarzut klauzuli waloryzacyjnej, jako sprzecznej z przepisami ustawy, a także niemożności ustalenia wysokości zobowiązania kredytowego, co powoduje bezwzględną nieważność umowy. Wyrokiem z dnia 6 czerwca 2019 roku Sąd Okręgowy w Częstochowie oddalił powództwo E. G. i S. G. w sprawie I C 546/16. Wyrokiem z dnia 19 sierpnia 2020 roku Sąd Apelacyjny w Katowicach zmienił wyrok Sądu Okręgowego, między innymi, w ten sposób, że zasądził od pozwanego na rzecz powodów kwotę 159 737,65 złotych, oddalając powództwo w pozostałym zakresie. W uzasadnieniu wyroku Sąd Apelacyjny wskazał, że postanowienia łączącej strony umowy są w świetle art. 385 1 k.c. niedozwolone, a przez to nieważne.

W oparciu o te ustalenia Sąd Okręgowy wskazał na art. 69 ust 1 i 2 pkt 4a ustawy prawo bankowe i odniósł się do wyroku Sądu Apelacyjnego w Katowicach z dnia 19 sierpnia 2020 roku (który w uzasadnieniu stwierdził, że umowa kredytowa zawarta między stronami tego postępowania o którą chodzi w tej sprawie jest nieważna) uznając, że jest związany tym poglądem.

W ocenie Sądu pierwszej instancji stwierdzenie nieważności tej umowy oznaczało, że jej strony były uprawnione do wystąpienia o zwrot świadczeń dokonanych w jej wykonaniu, jako nienależnych. Podstawą prawną w tym zakresie był przepis art. 410 § 1 i 2 k.c. Zatem podstawą prawną i podstawą do wyliczenia należności powinny być w przypadku obu stron umowy dotkniętej nieważnością te właśnie przepisy. W niniejszej sprawie powód jak wskazano, dochodził należności z innej podstawy prawnej, a mianowicie z tytułu zawartej umowy kredytu, unormowanej w prawie bankowym. Takie sformułowanie podstawy prawnej roszczenia powodowało, że zostało ono wyliczone w oparciu o zapisy umowy - żądano kapitału oraz odsetek. Żądanie powoda w niniejszej sprawie winno zatem odnosić się do ustaleń Sądu Apelacyjnego dotyczące nieważności umowy kredytu i winno być sformułowane z innej podstawy prawnej. Powód winien zatem wykazywać, że przysługują mu wobec pozwanych jakieś roszczenia wynikające z art. 410 k.c. Powód obstawał jednak do końca niniejszego procesu przy stanowisku, że przysługują mu roszczenia wynikające z umowy kredytu.

Wobec tego Sąd Okręgowy uznał, że żądanie powoda nie zostało wykazane co do zasady ani co wysokości, uchylił nakaz na podstawie art. 496 k.p.c. i oddalił powództwo.

W apelacji od tego wyroku powód zarzucił

1) naruszenie przepisów postępowania mające wpływ na treść zaskarżonego rozstrzygnięcia, a mianowicie:

- art. 227 i art. 217 § 1 w zw. z art. 232 k.p.c. w zw. z art. 365 § 1 k.p.c. poprzez błędne uznanie, że Sąd meriti był związany stanowiskiem Sądu Apelacyjnego w Katowicach w sprawie z powództwa E. G. oraz S. G., o sygnaturze akt I ACa 1002/19 wyrażonym w wyroku z dnia 19 sierpnia 2020 roku, podczas gdy moc wiążąca w zakresie ustanowionym w art. 365 k.p.c. odnosi się tylko do „skutku prawnego", który stanowił przedmiot orzekania i nie oznacza związania sądu (i stron) ustaleniami zawartymi w uzasadnieniu innego orzeczenia, a tym samym Sąd I instancji błędnie zaniechał przeprowadzenia wszechstronnego postępowania dowodowego;

- art. 232 zd. pierwsze k.p.c. w zw. z art. 233 § 1 k.p.c. oraz w zw. z art. 6 k.c. poprzez zaniechanie wszechstronnego rozważenia materiału dowodowego oraz dokonanie sprzecznej z zasadami logiki i doświadczenia życiowego, dowolnej, a nie swobodnej oceny dowodów, pozbawionej wszechstronnego i obiektywnego rozważenia całości materiału dowodowego i wyciągnięcie na tej wadliwej podstawie bezpodstawnych i niezgodnych z rzeczywistym stanem faktycznym wniosków leżących u podstaw Wyroku, w szczególności przez:

- brak wszechstronnej i szczegółowej oceny przeprowadzonego dowodu z przesłuchania świadka A. K. oraz J. C., podczas gdy z zeznań świadków wyłania się jednoznaczny obraz zawarcia przez Pozwanego Umowy w sposób intencjonalny, zeznania te ponadto potwierdzają w szczególności fakt indywidualnego uzgodnienia kwestionowanych przez Pozwanego klauzul, walutowy charakter kredytów hipotecznych indeksowanych do CHF, sposobu księgowania kredytów walutowych w Banku, sposobu uruchomienia kredytu Pozwanego;

- bezpodstawne przyjęcie, że ustalanie kursu CHF publikowanego następnie w (...) Banku (...) S.A. (dalej: (...)) następowało w sposób arbitralny i dowolny, podczas gdy: Bank przez cały okres obowiązywania Umowy stosował kursy rynkowe, co znajduje potwierdzenie chociażby w opinii biegłego sądowego wydanej w sprawie toczącej się przed Sądem Rejonowym dla Warszawy - Mokotowa w W., I Wydział Cywilny, przedłożonej jako dowód nr 22 do pisma procesowego pełnomocnika Powoda z dnia 12 września 2017 roku; Powód w okresie wykonywania Umowy stosował jeden z najniższych spreadów spośród banków komercyjnych, z całą pewnością kursy publikowane w (...) nie odbiegały od kursów stosowanych przez inne banki konkurencyjne, działające na tożsamym rynku; kurs CHF publikowany w (...) Banku (...) S.A. nie odbiegał od kursu średniego NBP; kursy walut w (...) Banku ustalane są w oparciu o dane pozyskane z serwisów zewnętrznych, niezależnych od Banku, tj. w oparciu o uzyskane informacje o kursie danej waluty z serwisów informacyjnych takich jak T. R. S. M. czy B., w których podawane są informacje na temat kwotowań dla transakcji wymiany walutowej; Bank (...) S.A. posiadał i posiada status Dealera (...) Pieniężnego na podstawie kwotowań kursów walut publikowanych w (...) Banku (...) S.A. ustalany był kurs średni Narodowego Banku Polskiego, a nadto, zgodnie z aktualnym brzmieniem uchwały 51/2002 Zarządu Narodowego Banku Polskiego kursy NBP wyliczane są na podstawie kursu rynkowego oraz serwisów informacyjnych T. R. i B. - czyli analogicznie jak w Banku (...) S.A.; Pozwany został poinformowany o sposobie ustalania kursów walut, a zapisy dotyczące metodologii tworzenia (...) znalazły odzwierciedlenie w treści samej Umowy (zob. m.in. Regulamin w wersji R31.7);

- bezpodstawne przyjęcie, że postanowienia Umowy dotyczące indeksacji nie zostały indywidualnie uzgodnione z Pozwanym i nie miał on rzeczywistego wpływu na te postanowienia oraz pominięcie w tym zakresie, że: Pozwany sam we wniosku kredytowym zaznaczył walutę CHF; Pozwanemu zaproponowano ofertę kredytu Złotowego, co znajduje potwierdzenie w Informacji o Ryzyku Kursowym i „Parametrach wejściowych symulacji", a tym samym możliwe było zawarcie Umowy bez spornych postanowień; Strony indywidualnie uzgodniły treść harmonogramu spłat, stanowiącego załącznik do Umowy, w którym wskazana była wysokość kwoty kredytu i wysokość rat wyrażona w walucie CHF - rzeczywisty wpływ Pozwanego wyrażał się w szczególności w wyborze dnia uruchomienia kredytu, co wynikało z § 7 ust. 4 Umowy - naruszenie to miało wpływ na rozstrzygnięcie, ponieważ ocena, że sporne klauzule były indywidualnie uzgodnione prowadziłaby do stwierdzenia, że sporne klauzule nie są abuzywne;

- art. 227 k.p.c. w zw. z art. 217 § 1 k.p.c. w zw. z art. 232 zd. pierwsze k.p.c. polegające na bezpodstawnym oddaleniu wniosków dowodowych Powoda o dopuszczenie i przeprowadzenie dowodu z zeznań świadka K. M., które to dowody miały istotne znaczenie dla rozstrzygnięcia sprawy, w tym w szczególności dla dokonania prawidłowej oceny, czy kwestionowana przez Pozwanego Umowa jest umową kredytu walutowego, sposobu w jaki ustalono wysokość świadczenia Pozwanego, braku dowolności Banku w ustalaniu kursu w (...), uzgodnienia wszystkich przedmiotowo istotnych elementów Umowy, rynkowego charakteru kursu CHF publikowanego w (...);

- art. 227 k.p.c. w zw. z art. 217 § 1 k.p.c. w zw. z art. 278 § 1 k.p.c. w zw. z art. 232 zd. pierwsze k.p.c. polegające na bezpodstawnym oddaleniu wniosku Powoda o dopuszczenie i przeprowadzenie dowodu z opinii biegłego z dziedziny finansów i bankowości, albowiem dowód ten miał istotne znaczenie dla rozstrzygnięcia sprawy oraz z uwagi na fakt, iż ustalenie wskazanych w tezie dowodowej okoliczności wymagało wiadomości specjalnych, w tym w szczególności dla ustalenia rynkowego charakteru kursu CHF w (...) Banku oraz braku arbitralności przy ustalaniu kursu CHF, metod ustalania kursu CHF w stosunku do PLN przez Bank czy ryzyka związanego z wahaniami kursu CHF i wpływu tej okoliczności na wysokość salda kredytu;

- art. 227 k.p.c. w zw. z art. 217 § 1 k.p.c. w zw. z art. 232 zd. pierwsze k.p.c. polegające na bezpodstawnym oddaleniu wniosku dowodowego Powoda o dopuszczenie i przeprowadzenie dowodów z dokumentów wskazanych w punkcie III ppkt. a-s petitum pozwu oraz w pkt V ppkt. k) - mm), pkt VII oraz VIII petitum pisma procesowego Powoda z dnia 3 czerwca 2019 roku, które to dowody miały istotne znaczenie dla rozstrzygnięcia sprawy, ponieważ dowodziły m.in. walutowego charakteru kredytu udzielonego Pozwanemu, a także, że w przedmiotowej sprawie nie doszło do spełnienia przesłanki braku zgodności z dobrymi obyczajami ani przesłanki rażącego naruszenia interesu konsumenta, co w konsekwencji doprowadziło do błędnego przyjęcia przez Sąd I instancji, że umowa w skutek abuzywności niektórych jej postanowień powinna zostać uznana za nieważną, naruszenie to miało wpływ na rozstrzygnięcie, ponieważ oparcie się na ww. dowodach przekładałoby się na ocenę, że sporne klauzule nie są abuzywne.

2) naruszeniu przepisów prawa materialnego, a mianowicie:

- art. 385 1 § 1 w zw. z 385 1 § 3 k.c. przez błędną wykładnię art. 385 1 § 1 k.c. i niezastosowanie art. 385 1 § 3 k.c., a w konsekwencji bezpodstawne przyjęcie, że sporne klauzule nie były negocjowane, podczas gdy Pozwany miał rzeczywisty wpływ na te postanowienia, w rozumieniu art. 385 1 § 3 k.c.;

- art. 385 1 § 1 k.c. poprzez jego błędną wykładnię i bezpodstawne przyjęcie, że sporne postanowienia, spełniają przesłanki abuzywności,

- art. 385 1 § 2 k.c. poprzez jego niezastosowanie i przyjęcie, że wskutek stwierdzenia rzekomej abuzywności spornych postanowień Umowy i Regulaminu w chwili zawarcia umowy nie istniały żadne przepisy dyspozytywne, które mogłyby ewentualnie zastąpić klauzule abuzywne podczas, gdy powołany przepis stanowi, że jeżeli abuzywne postanowienie umowy nie wiąże konsumenta strony są związane umową w pozostałym zakresie;

- art. 65 k.c. poprzez jego niezastosowanie i przyjęcie, że, po ewentualnym stwierdzeniu rzekomej abuzywności spornych klauzul Umowa jest nieważna, a kwestia ujęta w nich nie została w ogóle uregulowana, oraz, że w dacie zawierania Umowy brak było przepisu dyspozytywnego możliwego do zastosowania w miejsce zakwestionowanych klauzul, podczas gdy okoliczności, w których złożone zostały oświadczenia woli stron, zasady współżycia społecznego oraz ustalone zwyczaje pozwalają na wykonanie Umowy również po usunięciu z niej odwołań do (...) Banku - zobowiązanie (saldo kredytu) powinno zostać bowiem przeliczone po aktualnym na dzień uruchomienia kredytu, rynkowym kursie kupna CHF (takim jak konkretny kurs wskazany w (...) na daną historyczną datę), a raty powinny zostać każdorazowo wyliczone w oparciu o aktualny na dzień płatności raty, rynkowy kurs sprzedaży CHF;

- art. 56 k.c. poprzez jego niezastosowanie, podczas gdy art. 56 k.c. stanowi właściwy przepis dyspozytywny, przewidujący, że czynność prawna wywołuje skutki w niej wyrażone oraz wynikające z ustawy, z zasad współżycia społecznego i z ustalonych zwyczajów, zatem zobowiązanie powinno zostać przeliczone po wynikającym z zasad współżycia społecznego i ustalonych zwyczajów, aktualnym na dzień przeliczenia, rynkowym kursie kupna CHF (takim art. 69 ust. 2 pkt 4a i ust. 3 ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. Prawo bankowe (t.j. Dz.U. 2016 poz. 1988, dalej jako „Prawo bankowe") w zw. z art. 4 ustawy z dnia 29 lipca 2011 r. zmieniającej ustawę Prawo bankowe (Dz.U.2011, nr 165, poz. 984, dalej jako „ustawa antyspreadowa") poprzez ich niezastosowanie i przyjęcie, że rzekomo brak jest przepisu dyspozytywnego, który pozwalałby na zastąpienie postanowień uznanych przez Sąd I instancji za abuzywne, podczas gdy w ocenie Banku istnieje możliwość oparcia rozliczeń kredytu o kursy rynkowe CHF, a więc kursy zastosowane przez Bank;

- art. 69 ust. 1 prawa bankowego, poprzez jego błędną wykładnię i niezasądzenie kwot wskazanych w pozwie, pomimo że Powód wykazał, że Pozwany nie wywiązał się z warunków Umowy, nie spłacił należnego zadłużenia, co spowodowało wypowiedzenie Umowy i wymagalność całej dochodzonej sumy.

W oparciu o te zarzuty powód wniósł o zmianę zaskarżonego wyroku i utrzymanie w mocy nakazu zapłaty z dnia 18 lutego 2019 roku, zasądzenie od pozwanych na rzecz powoda zgodnie z żądaniem wskazanymi w pkt 1 petitum pozwu, tj. łącznej kwoty 369 690,08 zł wraz z dalszymi odsetkami wskazanymi w punkcie I. petitum pozwu ewentualnie o uchylenie wyroku i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania Sądowi Okręgowemu w Częstochowie, a także zasądzenie od pozwanych na rzecz powoda kosztów procesu za postępowanie w I instancji oraz za postępowanie w II instancji, w tym opłaty skarbowej od pełnomocnictw oraz kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych.

W odpowiedzi na apelację pozwani wnieśli o jej oddalenie i zasądzenie kosztów postępowania apelacyjnego.

Sąd Apelacyjny zważył co następuje.

Apelacja nie zasługuje na uwzględnienie.

W pierwszej kolejności odnieść się należy do zarzutu dotyczącego związania Sądu Okręgowego stanowiskiem Sądu Apelacyjnego w Katowicach w sprawie z powództwa E. G. oraz S. G. przeciwko Bankowi (...) S.A. w W., o sygnaturze akt I ACa 1002/19, wyrażonym w wyroku z dnia 19 sierpnia 2020 roku. W wyroku tym Sąd Apelacyjny zasądził od Banku (...) na rzecz E. G. i S. G. kwotę 159 737,65 złotych, z ustawowymi odsetkami za opóźnienie, stanowiącą zwrot świadczeń jakie spełnili oni wobec kredytodawcy w okresie nieprzedawnionym, przy czym przesłanką tego rozstrzygnięcia było przyjęcie, że umowa łącząca strony, w szczególności postanowienia jej § 2 pkt 2 i § 7 pkt 1, są w świetle art. 385 1k.c. niedozwolone i nieważne, co prowadzi do nieważności całej umowy, zgodnie z art. 58 § 1 k.c.

Ten prawomocny wyrok Sądu Apelacyjnego, który w swojej istocie zawiera stwierdzenie nieważności umowy o którą chodzi w tej sprawie, ma powagę rzeczy osądzonej co do stwierdzenia nieważności tej umowy w rozumieniu art. 366 k.p.c. i w takim sensie, niezależnie od treści art. 365 § 1 k.p.c., wiąże strony tego postępowania, Sąd Okręgowy orzekający w sprawie niniejszej, a także Sąd odwoławczy.

Odnosząc się do pozostałych zarzutów apelacji stwierdzić należy, że okoliczności faktyczne istotne dla rozstrzygnięcia tej sprawy zostały przez Sąd Okręgowy ustalone prawidłowo, w oparciu o zaoferowany materiał dowodowy i stosownie do jego treści. Nie wymagał on uzupełnienia, zatem część wniosków dowodowych powoda, słusznie została pominięta przez Sąd pierwszej instancji. Dowód z opinii biegłego sądowego z zakresu finansów i bankowości na okoliczności wskazane przez powoda okazał się w istocie nieprzydatny dla rozstrzygnięcia sporu w niniejszej sprawie. Kwestie dotyczące konieczności i sposobu pozyskiwania przez bank środków w walucie obcej na potrzeby udzielania kredytów indeksowanych, kosztów ponoszonych przez bank w związanych z finansowaniem akcji kredytowej, czynników wpływających na zmiany kursów walut, rynkowego charakteru kursów stosowanych przez bank, wyliczenia wysokości kredytu oraz wysokości zobowiązań z tytułu umowy kredytu w oparciu o średnie kursy NBP nie miały znaczenia dla rozstrzygnięcia niniejszej, bowiem umowa została poddana ocenie na moment jej zawarcia, a nie wykonywania. Przeprowadzenie tego dowodu nie mogło wzruszyć oceny abuzywności przyjętego w umowie kredytowej mechanizmu ustalania kursów walut stosowanego przez bank, jak i braku możliwości utrzymania umowy przez zastąpienie tego mechanizmu odniesieniem się do średniego kursu CHF ustalonego przez NBP, tym bardziej, że kwestie te stanowią element oceny prawnej, pozostającej w kognicji Sądu. Podobnie nie miał znaczenia dla poczynionych w sprawie ustaleń dowód z zeznań świadków A. K. i J. C., jak bowiem wynika z poczynionych w sprawie ustaleń osoby te nie zawierały umowy z powodami, a więc nie miały wiedzy co do czynności poprzedzających jej zawarcie, okoliczności towarzyszących jej zawarciu i udzielanych powodom informacji związanych z umową. Tym samym ustalenia, które według oczekiwań powoda miały być poczynione w oparciu o dowód z zeznań tych świadków nie mogły zastąpić konkretnych ustaleń co do tego, jak procedowano w sprawie kredytu udzielonego powodom. W świetle powyższego Sąd Apelacyjny na rozprawie w dniu 12 kwietnia 2022 roku na podstawie art. 235 2 § 1 pkt 2 i 5 k.p.c. pominął ponowione w apelacji dowody z zeznań świadka K. M., z opinii biegłego oraz dokumentów. Podkreślić przy tym należy, że powód, reprezentowany przez profesjonalnego pełnomocnika na rozprawie przed Sądem pierwszej instancji w dniu 18 listopada 2020 roku, po wydaniu na tej rozprawie postanowienia o pominięciu dowodów zgłoszonych przez powoda, nie wniósł zastrzeżenia do protokołu, pozbawiając się w ten sposób prawa powoływania się na to w dalszym toku postępowania (art. 162 § 2 k.p.c.).

Wbrew wywodom apelacji ustalenia faktyczne poczynione w sprawie przez Sąd Okręgowy i przyjęte za podstawę rozstrzygnięcia były prawidłowe i znajdowały potwierdzenie w zgromadzonym w sprawie materiale dowodowym. Podejmując je, Sąd Okręgowy nie naruszył w żadnej mierze przepisów procesowych, w tym art. 233 §1 k.p.c., jako że nie przekroczył zasad swobodnej oceny dowodów, ani też nie naruszył zasad logiki i doświadczenia życiowego. Ustalenia te bazowały głównie na treści dokumentów, których autentyczności żadna ze stron nie kwestionowała. Osnowa tych dokumentów, a zatem ich literalna treść, determinowała te ustalenia. Za ugruntowany w orzecznictwie należy uznać pogląd, że jeżeli z określonego materiału dowodowego sąd wyprowadził wnioski logicznie poprawne i zgodne z zasadami doświadczenia życiowego, to taka ocena dowodów nie narusza zasady swobodnej oceny dowodów przewidzianej w art. 233 § 1 k.p.c. i musi się ostać, choćby w równym stopniu, na podstawie tego materiału dowodowego, dawały się wysnuć wnioski odmienne. Tylko w przypadku, gdy brak jest logiki w wiązaniu wniosków z zebranymi dowodami lub, gdy wnioskowanie sądu wykracza poza schematy logiki formalnej albo, wbrew zasadom doświadczenia życiowego, nie uwzględnia jednoznacznych praktycznych związków przyczynowo - skutkowych, to przeprowadzona przez Sąd meritii ocena dowodów może być skutecznie podważona ( por. m.in. wyroki SN z 27 września 2002r., sygn. akt IV CKN 1316/00 oraz sygn. akt II CKN 817/00, niepubl.). Formułując zarzuty naruszenia art. 233 § 1 k.p.c. powód po części kwestionuje wnioski wyprowadzone z treści dokumentów oraz świadków, wkraczające w sferę oceny prawnej zgromadzonego w sprawie materiału dowodowego. Prawidłowe są ustalenia faktyczne Sądu Okręgowego, iż strony zawarły umowę kredytu indeksowanego do CHF, w której kwota kredytu została oznaczona i wypłacona w walucie PLN, a następnie przeliczona według kursu kupna na walutę CHF. Waluta obca w istocie pełniła w umowie rolę miernika wartości, postanowienia umowne dotyczące przeliczenia świadczeń według kursu tej waluty miały charakter klauzul indeksacyjnych, a nie instrumentu finansowego służącego realizacji inwestycji i transferowi waluty obcej do kredytobiorcy. W oparciu o zgromadzony materiał dowodowy należy przyjąć, że pozwanym nie udzielono pełnej i rzetelnej informacji o ryzykach związanych z zawarciem umowy o kredyt, w tym wiążących się z zastosowaniem klauzul indeksacyjnych odwołujących się do kursu CHF, a także braku możliwości indywidualnego negocjowania warunków umowy i zawarcia jej w wersji nie obejmującej tych klauzul. Z samego faktu wyboru przez nich kredytu indeksowanego do waluty CHF nie można wywieźć, że postanowienia umowy o ten kredyt, w tym zawierające klauzule indeksacyjne, były z nimi indywidualnie uzgadniane; a z faktu podpisania blankietowego oświadczenia o możliwości wzrostu kursu waluty i oprocentowania oraz z wyrażenia woli zawarcia umowy kredytu indeksowanego do waluty CHF nie można wywieźć, że pozwani zostali należycie poinformowani o ryzyku kredytowym. Zaznaczyć należy, że za indywidualnie uzgodnione można uznać jedynie te postanowienia, które były przedmiotem negocjacji, bądź są wynikiem porozumienia lub świadomej zgody co do ich zastosowania, jednakże takie okoliczności nie zostały wykazane w toku niniejszego procesu. Umowa została zawarta według wzorca umowy stosowanego przez bank. Nie można zatem przyjąć, by warunki umowy kredytu były z pozwanymi negocjowane indywidualnie. Poza tym w wyrokach z 29 października 2019r., IV CSK 309/18 i z 27 listopada 2019r., II CSK 438/18 Sąd Najwyższy stwierdził, że wprowadzenie do umowy kredytowej zawieranej na wiele lat, mającej daleko idące konsekwencje dla egzystencji konsumenta, mechanizmu działania kursowego wymaga szczególnej staranności banku w zakresie wyraźnego wskazania zagrożeń wiążących się z oferowanym kredytem, tak by konsument miał pełne rozeznanie konsekwencji ekonomicznych zawieranej umowy w związku z czym obowiązek informacyjny w zakresie ryzyka kursowego powinien zostać wykonany w sposób jednoznacznie i zrozumiale unaoczniający konsumentowi, który z reguły posiada elementarną znajomość rynku finansowego, że zaciągnięcie tego rodzaju kredytu jest bardzo ryzykowne, a efektem może być obowiązek zwrotu kwoty wielokrotnie wyższej od pożyczonej, mimo dokonywanych regularnych spłat. Obowiązek informacyjny określany jest nawet jako "ponadstandardowy", mający dać konsumentowi pełne rozeznanie co do istoty transakcji. W toku procesu powód nie wykazał, że pozwani mieli świadomość tego, że kwota wypłaconego kredytu oraz spłacanych rat może być inna w przypadku zmiany kursu. Zapewniano także pozwanych, że kredyt w CHF jest korzystniejszy z uwagi na niższą ratę, z uwagi na niższe oprocentowanie. Ustalenia te nie były jednakże wystarczające dla przyjęcia, że powód wypełnił należycie przedkontraktowy obowiązek informacyjny co ryzyka kursowego (walutowego). Zakres przekazanych pozwanym informacji nie obrazował skali możliwego wzrostu zadłużenia kredytowego, a tym samym nie uświadamiał im granic potencjalnego wzrostu zadłużenia. Argumenty skarżącego wskazujące, że stosowane przez niego do rozliczenia umowy kursy waluty znajdowały odzwierciedlenie w sytuacji na rynku walutowym, a powód nie miał nieograniczonej swobody i dowolności ich kształtowania, są o tyle nieistotne, że z pozwanymi nie uzgodniono indywidulanie postanowień wprowadzających zasady przeliczania salda kredytu oraz rat w oparciu o Tabele kursowe banku, a także nie wyjaśniono na etapie zawarcia umowy jakimi kryteriami bank kieruje się tworząc te Tabele.

Te okoliczności, wraz ze wskazanym na wstępie prawomocnym wyrokiem Sądu Apelacyjnego w Katowicach o nieważności umowy o którą chodzi w tej sprawie, prowadzą do wniosku, że strony tej umowy powinny zwrócić sobie wzajemnie nienależne świadczenia z niej wynikające (art. 405 i art. 410 k.c.). Co do sposobu rozliczenia rozważa się dwie teorie - teorię salda i teorię podwójnej kondykcji, znajdujące zastosowanie do rozliczenia kredytu w przypadku stwierdzenia nieważności umowy kredytowej z uwagi na wystąpienie w niej klauzul abuzywnych i braku możliwości zastąpienia postanowień abuzywnych przepisami dyspozytywnymi. Zgodnie z teorią salda pieniądze zwraca ta strona, która uzyskała większą korzyść. Zgodnie z teorią dwóch kondykcji każda ze stron zgłasza żądanie zwrotu odrębnie, bez automatycznego kompensowania przez sąd. Zgodnie z tą teorią każde roszczenie o wydanie korzyści należy traktować niezależnie, a ich kompensacja jest możliwa tylko w ramach instytucji potrącenia. Z kolei zgodnie z teorią salda świadczenie wzajemne stanowi pozycję, którą od razu należy odjąć od wzbogacenia, a w rezultacie obowiązek zwrotu obciąża tylko tę stronę, która uzyskała większą korzyść, i ogranicza się do zwrotu nadwyżki wartości.

Należy uznać, przesądził to zresztą Sąd Apelacyjny w wyroku z dnia 19 sierpnia 2020 roku, , że zastosowanie powinna mieć teoria dwóch kondykcji, gdyż zastosowanie teorii salda, niezależnie od trudności związanych z koniecznością każdorazowego szacowania wartości korzyści obu stron, prowadziłoby do utrwalenia stanu istniejącego w wyniku spełnienia obu świadczeń, co zwłaszcza w przypadku nieważności umowy nie dałoby się pogodzić z celami zastosowania tej sankcji która ma umożliwiać zniwelowanie prawnych i faktycznych skutków zawarcia umowy. Poza tym rozliczenie, a więc kompensacja możliwa jest jedynie poprzez złożenie przez którąkolwiek ze stron oświadczenia o potrąceniu wierzytelności, zgodnie bowiem z art. 498 k.c. potrącenia dokonywa się przez oświadczenie złożone drugiej stronie. Tymczasem powód nie złożył oświadczenia o potrąceniu wierzytelności, stąd też pozwanym jako kredytobiorcom należny był zwrot zapłaconych kwot tytułem rat (nieprzedawnionych) w wyniku zastosowania klauzul niedozwolonych. Z treści art. 405 k.c. wynika, iż jeżeli dochodzi do bezpodstawnego wzbogacenia, to powstaje zawsze tyle odrębnych stosunków jednostronnie zobowiązujących, ile było stron nieważnej umowy, które na jej podstawie otrzymały jakiekolwiek świadczenie. Przepis ten nakłada na każdego kto uzyskał przysporzenie obowiązek zwrotu, co jest źródłem stosunku prawnego jednostronnie zobowiązującego, nie zawiera przy tym zapisu że podmiot obowiązany powinien zwrócić korzyść z rozliczeniem tego co sam uzyskał od podmiotu uprawnionego. Jeżeli zatem na podstawie jednej nieważnej umowy dwa podmioty uzyskały korzyść majątkową to powstają dwa stosunki prawne jednostronnie zobowiązujące, które są źródłem dwóch odrębnych kondykcji. Na gruncie spraw dotyczących umów powiązanych z walutą powstaje stosunek prawny pomiędzy kredytobiorcą a bankiem, w którym kredytobiorca jako podmiot zobowiązany, w oparciu o art. 405 k.c., ma obowiązek zwrotu kapitału uzyskanego od banku jako podmiotu uprawnionego z tego przepisu. Powstaje też stosunek prawny pomiędzy kredytobiorcą a bankiem, w którym bank jako podmiot zobowiązany ma obowiązek zwrotu zapłaconych rat przez kredytobiorcę jako podmiotu uprawnionego. W związku z tym bez zastosowania instytucji potrącenia nie jest możliwe skompensowanie tych dwóch odrębnych stosunków prawnych. O potrąceniu może zadecydować we właściwym czasie tylko wierzyciel, a zatem bez oświadczenia woli jednego z wierzycieli Sąd nie może dokonać potrącenia.

Pozwani swoje roszczenie zrealizowali w odrębnym procesie, zakończonym wyrokiem Sądu Apelacyjnego w Katowicach z dnia 19 sierpnia 2020 r., sygn. akt I A Ca 1002/19. Powód natomiast, pomimo wydania tego wyroku (z którego prawomocnie wynika nieważność umowy) nie zmienił swego żądania w sprawie niniejszej i nie domagał się zwrotu kapitału wypłaconego kredytu lecz konsekwentnie zapłaty niespłaconych rat wynikających z umowy. Dlatego zasadnie Sąd pierwszej instancji powództwo to oddalił.

Z tych względów Sąd Apelacyjny, na podstawie art. 385 k.p.c. oddalił apelację, o kosztach postępowania apelacyjnego orzekając w oparciu o przepisy art. 98 § 1 i 3 k.p.c. oraz § 2 pkt 7 w związku z § 10 ust. 1 pkt 2 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 października 2015 r. w sprawie opłat za czynności adwokackie, zmienionego rozporządzeniem z dnia 3 października 2016 r (Dz. U. 2016, poz. 1668) w związku z art. 122 § 1 k.p.c. Podstawą ustalenia wysokości kosztów postępowania apelacyjnego, w istocie kosztów zastępstwa procesowego w tym postępowaniu, było wymienione rozporządzenie, w związku z wynikiem postępowania apelacyjnego i koniecznością obciążenia kosztami strony przegrywającej.

SSA Tomasz Ślęzak