Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 23 lutego 2022 r.

Sąd Apelacyjny w Szczecinie III Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych

w składzie następującym:

po rozpoznaniu w dniu 23 lutego 2022 r. w Szczecinie na posiedzeniu niejawnym

sprawy K. S.

przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych Oddział w G.

o świadczenie uzupełniające

na skutek apelacji organu rentowego od wyroku Sądu Okręgowego w Gorzowie

z dnia 30 września 2021 r., sygn. akt VI U 224/20

oddala apelację.

Sygn. akt III AUa 489/21

UZASADNIENIE

Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w G. decyzją
z 3 marca 2020 r., (...) odmówił ubezpieczonej K. S. prawa
do świadczenia uzupełniającego.

Ubezpieczona odwołała się od decyzji, domagając się przyznania prawa do żądanego świadczenia ze względu na niezdolność do samodzielnej egzystencji - od dnia złożenia wniosku.

Organ rentowy wniósł o oddalenie odwołania, powołując się na orzeczenie Komisji Lekarskiej ZUS, która nie stwierdziła niezdolności do samodzielnej egzystencji.

Sąd Okręgowy w Gorzowie Wielkopolskim - Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych wyrokiem z 30 września 2021 r. Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddziału w G. z dnia 3 marca 2020 r. znak (...) i przyznał ubezpieczonej K. S. prawo do świadczenia uzupełniającego na okres lat dwóch od dnia
1 października 2019 r.

Sąd Okręgowy ustalił, że ubezpieczona K. S. urodziła się (...). W dniu 25 października 2020 r. złożyła wniosek o świadczenie uzupełniające. Skarżąca choruje na chorobę afektywną dwubiegunową (CHAD). Z tego powodu jest niezdolna do samodzielnej egzystencji na okres dwóch lat od złożenia wniosku.

W oparciu o powyższe ustalenia faktyczne, Sąd Okręgowy ocenił, że odwołanie zasługiwało na uwzględnienie. Jako podstawę rozstrzygnięcia wskazał art. 2 ust. 1 ustawy z 31 lipca 2019 r. o świadczeniu uzupełniającym dla osób niezdolnych do samodzielnej egzystencji oraz art. 13 ust. 5 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach
z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych znajdującej w niniejszej sprawie zastosowanie
na podstawie art. 7 ust. 1 pkt 1 ustawy o świadczeniu uzupełniającym.

Sąd I instancji wskazał, że istotą sporu było wykazanie przez ubezpieczoną spełnienia wszystkich przesłanek do otrzymania świadczenia uzupełniającego. Pozwany stwierdził bowiem brak niezdolności do samodzielnej egzystencji po stronie ubezpieczonej.

Rozstrzygnięcie tej kwestii spornej wymagało wiadomości specjalnych, dlatego Sąd Okręgowy powołał biegłego psychiatrę celem ustalenia czy i od kiedy ubezpieczona była niezdolna do samodzielnej egzystencji (art. 178 k.p.c.) Biegła sądowa specjalista psychiatra T. K. uznała ubezpieczoną za niezdolną do samodzielnej egzystencji od daty złożenia wniosku o świadczenie na okres dwóch lat. Wyjaśniła,
że choroba afektywna dwubiegunowa powoduje u skarżącej całkowitą bierność
i bezczynność, gdyż od pobytu w szpitalu w 2018 r. zaprzestała przyjmowania leków,
nie leczy zaburzeń psychicznych i innych schorzeń, wymaga karmienia i zanieczyszcza się odchodami. Potrzebuje pomocy najbliższych przy higienie osobistej, prowadzeniu gospodarstwa domowego i zakupach, mieszka z wnukiem.

Jak wskazał Sąd I instancji, organ rentowy nie zgodził się z opinią biegłej wnosząc
o jej uzupełnienie poprzez analizę dokumentacji z leczenia ubezpieczonej.
Po zgromadzeniu dokumentacji biegła sądowa podtrzymała swoją opinię wskazując
na ciężki przebieg choroby afektywnej dwubiegunowej i krótkie okresy remisji. Wskazała, że karty leczenie szpitalnego potwierdzają, iż ubezpieczona była i jest całkowicie bierna
i nie dba o swoje podstawowe potrzeby. Do szpitala jest przywożona w asyście Policji praktycznie wbrew jej woli.

Ponieważ organ rentowy podtrzymał wniosek o wydanie opinii przez innego biegłego psychiatrę, Sąd oddalił ten wniosek na podstawie przepisu art. 235 ² § 1 pkt 5 k.p.c. jako zmierzający do przedłużenia postępowania.

Sąd Okręgowy podkreślił, że podziela stanowisko Sądu Najwyższego zawarte
w wyroku z dnia 4 sierpnia 1999 r. w sprawie I PKN 20/99 (OSNAP 2000/22/807),
iż potrzeba powołania innego biegłego powinna wynikać z okoliczności sprawy,
a nie z samego niezadowolenia strony z dotychczas złożonej opinii, jak również stanowisko Sądu Najwyższego wyrażone w wyroku z 19 marca 1997 r. o sygn. akt II UKN 45/97 (OSNAPiUS nr 1 poz. 24 z 1998 r.), iż sąd nie jest obowiązany do uwzględniania kolejnych wniosków dowodowych strony tak długo, aż udowodni ona korzystną dla siebie tezę.

Jak wskazał Sąd I instancji w sprawie wypowiedziała się biegła specjalista psychiatra i odniosła się do schorzeń na które choruje ubezpieczona. Biegła w opinii głównej
i uzupełniającej jednoznacznie uznała niezdolność do samodzielnej egzystencji skarżącej. W ocenie Sądu nie było potrzeby zlecania opinii innemu biegłemu psychiatrze, albowiem kwestia sporna została dostatecznie wyjaśniona. Biegła T. K. przeanalizowała dokumentację leczenia psychiatrycznego ubezpieczonej oraz karty leczenia szpitalnego. Wskazała na ciężki przebieg choroby afektywnej dwubiegunowej objawiający się częstymi epizodami maniakalnymi, które całkowicie uniemożliwiają skarżącej zaspokajanie podstawowych potrzeb: higiena osobista, wyżywienie, zakupy. Te wszystkie czynności wykonują za nią najbliżsi (córka, wnuk), a pomimo tego ubezpieczona oskarża ich
o kradzieże. Na leczenie szpitalne jest przywożona przez policję lub kierowana przez opiekę społeczną. Remisje choroby są krótkotrwałe i nawet w ich trakcie ubezpieczona
nie dba o własne potrzeby. Sąd dał wiarę tym opiniom biegłej T. K., bowiem biegła odpowiedziała na wszystkie pytania Sądu i należycie uzasadniła swoje stanowisko w opinii uzupełniającej. Materiał dowodowy był wystarczający do uznania, iż K. S. była niezdolna do samodzielnej egzystencji na okres dwóch lat od miesiąca,
w którym złożyła wniosek o świadczenie uzupełniające. Zgodnie bowiem z przepisem
art. 6 ustawy świadczenie uzupełniające przysługuje od miesiąca, w którym zostały spełnione warunki wymagane do jego przyznania, nie wcześniej niż od miesiąca,
w którym zgłoszono wniosek o to świadczenie.

Apelację od wyroku Sądu Okręgowego złożył organ rentowy, który zaskarżył wyrok w całości i zarzucił naruszenie przepisów prawa procesowego w szczególności
art. 232 k.p.c., art. 233 § 1 i 2 k.p.c., art. 235 ² § 1 pkt 5 k.p.c., art. 286 k.p.c., poprzez:

1) błąd w ustaleniach faktycznych przyjętych za podstawę orzeczenia, polegających na uznaniu niezdolności do samodzielnej egzystencji ubezpieczonej;

2) dokonanie dowolnej, a nie swobodnej oceny zebranego w sprawie materiału dowodowego.

W oparciu o powyższe zarzuty, organ rentowy wniósł o zmianę zaskarżonego wyroku w całości i oddalenie odwołania, a gdyby Sąd II instancji nie uwzględnił tego wniosku, wniósł o uchylenie zaskarżonego wyroku w całości i przekazanie sprawy
do ponownego rozpoznania Sądowi I instancji.

W odpowiedzi na apelację, ubezpieczona wniosła o oddalenie jej w całości
oraz o przyznanie przedmiotowego świadczenia dla ubezpieczonej na stałe, począwszy
od 1 listopada 2019 r.

Sąd Apelacyjny zważył, co następuje:

Apelacja nie zasługiwała na uwzględnienie.

Analiza zgromadzonego w niniejszej sprawie materiału dowodowego,
w tym zarzutów apelacyjnych, doprowadziła Sąd Apelacyjny do wniosku, że zaskarżony wyrok jest prawidłowy.

Na wstępie, uwzględniając treść art. 387 § 2 ¹ pkt 1 k.p.c., wskazać należy,
że Sąd Apelacyjny dokonując własnej oceny przedstawionego pod osąd materiału procesowego stwierdził, że Sąd Okręgowy w sposób prawidłowy przeprowadził postępowanie dowodowe, a poczynione ustalenia faktyczne nie są wadliwe i znajdują odzwierciedlenie w treści przedstawionych w sprawie dowodów. Sąd Apelacyjny podzielił i przyjął jako własne zarówno ustalenia faktyczne, jak i rozważania prawne poczynione przez Sąd pierwszej instancji, nie znajdując przy tym podstaw do uznania słuszności zarzutów apelacji stanowiącej jedynie polemikę z prawidłowymi motywami zapadłego orzeczenia.

Ocena istnienia niezdolności do samodzielnej egzystencji, dla potrzeb ustalenia wnioskowanego przez ubezpieczoną prawa, należy do kategorii okoliczności, których stwierdzenie wymaga wiadomości specjalnych, tak więc czyni koniecznym przeprowadzenie dowodu z opinii biegłych (art. 278 k.p.c.). Sposób dokonania oceny tego dowodu nie został normatywnie doprecyzowany, jednakże wskazówki co do tego odnaleźć można w orzecznictwie Sądu Najwyższego (postanowienie z dnia 29 października 1996 r., III CKN 8/86, OSNC 1997/3/30), który podkreśla, że ocena musi obejmować wszystkie dowody i winna być dokonywana wszechstronnie. Choć opinia biegłych jako dowód oparta jest na wiadomościach specjalnych, to podlega ona ocenie sądu w oparciu o cały zebrany w sprawie materiał, a zatem, na tle tego materiału, koniecznym jest stwierdzenie,
czy ustosunkowała się ona do wynikających z innych dowodów faktów mogących stanowić podstawę ocen w opinii zawartych oraz czy opierając się na tym materiale
w sposób logiczny i jasny przedstawia tok rozumowania prowadzący do sformułowanych w niej wniosków (por. Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 24 maja 2005 r., V CK 659/04, LEX nr 180821).

Sąd pierwszej instancji uczynił zadość powyższemu wymogowi przeprowadzając dowód z opinii biegłej psychiatry, tj. lekarza o specjalności obejmującej chorobę ubezpieczonej (chorobę afektywną dwubiegunową, CHAD). Niewątpliwie opinia oceniana jako całość złożona z opinii pierwotnej i opinii uzupełniającej jest jasna i logiczna. Wnioski w niej zaprezentowane są konsekwentne i opierają się o wskazaną dokumentację medyczną. Nie można więc uznać, że jest ona pozbawiona racjonalnego uzasadnienia. Opinia ta stała się więc także podstawą ustaleń faktycznych przyjętych przez Sąd Apelacyjny.

Należy się zgodzić z Sądem I instancji, że sąd nie jest zobowiązany do dopuszczenia dowodu z opinii innych biegłych w każdym przypadku, kiedy żąda tego strona postępowania. To sąd musi powziąć wątpliwości - czy to sam, czy na skutek stanowisk wyrażonych w toku postępowania przez strony - czy dotychczasowa opinia została sporządzona w sposób prawidłowy, a zatem czy wymaga wyjaśnień lub uzupełnienia,
czy też ponowienia przez innych biegłych. W orzecznictwie podkreśla się przy tym,
że dopuszczenie dowodu z dodatkowej opinii biegłych może być uzasadnione jedynie
„w razie potrzeby”, która nie może być wynikiem wyłącznie niezadowolenia strony
z niekorzystnej dla niej opinii już przeprowadzonej (wyrok Sądu Najwyższego z dnia
23 czerwca 2017 r., I CSK 627/16, LEX nr 2333045, a także postanowienia tego Sądu
z dnia 23 stycznia 2020 r., I UK 418/18, LEX nr 3220660; z dnia 29 kwietnia 2020 r., sygn. akt I UK 149/19, LEX nr 3169212 czy z dnia 3 grudnia 2020 r., II UK 10/20,
LEX nr 3089237). Sąd nie jest obowiązany dążyć do sytuacji, aby opinią biegłego zostały przekonane również strony. Wystarczy bowiem, że opinia jest przekonująca dla sądu (wyrok Sądu Najwyższego z dnia 16 października 2014 r., II UK 36/14, LEX nr 1548261).

Zarzuty organu rentowego pod adresem opinii biegłej wyrażają przekonanie,
iż skoro w dokumentacji szpitalnej z 2018 r. odnotowano remisję choroby, to nie można uznać za wiarygodne stanowiska biegłej, iż ubezpieczona pozostaje niezdolna
do samodzielnej egzystencji. Tymczasem w swej opinii uzupełniającej z 6 kwietnia 2021r. (k. 59) biegła T. K. wyraźnie podkreśliła, że po 25 października 2019 r. ubezpieczona zgłosiła się do poradni zdrowia psychicznego w stanie remisji afektywnej ale z urojeniową interpretacją sytuacji rodzinnej, a wywiad od ubezpieczonej i jej córki
w dniu badania wskazuje na złe funkcjonowanie nawet w okresach remisji, z niedbałością o swoje potrzeby. Z powodów psychiatrycznych ubezpieczona jest w przewlekłym konflikcie z córką i wnukiem, nie utrzymuje relacji z pozostałymi członkami rodziny
ani innych relacji społecznych. Jak więc łatwo ustalić, sam stan remisji nie może być utożsamiany ze zdolnością do samodzielnej egzystencji, a codzienne funkcjonowanie ubezpieczonej nie może być sprowadzane tylko do jej chwilowego stanu podczas badania przez lekarza orzecznika czy biegłego. Opinia biegłej we właściwy sposób równoważy dane z bezpośredniego badania ubezpieczonej i informacje wynikające z wywiadu
i dokumentacji medycznej, oceniając całokształt funkcjonowania ubezpieczonej
i w związku z tym prezentuje zasadny wniosek, że K. S. jest niezdolna
do samodzielnej egzystencji.

Należy zauważyć, że zgodnie z art. 1 ust. 2 ustawy z 31.07.2019 r. o świadczeniu uzupełniającym dla osób niezdolnych do samodzielnej egzystencji, celem świadczenia uzupełniającego jest dodatkowe wsparcie dochodowe osób niezdolnych do samodzielnej egzystencji. W ocenie Sądu Apelacyjnego, przepisy ustawy w zakresie ustalania prawa
do świadczenia należy interpretować uwzględniając cel ustawodawczy, czyli wsparcie
dla osób niezdolnych do samodzielnej egzystencji. Przy czym ustawa nie definiuje przesłanki niezdolności do samodzielnej egzystencji, lecz odsyła do ustawy emerytalno-rentowej. Nie jest to stosowanie przepisów ustawy wprost, lecz odpowiednie. Należy przypomnieć, że zgodnie z art. 13 ust. 5 ustawy emerytalno-rentowej, przy ocenie niezdolności do samodzielnej egzystencji konieczne jest stwierdzenie naruszenia sprawności organizmu w stopniu powodującym konieczność stałej lub długotrwałej opieki i pomocy innej osoby w zaspokajaniu podstawowych potrzeb życiowych. W orzecznictwie przyjmuje się, że opieka, oznaczająca pielęgnację, czyli zapewnienie możliwości poruszania się, odżywiania, zaspokajania potrzeb fizjologicznych, utrzymywania higieny osobistej itp. oraz pomoc w załatwianiu elementarnych spraw życia codziennego, takich jak robienie zakupów, uiszczanie opłat, składanie wizyt u lekarza, łącznie wyczerpują treść pojęcia prawnego niezdolność do samodzielnej egzystencji (wyrok SA w Szczecinie
z 31 stycznia 2019 r., sygn. akt III AUa 269/17; wyrok SA w Szczecinie z 14 marca 2019r., sygn. akt III Aua 473/18). W orzecznictwie wskazuje się, że do czynności zabezpieczających samodzielną egzystencję człowieka nie należą wyłącznie
tzw. czynności samoobsługi, jak mycie się, ubieranie, samodzielne jedzenie posiłków,
ale również nabywanie żywności, przyniesienie jej do domu, ogrzewanie mieszkania, przynoszenie w tym celu wiader z węglem, podstawowe prace porządkowe, niewymagające wysiłku fizycznego i prac na wysokości (wyrok SA w Katowicach z 27 kwietnia 2000 r., sygn. akt III Aua 190/00). Nadto wymaga podkreślenia, że utrwalone
w judykaturze są zapatrywania, że niezdolność do samodzielnej egzystencji występuje nawet wtedy, gdy osoba całkowicie niezdolna do pracy może wypełniać niektóre
z elementarnych czynności życiowych we własnym zakresie, np. zje posiłek przygotowany przez inną osobę, o ile w pozostałym zakresie jest pozbawiona praktycznej możliwości egzystowania w humanitarnych warunkach bez koniecznej stałej lub długotrwałej pomocy ze strony osoby drugiej (wyrok SA w Gdańsku z 20 czerwca 1995 r., sygn. akt III Aua 551/95; wyrok SA w Katowicach z 19 listopada 1998 r., sygn. akt III Aua 1035/98).

Przenosząc powyższe na grunt niniejszej sprawy, Sąd Apelacyjny zwraca także uwagę - za stanowiskiem ubezpieczonej - że K. S. ma wydane na stałe orzeczenie o znacznym stopniu niepełnosprawności z powodu swej choroby psychicznej (dołączone do wniosku o świadczenie uzupełniające). Z powyższego orzeczenia wynika, że może potrzebować korzystania z systemu środowiskowego wsparcia w samodzielnej egzystencji, przez co rozumie się korzystanie z usług socjalnych, opiekuńczych, terapeutycznych i rehabilitacyjnych, konieczna jest zaś stała lub długotrwała opieka lub pomoc innej osoby w związku ze znacznie ograniczoną możliwością samodzielnej egzystencji.

W związku z powyższym, w ocenie Sądu Apelacyjnego wnioski z badania komisyjnego organu rentowego nie były wystarczające dla podważenia opinii biegłej psychiatry. Lekarze komisji ZUS, podobnie jak wcześniej lekarz orzecznik badający ubezpieczoną, nie wykazali swoich specjalizacji, zatem dla sądu to wnioski biegłego sądowego specjalisty-psychiatry były dowodem miarodajnym.

Podsumowując, ubezpieczona jest osobą, która ze względu na schorzenia psychiczne wymaga stałej pomocy innej osoby w codziennym funkcjonowaniu (zapewnianej, pomimo niechęci ubezpieczonej, przez osoby najbliższe), a zatem jest osobą niezdolną do samodzielnej egzystencji i tym samym jest uprawniona do dodatkowego wsparcia dochodowego w rozumieniu ustawy o świadczeniu uzupełniającym.

Jednocześnie, odnosząc się do postulatów ubezpieczonej, trzeba podtrzymać stanowisko Sądu Okręgowego, że na podstawie art. 6 ustawy o świadczeniu uzupełniającym, przysługuje ono od miesiąca, w którym zostały spełnione warunki wymagane do jego przyznania, nie wcześniej niż od miesiąca, w którym zgłoszono wniosek o to świadczenie. Okres zaś na jaki je wydano jest ściśle uzależniony od wniosków opinii biegłej, których - jak już podkreślono - Sąd Apelacyjny nie kwestionuje. Wobec tego za zasadne należy uznać przyznanie świadczenia na okres 2 lat od 1 października 2019 r.

Mając na uwadze powyższe Sąd Apelacyjny na podstawie art. 385 k.p.c. oddalił apelację organu rentowego w całości.

Beata Górska