Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 31 maja 2021 r.

Sąd Okręgowy w Rzeszowie IV Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych

w składzie:

Przewodniczący: SSR del. do SO Beata Bury

Protokolant: starszy sekretarz sądowy Katarzyna Pokrzywa

po rozpoznaniu w dniu 31 maja 2021 r. w Rzeszowie

na rozprawie

sprawy z wniosku B. S.

przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych Oddział w R.

o emeryturę

na skutek odwołania B. S.

od decyzji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddział w R.

z dnia 13.09.2019 r. znak (...)

I.  zmienia zaskarżoną decyzję Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddział w R. z dnia 13.09.2019 r., znak: (...) w ten sposób, że przyznaje wnioskodawcy B. S. prawo do emerytury poczynając od lipca 2017r. oraz ustala brak odpowiedzialności organu rentowego za nieustalenie ostatniej okoliczności niezbędnej do wydania decyzji,

II.  zasądza od organu rentowego Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddział w R. na rzecz wnioskodawcy B. S. kwotę 420 zł (czterysta dwadzieścia złotych) tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego.-

Sygn. akt IV U 2126/19

UZASADNIENIE

wyroku z dnia 31 maja 2021 roku

Decyzją z dnia 13 września 2017 r. znak: (...) ZUS Oddział w R. odmówił B. S. prawa do emerytury, z uwagi na to, że wnioskodawca nie udowodnił 15-letniego okresu zatrudnienia w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze, wykonywanego stale i w pełnym wymiarze czasu pracy, na podstawie umowy o pracę.

Na uzasadnienie podano, że skarżący udowodnił staż ubezpieczeniowy na poziomie 25 lat oraz w zakresie pracy w warunkach szczególnych - 2 lata 7 miesięcy i 12 dni (20 maja 1996 r. – 31 grudnia 1998 r. w (...) na stanowisku montera aparatów i układów pneumatycznych – czyściciel zbiorników).

W odwołaniu od powyższej decyzji B. S. wniósł o zmianę zaskarżonej decyzji poprzez przyznanie prawa do emerytury oraz o zasądzenie kosztów procesu według norm przepisanych. Wskazał, że wykonywał pracę jako:

- frezer, modelarz odlewniczy w metalu w (...)”, w okresie od 8 lipca 1976 r. do 29 lutego 1980 r., wskazaną w wykazie A działu III poz. 23 – załącznika do rozporządzenia Rady Ministrów (zarządzenie Ministra Hutnictwa i Przemysłu Maszynowego z 30 marca 1985 r. w sprawie stanowisk pracy, na których są wykonywane prace w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze w zakładach pracy resortu hutnictwa i przemysłu maszynowego (wykaz A, dział III, poz. 14, pkt 1 i poz. 23 pkt 2) oraz wskazaną w wykazie A działu XIV poz. 25 pkt 1 – załącznika do rozporządzenia Rady Ministrów; w poz. 21-23 ujęto prace w zakresie odlewania staliwa, żeliwa, metali nieżelaznych i rur (przygotowywanie mas formierskich i prace formierzy oraz rdzeniarzy; obsługa żeliwiaków, rozlewni i ich urządzeń pomocniczych oraz wybijanie, oczyszczanie i wykańczanie odlewów, w tym modelarz odlewniczy metalu – poz. 21 pkt 7); w okresie od 26 kwietnia 1977 r. wnioskodawca był urlopowany do służby wojskowej, po zakończeniu której podjął pracę 2 maja 1979 r.;

- monter instalacji technologicznych, będąc zatrudniony w głębokich wykopach i na wysokości, przy montażu konstrukcji miedzianych – instalacji gazów medycznych w (...)., w okresie od 22 marca 1980 r. do 18 maja 1996 r., wskazaną w wykazie A działu V poz. 1 pkt 5 – załącznika do rozporządzenia Rady Ministrów (zarządzenie Ministra Budownictwa i Przemysłu Materiałów Budowlanych z 1 sierpnia 1983 r. w sprawie wykazu stanowisk pracy w zakładach pracy nadzorowanych przez Ministra Budownictwa i Przemysłu Materiałów Budowlanych, na których są wykonywane prace w szczególnych warunkach uprawniające do wcześniejszego przejścia na emeryturę (Dz.Urz. Nr 3, poz. 6, wykaz A, dział V, poz. 1, pkt 7 – monter instalacji technologicznych).

W odpowiedzi na odwołanie ZUS O/R. wniósł o oddalenie odwołania w całości, podtrzymując dotychczas prezentowaną argumentację. Wniósł także o zasądzenie kosztów postępowania według norm przepisanych.

Sąd, po ponownym przeprowadzeniu postępowania dowodowego, ustalił następujący stan faktyczny:

Wnioskodawca B. S. urodził się w dniu (...)

W 1976 r. ukończył (...) w T., uzyskując zawód ślusarz-mechanik.

W dniu 31 lipca 2017 r. złożył wniosek o emeryturę z tytułu pracy w warunkach szczególnych.

Wnioskodawca pracował m.in. na stanowisku montera aparatów i układów pneumatycznych – czyściciel zbiorników w (...) (20 maja 1996 r. – 31 grudnia 1998 r.), co stanowi pracę w warunkach szczególnych (2 lata 7 miesięcy i 12 dni).

B. S. pracował również jako frezer i modelarz odlewniczy w metalu w (...)” w okresie od 8 lipca 1976 r. do 29 lutego 1980 r.

Najpierw rozpoczął pracę jako frezer (do 25 kwietnia 1977 r.), a następnie – modelarz-odlewnik. W okresie od 26 kwietnia 1977 r. wnioskodawca był urlopowany do odbywania służby wojskowej, po zakończeniu której podjął pracę 2 maja 1979 r. już jako modelarz-odlewnik. Praca ta polegała na wykonywaniu form szlifierką ręczną. Wnioskodawca pracował wówczas na modelarni. Robił formy odlewnicze, pracując biaksem elektrycznym. Modele te były przykręcane, a następnie trafiały do odlewni.

(zeznania świadków: M. B. – k. 51, M. K. – k. 51)

Ww. pracodawca nie wydał wnioskodawcy świadectwa wykonywania pracy w warunkach szczególnych.

Prawomocnym wyrokiem z dnia 22 czerwca 2016 r. (IV U 447/16) Sąd Okręgowy w Rzeszowie zmienił decyzję ZUS Oddział w R. z dnia 2 lutego 2016 r. znak: (...) w ten sposób, że przyznał M. K. prawo do emerytury, poczynając od dnia 30 listopada 2015 r. oraz ustalił brak odpowiedzialności organu rentowego za nieustalenie ostatniej okoliczności niezbędnej do wydania decyzji. Przyjął, że M. K., w okresie od 5 października 1973 r. do 31 sierpnia 1978 r. pracował jako modelarz odlewniczy – czyszczenie i wykańczanie odlewów, wykańczanie form po obróbce mechanicznej, przy pomocy biaksu elektrycznego, w narażeniu na zapylenie i duży hałas.

W piśmie z dnia 5 października 2017 r. następca prawny (...)w R. wskazał, że wnioskodawca nie był zatrudniony na stanowiskach pracy związanych z wykonywaniem pracy w warunkach szczególnych lub w szczególnym charakterze.

(dowód: pismo – k. 20-21)

Praca frezera wykonywana przez wnioskodawcę w okresie od 8 lipca 1976 r. do 25 kwietnia 1977 r. nie stanowiła pracy w warunkach szczególnych.

Praca modelarza odlewniczego, wykonywania przez wnioskodawcę B. S. w okresie 30 kwietnia 1979 r. - 29 lutego 1980 r., na wydziale W-75, stale i w pełnym wymiarze czasu pracy, stanowiła pracę w warunkach szczególnych wskazaną w wykazie A działu III poz. 23 – załącznika do rozporządzenia Rady Ministrów z 7 lutego 1983 r.; w poz. 21-23 ujęto prace w zakresie odlewania staliwa, żeliwa, metali nieżelaznych i rur (przygotowywanie mas formierskich i prace formierzy oraz rdzeniarzy; obsługa żeliwiaków, rozlewni i ich urządzeń pomocniczych oraz wybijanie, oczyszczanie i wykańczanie odlewów, w tym modelarz odlewniczy metalu) oraz w zarządzeniu Nr 3 Ministra Hutnictwa i Przemysłu Maszynowego z dnia 30 marca 1985 r. w sprawie stanowisk pracy, na których są wykonywane prace w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze w zakładach pracy resortu hutnictwa i przemysłu maszynowego (wykaz A, dział III, poz. 23 pkt 2).

Wnioskodawca w dniu 22 marca 1980 r. podjął pracę w (...)., gdzie wykonywał prace instalacyjne – instalacje gazów medycznych z rur miedzianych w szpitalach pod sufitem, instalacje zasilane ze źródła zasilania – w wykopach ok. 1,5-3 m oraz na wysokości. Montaż instalacji technologicznych odbywał się tylko na wysokości (do 4 m) i w wykopach (do 3 m). Prace ten nadzorował m.in. M. M.. W ramach montażu były również wykonywane prac spawalnicze. W trakcie tej pracy wnioskodawca został skierowany na kurs spawacza – kurs podstawowy spawania elektrycznego i gazowego. Po jego ukończeniu wnioskodawca nie otrzymał książki spawacza, a jedynie zakład pracy otrzymał potwierdzenie ukończenia przez niego kursu. Wnioskodawca szlifował szlifierką rury stalowe – obrzeża do połączenia i zespawania. Spawacz spawał obok niego, a on mu szlifował. Jako monter izolacji w ZSRR, na budowie eksportowej, pracował przy obrabianiu rur. Rury owijało się watą szklaną, następnie masą przypominającą gips – na wysokości ok. 3 m – i tak powstawały przepompownie gazu. Po powrocie ze(...) B. S. był monterem na tlenowni – lutował i spawał rury. W (...) na podstawie umowy z 1985 r. był zatrudniony jako monter i pomocnik spawacza – zajmował się szlifowaniem i kładzeniem rurociągów w wykopach o głębokości ok. 5-6 m. W Niemczech, w 1992 r., wymieniał instalację stalową na miedzianą gazu i wody – wymiana rur na wysokości pod sufitem. Po powrocie wrócił na „tlenówkę”.

Wnioskodawca pracował na budowach eksportowych w okresach:

- 21 czerwca 1983 r. – 14 grudnia 1983 r. w (...) (urlop dewizowy od 15 grudnia 1983 r. do 6 stycznia 1984 r.),

- 25 kwietnia 1984 r. – 31 lipca 1984 r. w (...) (urlop dewizowy od 1 sierpnia 1984 r. do 18 sierpnia 1984 r.),

- 16 września 1985 r. – 31 stycznia 1987 r. w(...) (urlop dewizowy od 1 lutego 1987 r. do 3 lutego 1987 r.),

- 17 sierpnia 1992 r. – 16 grudnia 1992 r. w (...)(urlop dewizowy od 17 grudnia 1992 r. do 25 stycznia 1993 r.).

Zmiana stanowisk pracy w angażach wnioskodawcy miała na celu uzyskanie wyższego wynagrodzenia za pracę i nie stanowiła faktycznej zmiany rodzaju wykonywanej pracy.

W okresie zatrudnienia wnioskodawca otrzymywał 15% dodatku za pracę w warunkach szkodliwych, mleko oraz konserwy.

Pracodawca (...). nie wydał wnioskodawcy świadectwa wykonywania pracy w warunkach szczególnych. W. J., pracujący razem z B. S., otrzymał od pracodawcy świadectwo wykonywania pracy w warunkach szczególnych wskazujące na prace według wykazu A dział XIV poz. 12 pkt 1 oraz działu V poz. 1 pkt 5 i 7 i poz. 5 pkt 1.

(zeznania świadków: M. M. – k. 49-50, W. J. – k. 50, T. G. – k. 50-51, zeznania wnioskodawcy B. S. – k. 53-54 i 115, opinia biegłego z zakresu BHP – k. 119-131 i 158-161)

Praca montera instalacji technologicznych, w okresie od 22 marca 1980 r. do 18 maja 1996 r., w głębokich wykopach i na wysokości, przy montażu konstrukcji miedzianych – instalacji gazów medycznych w (...)., wykonywana stale i w pełnym wymiarze czasu pracy, stanowiła pracę w warunkach szczególnych, wskazaną w wykazie A działu XIV poz. 12 pkt 1 (spawacz elektryczny i gazowy) oraz dział V poz. 1 pkt 5 i 7 (roboty wodno-kanalizacyjne oraz budowa rurociągów w głębokich wykopach – izolarz oraz monter instalacji technologicznych) oraz dział V poz. 5 pkt 1 (prace przy montażu konstrukcji metalowych na wysokości – monter urządzeń i konstrukcji metalowych na wysokości) zarządzenia Nr 9 Ministra Budownictwa i Przemysłu Materiałów Budowlanych z 1 sierpnia 1983 r. w sprawie wykazu stanowisk pracy w zakładach pracy nadzorowanych przez Ministra Budownictwa i Przemysłu Materiałów Budowlanych, na których są wykonywane prace w szczególnych warunkach uprawniające do wcześniejszego przejścia na emeryturę (Dz.Urz. Nr 3, poz. 6, prace na wysokościach – poz. 5 pkt 1, a prace w wykopach głębszych – poz. 1 pkt 5 i 7) oraz w wykazie A dział V poz. 1 (roboty wodnokanalizacyjne oraz budowa rurociągów w głębokich wykopach) i poz. 5 (prace przy montażu konstrukcji metalowych na wysokości) do rozporządzenia Rady Ministrów z 7 lutego 1983 r.

Na dzień 1 stycznia 1999 r. wnioskodawca legitymował się ogólnym stażem 25 lat (okresy składkowe i nieskładkowe).

B. S. ukończył(...) lat i nie należy do OFE.

(dowód: akta osobowe wnioskodawcy, akta organu rentowego, akta osobowe W. J., akta sprawy IV U 447/16, zeznania wnioskodawcy B. S. – k. 53-54 i 115, opinia biegłego z zakresu BHP – k. 119-131 i 158-161 i 179-181)

Powyższy stan faktyczny Sąd ustalił w oparciu o niekwestionowaną i tym samym wiarygodną dokumentację złożoną w aktach organu rentowego.

Aspekt wiarygodności posiadają ujawnione w toku postępowania dowody z dokumentów. Ich treść i autentyczność nie budzi wątpliwości, stanowiąc odzwierciedlenie stanu rzeczywistego.

Sąd dał wiarę osobowym źródłom dowodowym, albowiem były one spójne i wzajemnie się uzupełniały. Świadkowie: M. B., M. K., M. M., W. J. i T. G. pracowali z wnioskodawcą w spornych okresach, posiadali więc bezpośrednią wiedzę na temat zrelacjonowanych faktów i szczegółowo opisali proces pracy wykonywanej przez niego oraz jej wymiar.

Sąd podzielił również wnioski opinii biegłego z zakresu BHP, uznając, że opinia jest fachowa i rzeczowa, a jej wnioski końcowe – spójne. Opinia była kwestionowana przez strony postępowania, jednakże biegły odniósł się do wszystkich zarzutów w opinii uzupełniającej. Należy podkreślić, że biegły nie uznał prac wykonywanych przez wnioskodawcę w wykopach jako pracy w warunkach szczególnych, albowiem ich głębokość nie przekraczała 3 m (poza pracą w ZSRR).

Sąd zważył, co następuje:

Zgodnie z art. 184 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (Dz.U. z 2020 r., poz. 53), zwanej dalej „ustawą emerytalną”, ubezpieczonym urodzonym po dniu 31 grudnia 1948 r. przysługuje emerytura po osiągnięciu wieku przewidzianego w art. 32, 33, 39 i 40, jeżeli w dniu wejścia w życie ustawy osiągnęli:

1) okres zatrudnienia w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze wymaganym w przepisach dotychczasowych do nabycia prawa do emerytury w wieku niższym niż 60 lat - dla kobiet i 65 lat - dla mężczyzn oraz

2) okres składkowy i nieskładkowy, o którym mowa w art. 27 (ust. 1).

Emerytura, o której mowa w ust. 1, przysługuje pod warunkiem nieprzystąpienia do otwartego funduszu emerytalnego albo złożenia wniosku o przekazanie środków zgromadzonych na rachunku w otwartym funduszu emerytalnym, za pośrednictwem Zakładu, na dochody budżetu państwa (ust. 2).

Z art. 27 ustawy emerytalnej wynika, że ubezpieczonym urodzonym przed dniem 1 stycznia 1949 r. przysługuje emerytura, jeżeli spełnili łącznie następujące warunki:

1) osiągnęli wiek emerytalny wynoszący co najmniej 60 lat dla kobiet i co najmniej 65 lat dla mężczyzn;

2) mają okres składkowy i nieskładkowy wynoszący co najmniej 20 lat dla kobiet i 25 lat dla mężczyzn, z zastrzeżeniem art. 27a.

Zgodnie z rozporządzeniem Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze (poz. 43) okresami pracy uzasadniającymi prawo do świadczeń na zasadach określonych w rozporządzeniu są okresy, w których praca w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze jest wykonywana stale i w pełnym wymiarze czasu pracy obowiązującym na danym stanowisku pracy. Okresy pracy, o których mowa w ust. 1, stwierdza zakład pracy, na podstawie posiadanej dokumentacji, w świadectwie wykonywania prac w szczególnych warunkach, wystawionym według wzoru stanowiącego załącznik do przepisów wydanych na podstawie § 1 ust. 2 rozporządzenia, lub w świadectwie pracy (§ 2). Przepis ten zatem wyraźnie wskazuje, że okresem pracy w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze jest tylko okres wykonywania pracy, a nie cały okres pozostawania w zatrudnieniu. Inaczej mówiąc, do szczególnego stażu ubezpieczeniowego wliczane są tylko okresy, za które pracownik otrzymał wynagrodzenie za pracę (w tym także za urlop wypoczynkowy). Pracownik, który wykonywał prace w szczególnych warunkach, wymienione w wykazie A, nabywa prawo do emerytury, jeżeli spełnia łącznie następujące warunki:

1)  osiągnął wiek emerytalny wynoszący: 55 lat dla kobiet i 60 lat dla mężczyzn,

2)  ma wymagany okres zatrudnienia, w tym co najmniej 15 lat pracy w szczególnych warunkach (§ 4 ust. 1 i 2).

Istotną przesłanką nabycia prawa do emerytury jw. jest spełnienie warunku posiadania co najmniej 15-letniego stażu pracy w warunkach szczególnych lub w szczególnym charakterze. Do dnia wejścia w życie ustawy (1 stycznia 1999 r.) należy wykazać posiadanie stażu ogólnego i stażu pracy szczególnej. Wiek określony w art. 32, 33, 39 i 40 może być ukończony później (po 2008 r.).

Emerytura w niższym wieku emerytalnym przewidziana była kiedyś dla osób zatrudnionych w szczególnych warunkach (art. 32) lub w szczególnym charakterze (art. 33).

Za pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach uważa się pracowników zatrudnionych przy pracach o znacznej szkodliwości dla zdrowia oraz o znacznym stopniu uciążliwości lub wymagających wysokiej sprawności psychofizycznej ze względu na bezpieczeństwo własne lub otoczenia. Katalog prac uznawanych za wykonywane w szczególnych warunkach zawierają wykazy A i B, stanowiące załącznik do wskazanego rozporządzenia z 1983 r. Rozporządzenie różnicuje warunki przejścia na emeryturę, uzależniając wiek i staż od tego, w którym wykazie i w którym dziale wykazu B dana praca jest wymieniona.

Prawo do emerytury w niższym wieku emerytalnym to prawo związane z wykonywaniem określonego rodzaju pracy, stąd niezbędnym warunkiem nabycia prawa do emerytury w niższym wieku emerytalnym jest przepracowanie określonego czasu na danym stanowisku lub w danym zawodzie. Wymagany staż pracy uprawniający do niższego wieku emerytalnego wynosi z reguły 15 lat (przy ogólnym stażu 20 lat dla kobiet i 25 lat dla mężczyzn). Staż ten musi się składać z pracy wymienionej w danym wykazie i dziale i nie może być łączony z innym. Jako okresy pracy szczególnej do stażu ubezpieczeniowego mogą więc zostać zaliczone tylko okresy prac wymienionych w ustawowych katalogach tych prac, jeśli były wykonywane stale i w pełnym wymiarze czasu pracy obowiązującym na danym stanowisku pracy (§ 2 ust. 1 rozporządzenia z 1983 r.). W konstrukcji prawa do emerytury w niższym wieku emerytalnym okres pracy szczególnej jest wyodrębnioną częścią pewnej całości składającej się z okresów zatrudnienia szczególnego, okresów innego zatrudnienia, pozostałych okresów składkowych i nieskładkowych.

Konieczność spełnienia stażu pracy szczególnej i stażu ogólnego na dzień wejścia w życie ustawy oznacza, że ocena posiadanego stażu pracy szczególnej dokonywana jest według przepisów obowiązujących w dniu 1 stycznia 1999 r. (por. wyrok SN z 10.4.2018 r., I UK 63/17). Spełnienie w tym dniu warunku 15-letniego okresu zatrudnienia w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze należy więc oceniać na podstawie reguł ustalonych w rozporządzeniu Rady Ministrów z 7 lutego 1983 r. w sprawie wieku emerytalnego, spełnienie natomiast warunku stażu ogólnego (20/25 lat) na podstawie katalogów zawartych w art. 6 (okresy składkowe) i w art. 7 (okresy nieskładkowe) ustawy z 17 grudnia 1998 r.

Struktura stażu emerytalnego niezbędnego do nabycia prawa do emerytury w niższym wieku emerytalnym na podstawie art. 184 ustawy emerytalnej jest więc następująca: wymagany okres wykonywania pracy szczególnej (tj. wymienionej w rozporządzeniu Rady Ministrów 1983 r.) uzupełniony do 20/25 lat innymi okresami składkowymi i okresami nieskładkowymi wymienionymi w katalogach art. 6 i 7 ustawy emerytalnej, które mogą być uwzględnione w rozmiarze 1/3 posiadanych okresów pracy szczególnej i pozostałych okresów składkowych (por. wyrok SN z 12.07.2017 r., II UK 293/16).

Przewidziane w art. 32 w zw. z art. 184 ustawy emerytalnej prawo do emerytury w niższym niż określony w art. 27 tej ustawy wieku emerytalnym jest ściśle związane z szybszą utratą zdolności do zarobkowania z uwagi na szczególne warunki lub szczególny charakter pracy. Prawo to stanowi przywilej i odstępstwo od tej zasady, a zatem regulujące je przepisy należy wykładać w sposób gwarantujący zachowanie celu uzasadniającego to odstępstwo (por. wyrok SN z 12.4.2018 r., II UK 25/17).

W pierwszej kolejności należy przypomnieć, że skarżący B. S. z pewnością udowodnił okres pracy w warunkach szczególnych w wymiarze 2 lat 7 miesięcy i 12 dni (20 maja 1996 r. – 31 grudnia 1998 r. w (...) na stanowisku montera aparatów i układów pneumatycznych – czyściciel zbiorników). Okoliczność ta była bezsporna.

Postępowanie dowodowe było ukierunkowane na dowodzenie okresów pracy:

- w (...)”, w okresie od 8 lipca 1976 r. do 29 lutego 1980 r.,

- w(...)., w okresie od 22 marca 1980 r. do 18 maja 1996 r.

Jak wynika ze zgromadzonych dowodów, praca modelarza odlewniczego, którą wnioskodawca wykonywał w (...) w okresie 30 kwietnia 1979 r. - 29 lutego 1980 r. stanowiła pracę warunkach szczególnych. Za taką pracę nie można natomiast uznać pracy na stanowisku frezera w okresie od 8 lipca 1976 r. do 25 kwietnia 1977 r.

Z uwagi na to, że powyższy staż pracy wnioskodawcy nie dopełnia okresu 15 lat pracy w warunkach szczególnych, istotne znaczenie miała identyfikacja pracy wnioskodawcy w (...) w R.. Jak wynika ze zgromadzonego materiału dowodowego, wnioskodawca wykonywał w tym czasie, niezależnie od nazw stanowisk w angażach, pracę montera instalacji technologicznych.

Praca montera instalacji technologicznych, w okresie od 22 marca 1980 r. do 18 maja 1996 r., wykonywana stale i w pełnym wymiarze czasu pracy, stanowiła pracę w warunkach szczególnych, wskazaną w wykazie A działu XIV poz. 12 pkt 1 (spawacz elektryczny i gazowy) oraz dział V poz. 1 pkt 5 i 7 (roboty wodno-kanalizacyjne oraz budowa rurociągów w głębokich wykopach – izolarz oraz monter instalacji technologicznych) oraz dział V poz. 5 pkt 1 (prace przy montażu konstrukcji metalowych na wysokości – monter urządzeń i konstrukcji metalowych na wysokości) zarządzenia Nr 9 Ministra Budownictwa i Przemysłu Materiałów Budowlanych z 1 sierpnia 1983 r. w sprawie wykazu stanowisk pracy w zakładach pracy nadzorowanych przez Ministra Budownictwa i Przemysłu Materiałów Budowlanych, na których są wykonywane prace w szczególnych warunkach uprawniające do wcześniejszego przejścia na emeryturę (Dz.Urz. Nr 3, poz. 6, prace na wysokościach – poz. 5 pkt 1, a prace w wykopach głębszych – poz. 1 pkt 5 i 7) oraz w wykazie A dział V poz. 1 (roboty wodnokanalizacyjne oraz budowa rurociągów w głębokich wykopach) i poz. 5 (prace przy montażu konstrukcji metalowych na wysokości) do rozporządzenia Rady Ministrów z 7 lutego 1983 r.

Należy podkreślić, że biegły nie uznał prac wykonywanych przez wnioskodawcę w wykopach jako pracy w warunkach szczególnych, albowiem ich głębokość nie przekraczała 3 m (poza pracą w (...)Odnośnie prac wykonywanych w tych wykopach, z ustaleń faktycznych wynika, że wnioskodawca w okresie spornym wykonywał prace na stanowiskach montera instalacji technologicznych. Prace te wykonywane były na różnej głębokości, do 3 metrów (w ZSRR – 3-6 m), stale i w pełnym wymiarze czasu pracy. Pomimo różnic w nazewnictwie stanowisk pracy, co potwierdził biegły w złożonej opinii, wnioskodawca wykonywał stale i w pełnym wymiarze czasu pracy takie same prace, a więc na stanowisku wymienionym w dziale V pkt 1 załącznika A do rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub szczególnym charakterze, określanych jako "roboty wodnokanalizacyjne oraz budowa rurociągów w głębokich wykopach". Brak jest podstaw prawnych do stosowania w celu dookreślenia sformułowania "głębokie wykopy" zawartego w rozporządzeniu, wytycznych zawartych w normach (Norma PN- 81/B-10725), i w konsekwencji wyłączenia z tych prac tych, które wykonywane były na głębokości mniejszej niż 3 metry. Zdaniem Sądu prace te również należy uznać za wykonywane w szczególnych warunkach jako wymienione w wykazie A stanowiącym załącznik do rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r. w dziale V: w budownictwie i przemyśle materiałów budowlanych, pod poz. 1 - roboty wodnokanalizacyjne oraz budowa rurociągów w głębokich wykopach. Innymi słowy, fakt, że prace wykonywane były na różnej głębokości, niekiedy niesięgającej 3 metrów, nie oznacza, że nie były one wykonywane stale i w pełnym wymiarze czasu pracy w szczególnych warunkach. Nawet jednak, gdyby przyjąć, że wnioskodawca w jakimś czasie pracował w wykopach poniżej 3 m, to i tak w tych wykopach spawał, czyli wykonywał „inną” pracę w warunkach szczególnych (por. wyrok SN z 5.6.2012 r., II UK 277/11). Analogicznie należało ocenić pracę na wysokości kwalifikowaną według działu V poz. 5 (prace przy montażu konstrukcji metalowych na wysokości – monter urządzeń i konstrukcji metalowych na wysokości).

Na marginesie należy wskazać, że ustalenia biegłego, choć naprowadzają na dział III poz. 1 i 5 załącznika (wykazu A) do rozporządzenia Rady Ministrów nie mogły znaleźć w sprawie zastosowania, albowiem obejmują one prace w hutnictwie i przemyśle metalowym (sortowanie, przygotowywanie i ładowanie wsadu oraz obsługa nagrzewnic), co w oczywisty sposób nie może odnosić się do pracy wnioskodawcy. W grę mogą wchodzić natomiast jedynie pozycje z działu V, na co naprowadzał pełnomocnik wnioskodawcy. Ostatecznie biegły odniósł się do powyższego w drugiej opinii uzupełniającej.

W postanowieniu z 10.4.2018 r.(I UK 242/17) SN wskazał, że stwierdzenie przez organ rentowy, że „warunki szczególne stwierdza pracodawca” w sposób oczywisty nie jest przyznaniem faktu wykonywania pracy w warunkach szczególnych w okresie objętym świadectwem wykonywania prac w szczególnych warunkach (art. 229 KPC) ani nie można z tego wywodzić, że jest to fakt niezaprzeczony przez organ rentowy (art. 230 KPC). Skoro mimo przedłożenia tego świadectwa organ rentowy odmawia prawa do emerytury, nie uznając wymienionej w nim pracy za pracę w warunkach szczególnych i to właśnie stanowi przedmiot postępowania sądowego, to fakt ten jest między stronami sporny, a ciężar jego udowodnienia ( onus probandi) spoczywa na ubezpieczonym, zgodnie z ogólną regułą wyrażoną w art. 6 KC. Analogicznie należy ocenić stan, w którym nie przedstawiono świadectwa wykonywania pracy w warunkach szczególnych. Inne stanowiska pracy wnioskodawcy określone w świadectwie pracy i tzw. angażach zostały tam zamieszczone wyłącznie w celu podwyższenia zaszeregowania płacowego ubezpieczonego, co szczególnie przed 1990 r. było praktyką powszechnie stosowaną w zakładach pracy. Fakt wystawienia niezgodnego ze stanem faktycznym dokumentu przez pracodawcę nie może w sposób niekorzystny wpływać na sytuację ubezpieczonego, gdyż sytuacja taka – jako niezależna od niego – nie powinna być postrzegana jako uchybienie z jego strony. Faktycznie praca wykonywana przez wnioskodawcę w (...). w R. była pracą w warunkach szczególnych.

Zaliczenie nieudokumentowanych okresów składkowych do uprawnień emerytalnych wymaga dowodów niebudzących wątpliwości, spójnych i precyzyjnych, a do takich dowodów należą m.in. zeznania świadków, w tym przypadku m.in. M. K. oraz W. J., których sytuacja zawodowa była analogiczna jak wnioskodawcy. W. J. otrzymał z (...). w R. świadectwo wykonywania pracy w warunkach szczególnych, a M. K. – nabył prawo do emerytury, pracując, tak jak skarżący, jako modelarz odlewniczy. Prawo do emerytury w obniżonym wieku emerytalnym to przywilej, stąd przesłanki przyznania tego prawa muszą być udowodnione w sposób niebudzący wątpliwości (por. wyrok SN z 15.2.2018 r., I UK 544/16). Przyporządkowanie danego rodzaju pracy do określonej branży ma istotne znaczenie dla jej kwalifikacji, jako pracy w szczególnych warunkach. Usystematyzowanie prac o znacznej szkodliwości i uciążliwości do oddzielnych działów oraz poszczególnych stanowisk w ramach gałęzi gospodarki nie jest dowolne, gdyż należy przyjąć, że konkretne stanowisko narażone jest na ekspozycję na czynniki szkodliwe w stopniu mniejszym lub większym w zależności od tego, w którym dziale przemysłu jest umiejscowione. Konieczny jest bezpośredni związek wykonywanej pracy z procesem technologicznym właściwym dla danego działu gospodarki (por. wyrok SN z 11.01.2017 r., I UK 493/15). Jednocześnie podkreślenia wymaga, że istotne znaczenie ma udowodnienie rodzaju wykonywanej pracy (zajmowanego stanowiska), przesądzająca nie jest natomiast adnotacja w dokumentacji kadrowo-płacowej, albowiem może ona nie odzwierciedlać stanu rzeczywistego. O tym, czy praca była wykonywana w szczególnych warunkach, decyduje nie stanowisko, lecz wykonywane czynności. Ustalenie zatem, jakie prace wnioskodawca faktycznie wykonywał, nie zaś nazwa zajmowanego stanowiska, przesądza o ewentualnym istnieniu przesłanek do przyznania dochodzonego świadczenia (z uzasadnienia wyroku SN z dnia 21.04.2004 r., II UK 337/03).

Sąd, w toku postępowania zainicjowanego odwołaniem wnioskodawcy, nie może zatem ograniczać możliwości udowodnienia, że dana praca wykonywana była w szczególnych warunkach jedynie do świadectw wykonywania pracy w szczególnych warunkach wystawionych według ustalonego w przepisach wzorca, lecz powinien wszelkimi dostępnymi dowodami wskazanymi przez strony postępowania dokonać oceny, czy praca w okresie spornym była wykonywana stale i w pełnym wymiarze czasu pracy.

Zgodnie z art. 129 ustawy emerytalnej, świadczenia wypłaca się poczynając od dnia powstania prawa do tych świadczeń, nie wcześniej jednak niż od miesiąca, w którym zgłoszono wniosek lub wydano decyzję z urzędu, z uwzględnieniem ust. 2.

W świetle powołanych wyżej przepisów i argumentacji prawnej, działając na podstawie art. 477 ¹⁴ § 2 KPC, Sąd uwzględnił odwołanie i zmienił zaskarżoną decyzję, przyznając prawo do emerytury od lipca 2017 r., tj. od miesiąca złożenia wniosku. Wobec faktu, iż przesądzenie istnienia elementów warunkujących prawo do emerytury wnioskodawcy nastąpiło dopiero w postępowaniu sądowym, w którym przeprowadzono liczne dowody, w tym dowód z opinii biegłego, Sąd, stosując art. 118 ust. 1a ustawy emerytalnej, ustalił brak odpowiedzialności organu rentowego za nieustalenie ostatniej okoliczności niezbędnej do wydania decyzji.

O kosztach procesu orzeczono na podstawie art. 98 KPC w zw. z art. 108 KPC i § 9 ust. 2 i § 10 ust. 1 pkt 2 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości w sprawie opłat za czynności adwokackie (Dz. U. z 2015 r., poz. 1800), z uwzględnieniem kosztów postępowania apelacyjnego (240,00 zł).