Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 26 listopada 2020 r.

Sąd Apelacyjny w Gdańsku - III Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych

w składzie:

po rozpoznaniu w dniu 26 listopada 2020 r. w Gdańsku na posiedzeniu niejawnym

sprawy A. T.

przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych Oddział w G.

o emeryturę pomostową

na skutek apelacji A. T.

od wyroku Sądu Okręgowego w Gdańsku z dnia 1 października 2019 r. sygn. akt VII U 1990/18

I.  oddala apelację;

II.  zasądza od A. T. na rzecz Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddział w G. kwotę 240 (dwieście czterdzieści) złotych tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego w postępowaniu apelacyjnym.

SSA Daria Stanek SSA Iwona Krzeczowska – Lasoń SSA Grażyna Czyżak

Sygn. akt III AUa 1906/19

UZASADNIENIE

Decyzją z 22 lutego 2018 r. Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w G. odmówił ubezpieczonemu A. T. prawa do emerytury pomostowej. Od powyższej decyzji odwołał się ubezpieczony A. T., wnosząc o zmianę decyzji i przyznanie mu prawa do emerytury pomostowej. W odpowiedzi na odwołanie ubezpieczonego pozwany organ rentowy wniósł o jego oddalenie w całości oraz o zasądzenie od ubezpieczonego
na rzecz pozwanego kosztów procesu, w tym kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych.

Decyzją z 10 sierpnia 2018 r. Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w G. odmówił ubezpieczonemu A. T. prawa do emerytury pomostowej. Od powyższej decyzji odwołał się ubezpieczony A. T., wnosząc o zmianę decyzji i przyznanie mu prawa do emerytury pomostowej. Ubezpieczony domagał się uznania okresu pracy
na stanowisku bosmana wyposażenia oraz pracy na elewatorze pływającym jako pracy
na statkach żeglugi morskiej w warunkach szczególnych w rozumieniu przepisów ustawy
o emeryturach pomostowych. W odpowiedzi na odwołanie ubezpieczonego pozwany organ rentowy wniósł o jego oddalenie w całości, podtrzymując stanowisko jak w zaskarżonej decyzji oraz o zasądzenie od ubezpieczonego na rzecz pozwanego kosztów procesu, w tym kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych. W uzasadnieniu nadto zaznaczył,
że przedmiotem sprawy VIII U 819/13 było prawo ubezpieczonego do emerytury pomostowej i w przypadku gdyby zarzuty ubezpieczonego okazały się powtórzeniem wcześniejszych,
to wnosi o odrzucenie odwołania z uwagi na powagę rzeczy osądzonej.

Postanowieniem z dnia 11 grudnia 2018 r. sąd połączył sprawy do wspólnego rozstrzygnięcia i rozpoznania.

Sąd Okręgowy w Gdańsku - Wydział VII Pracy i Ubezpieczeń Społecznych wyrokiem z dnia 1 października 2019 r. oddalił odwołania (pkt 1) oraz zasądził od ubezpieczonego
na rzecz pozwanego 360 zł tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego (pkt 2),
sygn. akt VII U 1990/18.

Sąd Okręgowy ustalił następujący stan faktyczny.

Ubezpieczony A. T., urodzony (...), w dniu 24 stycznia
2018 r. złożył do pozwanego organu rentowego wniosek o przyznanie prawa do emerytury pomostowej.

Uprzednio, decyzją z 7 stycznia 2013 r., pozwany organ rentowy odmówił ubezpieczonemu prawa do emerytury pomostowej, wskazując że ubezpieczony nie udowodnił żadnego okresu pracy w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze w portach morskich wymienionej w pkt. 21 załącznika do ustawy lub wymienionej w pkt. 12 załącznika
nr 2 do ustawy o emeryturach pomostowych. Ubezpieczony odwołał się od powyższej decyzji. Sąd Okręgowy w Gdańsku w sprawie VII U 819/13 wyrokiem z dnia 2 stycznia 2014 r. oddalił odwołanie, zaś Sąd Apelacyjny w Gdańsku wyrokiem z dnia 19 listopada 2014 r. oddalił apelację ubezpieczonego. W uzasadnieniu orzeczenia Sąd Apelacyjny wskazał,
że ubezpieczony domagał się przyznania prawa do emerytury pomostowej z uwagi
na ukończenie 55 lat w oparciu o art. 6 ustawy o emeryturach pomostowych. Z materiału dowodowego zgromadzonego w sprawie wynika, że ubezpieczony nie wykonywał ciężkich prac fizycznych bezpośrednio przy przeładunku w ładowniach statku i w związku z tym ubezpieczony nie spełnił wymaganych przesłanek do nabycia uprawnienia do emerytury pomostowej w wieku 55 lat.

W okresie od 26 lutego 1976 r. do 31 sierpnia 1978 r. ubezpieczony A. T. był zatrudniony pełnym wymiarze czasu pracy w Zarządzie (...) SA
na stanowisku marynarza elewatora, od 2 kwietnia 1979 r. do 31 sierpnia 1990 r.
na stanowisku starszego marynarza elewatora, później kierownika statku II kategorii
i następnie I kategorii elewatora pływającego, od 10 lutego 1992 r. do 30 listopada 1997 r.
w (...) SA, a od 1 grudnia 1997 r. do 30 kwietnia 2001 r. w (...) sp. z o.o. na stanowisku kierownika statku.

Na elewatorze pracowały dwie grupy pracowników, jedna tzw. pływająca (załoga pokładowa), w której skład wchodził kierownik jednostki, czyli kapitan statku, mechanik okrętowy, elektryk okrętowy i marynarz pokładowy, a w drugiej grupie byli pracownicy, którzy pracowali przy przeładunku i obsługiwali urządzenie przeładunkowe.

Załoga pokładowa wykonywała czynności na pokładzie elewatora pływającego związane z manewrowaniem jednostką przy pomocy wind cumowniczych i manewrowych. Pracownicy załogi pokładowej wykonywali pracę w systemie 4-zmianowym po 6 godzin
i następnie po zakończeniu pracy w danym dniu schodzili na ląd i udawali się do miejsca zamieszkania. Do wykonywania określonej pracy musieli posiadać takie same uprawnienia, jak do wykonywania tej pracy na statku.

Praca ubezpieczonego A. T. polegała na organizacji przeładunku, obsłudze pokładu, wind kotwicznych, dozorze jednostki. Jako kapitan sprawował nadzór
nad całą jednostką i ponosił odpowiedzialność za wszystkich pracowników, jak również prowadził dziennik pokładowy.

Elewator to jednostka pływająca na terenie portu, która dokonuje przeładunku towaru między statkami, jak również rozładunku statku. Elewator porusza się przy pomocy holownika lub wind manewrowych i nie służy do żeglugi morskiej międzynarodowej.

A. T. 11 listopada 1995 r. otrzymał dyplom szypra drugiej klasy, posiadał książeczkę żeglarską dla członka załogi statki morskiego uprawiającego żeglugę krajową oraz od dnia 18 maja 1977 r. miał przyznane świadectwo marynarza morskiej żeglugi krajowej.

Ubezpieczony A. T. od 6 stycznia 2009 r. do 29 maja 2009 r. był zatrudniony w (...) SA w G. (1) na stanowisku bosmana wyposażenia. Do jego obowiązków należało zapewnianie bezpieczeństwa na budowanej jednostce statku poprzez sprawdzanie wpisów w książkach prac niebezpiecznych, dokonywanie obchodu statku, rozdzielanie prac
i kontrolowanie pracy. Proces budowy statku trwał około 3 – 6 miesięcy. Pierwszy okres to była budowa w suchym doku. Potem statek był zwodowany i następnie był wyposażany
w odpowiednie urządzenia, jak też wyposażano kabiny w niezbędne sprzęty i umeblowanie, wykonywane były prace wykończeniowe i podłączane urządzenia. Potem był trzeci etap,
w którym statek był tankowany paliwem i uruchamiano silniki oraz inne urządzenia. Czwarty etap to były próby morskie (trwały około 5-10 dni), statek wypływał wówczas w pełne morze
i sprawdzane było, czy wszystkie urządzenia działają prawidłowo. Wówczas na statku były dwie grupy pracowników, tj. załoga statku i pracownicy sprawdzający urządzenia
z poszczególnych wydziałów. Na próbach morskich ubezpieczony A. T. wykonywał zadania marynarza. Pełnił też wachty, które trwały po 4 godziny dwa razy na dobę. Piąty etap budowy to przekazywanie statku do armatora i do tego czasu ubezpieczony pełnił na nim funkcję bosmana wyposażenia.

Ubezpieczony A. T. uczestniczył w budowie statku we wszystkich jego etapach. Brał udział w budowie danego statku od początku do końca i potem uczestniczył
w budowie kolejnego statku. W ciągu roku uczestniczył w budowie około 2-5 statków.
W 2009 r. brał udział w dwóch próbach morskich związanych z pełnieniem obowiązków bosmana wyposażenia na budowanych statkach

Zaskarżoną w niniejszym postępowaniu decyzją z 22 lutego 2018 r. Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w G. odmówił ubezpieczonemu A. T. prawa do emerytury pomostowej, ponieważ po dniu 31 grudnia 2008 r. nie wykonywał on pracy w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze w rozumieniu art. 3 ust. 1 i 3 ustawy pomostowej. Zakład nie uwzględnił do pracy wykonywanej w warunkach szczególnych okresu zatrudnienia od 1 stycznia 2009 r. do dnia 29 maja 2009 r.

Z kolei zaskarżoną decyzją z 10 sierpnia 2018 r. Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w G. odmówił ubezpieczonemu A. T. prawa do emerytury pomostowej, ponieważ na dzień 1 stycznia 2009 r. nie udowodnił okresu pracy w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze wynoszącego co najmniej 15 lat, wymienionego
w załączniku 1 lub 2 do ustawy o emeryturach pomostowych.

Przechodząc do rozważań prawnych Sąd I instancji wskazał, że przedmiotem niniejszego postępowania była kwestia ustalenia prawa ubezpieczonego do emerytury pomostowej. Sąd przytoczył treść art. 4, art. 49 oraz art. 3 ustawy z dnia 19 grudnia 2008 r.
o emeryturach pomostowych (Dz. U. z 2018 r. poz. 1924 j.t.), jak również art. 32 ust. 1 i 4 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (tj. Dz. U. z 2018 r. poz. 1270 ze zm.). Wskazał nadto, że przepisami dotychczasowymi, do których odsyła ustawa emerytalna jest rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych
w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze (Dz. U. z 1983 r. nr 8 poz. 43) dalej: „rozporządzenie”, natomiast wykaz prac w szczególnych warunkach stanowi załącznik nr 1, a wykaz prac o szczególnym charakterze załącznik nr 2 do u.e.p.

Sąd I instancji i przypomniał, że ubezpieczony do 29 maja 2009 r. był zatrudniony
w (...) SA w G. (1) na stanowisku bosmana wyposażenia. W okresie tym wykonywał prace bosmana wyposażenia okrętowego i nadzorował wielomiesięczny proces budowy statku, po zakończeniu prac budowlano-wyposażeniowych brał udział w dwóch próbach morskich statków trwających ok. 7 dni każda. Na podstawie zebranego w sprawie materiału dowodowego sąd uznał, że ubezpieczony nie wykonywał stale i w pełnym wymiarze czasu pracy na statkach żeglugi morskiej. Ubezpieczony A. T. po 31 grudnia
2008 r. wykonywał nadal tę samą pracę, która polegała na nadzorowaniu pracy na budowanym statku. Zadaniem ubezpieczonego nie było wykonywanie stale i w pełnym wymiarze czasu pracy na statkach żeglugi morskiej. Uczestniczenie w próbach morskich było jedynie jednym z elementów jego pracy i miało charakter marginalny. Budowa statku trwała od 3 do 6 miesięcy, zaś próby morskie trwały od 5 do 10 dni, czyli jest to zaledwie ok. 4,5 % czasu związanego
z wszystkimi obowiązkami. Sąd I instancji zwrócił uwagę, że cytowany art. 3 ust. 4 u.e.p. zawiera dodatkowy wymóg, którego spełnienie pozwala na uznanie danego rodzaju prac
za prace w szczególnych warunkach. Jest to wymóg związany z czasem narażenia pracownika na wpływ czynników ryzyka wymienionych w art. 3 ust. 1. W art. 3 ust. 4 nie chodzi więc o wymiar czasu pracy określony w umowie o pracę, lecz o wymiar czasu pracy faktycznie wykonywanej w narażeniu na czynniki ryzyka, które powodują, że dane prace są pracami wykonywanymi w szczególnych warunkach (por. wyrok Sądu Najwyższego z 22 lipca 2013 r., III UK 106/12). Ubezpieczony A. T. nie spełnił warunku wykonania pracy na statkach żeglugi morskiej w pełnym wymiarze czasu pracy. Czynności związane z pełnieniem funkcji członka załogi w czasie prób morskich na pełnym morzu miały charakter incydentalny w odniesieniu do całości powierzonych mu obowiązków. Sąd w pełni podzielił stanowisko Sądu Najwyższego wyrażone w wyroku z dnia z dnia 19 stycznia 2016 r. (I UK 269/15, LEX nr 1999817), że sporadyczne i krótkotrwałe wykonywanie czynności w narażeniu na czynniki ryzyka, o których mowa w art. 3 ust. 1 u.o.e.p., nie stanowi wykonywania pracy w szczególnych warunkach w pełnym wymiarze czasu pracy w rozumieniu art. 3 ust. 4 tej ustawy.

Sąd Okręgowy podkreślił także, że w załączniku nr 2 pkt. 23 ustawy u.e.p. mowa jest o pracy na statkach żeglugi morskiej, a nie o statkach w budowie. Zgodnie z art. 2 § 2 kodeksu morskiego (Dz.U.2018.2175 j.t. ze zm.) statkiem morskim w budowie jest statek, którego stępkę położono lub wykonano równorzędną pracę konstrukcyjną w miejscu wodowania,
aż do zakończenia budowy. Obiekt, na którym wykonywano próby morskie nie był jeszcze „statkiem żeglugi morskiej”, ten statek nie był uprawniony do wykonywania żeglugi morskiej,
a jego wypłynięcie na pełne morze miało jedynie na celu sprawdzenie prawidłowości działania statku i zamontowanych urządzeń. Statek ten nie wypływał w podróż morską.

Podsumowując powyższe rozważania, zdaniem Sądu Okręgowego, ubezpieczony A. T. nie wykonywał po dniu 31 grudnia 2008 r. pracy w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze, w rozumieniu art. 3 ust. 1 i 3 tej ustawy i w związku z tym nie nabył uprawnienia do emerytury pomostowej na podstawie art. 4 u.e.p.

Sąd I instancji rozpatrywał też możliwość przyznania ubezpieczonemu emerytury pomostowej w oparciu o przepis art. 49 u.e.p. Analizując treść przepisu art. 49 u.e.p. sąd wskazał, że A. T. nie spełnia wszystkich warunków do otrzymania emerytury pomostowej wskazanych w art. 4 w związku z art. 49 u.e.p. Wprawdzie urodził się
po 31 grudnia 1948 r. (urodzony (...)), wiek 60 lat osiągnął w (...)r., ma okres składkowy i nieskładkowy przekraczający 25 lat, a także przed dniem 1 stycznia 1999 r. wykonywał prace w warunkach szczególnych według przepisu art. 32 i 33 u.e.r.f.u.s.,
ale na dzień wejścia w życie ustawy o emeryturach pomostowych (1 stycznia 2009 r.) nie legitymuje się co najmniej 15 letnim okresem pracy w warunkach szczególnych
lub o szczególnym charakterze w rozumieniu art. 3 ust. 1 i 3 u.e.p.

Z ustaleń Sądu Okręgowego wynika, że ubezpieczony legitymuje się jedynie
co najmniej 15-letnim okresem pracy w warunkach szczególnych w rozumieniu art. 32 i 33 ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych. W okresie od 26 lutego 1976 r. do 31 sierpnia 1978 r., od 2 kwietnia 1979 r. do 31 sierpnia 1990 r., od 10 lutego
1992 r. do 30 kwietnia 2001 r. wykonywał pracę na elewatorze, czyli jednostce pływającej
w portach morskich i stoczniach morskich jako pracownik wpisany na listę członków załogi (wykaz A, dział VII pkt. 6 załącznika do rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego
1983 r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnym warunkach lub w szczelnym charakterze) oraz w okresie od 13 czerwca 2001 r. do 29 maja 2009 r. był zatrudniony w (...) SA w G. (1) na stanowisku bosmana wyposażenia (wykaz A, dział VII pkt. 6 załącznika do rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnym warunkach lub w szczelnym charakterze).

Zdaniem Sądu I instancji brak było podstaw do przyjęcia, iż praca wykonywana
przez ubezpieczonego jako członka załogi pokładowej na elewatorze i bosmana wyposażenia okrętowego statku w budowie może zostać zakwalifikowana do prac w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze w rozumieniu w rozumieniu art. 3 ust. 1 i 3 u.e.p., co jest niezbędnym warunkiem do przyznania wnioskowanego świadczenia. Tego rodzaju praca jest wprawdzie pracą w szczególnych warunkach zgodnie z rozporządzeniem Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r. (wykaz A , dział VII pkt. 6 załącznika do rozporządzenia- prace na jednostkach pływających w portach morskich i w stoczniach morskich), jednak nie jest kwalifikowana jako praca o szczególnym charakterze zgodnie z załącznikiem nr 1 lub 2
do ustawy o emeryturach pomostowych z uwagi na to, że ustawa o emeryturach pomostowych nie traktuje jej jako pracy w warunkach szczególnych i nie jest wymieniona w załączniku do tej ustawy.

Sąd podzielił stanowisko wyrażone przez Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 9 marca 2017r. (II UK 10/16,Legalis 1587054), że praca na elewatorze w porcie nie jest pracą na statku żeglugi morskiej. Wskazanie na ryzyko zdrowotne określonej pracy opisane w art. 3 ust. 1 ustawy z dnia 19 grudnia 2008 r. o emeryturach pomostowych (Dz.U. z 2015 r. poz. 965) nie jest wystarczające, gdy określona praca nie jest wymieniona w wykazie, czyli w załączniku
nr 1 do tej ustawy jako praca w szczególnych warunkach.

Podobnie, praca bosmana wyposażenia na statku w budowie nie jest pracą
w warunkach szczególnych w rozumieniu ustawy o emeryturach pomostowych, gdyż nie jest wymieniona w załączniku do tej ustawy. Statek w budowie nie jest statkiem żeglugi morskiej
i w związku z tym praca bosmana wyposażenia nie może być traktowana jako praca
na statkach żeglugi morskiej. Praca ubezpieczonego polegała na dbaniu o bezpieczeństwo pożarowe i wodne statku w budowie. Zasadniczo A. T. wykonywał swoją pracę
w stoczni na budowanym obiekcie i dopiero po zakończeniu tego etapu brał udział
w kilkudniowych próbach morskich mających na celu przeprowadzenie prób technicznych statku oraz jego mechanizmów, urządzeń i systemów. Wykonywanie prób morskich nie służyło do transportu morskiego, tak jak w przypadku statku żeglugi morskiej.

Tym samym, zdaniem Sądu I instancji, stanowisko organu rentowego wyrażone
w zaskarżonej decyzji jest prawidłowe. Ubezpieczony nie spełnił wymogu posiadania 15 lat pracy w warunkach szczególnych w rozumieniu art. 3 u.e.p. na dzień 31 grudnia 2008 r.
(art. 49 u.e.p.), a nadto po dniu 31 grudnia 2008 r. nie realizował pracy wykonywanej
w warunkach szczególnych lub w szczególnym charakterze w rozumieniu ustawy
o emeryturach pomostowych (art. 4 u.e.p.).

Konkludując, Sąd Okręgowy uznał, że pozwany zasadnie odmówił ubezpieczonemu prawa do emerytury pomostowej i w konsekwencji na zasadzie art. 477 ¹⁴ § 1 k.p.c. oddalił odwołanie wnioskodawcy.

Na marginesie Sąd Okręgowy zaznaczył, że nie było podstaw do odrzucenia odwołania, gdyż sprawa VII U 819/13 była oparta na innej podstawie faktycznej i prawnej
i dotyczyła ubiegania się o prawo do emerytury pomostowej z uwagi na ukończenie 55 roku życia na podstawie art. 6 ustawy o emeryturach pomostowych.

Apelację od wyroku wywiódł ubezpieczony, zaskarżając go w całości i zarzucając:

1. naruszenie przepisów prawa materialnego, a w szczególności art. 4 pkt. 6 w związku
z art. 3 ust. 1, 3 i 4 ustawy o emeryturach pomostowych poprzez błędną wykładnię
i niewłaściwe zastosowanie wyrażające się w twierdzeniu, że skarżący nie spełnia określonych w art. 4 warunków do nabycia świadczenia, mimo że z okoliczności sprawy wynika, iż po dniu 31 grudnia 2008 r. wykonywał pracę w szczególnych warunkach w rozumieniu art. 3 ust. 1 powołanej ustawy, albowiem pełniąc funkcję członka załogi statku morskiego w czasie prób morskich na pełnym morzu w okresie od 1 stycznia do 31 maja 2009 r. przebywał w morzu przez 480 h (20 dni), co nie sposób uznać za sporadyczne i krótkotrwałe wykonywanie czynności w narażeniu na czynniki ryzyka, o których mowa w art. 3 ust. 1 u.o.e.p.;

2. naruszenie przepisów prawa materialnego, tj. pkt. 23 załącznika nr 1 do ustawy
o emeryturach pomostowych poprzez błędną wykładnię polegającą na przyjęciu, że statek
w budowie nie jest statkiem żeglugi morskiej, co w konsekwencji doprowadziło
do niezastosowania przepisu w przedmiotowej sprawie;

3. naruszenie przepisów prawa materialnego, tj. art. 2 Kodeksu morskiego
przez niezasadne uznanie, że statek w budowie nie jest statkiem morskim;

4. naruszenie przepisów prawa materialnego, a w szczególności art. 49 ustawy
o emeryturach pomostowych poprzez błędną wykładnię polegającą na przyjęciu, że w dniu wejścia w życie ustawy wnioskodawca nie legitymował się wymaganym 15-letnim stażem pracy w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze, w rozumieniu art. 3 ust. 1
i 3, podczas gdy spełniał przesłanki określone w tym przepisie.

Mając na względzie powyższe, apelujący wniósł o zmianę zaskarżonego wyroku poprzez przyznanie prawa do emerytury pomostowej, o zasądzenie od organu na rzecz skarżącego kosztów procesu, w tym kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych za obie instancje, ewentualnie o uchylenie zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy Sądowi Okręgowemu w Gdańsku do ponownego rozpoznania - przy uwzględnieniu kosztów.

W odpowiedzi na apelację organ rentowy wniósł o oddalenie apelacji oraz zasądzenie na rzecz pozwanego kosztów zastępstwa procesowego za II instancję według norm przepisanych.

Sąd Apelacyjny zważył, co następuje:

Apelacja ubezpieczonego nie zasługuje na uwzględnienie.

Spór w przedmiotowej sprawie koncentrował się na kwestii spełniania przez A. T. przesłanek prawa do emerytury pomostowej wynikających z ustawy z dnia 19 grudnia 2008 r. o emeryturach pomostowych (Dz. U. z 2008 r. Nr 237, poz. 1656 ze zm.).

W ocenie Sądu Apelacyjnego, w powyższym zakresie Sąd Okręgowy w sposób prawidłowy ustalił stan faktyczny w oparciu o zgromadzony w sprawie materiał dowodowy,
zaś w swych ustaleniach i wnioskach nie wykroczył poza ramy swobodnej oceny wiarygodności i mocy dowodów wynikające z przepisu art. 233 k.p.c., nie popełnił on też błędów w rozumowaniu w zakresie zarówno ustalonych faktów, jak też ich kwalifikacji prawnej, które uzasadniałyby zmianę bądź uchylenie rozstrzygnięcia. Całość podjętych ustaleń faktycznych Sądu I instancji przedstawiona w pisemnym uzasadnieniu wyroku zasługuje
na akceptację. Ustalenia te jako prawidłowe, a nadto nie wymagające zmiany ani uzupełnienia Sąd Apelacyjny przyjmuje za własne (art. 387 § 2 ¹ pkt. 1 k.p.c.).

Sąd odwoławczy w pełni podziela także ocenę prawną, jakiej dokonał Sąd pierwszej instancji, uznając ją za wyczerpującą. Przyjmując za własne dokonane w tym zakresie oceny Sądu I instancji, Sąd odwoławczy nie widzi potrzeby powtarzania w całości trafnego wywodu prawnego (art. 387 § 2 ¹ pkt. 2 k.p.c.).

Na wstępie wskazać należy, że Sąd Apelacyjny miał na względzie, iż prawo A. T. do emerytury pomostowej było już przedmiotem prawomocnego rozstrzygnięcia
w sprawie o sygn. akt VII U 819/13. Wyrokiem z dnia 2 stycznia 2014 r. Sąd Okręgowy
w Gdańsku oddalił odwołanie wnioskodawcy od decyzji organu rentowego z 7 stycznia
2013 r., a wyrokiem z dnia 19 listopada 2014 r. Sąd Apelacyjny w Gdańsku oddalił apelację ubezpieczonego. Powaga rzeczy osądzonej tychże orzeczeń nie oddziałuje jednak
w niniejszym postępowaniu, albowiem opierały się one na innej podstawie faktycznej i prawnej. Ubezpieczony domagał się mianowicie przyznania prawa do emerytury pomostowej w oparciu o art. 6 ustawy o emeryturach pomostowych z uwagi na ukończenie 55 roku życia, natomiast w rozpoznawanej sprawie przedmiotem sporu było prawo do ww. świadczenia po ukończeniu 60 roku życia na podstawie art. 4 lub art. 49 cyt. ustawy.

Przypomnieć należy, że emerytury pomostowe zostały wprowadzone do polskiego prawa przez ustawę z dnia 19 grudnia 2008 r. o emeryturach pomostowych (Dz. U. Nr 237
z 2008 r., poz. 1656), która weszła w życie 1 stycznia 2009 r. Emerytury pomostowe, choć są świadczeniami emerytalnymi, różnią się od „zwykłych” emerytur (wypłacanych na podstawie ustawy emerytalnej osobom, które osiągnęły powszechny wiek emerytalny) (tak: Trybunał Konstytucyjny w uzasadnieniu wyroku z dnia 16 marca 2010 r., w sprawie K 17/09, OTK-A 2010/3/21).

Emerytura pomostowa to świadczenie przysługujące z nowego systemu emerytalnego (art. 24 ust. 2 i 3 ustawy emerytalnej) dla ubezpieczonych urodzonych po dniu 31 grudnia 1948 r. zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze, którzy nie mają prawa do emerytury określonej w przepisach art. 32, art. 33, art. 39, art. 40, art. 46,
art. 50, art. 50a, art. 50e i art. 184 ustawy o emeryturach i rentach FUS oraz art. 88 Karty Nauczyciela, zwłaszcza z uwagi na niespełnienie, do końca 2008 r., warunków nabycia uprawnień do tych świadczeń. Świadczenie to spełnia funkcję emerytury z tytułu obniżonego (niższego) wieku emerytalnego (art. 32 ustawy emerytalnej), a zatem zostało wprowadzone
ze względu na obiektywne okoliczności szybszego niż normalnie pogarszania się,
wraz ze starzeniem się, organizmu człowieka, zdolności do wykonywania dotychczasowego zatrudnienia z uwagi na jego specyfikę, tj. szczególne warunki lub charakter pracy. Jednak -co istotne w rozpoznawanej sprawie - w porównaniu do emerytury w obniżonym wieku emerytalnym istotnie zawężono krąg ubezpieczonych - pracowników uprawnionych
do emerytury pomostowej, zasadniczo kierując się przy tworzeniu wykazów prac
w szczególnych warunkach/charakterze (załączniki nr 1-2 do ustawy o emeryturach pomostowych) kryteriami medycznymi z zakresu medycyny pracy (tak: Kamil Antonów, Marcin Bartnicki, Bartosz Suchacki, Ustawa o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych. Komentarz (komentarz do art. 24; uwagi do punktu 3), ABC, 2009, wyd. III). Rozwiązania zawarte w tej ustawie dotyczą osób objętych pracowniczym systemem ubezpieczeń społecznych i mają charakter przejściowy oraz obejmują zamkniętą liczbę określonych podmiotów (zob. uzasadnienie ustawy z dnia 19 grudnia 2008 r. o emeryturach pomostowych dostępne na internetowej stronie Sejmu, VI kadencja, nr druku: 1070).

Zgodnie z art. 32 ust. 2 ustawy o emeryturach i rentach z FUS za pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach uważa się pracowników zatrudnionych
przy pracach o znacznej szkodliwości dla zdrowia lub o znacznym stopniu uciążliwości
lub wymagających wysokiej sprawności psychofizycznej ze względu na bezpieczeństwo własne lub otoczenia. Rodzaje prac w szczególnych warunkach i w szczególnym charakterze zostały określone w wykazach A i B, których wykonywanie uprawnia do niższego wieku emerytalnego, stanowiących załącznik do rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego
1983 r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze oraz wykazach stanowiskowych wydanych
na podstawie § 1 ust. 2 i 3 tego rozporządzenia.

Zgodnie natomiast z przepisem art. 3 ust. 1 ustawy o emeryturach pomostowych prace
w szczególnych warunkach to prace związane z czynnikami ryzyka, które z wiekiem mogą
z dużym prawdopodobieństwem spowodować trwałe uszkodzenie zdrowia, wykonywane
w szczególnych warunkach środowiska pracy, determinowanych siłami natury lub procesami technologicznymi, które mimo zastosowania środków profilaktyki technicznej, organizacyjnej
i medycznej stawiają przed pracownikami wymagania przekraczające poziom ich możliwości, ograniczony w wyniku procesu starzenia się jeszcze przed osiągnięciem wieku emerytalnego, w stopniu utrudniającym ich pracę na dotychczasowym stanowisku. Wykaz tych prac określa załącznik nr 1 do ustawy. Z kolei pod pojęciem prac o szczególnym charakterze ustawodawca rozumie, zgodnie z art. 3 ust. 3 ustawy, prace wymagające szczególnej odpowiedzialności oraz szczególnej sprawności psychofizycznej, których możliwość należytego wykonywania
w sposób niezagrażający bezpieczeństwu publicznemu, w tym zdrowiu lub życiu innych osób, zmniejsza się przed osiągnięciem wieku emerytalnego na skutek pogorszenia sprawności psychofizycznej, związanego z procesem starzenia się. Wykaz prac o szczególnym charakterze określa załącznik nr 2 do ustawy.

Warunkiem skutecznego ubiegania się o emeryturę pomostową - w świetle art. 4 ustawy o emeryturach pomostowych - jest legitymowanie się określonym stażem pracy
w warunkach szczególnych lub w szczególnym charakterze w rozumieniu ustawy
o emeryturach pomostowych lub dotychczasowych przepisów przed dniem 1 stycznia 1999 r. oraz kontynuowanie pracy w szczególnych warunkach, jednakże już tylko w rozumieniu art. 3 ust. 1 i 3 ustawy o emeryturach pomostowych po dniu 31 grudnia 2008 r.

W przypadku zaś, gdy osoba ubiegająca się o emeryturę pomostową nie kontynuowała pracy w warunkach szczególnych lub szczególnym charakterze po 31 grudnia 2008 r.
i legitymuje się w związku z tym jedynie stażem pracy "szczególnej" według poprzednio obowiązujących przepisów, na podstawie art. 49 ustawy o emeryturach pomostowych może natomiast nabyć prawo do emerytury pomostowej jedynie wówczas, gdy dotychczasowy staż pracy (okres prac) można kwalifikować jako prace w warunkach szczególnych w rozumieniu dziś obowiązujących przepisów (art. 3 ust. 1 ustawy) lub o szczególnym charakterze (art. 3 ust. 3 ustawy). Innymi słowy, brak podstaw prawnych do przyznania emerytury pomostowej ubezpieczonemu, którego dotychczasowy okres pracy w warunkach szczególnych
lub w szczególnym charakterze nie może być tak kwalifikowany według przepisów ustawy
o emeryturach pomostowych ( vide: wyrok Sądu Apelacyjnego we Wrocławiu z dnia 2.04.2014 r., sygn. akt III AUa 2302/13; wyrok Sądu Apelacyjnego w Warszawie z dnia 13.03.2014 r. sygn. akt III AUa 3489/12). W wyroku z dnia 4 września 2012 r. (I UK 164/12, OSNP 2013/15-16/185) Sąd Najwyższy wyjaśnił, że określenie "okres pracy w szczególnych warunkach
lub o szczególnym charakterze, w rozumieniu art. 3 ust. 1 i 3", zawarte w art. 49 pkt. 3 ustawy z dnia 19 grudnia 2008 r. o emeryturach pomostowych (Dz. U. Nr 237, poz. 1656 ze zm.), oznacza okres pracy wskazany w art. 3 ust. 1 i 3 tej ustawy bez wliczania do niego okresów pracy w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze w rozumieniu art. 32 i 33 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych.

W wykazie prac w warunkach szczególnych, stanowiącym załącznik nr 1 do ustawy
o emeryturach pomostowych, w pkt. 23 wskazana została praca na statkach żeglugi morskiej.

Mając na uwadze, że A. T. po dniu 31 grudnia 2008 r. kontynuował zatrudnienie - od 6 stycznia 2009 r. do 29 maja 2009 r. zatrudniony był w (...) SA na stanowisku bosmana wyposażenia - konieczna była ocena, czy zatrudnienie to, stosownie do art. 4 pkt. 6 ustawy o emeryturach pomostowych, stanowiło pracę w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze, w rozumieniu przytoczonych powyżej art. 3 ust. 1 i 3 ustawy o emeryturach pomostowych.

Sąd Okręgowy prawidłowo ustalił na podstawie zgromadzonego materiału dowodowego, że po 31 grudnia 2008 r. ubezpieczony nie wykonywał stale i w pełnym wymiarze czasu prac w szczególnych warunkach, tj. pracy na statkach żeglugi morskiej.

Trafne są oba argumenty podniesione w tym zakresie przez Sąd I instancji.

Po pierwsze, ubezpieczony po 31 grudnia 2008 r. nie był zatrudniony i nie wykonywał pracy na stanowisku wymienionym w załącznikach nr 1 lub nr 2 do ustawy o emeryturach pomostowych jako praca w warunkach szczególnych lub w szczególnym charakterze. Nie jest takim zatrudnieniem praca na stanowisku bosmana wyposażenia, której – wbrew stanowisku apelującego - nie można zakwalifikować jako pracy na statkach żeglugi morskiej. Nie ma bowiem podstaw prawnych, aby statek w budowie uznać za statek żeglugi morskiej.

Zgodnie z art. 1 § 2 ustawy z dnia 18 września 2001 r. – Kodeks morski (j.t. Dz. U.
z 2018 r., poz. 2175) statkiem morskim jest każde urządzenie pływające przeznaczone
lub używane do żeglugi morskiej, natomiast stosownie do art. 2 § 2 ww. ustawy statkiem morskim w budowie jest statek, którego stępkę położono lub wykonano różnorzędną pracę konstrukcyjną w miejscu wodowania, aż do zakończenia budowy.

Jak zauważa się w piśmiennictwie, statek w próbach morskich uważany jest samorzutnie za statek w budowie. Statek morski w budowie jest kategorią sui generis. Obiekt ten nie jest statkiem. Tym bardziej nie jest statkiem morskim. Zbiór statków morskich
w budowie nie jest podzbiorem kategorii statków morskich, jest to pojęcie całkowicie odrębne. We właściwym czasie, jeśli okoliczności na to pozwolą (budowa zostanie pomyślnie zakończona), stanie się on statkiem morskim, przeszedłszy tym samym do kategorii statków morskich. Tymczasem jednak nie posiada on tego przymiotu. Obrazowo wskazuje się,
że statek morski w budowie to „proces” zmierzający do uzyskania statusu prawnego statku morskiego (por. Pyć D., Zużewicz – Wiewiórowska I, Kodeks morski. Komentarz, LEX/el. 2012). Statek w budowie nie jest jednostką używaną w żegludze morskiej Co prawda jest
- w zamiarze swoich budowniczych - obiektem przeznaczonym do takiej żeglugi, ale dopiero po zakończeniu budowy. Konstatację powyższą wpiera fakt, że art. 23 § 4 i § 6 kodeksu morskiego umożliwiają rejestrację statku morskiego w budowie w osobnym rejestrze, prowadzonym obok rejestru statków morskich o stałej polskiej przynależności oraz rejestru jednostek o tymczasowej polskiej przynależności. Przepisy kodeksu morskiego przewidują zatem jedynie możliwość takiej rejestracji, ale nie obowiązek. Rejestracja statku morskiego
w budowie jest prawem osoby zainteresowanej, lecz nie jest jej obowiązkiem (vide: Kochanowski K., Rejestracja statków morskich w budowie, Gdański Studia Prawnicze, Tom XXXII, 2014).

Mając na uwadze powyższe rozważania, nie ulega wątpliwości, że praca ubezpieczonego na stanowisku bosmana wyposażenia, wykonywana na statku w budowie, także w trakcie odbywanych rejsów próbnych, nie jest pracą na statkach żeglugi morskiej, wymienioną w załączniku do ustawy o emeryturach pomostowych. Wykaz prac określonych
w art. 3 ust. 1 i 3 ustawy o emeryturach pomostowych jest wykazem zamkniętym, co oznacza, że cechy prac o szczególnym charakterze lub w szczególnych warunkach nie mogą posiadać inne prace.

Po drugie, niezasadne jest twierdzenie jakoby uczestniczenie przez wnioskodawcę
w próbach morskich, trwających od 5 do 10 dni i stanowiących tylko część jego obowiązków, mogło być kwalifikowane jako wykonywanie pracy tego rodzaju w pełnym wymiarze czasu pracy. Ani bowiem w stanie prawnym ukształtowanym na tle przepisów o tzw. emeryturze wcześniejszej, ani aktualnie, w związku z obowiązywaniem przepisów ustawy o emeryturach pomostowych, nie ma możliwości wybiórczej oceny okresu zatrudnienia pod kątem ustalenia, czy pracownik w poszczególnych dniach pracy wykonywał pracę opisaną w wykazach prac
w warunkach szczególnych lub w szczególnym charakterze. Podkreślić należy, że ocenie podlega praca wykonywana na stanowisku, na którym zatrudniony był ubezpieczony. Praca
w szczególnych warunkach to zaś praca wykonywana stale (codziennie) i w pełnym wymiarze czasu pracy (przez 8 godzin dziennie, jeżeli pracownika obowiązuje taki wymiar czasu pracy)
w warunkach pozwalających na uznanie jej za jeden z rodzajów pracy wymienionych
w wykazie prac w warunkach szczególnych. Wobec powyższego nie można uznać,
że poszczególne dni czy też okresy, w których A. T. - pracujący na stanowisku bosmana wyposażenia – brał udział w próbach morskich statku w budowie, mogłyby podlegać wliczeniu do stażu pracy w warunkach szczególnych. Niezależnie od powyższego należy też zwrócić uwagę, że ubezpieczony nie przedstawił dowodów na potwierdzenie rzeczywistej długości konkretnych rejsów próbnych.

Mając na uwadze powyższe, Sąd Okręgowy trafnie uznał, że brak było podstaw
do przyznania ubezpieczonemu prawa do emerytury pomostowej na podstawie art. 4 ustawy o emeryturach pomostowych. Ubezpieczony po dniu 31 grudnia 2008 r. nie pracował
w warunkach szczególnych w lub w szczególnym charakterze w rozumieniu art. 3 ust. 1
lub ust. 3 ustawy o emeryturach pomostowych.

Jeśli natomiast chodzi o możliwość przyznania wnioskodawcy tego prawa
na podstawie art. 49 ustawy o emeryturach pomostowych, przypomnieć należy,
że w okresach: od 26 lutego 1976 r. do 31 sierpnia 1978 r., od 2 kwietnia 1979 r. do 31 sierpnia 1990 r., od 10 lutego 1992 r. do 30 kwietnia 2001 r. wykonywał on pracę na elewatorze jako pracownik wpisany na listę członków załogi (wykaz A, dział VII pkt. 6 załącznika
do rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r.), natomiast w okresie od 13 czerwca 2001 r. do 29 maja 2009 r. był zatrudniony w (...) SA w G. (1) na stanowisku bosmana wyposażenia (wykaz A , dział VII pkt. 6 załącznika do rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r.).

Wskazane powyżej zatrudnienie, jak prawidłowo uznał Sąd Okręgowy, nie może zostać zakwalifikowane do prac w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze
w rozumieniu art. 3 ust. 1 i 3 ustawy o emeryturach pomostowych, gdyż nie zostało wymieniona w załącznikach nr 1 lub nr 2 do ustawy o emeryturach pomostowych. Sąd I instancji dokonał trafnej wykładni poz. 23 wykazu prac w szczególnych warunkach, stanowiącego załącznik
nr 1 do ustawy o emeryturach pomostowych, uznając, że praca na stanowisku bosmana wyposażenia oraz jako członka załogi pokładowej na elewatorze w porcie nie jest pracą
na statku żeglugi morskiej.

W tym miejscu podkreślić trzeba, że - jak już wskazano na wstępie rozważań
- w ustawie o emeryturach pomostowych ograniczono zakres prac w szczególnych warunkach w porównaniu do zakresu prac w szczególnych warunkach z rozporządzenia z 7 lutego
1983 r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze. Nie wszystkie prace w szczególnych warunkach uprawniające do wcześniejszej emerytury na podstawie art. 32 i 184 ustawy emerytalnej uprawniają do emerytury pomostowej. Znaczenie mają tylko prace wymienione w załączniku do ustawy o emeryturach pomostowych. W rozporządzeniu z 7 lutego 1983 r., w wykazie A,
w dziale VIII prawodawca wskazał jako odrębne: - prace na statkach morskich w żegludze międzynarodowej (poz. 4) i prace na jednostkach pływających w portach morskich (poz. 6). Odrębność tych prac wynika z rodzaju i miejsca pracy. Praca na statkach morskich w żegludze międzynarodowej różni się od pracy na jednostkach pływających w portach morskich. Zasadnicza różnica wynika z tego, że zatrudnienie w porcie pozwala spędzać czas wolny
poza miejscem pracy, czyli zejść na ląd i odpoczywać w miejscu zamieszkania. W innej sytuacji byli pracownicy pracujący na statkach morskich w żegludze międzynarodowej. Cechą zatrudnienia na morzu jest konieczność pracy w określonym reżimie i przebywanie na statku. Wskazanie na te odrębności ma na celu podkreślenie różnic poszczególnych prac
w szczególnych warunkach z rozporządzenia z 7 lutego 1983 r. Zasadnicze ograniczenie dotychczasowego zakresu prac w szczególnych warunkach w ustawie o emeryturach pomostowych wynika z pominięcia prac na jednostkach pływających w portach morskich,
czyli z zawężenia zatrudnienia uprawniającego do emerytury pomostowej do pracy na statkach żeglugi morskiej (poz. 23). Za taką pracę uznaje się także prace rybaków morskich (poz. 22), pracę na morskich platformach wiertniczych (poz. 24). Prace te nie obejmują prac
na jednostkach pływających w portach morskich. Elewator jako jednostka stała lub holowana pracował tylko w porcie. Elewator nie był więc statkiem żeglugi morskiej. Nie taka była jego funkcja i przeznaczenie. Nie pokonywał tras (akwenów morskich) i nie służył do transportu morskiego tak jak statek żeglugi morskiej, lecz tylko do stacjonarnego przeładunku towarów (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 9 marca 2017 r., II UK 10/16, LEX nr 2271455). Elewator jest jednostka pływającą, który statkiem nie jest, a stanowi urządzenie służące do przeładunku pomiędzy statkami. Elewator nie posiada napędu własnego, pływa na terenie portu. Nadto, żegluga morska realizowana jest między portami morskimi za pomocą wyspecjalizowanych statków, np.: statków pasażerskich, typu RORO do przewozu samochodów i wagonów,
czy kontenerowców, tankowców itp. Elewator nie jest przeznaczony i nie wykonuje tego rodzaju żeglugi (por. Lesław Furmaga, Józef Wójcicki: „Mały słownik morski”, Gdynia: Mitel International Ltd., 1993 ).

Jeśli chodzi o zatrudnienie ubezpieczonego w charakterze bosmana wyposażenia
na statku w budowie, aktualne są uwagi poczynione przy analizie prawa wnioskodawcy
do emerytury pomostowej z art. 4 ustawy.

Wobec powyższego stwierdzić należy, że Sąd I instancji prawidłowo uznał,
iż ubezpieczony na dzień 21 grudnia 2008 r. nie legitymuje się co najmniej 15-letnim okresem pracy w warunkach szczególnych w rozumieniu art. 3 ust. 1 ustawy o emeryturach pomostowych, co wyklucza ustalenie mu prawa do żądanego świadczenia na podstawie
art. 49 ustawy o emeryturach pomostowych.

W tym stanie rzeczy, nie znajdując podstaw do uwzględnienia apelacji ubezpieczonego i uznając wyrok Sądu I instancji za prawidłowy, Sąd Apelacyjny oddalił apelację A.
T. na podstawie art. 385 k.p.c., jak w punkcie I wyroku.

W punkcie II wyroku Sąd Apelacyjny, działając na podstawie art. 98 § 1 i 3 k.p.c.,
art. 99 i art. 108 § 1 zd. 1 k.p.c. w zw. z § 9 ust. 2 i § 10 ust. 1 pkt 2 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 października 2015 r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych (j.t. Dz. U. z 2018 r., poz. 265 ze zm.), zasądził od ubezpieczonego na rzecz organu rentowego kwotę 240 zł tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego za drugą instancję.

SSA Daria Stanek SSA Iwona Krzeczowska – Lasoń SSA Grażyna Czyżak