Pełny tekst orzeczenia

UZASADNIENIE

Decyzją z dnia 28 października 2021 roku Zakład Ubezpieczeń Społecznych II Oddział w Ł. po rozpatrzeniu wniosku T. S. z dnia 11 października 2021 roku o wycofanie wniosku złożonego przez nią w dniu 24 marca 2014 roku o przyznanie wcześniejszej emerytury - odmówił umorzenia postępowania wskazując, że wniosek ten został zgłoszony po uprawomocnieniu się decyzji z 16 lutego 2017 r. o ustaleniu wysokości i podjęciu wypłaty emerytury. (decyzja – k. 20 plik III akt ZUS załączonych do akt sprawy)

Decyzją z dnia 28 października 2021 roku Zakład Ubezpieczeń Społecznych II Oddział w Ł. po rozpatrzeniu wniosku T. S. z dnia 11 października 2021 roku odmówił jej prawa do przyznania rekompensaty z tytułu utraty możliwości nabycia prawa do wcześniejszej emerytury w związku z przyznanym decyzją z dnia 16 lutego 2017 r. prawem do emerytury według art.184 ustawy emerytalnej. (decyzja – k. 21 plik III akt ZUS załączonych do akt sprawy)

T. S. odwołał się od obu powyższych decyzji, zaskarżając je w całości, wskazując, że w 2017 roku otrzymała jedynie decyzję o emeryturze o symbolu (...) (emerytura tzw. powszechna), natomiast nigdy nie otrzymała decyzji ZUS o symbolu (...) (emerytura wcześniejsza), w związku z tym decyzja z dnia 16 lutego 2017 r. nie jest ostateczna, co powoduje, że przysługuje jej prawo do wycofania wniosku z dnia 24 marca 2014 roku o przyznanie tzw. wcześniejszej emerytury oraz prawo do rekompensaty z tytułu pracy w szczególnych warunkach. (odwołania – k. 3-4, k. 3-4 w aktach o sygn. VIII U 2894/21 załączonych do sprawy)

W odpowiedzi na odwołania organ rentowy wniósł o ich oddalenie, przytaczając argumentację podniesioną w uzasadnieniach zaskarżonych decyzji. Jednocześnie podkreślono, że skoro wnioskodawczyni nabyła prawo do emerytury w oparciu o przepisy art. 184 ustawy o emeryturach i rentach z FUS, to w takim wypadku prawo do rekompensaty z tytułu pracy w szczególnych warunkach jej nie przysługuje. (odpowiedź na odwołania – k. 5-5 verte, k. 5-5 verte w aktach o sygn. VIII U 2894/21 załączonych do sprawy)

Sąd Okręgowy ustalił następujący stan faktyczny:

T. S. urodziła się w dniu (...). (okoliczność bezsporna)

W dniu 24 marca 2014 roku wnioskodawczyni złożyła do ZUS wniosek o przyznanie emerytury wcześniejszej. (wniosek – k. nieponumerowane strony plik II akt ZUS załączonych do akt sprawy)

Decyzją z dnia 18 kwietnia 2014 roku (o symbolu (...), przekazaną do wysłania w dniu 22 kwietnia 2014 r.) Zakład Ubezpieczeń Społecznych II Oddział w Ł. przyznał odwołującej prawo do emerytury od dnia 1 marca 2014 roku, tj. od miesiąca, w którym zgłoszono wniosek, zawieszając jednocześnie wypłatę tego świadczenia z powodu kontynuowania przez ubezpieczoną zatrudnienia. (decyzja – k. 18-19 verte plik II akt ZUS załączonych do akt sprawy)

W dniu 26 stycznia 2017 r. T. S. wystąpiła z wnioskiem o emeryturę, wskazując, że nie pozostaje już w stosunku pracy, załączając świadectwo pracy z ostatniego miejsca zatrudnienia, potwierdzające ustanie tego stosunku z dniem 25 stycznia 2017 r. (wniosek plik I akt ZUS załączonych do akt sprawy)

Decyzją z dnia 16 lutego 2017 roku (o symbolu (...)) Zakład Ubezpieczeń Społecznych II Oddział w Ł. przyznał jej emeryturę od dnia 1 stycznia 2017 roku, tj. od miesiąca, w którym zgłoszono wniosek, odmawiając prawa do rekompensaty z tytułu pracy w szczególnych warunkach. (decyzja – k. 9-10 verte plik III akt ZUS załączonych do akt sprawy)

Decyzją z dnia 16 lutego 2017 roku (o symbolu (...)) Zakład Ubezpieczeń Społecznych II Oddział w Ł. ustalił wnioskodawczyni wysokość emerytury i podjął jej wypłatę od dnia 1 stycznia 2017 roku, tj. od miesiąca, w którym zgłoszono wniosek. Emerytura ustalona tą decyzją została zawieszona ponieważ była świadczeniem mniej korzystnym od emerytury powszechnej (przyznanej na podstawie decyzji o symbolu (...)). (decyzja – k. 24-25 plik II akt ZUS załączonych do akt sprawy)

Obie decyzje z 16 lutego 2017 r. zostały przekazane do wysłania w dniu 22 lipca 2017r. decyzja – k. 9-10 verte plik III akt ZUS załączonych do akt sprawy, decyzja – k. 24-25 plik II akt ZUS załączonych do akt sprawy)

W dniu 11 października 2021r. skarżąca złożyła do ZUS o wycofanie wniosku dotyczącego przyznania prawa do wcześniejszej emerytury. (wniosek – k. 14-15 plik III akt ZUS załączonych do akt sprawy)

Powyższych ustaleń Sąd Okręgowy w Łodzi dokonał na podstawie powołanych dowodów w postaci dokumentów zgromadzonych w aktach sprawy, w tym dokumentacji znajdującej się w aktach rentowych odwołującej, które nie były kwestionowane przez żadną ze stron.

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

Odwołanie podlega oddaleniu.

W pierwszej kolejności wskazać należy, że zgodnie z art.116 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (t.j. Dz.U. z 2022r., poz.504) postępowanie w sprawach świadczeń wszczyna się na podstawie wniosku zainteresowanego, chyba że ustawa stanowi inaczej; wniosek o emeryturę lub rentę może być wycofany, jednakże nie później niż do dnia uprawomocnienia się decyzji; w razie wycofania wniosku postępowanie w sprawie świadczeń podlega umorzeniu.

Postępowanie o świadczenia z zakresu ubezpieczeń społecznych jest postępowaniem wszczynanym na wniosek, który może być wycofany najpóźniej do dnia uprawomocnienia się decyzji. Możliwość cofnięcia wniosku dotyczy wniosku o emeryturę lub rentę (a więc żądania przyznania świadczenia). Wycofanie wniosku jest skuteczne, jeżeli nastąpiło na piśmie lub zostało zgłoszone ustnie do protokołu.

Przepis art.116 ust.1 ustawy emerytalnej wprowadza zasadę wnioskowości, jako generalną zasadę postępowania emerytalno-rentowego, co oznacza, że organ rentowy, co do zasady podejmuje czynności na wyraźny wniosek zainteresowanego. Działanie organu z urzędu ma charakter wyjątkowy. Jak wyraźnie wynika z cytowanego wyżej art.116 ust.2 ustawy, wniosek uprawnionego może być wycofany, jednak nie później niż do dnia uprawomocnienia się decyzji.

Wniosek złożony przez ubezpieczonego stanowi przejaw jego woli i dążenia do uzyskania najkorzystniejszego świadczenia. Złożenie wniosku do organu rentowego o przyznanie świadczenia, skutkuje wszczęciem postępowania i powoduje, że to ubezpieczony jest dysponentem postępowania. W następstwie cofnięcia wniosku o świadczenie, organ winien umorzyć postępowanie (zob. wyrok SA w Szczecinie z 14.03.2019 r., III AUa 383/18, LEX nr 2668102).

W niniejszej sprawie niewątpliwie, zarówno decyzja z dnia 18 kwietnia 2014 roku o symbolu (...) dotycząca przyznania wnioskodawczyni emerytury wcześniejszej od dnia 1 marca 2014 roku, tj. od miesiąca, w którym zgłoszono wniosek, jak i decyzja z dnia 16 lutego 2017 roku o symbolu (...) o ustaleniu wysokości emerytury i podjęciu jej wypłaty uległy uprawomocnieniu.

W toku postępowania skarżąca podnosiła, że nie otrzymała decyzji przyznającej jej prawo do wcześniejszej emerytury, wobec czego złożony przez nią w dniu 11 października 2021 roku wniosek o wycofanie wniosku dotyczącego przyznania tej właśnie emerytury winien skutkować umorzeniem postępowania. Tego rodzaju rozumowanie nie mogło się jednak ostać.

Zdaniem sądu, czego wnioskodawczyni zdaje się nie zauważać, istotna w analizowanej sprawie jest już sama okoliczność złożenia przez odwołującą w dniu 24 marca 2014 roku do ZUS wniosku o przyznanie emerytury wcześniejszej.

Początkowo na rozprawie w dniu 21 kwietnia 2021 roku ubezpieczona wskazywała, że nie składała wniosku o emeryturę wcześniejszą. Ostatecznie jednak przyznała, że znajdujący się na wniosku o przyznanie wcześniejszej emerytury podpis przy dacie 19 marca 2014 roku potwierdzający deklarację złożenia owego wniosku należy do niej. Skoro zatem wskazany dokument stanowił przejaw woli skarżącej w dążeniu do uzyskania emerytury wcześniejszej, to z pewnością miała ona świadomość i przypuszczała, że w niedługim czasie od dnia złożenia przez nią w tym zakresie wniosku, organ rentowy wyda stosowną decyzję (o symbolu (...)).

Nawet gdyby przyjąć, że skarżąca faktycznie (fizycznie) nie otrzymała decyzji z dnia 18 kwietnia 2014 roku to wskazać należy, że informacja o tym, że ową decyzją ustalono dla niej prawo do emerytury w oparciu o art. 184 ustawy o emeryturach i rentach z FUS od dnia 1 marca 2014 roku, znalazła się także w decyzji ZUS o symbolu (...) z dnia 16 lutego 2017 roku, której doręczenia wnioskodawczyni nie negowała. Wręcz przeciwnie z treści odwołań złożonych w niniejszej sprawie jasno wynika, że wnioskodawczyni w 2017 roku otrzymała decyzję o symbolu (...) i mogła zapoznać się z jej treścią, a zatem wiedziała o wydanej w dniu 18 kwietnia 2014 roku przez ZUS decyzji (o symbolu (...)).

Tym samym złożenie dopiero w dniu 11 października 2021 roku wniosku o wycofanie wniosku o przyznanie emerytury w obniżonym wieku emerytalnym (tzw. wcześniejszej), to miało to miejsce już po uprawomocnieniu się decyzji organu rentowego z dnia 16 lutego 2017 roku o symbolu (...). Przyjąć zatem należało, że odwołująca skutecznie nie wycofała wniosku o emeryturę w obniżonym wieku emerytalnym.

Jeśli zaś chodzi o prawo do rekompensaty, wskazać przede wszystkim należy, że przepis art. 2 pkt. 5 i art.21 ust.1 ustawy o emeryturach pomostowych (tj. Dz. U. z 2018 r., poz. 1924) wskazuje, że rekompensata stanowi odszkodowanie za utratę możliwości nabycia prawa do wcześniejszej emerytury z tytułu pracy w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze dla osób, które nie nabędą prawa do emerytury pomostowej.

Celem rekompensaty, podobnie jak i emerytury pomostowej, jest łagodzenie skutków utraty możliwości przejścia na emeryturę przed osiągnięciem wieku emerytalnego przez pracowników zatrudnionych przy pracach w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze. W przypadku rekompensaty realizacja tego celu polega jednak nie na stworzeniu możliwości wcześniejszego zakończenia aktywności zawodowej, lecz na odpowiednim zwiększeniu podstawy wymiaru emerytury z FUS, do której osoba uprawniona nabyła prawo po osiągnięciu powszechnego wieku emerytalnego (tak M. Zieleniecki - Komentarz do art.21 ustawy o emeryturach pomostowych, LEX, por. też wyrok Sądu Apelacyjnego w Gdańsku z 31.03.2016 r., III AUa 1899/15 – LEX 2044406).

Zgodnie z art.21 ust.1 ustawy o emeryturach pomostowych rekompensata przysługuje ubezpieczonemu, jeżeli ma okres pracy w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze w rozumieniu przepisów ustawy o emeryturach i rentach z FUS, wynoszący co najmniej 15 lat. Stosownie do treści ust. 2 tego przepisu rekompensata nie przysługuje osobie, która nabyła prawo do emerytury na podstawie przepisów ustawy o emeryturach i rentach z FUS.

Wprawdzie w ust. 2 wyraźnie zastrzeżono, że prawo do rekompensaty nie przysługuje osobie, która nabyła prawo do emerytury na podstawie przepisów ustawy o emeryturach i rentach z FUS, jednak w ocenie Sądu w przepisie tym chodzi niewątpliwie o emeryturę wcześniejszą przyznaną na podstawie przepisów tej ustawy. Odmienne rozumienie tego przepisu, tj. uznanie, że rekompensata powyższa nie przysługuje również w wypadku przyznania prawa do emerytury z powszechnego wieku emerytalnego, prowadziłoby do uznania, że art. 21, ust. 1 jest przepisem martwym, gdyż brak byłoby kategorii osób spełniających kryteria do uzyskania przedmiotowej rekompensaty. Należy zatem kierować się wykładnią celowościową i uznać, że racjonalny ustawodawca w żadnym wypadku nie dążyłby do stworzenia przepisu, który nie miałby podstaw do funkcjonowania w obrocie prawnym.

W ocenie Sądu Okręgowego, rozważając prawo do rekompensaty nie można tracić z pola widzenia jej odszkodowawczego charakteru.

Zatem przesłankami uprawniającymi do rekompensaty są:

- utrata przez ubezpieczonego możliwości przejścia na emeryturę w związku
z wygaśnięciem po dniu 31 grudnia 2008r. – w stosunku do ubezpieczonych urodzonych po dniu 31 grudnia 1948r., a przed dniem 1 stycznia 1969r. – podstawy normatywnej przewidującej takie uprawnienie;

- niespełnienie przez ubezpieczonego warunków uprawniających go do emerytury pomostowej;

- legitymowanie się przez ubezpieczonego co najmniej 15 – letnim okresem pracy
w szczególnych warunkach lub pracy w szczególnym charakterze w rozumieniu przepisów ustawy o emeryturach i rentach z FUS;

- nieuzyskanie przez ubezpieczonego prawa do wcześniejszej emerytury według zasad przewidzianych w ustawie o emeryturach i rentach z FUS.

Jedynie więc nabycie prawa do wcześniejszej emerytury stanowi przesłankę negatywną przyznania prawa do rekompensaty, natomiast nabycie prawa do emerytury na zasadach ogólnych nie wpływa w żaden sposób na uprawnienia do rekompensaty.

Uzasadniony jest zatem pogląd, że rekompensata nie przysługuje ubezpieczonemu, który nabył prawo do emerytury w trybie art. 184 ustawy o emeryturach i rentach z FUS niezależnie od realizacji takiego uprawnienia.

W niniejszej sprawie wnioskodawczyni ma przyznaną emeryturę o symbolu (...) w oparciu o art. 184 ustawy o emeryturach i rentach z FUS. Okoliczność, że organ rentowy zawiesił wypłatę owej emerytury przyznanej na podstawie wskazanego przepisu, gdyż okazała się świadczeniem mniej korzystnym niż emerytura o symbolu (...), przyznana na podstawie art. 24 tej ustawy, ma drugorzędne znaczenie.

Już bowiem sama możliwość nabycia prawa do emerytury wcześniejszej eliminuje uprawnienie do uzyskania rekompensaty. W związku z uzyskaniem prawa do emerytury wcześniejszej T. S. nie przysługuje rekompensata traktowana jako odszkodowanie za utratę możliwości nabycia prawa do emerytury z tytułu pracy w szczególnych warunkach,

Taką wykładnię prawa do spornej rekompensaty potwierdza art.21 ustawy o emeryturach pomostowych, który nie tylko reguluje pozytywną przesłankę nabycia prawa do rekompensaty, którą jest legitymowanie się co najmniej 15-letnim okresem pracy w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze, która kreowała podstawę do nabycia prawa do emerytury w obniżonym wieku emerytalnym według dotychczas obowiązujących przepisów łącznie ze spełnieniem wszystkich pozostałych warunków nabycia tego prawa, ale także przesłankę negatywną, zgodnie z którą, rekompensata nie przysługuje osobie, która nabyła na podstawie przepisów ustawy emerytalnej prawo do emerytury w niższym wieku emerytalnym z tytułu szczególnego zatrudnienia.

Prowadzi to do łącznego odkodowania dyspozycji art. 2 pkt 5 oraz art. 21 ust. 2 ustawy o emeryturach pomostowych w taki sposób, że tylko utrata możliwości skorzystania z prawa do wcześniejszej emerytury stanowi szkodę, którą rekompensata ma naprawić przez przyznanie odpowiedniego dodatku o charakterze odszkodowawczym do kapitału początkowego (art. 23 ust. 2 ustawy o emeryturach pomostowych). Rozstrzygnięcie kluczowej kwestii, kto może skutecznie ubiegać się o prawo do rekompensaty, a komu rekompensata nie przysługuje, zależy od dokonania prawidłowej wykładni pojęcia „nabycie prawa do emerytury”.

Uznać zatem należy, że rekompensata nie przysługuje osobie, która nabyła ex lege prawo do emerytury w obniżonym wieku emerytalnym z tytułu szczególnego zatrudnienia na podstawie przepisów ustawy o emeryturach i rentach, choćby nie zrealizowała tego prawa wskutek niezłożenia wniosku o tę emeryturę. (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 19 lutego 2021 r, wydany w sprawie I USKP 13/21. i powołane tam orzecznictwo, wyrok Sądu Apelacyjnego w Łodzi z dnia 3 marca 2020 r., wydany w sprawie III AUa 587/19, K.Jankowska oraz I.Jędrasik - Jankowska, Komentarz do ustawy o emeryturach pomostowych, (w:) Prawo do emerytury. Komentarz do ustaw z orzecznictwem, LEX).

Dlatego też Sąd Okręgowy na podstawie art. 477 14 § 1 k.p.c., oddalił oba odwołania wnioskodawczyni, jako niezasadne.