Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 26 maja 2022 r.

Sąd Okręgowy w Gliwicach III Wydział Cywilny Odwoławczy w składzie:

Przewodniczący – Sędzia Sądu Okręgowego Katarzyna Banko

Protokolant Aleksandra Sado-Stach

po rozpoznaniu w dniu 26 maja 2022 r. w Gliwicach

na rozprawie

sprawy z powództwa C. S.

przeciwko E. G. (1)

o zapłatę

na skutek apelacji powoda

od wyroku Sądu Rejonowego w Gliwicach

z dnia 19 stycznia 2021 r., sygn. akt II C 618/20

1.  zmienia zaskarżony wyrok w ten sposób, że:

a)  zasądza od pozwanej na rzecz powoda kwotę 4268,78 zł (cztery tysiące dwieście sześćdziesiąt złotych i siedemdziesiąt osiem groszy) wraz z ustawowymi odsetkami za opóźnienie od dnia 26 grudnia 2018r.,

b)  zasądza od pozwanej na rzecz powoda kwotę 1317 zł (tysiąc trzysta siedemnaście złotych) tytułem zwrotu kosztów procesu;

2.  zasadza od pozwanej na rzecz powoda kwotę 867 zł (osiemset sześćdziesiąt siedem złotych) tytułem zwrotu kosztów postepowania odwoławczego.

SSO Katarzyna Banko

Sygn. akt III Ca 286/21

UZASADNIENIE

Powód C. S. domagał się od pozwanej E. G. (1) zasadzenia na jego rzecz 4268,78 zł z ustawowymi odsetkami za opóźnienie od 26 grudnia 2018r. oraz zwrotu kosztów postępowania, w tym kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych. W uzasadnieniu pozwu wskazał m in., że aktem notarialnym z 2 kwietnia 2010r. Rep. numer (...) sporządzonym przed notariuszem M. N. w G. zawarł z pozwaną umowę przeniesienia własności na jego rzecz prawa do lokalu mieszkalnego położonego w G. przy ul. (...) wraz z prawem własności przynależnej piwnicy wraz z udziałem w częściach wspólnych budynku i w prawie użytkowania wieczystego gruntu, na którym budynek ten się znajduje. W akcie tym ustanowiona została również przez powoda na rzecz pozwanej E. G. (1), jego matki, dożywotnia i nieodpłatna służebność mieszkania na wskazanym lokalu, z której to służebności do nadal korzysta pozwana. Od stycznia 2018r. w przedmiotowym lokalu zamieszkuje również, córka pozwanej, a jego siostra - B. G., która została przez pozwaną przyjęta na mieszkanie jako osoba potrzebna jej do prowadzeniu gospodarstwa domowego. Od dnia nabycia prawa własności do przedmiotowego lokalu powód, w ramach pomocy matce regulował wszystkie ciężary związane z utrzymaniem mieszkania, z wyjątkiem opłaty za energię elektryczną, gdyż pozwana zawarła umowę o dostawę energii elektrycznej na siebie. Sytuacja uległa zmianie na początku 2018r., gdy do przedmiotowego lokalu wprowadziła się siostra powoda B. G.. Pomimo jego kategorycznego sprzeciwu pozwana oświadczyła, że chce mieszkać z córką, która ma jej pomagać w prowadzeniu gospodarstwa domowego. Wtedy to powód zdecydował się zaprzestać świadczenia na rzecz pozwanej pomocy w zakresie ponoszenia ciężarów zawiązanych z jej zamieszkiwaniem w przedmiotowym lokalu mieszkalnym. Zdaniem powoda koszty te winna regulować pozwana samodzielnie, a ewentualnie wespół z córką, gdyż koszty utrzymania lokalu z tytułu opłat za zużycie mediów są wyższe, jeżeli w gospodarstwie domowym zamieszkują dwie osoby, a nie jedna. Pozwana wezwana pismem z 27 kwietnia 2018r. do regulowania opłat odmówiła ich uiszczania. Pozwem domagał się zwrotu uregulowany przez siebie ciężarów związanych z zajmowanym przez pozwaną przedmiotowym lokalem mieszkalnym za okres od 1 czerwca 2018r. do 31 grudnia 2018r. W okresie tym z tytułu eksploatacji tegoż lokalu powód został obciążony łączną kwotą 4268,78 zł. W każdym z miesięcy, od 1 czerwca do 31 grudnia 2018r. na wysokość opłat składały się: zaliczka na centralne ogrzewalne, zaliczka na fundusz remontowy, zaliczka na kanalizację (licznik), zaliczka na wynagrodzenie zarządcy. zaliczka eksploatacyjna, zaliczka na poczet dostawy zimnej wody i opłata za śmieci, które zostały zapłacone przez powoda, gdy powinna koszty te ponosić pozwana, jako uprawniona z tytułu służebności mieszkania. Z tej przyczyny winna zwrócić powodowi w całości poniesione przez niego wydatki. Zdaniem powoda nie można łączyć ustanowienia nieodpłatnie służebności ze zwolnieniem z obowiązku ponoszenia tych kosztów przez uprawnionego, gdyż służebność nie oznacza, że ma charakter alimentacyjny, tzn. że właściciel przejął obowiązek zajmowania przez uprawnioną jego mieszkania bez względu na koszty z tym związane. Pozwana wezwana przez powoda pismem z 11 grudnia 2018r., doręczonym 18 grudnia 2018r. do zapłaty kwoty żądanej pozwem odmówiła spełnienia świadczenia.

W dniu 3 czerwca 2020r. wydany został w sprawie nakaz zapłaty zgodnie z żądaniem pozwu, od którego pozwana skutecznie złożyła sprzeciw

Pozwana wniosła o oddalenie powództwa podnosząc, że powództwo nie zasługuje w całości na uwzględnienie. Zarzuciła że jest osobą niepełnosprawną, otrzymującą rentę rodziną w kwocie 1.200 zł i świadczenie 500 zł, zaś to na powodzie spoczywają obowiązki związane z ponoszeniem kosztów utrzymania mieszkania przy ul. (...) w G.. Podniosła, że w przeszłości toczyła się sprawa o ustalenie alimentów na rzecz pozwanej, w którym to postępowaniu ustalono że powód reguluje czynsz za lokal zajmowany przez pozwaną, przez co nie zostały zasadzone alimenty na rzecz pozwanej. Nadto zarzuciła, że powód w sposób nagminny powołuje się na karalną przeszłość jego siostry B. G., która aktualnie pomaga i opiekuje się pozwaną, co uzasadnia zamieszkiwanie jej w mieszkaniu powoda. Z kolei córka pozwanej nie pracuje, albowiem opiekuje się pozwaną, otrzymując zasiłek opiekuńczy z tego tytułu w kwocie 620 zł.

Sąd Rejonowy w Gliwicach, wyrokiem z dnia 19 stycznia 2021r. sygnatura akt II C 618/20 oddalił powództwo.

Powyższe orzeczenie zapadło w oparciu o następujące ustalenia i rozważania Sądu Rejonowego.

W dniu 5 stycznia 2000r. E. S. i C. S. zawarli z E. G. (1) umowę, na mocy której zlecili jej nabycie na jej rzecz lecz na rachunek dających zlecenie, lokalu mieszkalnego położonego w G. przy ul. (...), na co E. G. (1) wyraziła zgodę. W dniu 14 stycznia 2010r. E. G. (2) zawarła z Gminą G. umowę ustanowienia odrębnej własności lokalu i sprzedaży, na mocy której strony ustanowiły odrębną własność lokalu mieszkalnego położonego w G. przy ul. (...), a następnie na E. G. (1) zbyte zostało prawo własności przedmiotowego lokalu. Cena nabycia ustalona na kwotę 62.674,80 zł została uiszczona przez E. G. (1) ze środków przekazanych przez syna C. S.. W tym samym dniu, tj. 14 stycznia 2010r. została zawarta przez E. S. i C. S. umowa darowizny, na mocy której darowali oni na rzecz C. S. wszelkie prawa wynikające z umowy zlecenia zawartej 5 stycznia 2000r. z E. G. (1). W dniu 2 kwietnia 2010r. C. S. zawarł z E. G. (1) umowę przeniesienia własności lokalu w wykonaniu zobowiązania z art. 740 k.c. oraz zawarł umowę o ustanowienie na rzecz E. G. (1) służebności. Mocą zawartej umowy E. G. (1) przeniosła na rzecz C. S. prawo własności lokalu mieszkalnego położonego w G. przy ul. (...) wraz z prawem przynależnej piwnicy oraz udziałem w nieruchomości wspólnej budynku, na którym budynek ten się znajduje. Nadto w § 4 powołanego aktu ustanowiona została na rzecz E. G. (1) dożywotnia i nieodpłatna służebność mieszkania w przedmiotowym lokalu. Z kolei w § 6 powołanego aktu ustalono, że wszelkie prawa i obowiązki związane z własnością tegoż lokalu przechodzą z dniem sporządzenia aktu notarialnego na nabywającego, który oświadczył, że znane są mu obowiązki użytkownika wieczystego nieruchomości gruntowej i właściciela lokalu, w szczególności obowiązek terminowego uiszczania opłat rocznych za użytkowanie wieczyste oraz ponoszenia kosztów eksploatacji i remontów, a także administrowania nieruchomością wspólną. Począwszy od 2 kwietnia 2010r. do dnia wytoczenia powództwa E. G. (1) zamieszkuje w lokalu położonym w G. przy ul. (...) jako osoba uprawniona z tytułu służebności mieszkania. Od tego też dnia C. S. regulował wszystkie ciężary związane z utrzymaniem mieszkania, za wyjątkiem opłaty za energię elektryczną i telewizję. Od stycznia 2018r. do przedmiotowego lokalu wprowadziła się siostra C. S.. a córka E. B. G., która pomaga E. G. (1) w codziennym prowadzeniu gospodarstwa domowego. E. G. (1) mając wtedy 80 lat, była już osobą o znacznym stopniu niepełnosprawności. Wymagającą stałej opieki, dla której B. G. ustanowiona została kuratorem jako dla osoby niepełnosprawnej postanowieniem Sądu Rejonowego w Gliwicach z 11 grudnia 2018r., wydanym w sprawie o sygn. IV Ns 880/18. Decyzją Prezydenta Miasta G. z 12 czerwca 2019r. uwzględniony został wniosek B. G. o zameldowaniu jej w lokalu położonym przy ul. (...) w G.. jako osoby sprawującej stałą opieką nad matką E. G. (1) z powodu jej trudności w poruszaniu się, a która nie jest zdolna do samodzielnej egzystencji. Pobyt B. G. w przedmiotowy lokalu ma bezpośredni związek z faktem sprawowania opieki nad niepełnosprawną matką. W okresie od czerwca 2018r. do grudnia 2018r. C. S. uregulował w całości ciężary związane z korzystaniem z przedmiotowego lokalu, które wyniosły łącznie 4268,68 zł, za wyjątkiem rachunków za energię elektryczną. W każdym z tych miesięcy, od czerwca do grudnia 2018r. na opłaty związane z przedmiotowym lokalem wystawiane były przez Wspólnotę Mieszkaniową (...) przy ul. (...) w G. imiennie na C. S. noty i inne rozliczenia obejmujące: zaliczki na centralne ogrzewanie, zaliczki na fundusz remontowy, zaliczki na kanalizację (licznik), zaliczki na wynagrodzenie zarządcy, zaliczki eksploatacyjne, zaliczki na poczet dostawy zimnej wody i opłatę za śmieci. Prawomocnym wyrokiem Sądu Rejonowego w Gliwicach, wydanym w sprawie o sygn. IV RC 781/18 z 12 lipca 2019r. oddalone zostało powództwo wytoczone przez E. G. (1) przeciwko C. S. o alimenty. W toku postępowania ustalono m.in. sytuację rodzinno - majątkową E. G. (1) i C. S., w tym ustalono, iż ponosi on opłaty związane z eksploatacją mieszkania zajmowanego przez jego matkę, a jego matka reguluje wyłącznie należności za energię elektryczną i telewizję. W związku z podjętymi ustaleniami Sądu powództwo o zasadzenie alimentów od C. S. na rzecz matki zostało oddalone, biorąc pod uwagę regulowanie należność wydatków na mieszkanie zajmowane przez jego matkę. Pismem z 27 kwietnia 2018r. E. G. (1) została wezwana przez C. S. do należytego wykonywania prawa służebności mieszkania poprzez niezwłoczne, nic później niż w terminie 7 dni doprowadzenie do opuszczenia, opróżnienia i wydania przedmiotowego lokalu przez osoby, które zamieszkują w nim bez podstawy prawnej, w tym w szczególności przez B. G.. Nadto została wezwana do zapłaty 1.720,89 zł tytułem zwrotu opłat administracyjnych za użytkowanie przedmiotowego lokalu, które w okresie od 1 stycznia 2018r. do 21 marca 2018r. C. S. uiścił na rzecz wspólnoty mieszkaniowej. W odpowiedzi na wezwanie pozwana pismem z 18 maja 2018r. odmówiła spełnienia żądań zawartych w wezwaniu, podnosząc, że wykonuje należycie prawo służebności, a jako osoba schorowana, w podeszłym wieku, i mająca trudności w poruszaniu się po mieszkaniu zmuszona była do korzystania z pomocy osób trzecich, co uzasadnia przebywanie B. G. w przedmiotowym lokalu. Pismem z 11 grudnia 2018r. pozwana została ponownie wezwana do zapłaty na rzecz powoda kwoty w łącznej wysokości 6883,56 zł za okres od czerwca 2018r. do grudnia 2018r. tytułem zwrotu opłat administracyjnych za użytkowanie przedmiotowego lokalu, które C. S. uiścił na rzecz Wspólnoty Mieszkaniowej (...) przy ul. (...) w G.. Pozwana nie spełniała jednak świadczenia na rzecz powoda.

W tak ustalonym stanie faktyczny Sąd I instancji uznał, że powództwo nie zasługuje na uwzględnienie.

W niniejszej sprawie powód C. S., syn pozwanej E. G. (1) domagał się od niej zapłaty 4268,78 zł ustawowymi odsetkami za opóźnienie od 26 grudnia 2018r. tytułem zwrotu opłat związanych eksploatacją lokalu mieszkalnego, położonego przy ul. (...) w G. uiszczonych przez niego na rzecz Wspólnoty Mieszkaniowej przy ul. (...) w G., w okresie od czerwca 2018r. do grudnia 2018r. Roszczenie to wywodził z faktu, iż pozwana, której przysługuje dożywotnia i bezpłatna służebność przedmiotowego mieszkania jest obowiązana do regularnego pokrywania opłat wynikających z eksploatowania wymienionego lokalu mieszkalnego stanowiącego jego własność. Przy zawarciu umowy przeniesienia własności lokalu na rzecz powoda i umowy ustanowienia służebności z 2 kwietnia 2010r. strony nie dokonywały żadnych uzgodnień co do zwolnienia uprawnionej przy korzystaniu ze służebności mieszkania od płacenia rachunków za zużyte przez nią media. Jedyne ustalenia w tym zakresie zawiera § 6 zawartej umowy, którego wynikało, że wszelkie prawa i obowiązki związane z własnością przedmiotowego lokalu przechodzą z dniem 2 kwietnia 2010r. na rzecz nabywającego, czyli C. S., który oświadczył, że znane są mu obowiązki użytkowania wieczystego nieruchomości gruntowej i właściciela lokalu, w szczególności obowiązek terminowego uiszczania opłat rocznych za użytkowanie wieczyste oraz ponoszenia kosztów eksploatacji i remontów, a także administrowania nieruchomością wspólną. Początkowo stosunki pomiędzy stronami, tj. synem pozwanej i pozwaną układały się poprawnie. Powód regulował wszelkie płatności za lokal mieszkalny zajmowany przez pozwaną, w tym media. Pozwana z kolei regulowała płatności związane z energią elektryczną oraz za telewizję. Taki sposób regulowania płatności związanych z zajmowanym przez pozwaną lokalem nie był kwestionowany przez żadną ze stron na przestrzeni paru lat, tj. do stycznia 2018r., powód nie żądał od pozwanej płatności za media związanych z użytkowaniem przez nią lokalu. Sytuacja jednak uległa zmianie, gdy do mieszkania zajmowanego przez pozwaną przy ul. (...) w G. wprowadziła się 19 stycznia 2018r. siostra powoda, a córka pozwanej - B. G.. Fakt ten stał się zarzewiem konfliktu pomiędzy stronami, albowiem powód żądał od pozwanej by spowodowała, aby jej córka wyprowadziła się od pozwanej, na co jednak ta ostatnia nie wyraziła zgody. Pozwana bowiem mając trudności z chodzeniem, nawet po mieszkaniu, potrzebowała pomocy córki w codziennym funkcjonowaniu. Stanowisko pozwanej skutkowało tym, że wobec wprowadzenia do mieszkania zajmowanego przez nią, jej córki, powód począwszy od stycznia 2018r. zażądał uregulowania przez pozwaną płatności za lokal przy ul. (...) w G., które on wcześniej uiszczał na rzecz wspólnoty, a następnie powód wystąpił z roszczeniem objętym żądaniem pozwu, pomimo że pozwana konsekwentnie odmawiała spełnienia żądania na rzecz powoda, twierdząc, że w związku z ustanowioną na jej rzecz służebnością nie miała obowiązku regulowania płatności, których spełniania żąda od niej powód, a nadto nie dopuściła się uchybień przy wykonywaniu służebności, gdyż przejęcie na mieszkanie jej córki B. G. uzasadnione było potrzebą związaną z możliwością prowadzenia przez nią gospodarstwa domowego. Zatem jak zostało to przyjęte pomiędzy stronami począwszy od 2 kwietnia 2010r. do chwili obecnej pozwana nie reguluje żadnych opłat za zużywane media, za wyjątkiem rachunków za energię elektryczną i telewizję. Zgodnie z art. 296 k.c. nieruchomość można obciążyć na rzecz oznaczonej osoby fizycznej prawem, którego treść odpowiada treści służebności gruntowej. Podstawową treścią służebności mieszkania jest więc uprawnienie bezwzględne do mieszkania w cudzej nieruchomości oraz korzystania z pomieszczeń i urządzeń przeznaczonych do wspólnego użytku. Z kolei na mocy art. 302 § 2 k.c. do wzajemnych stosunków między mającym służebność mieszkania a właścicielem nieruchomości obciążonej stosuje sic odpowiednio przepisy o użytkowaniu przez osoby fizyczne, a w myśl art. 260 § 1 zd. i k.c. użytkownik obowiązany jest dokonywać napraw i innych nakładów związanych ze zwykłym korzystaniem z rzeczy. W związku z tym zwrócić należy uwagę na odmienność instytucji bezpłatnej i dożywotniej służebności mieszkania od dożywocia, gdyż ustanowiona w umowie darowizny bezpłatna i dożywotnia służebność mieszkania została ukształtowana jako prawo do zamieszkania obejmujące cały lokal, a nie jako prawo do dożywotniego utrzymania. Niewątpliwie użycie przy ustanawianiu służebności mieszkania zwrotów, że jest to służebność „dożywotnia” oznacza, że kończy się ona z chwilą śmierci uprawnionej, natomiast „bezpłatna” oznacza zwolnienie mającej służebność mieszkania ze świadczenia stanowiącego wynagrodzenie (cenę) za nabycie tego prawa. Co do zasady zwolnienie to nie rozciąga się na obowiązek ponoszenia ciężarów i nakładów związanych z. korzystaniem z nieruchomości. Uprawniona osoba ze służebności mieszkania obowiązana jest więc ponosić koszty zużycia wody, prądu, gazu, a także kosztów ogrzewania, bowiem koszty te pojawiają się stale w związku z należytym korzystaniem z mieszkania. W odróżnieniu od napraw i nadzwyczajnych remontów nie służą one do doprowadzenia pomieszczeń do stanu umożliwiającego zamieszkanie lub utrzymania ich w takim stanie. Stanowią jedynie bezpośredni skutek korzystania z mieszkania, spowodowane są więc przez nabywcę służebności mieszkania. Są to bowiem normalne koszty eksploatacyjne i nie można przy tym łączyć ustanowienia nieodpłatnie i dożywotnio służebności ze zwolnieniem z obowiązku ponoszenia tych kosztów przez uprawnioną. Rozstrzygając niniejszą sprawę Sąd I instancji wziął jednak pod uwagę również normę art. 298 k.c., zgodnie z którą zakres służebności i sposób jej wykonywania, oznacza się w braku innych danych według osobistych potrzeb uprawnionego z uwzględnieniem zasad współżycia społecznego i zwyczajów miejscowych. Zatem ustalając treść tej służebności, należało mieć na względzie także art 65 § 1 k.c. Zgodnie z nim, oświadczenie woli należy tak tłumaczyć, jak tego wymagają ze względu na okoliczności, w których złożone zostało, zasady współżycia społecznego oraz ustalone zwyczaje. Natomiast § 2 powołanego przepisu stanowi, że w umowach należy raczej badać, jaki był zgodny zamiar stron i cel umowy, aniżeli opierać się na jej dosłownym brzmieniu. Mając na względzie wskazane powyżej ramy prawne Sąd I instancji wskazał, że ustanowienie bezpłatnej i dożywotniej służebności mieszkania na rzecz, matki powoda - E. G. (1) nastąpiło § 3 umowy przeniesienia własności lokalu z 2 kwietnia 2010r. Istotne jest to, że ustanowienie służebności mieszkania nastąpiło ponad 10 lat ternu. Przez niemal cały ten okres (do stycznia 2018r.). powód nie żądał od pozwanej partycypowania w ponoszeniu kosztów utrzymywania tego lokalu, w szczególności nie wymagał ponoszenia przez nią opłat szczegółowo wskazanych w pozwie, stanowiących normalne koszty eksploatacyjne wywołane stałym korzystaniem z mieszkania. Z tej przyczyny zdaniem Sądu uznać należało, że treść ustanowionej służebności mieszkania, w szczególności pojęcie „bezpłatnej służebności mieszkania” odnosiło się do zwolnienia pozwanej również ze wszelkich opłat związanych z jej korzystaniem, za wyjątkiem opłat za energię elektryczną i rachunków za telewizję. Co istotne pomiędzy stronami nie było sporne, że pozwana innych opłat za wyjątkiem wskazanych powyżej nie uiszczała na rzecz powoda od czasu ustanowienia na jej rzecz służebności mieszkania. W związku tym, żądanie przez powoda ponoszenia przez pozwaną opłat związanych z korzystaniem ze służebności mieszkania ustanowionej w § 3 umowy przeniesienia własności lokalu z 2 kwietnia 2010r. nie miało podstawy w ustanowionym przez nich stosunku prawnym, a zatem nie podlegało ochronie prawnej. Zauważył Sąd I instancji, że konflikt pomiędzy stronami powstał w 2018r., tj. gdy do mieszkania zajmowanego przez pozwaną wprowadziła się siostra powoda - B. G.. Powód dopiero od tego czasu zażądał płatności przez pozwaną opłat związanych utrzymaniem lokalu dotychczas regulowanych przez niego, twierdząc jakoby pozwana dopuściła sic rażących uchybień przy wykonywaniu swojego prawa. Abstrahując od samego źródła konfliktu pomiędzy powodem a jego siostrą, które nie pozostawało w zainteresowaniu Sądu I instancji, wskazano, że przeprowadzone postępowanie dowodowe w sposób nie budzący wątpliwości wykazało, że od stycznia 2018r. do chwili obecnej pozwana mieszka córką B. G., która została ustanowiona dla niej kuratorem jako dla osoby niepełnosprawnej. Pozwana przyjęła do wspólnego zamieszkania córkę, gdy była już osobą 80 - letnią, schorowaną, mającą problemy z chodzeniem nawet po mieszkaniu, a niezbędną pozwanej przy prowadzeniu gospodarstwa domowego. Twierdzenia powoda o kryminalnej przeszłości jego siostry nie mogły mieć w sprawie przesądzającego znaczenia, biorąc pod uwagę, że od czasu ustanowienia B. G. kuratorem dla pozwanej pozostaje ona w tej roli do nadal, a nadto także z tej przyczyny córka pozwanej została w trybie administracyjnym zameldowana w mieszkaniu powoda. Biorąc powyższe pod uwagę brak było podstaw do przyjęcia naruszenia przez pozwaną wykonywania służebności, wręcz przeciwnie pozwana wprowadzając do mieszkania powoda B. G. miała do tego prawo, gdyż zgodnie art. 30l k.c. mający służebność mieszkania może. m in. przyjąć na mieszkanie osobę tylko wtedy, gdy jest ona mu potrzebna przy prowadzeniu gospodarstwa domowego. Dlatego uwzględniając stan zdrowia pozwanej uniemożliwiający jej normalne prowadzenie gospodarstwa domowego, brak wprowadzenia jej córki do mieszkania musiałoby skutkować ostatecznie koniecznością opuszczenia przez pozwaną mieszkania powoda wobec braku możliwości samodzielnej egzystencji w tymże mieszkaniu. Z tej przyczyny brak było podstaw do przyjęcia jakoby zachowanie pozwanej stało się niewłaściwe, a wręcz przeciwnie to zachowanie powoda, który dochodzi roszczenia wobec pozwanej w ocenie Sądu I Instancji należało poczytywać jako sprzeczne z zasadami współżycia społecznego (art. 5 k.c.), w szczególności biorąc pod uwagę sposób wykonywania służebności od dnia jej ustanowienia i zmianę postawy powoda po wprowadzeniu się do mieszkania jego siostry, a także uwzględniając aktualną, sytuację zdrowotna pozwanej będącej jego matką, która w starszym wieku powinna być otoczona opieką swoich dzieci, zważywszy że nawet w postępowaniu o ustalenie alimentów od powoda na rzecz pozwanej, powództwo zostało oddalone przy ustaleniu sądu, że powód reguluje opłaty związane z zajmowanym przez pozwaną mieszkaniem. Zatem w okolicznościach sprawy domaganie się przez powoda od pozwanej zwrotu koszów za zużywane przez nią media stanowiło zdaniem Sądu I instancji nadużycie prawo podmiotowego.

Apelację od tego orzeczenia wniósł powód zaskarżając wyrok w całości.

Zarzucił nieważność postępowania na podstawie art. 379 pkt. 5 k.p.c., albowiem powód został pozbawiony możności obrony swych praw, gdyż Sąd I instancji rozstrzygnął sprawę w oparciu o art. 5 k.c. bez uprzedniego poinformowania stron, o możliwości rozstrzygnięcia sprawy w oparciu o powyższą podstawę prawną, a żadna ze stron w toku postępowania nie powoływała się na tę podstawę prawną, co uniemożliwiło powodowi powołanie argumentacji i dowodów na tę okoliczność, zwłaszcza w powiązaniu z pominięciem wniosków powoda o przeprowadzenie dowodu z zeznań świadków J. Ś. i M. C. oraz o przeprowadzenie dowodu z przesłuchania stron, co miało wpływ na wynik sprawy.

Niezależnie od powyższego, zarzucił naruszenie przepisów postępowania, tj.

a)  art. 156 ² k.p.c. poprzez jego niezastosowanie i rozstrzygnięcie przez Sąd I instancji sprawy w oparciu o art. 5 k.c. bez uprzedniego poinformowania stron, o możliwości rozstrzygnięcia sprawy w oparciu o powyższą podstawę prawną, a żadna ze stron wtoku postępowania nie powoływała się na tę podstawę prawną, co uniemożliwiło powodowi powołanie argumentacji i dowodów na tę okoliczność, zwłaszcza w powiązaniu z pominięciem wniosków powoda o przeprowadzenie dowodu z zeznań świadków J. Ś. i M. C. oraz o przeprowadzenie dowodu z przesłuchania stron, co miało wpływ na wynik sprawy;

b)  art. 227 k.p.c. w zw. z art. 235 ² § 1 pkt. 2 i 5 k.p.c., a w zakresie pominięcia dowodu z przesłuchania stron, także w zw. z art. 299 k.p.c., poprzez ich błędne zastosowanie i pominięcie wniosków powoda o przeprowadzenie dowodu z zeznań świadków J. Ś. i M. C. oraz o przeprowadzenie dowodu z przesłuchania stron, pomimo tego, że wnioski te powołane zostały na okoliczności sporne, istotne dla rozstrzygnięcia sprawy (tym bardziej, że Sąd zdecydował się na zastosowanie art. 5 k.c.) oraz nie zmierzały one do przedłużenia postępowania, albowiem świadkowie mogli złożyć zeznania w formie pisemnej, a powód mógł zostać przesłuchany w drodze pomocy prawnej przed właściwym urzędem konsularnym, tj. Ambasadą RP w B., Wydziałem Konsularnym i Polonii, co miało wpływ na wynik sprawy;

c)  art. 233 § 1 k.p.c., polegające na ograniczonym i wybiórczym, zamiast wszechstronnego, rozważeniu zebranego w sprawie materiału dowodowego i na uwzględnieniu przy orzekaniu jedynie okoliczności związanych z rzekomo trudną sytuacją życiową pozwanej, przy całkowitym pominięciu okoliczności związanych z osobistymi staraniami i świadczeniami czynionymi przez powoda na rzecz pozwanej oraz okoliczności dotyczących sytuacji życiowej powoda, co doprowadziło do błędnego zastosowania w niniejszej sprawie art. 5 k.c., a zatem miało wpływ na wynik sprawy.

Zarzucił także naruszenie przepisów prawa materialnego, tj.

a)  art. 65 § 1 i 2 k.c., poprzez ich niewłaściwe zastosowanie i dokonanie wykładni § 4 umowy przeniesienia własności lokalu z dnia 2 kwietnia 2010 r. w sposób sprzeczny z jego literalnym brzmieniem, tj. poprzez uznanie, iż ,,treść ustanowionej na rzecz pozwanej służebności mieszkania, w szczególności pojęcie „bezpłatnej służebności mieszkania", odnosiło się do zwolnienia pozwanej również ze wszelkich opłat związanych z jej korzystaniem, za wyjątkiem opłat za energię elektryczną i rachunków za telewizję", podczas gdy strony takich ustaleń nigdy nie czyniły, a prawidłowa wykładnia § 4 ww. umowy musi prowadzić do wniosku, że postanowienie umowne, iż powód ustanawia na rzecz pozwanej dożywotnią i nieodpłatną służebność mieszkania, dotyczy braku odpłatności za ustanowienie służebności mieszkania oraz za korzystanie z nieruchomości w okresie trwania służebności, nie obejmuje zaś zwolnienia z obowiązku ponoszenia kosztów eksploatacyjnych związanych z korzystaniem z tej nieruchomości;

b)  art. 302 § 2 k.c. w zw. z art. 258 k.c. poprzez ich błędną wykładnię i uznanie, iż ponoszenie opłat eksploatacyjnych związanych z korzystaniem z lokalu leżało po stronie powoda, podczas gdy z przywołanych przepisów, których zastosowania strony nie wyłączyły, wynika, iż ciężary utrzymania mieszkania powinien ponosić uprawniony z tytułu służebności mieszkania, tj. pozwana;

c)  art. 5 k.c. poprzez jego niewłaściwe zastosowanie i uznanie, iż powód, dochodząc roszczeń w niniejszym postępowaniu, czyni ze swego prawa użytek, który jest sprzeczny z zasadami współżycia społecznego, tymczasem to powód jest osobą pokrzywdzoną i wykorzystywaną, tak przez pozwaną, jak i B. G., zatem dochodząc roszczenia objętego pozwem inicjującym niniejszej postępowanie, nie nadużył swoich praw podmiotowych, a zatem nie istniały podstawy dla zastosowania w niniejszej sprawie art. 5 k.c.

Na tych podstawach wniósł o uchylenie zaskarżonego wyroku w całości, zniesienie postępowania w zakresie dotkniętym nieważnością i przekazanie sprawy Sądowi I instancji do ponownego rozpoznania oraz pozostawienie Sądowi I instancji rozstrzygnięcia o kosztach instancji odwoławczej, przy czym wniósł o zasądzenie przez Sąd I instancji zwrotu kosztów postępowania za I i II instancję postępowania, w tym zwrotu kosztów zastępstwa procesowego, według norm przepisanych, a także zwrotu opłaty skarbowej od udzielonych pełnomocnictw, ewentualnie zmianę zaskarżonego wyroku poprzez zasądzenie od pozwanej na rzecz powoda kwoty 4.268,78 zł wraz z odsetkami ustawowymi za opóźnienie w zapłacie liczonymi od dnia 26 grudnia 2018r. do dnia zapłaty oraz zasądzenie od pozwanej na rzecz powoda zwrotu kosztów procesu za I i II instancję postępowania, w tym zwrotu kosztów zastępstwa procesowego, według norm przepisanych, a także zwrotu opłaty skarbowej od udzielonych pełnomocnictw w kwocie po 17 zł za każdą instancję.

Nadto wniósł o przeprowadzenie dowodu:

a)  z zeznań świadka J. Ś., na okoliczności wskazane w treści pozwu, a nadto na okoliczność stanu zdrowia i aktualnej sytuacji życiowej powoda,

b)  z zeznań świadka M. C. na okoliczności wskazane w treści pisma z dnia 24 listopada 2020r., a nadto na okoliczność stanu zdrowia i aktualnej sytuacji życiowej powoda,

c)  z przesłuchania stron z ograniczeniem do przesłuchania powoda, na okoliczności wskazane w pozwie, a nadto na okoliczność stanu zdrowia i aktualnej sytuacji życiowej powoda.

Pozwana wniosła o oddalenie apelacji.

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

Apelacja zasługiwała na uwzględnienie.

Ustalenia faktyczne Sądu Rejonowego są prawidłowe ponieważ znajdują oparcie w zgromadzonych w sprawie dowodach, w znacznej części były także pomiędzy stronami niesporne. Sąd Okręgowy akceptuje zatem te ustalenia i czyni je własnymi, jednakże dokonuje ich odmiennej oceny prawnej.

Przepis art. 156 ² k.p.c. stanowi, że jeżeli w toku postępowania okaże się, że o żądaniu lub wniosku strony można rozstrzygnąć na innej podstawie prawnej, niż przez nią wskazana, uprzedza się o tym strony obecne na posiedzeniu. Powyższy przepis został wprowadzony do Kodeksu postępowania cywilnego 7 listopada 2019r. nowelizacją z 2019r. Już wcześniej w orzecznictwie Sądu Najwyższego istniał nurt uznający – w pewnych sytuacjach procesowych – obowiązek informowania stron przez sąd zarówno o materialnoprawnej ocenie sporu, jak i o ocenie stanu faktycznego sprawy w świetle dotychczasowego postępowania dowodowego. W wyroku z 2 grudnia 2011r., III CSK 136/11, LEX nr 1131125, Sąd Najwyższy stwierdził, że konstytucyjna zasada sprawiedliwości proceduralnej (art. 45 ust. 2 Konstytucji RP) oznacza m.in. konieczność wysłuchania uczestników postępowania i zapewnienia im możliwości przedstawienia swoich racji oraz dokonania oceny trafności podjętych przez nich decyzji, a w efekcie realizację wynikającego z art. 2 Konstytucji RP obowiązku podejmowania przez sąd czynności, które jego działania procesowe czynią przewidywalnymi. Jak wskazał Sąd Najwyższy, nie ma żadnych podstaw do twierdzenia, że sąd nie może ujawnić swojej koncepcji prawnej, jeżeli jest ona odmienna od przedstawionej przez powoda i może powodować niekorzystne skutki dla obu stron, żadna ze stron nie powinna być bowiem zaskakiwana wynikiem procesu. Wyrok ten dotyczył rozstrzygnięcia przez sąd sporu na innej, niż wskazał powód, podstawie prawnej, a więc w istocie odnosił się do materii obecnie uregulowanej w art. 156 ² k.p.c. Brak pouczenia, w sytuacji gdy było ono potrzebne, jak również udzielenie pouczenia z naruszeniem omawianego przepisu lub zasad bezstronności, obiektywizmu, równości stron i ich szans, może stanowić podstawę zaskarżenia wyroku, jeżeli miało wpływ na wynik sprawy, a gdy doprowadziło do pozbawienia strony możności obrony swoich praw, może być przyczyną nieważności postępowania na podstawie art. 379 pkt 5 k.p.c. (wyrok SN z 2 grudnia 2011r., III CSK 136/11, LEX nr 1131125; wyrok SN z 14 grudnia 2017r., V CSK 121/17, LEX nr 2460480). Odnosząc te rozważania do niniejszej sprawy w pierwszej kolejności należy stwierdzić , że Sąd I instancji nie pouczył stron w trybie art. 156 ² k.p.c. o możliwości rozstrzygnięcia sprawy w oparciu o art. 5 k.c., jednakże to uchybienie nie miało wpływu na rozstrzygnięcie sprawy, gdyż oddalenie powództwa nie nastąpiło wyłącznie w oparciu o art. 5 k.c. lecz wynikało z faktu, że Sąd I instancji uznał, iż treść ustanowionej służebności mieszkania, w szczególności pojęcie „bezpłatnej służebności mieszkania” odnosiło się do zwolnienia pozwanej również ze wszelkich opłat związanych z jej korzystaniem z mieszkania, za wyjątkiem opłat za energię elektryczną i rachunków za telewizję. Co istotne pomiędzy stronami nie było sporne, że pozwana innych opłat za wyjątkiem wskazanych powyżej nie uiszczała na rzecz powoda od czasu ustanowienia na jej rzecz służebności mieszkania. W związku tym, żądanie przez powoda ponoszenia przez pozwaną opłat związanych z korzystaniem ze służebności mieszkania ustanowionej w § 3 umowy przeniesienia własności lokalu z 2 kwietnia 2010r. w ocenie Sądu I instancji nie miało podstawy w ustanowionym przez nich stosunku prawnym, a zatem nie podlegało ochronie prawnej. Sąd Okręgowy uznał, że zgłoszony przez powoda zarzut co prawda był uzasadniony, jednakże w okolicznościach sprawy nie spowodował nieważności postępowania na podstawie art. 379 pkt 5 k.p.c. skutkującej koniecznością uchylenia zaskarżonego wyroku. O ile zgodzić należy się z Sądem I instancji, że treść ustanowionej służebności mieszkania, w szczególności pojęcie „bezpłatnej służebności mieszkania” odnosiło się do zwolnienia pozwanej również ze wszelkich opłat związanych z jej korzystaniem, za wyjątkiem opłat za energię elektryczną i rachunków za telewizję o tyle na uwzględnienie zasługuje także zarzut powoda, który wykazał, iż pismem z dnia 27 kwietnia 2018r. poinformował pozwaną, że nie będzie dłużej ponosił kosztów eksploatacyjnych mieszkania, a tym samym łącząca strony umowa została wypowiedziana. Treść pisma radcy prawnego D. J. z dnia 18 maja 2018r. potwierdza fakt doręczenia pozwanej pisma z dnia 27 kwietnia 2018r. Powyższe wypowiedzenie umowy było spowodowane wprowadzeniem się do lokalu B. G., córki pozwanej i jednocześnie siostry powoda. Art. 301 k.c. określa zakres i sposób wykonywania służebności mieszkania. Paragraf 1 powyższego przepisu przewiduje możliwość przyjęcia przez uprawnionego na mieszkanie małżonka i jego małoletnich dzieci, a innych osób jedynie wówczas, gdy są przez niego utrzymywane albo potrzebne przy prowadzeniu gospodarstwa domowego. Pozwana jest osobą straszą, mającą problemy w poruszaniu się nawet po mieszkaniu, wymagającą opieki. B. G. została ustanowiona dla pozwanej kuratorem dla osoby niepełnosprawnej, nadto posiada pełnomocnictwo udzielone przez pozwaną w formie aktu notarialnego do załatwiania szeregu spraw, zatem nie może budzić wątpliwości, że pozwana miała prawo przyjąć ją do mieszkania jako osobę potrzebą przy prowadzeniu gospodarstwa domowego. O ile powód nie mógł sprzeciwić się zamieszkaniu B. G. w lokalu położonym w G. przy ulicy (...) to jednak nie ma on obowiązku ponoszenia kosztów eksploatacyjnych, których wysokość w związku z zamieszkaniem B. G. w tym lokalu wzrosła. Zatem wypowiedzenie dotychczasowej umowy łączącej strony w zakresie pokrywania opłat eksploatacyjnych przez powoda nie może być uznane za nadużycie jego praw podmiotowych.

Sąd Rejonowy w Gliwicach wyrokiem z dnia 12 lipca 2019r., wydanym w sprawie o sygnaturze akt IV RC 781/18 oddalił pozew E. G. (3) przeciwko C. S. o alimenty. Oddalając powództwo Sąd stwierdził, że E. G. (3) nie pozostaje w niedostatku, gdyż posiada własny dochód, ma zapewnione przez powoda miejsce zamieszkania, który opłaca także koszty związane z eksploatacją tego mieszkania. W toku tego postępowania Sąd badał również czy zaistniały przesłanki z art. 144 ¹ k.r.o., a więc czy pozwany mógłby uchylić się od wykonania obowiązku alimentacyjnego względem powódki z uwagi na to, że żądanie alimentów jest sprzeczne z zasadami współżycia społecznego i doszedł do przekonania, że sytuacja taka ma miejsca w rozpoznawanej sprawie, gdyż od 2008r. regulował on należności za mieszkanie matki, która przez okres 5 lat pozostawała na jego utrzymaniu zamieszkując z nim na terenie Niemiec, a po powrocie do kraju zamieszkała w mieszkaniu wyremontowanym i umeblowanym przez niego. Nadto pozwana w trakcie pobytu w Niemczech była na utrzymaniu powoda co pozwoliło jej na poczynienie oszczędności w kwocie 18.000 zł. W toku tego postępowania pozwana przyznała także, że czyni miesięczne oszczędności w kwocie 300 zł miesięcznie. Zatem nie tylko fakt ponoszenia przez powoda opłat eksploatacyjnych za mieszkanie położone w G. przy ulicy (...) był przyczyną oddalenia powództwa alimentacyjnego E. G. (3).

W świetle powyższych okoliczności wypowiedzenie przez powoda dotychczasowych warunków utrzymywania mieszkania położonego w G. przy ulicy (...) nie może być uznane za nadużycie jego praw podmiotowych.

Stosowanie do art. 302 § 2 k.c., do wzajemnych stosunków między mającym służebność mieszkania a właścicielem nieruchomości obciążonej stosuje się odpowiednio przepisy o użytkowaniu przez osoby fizyczne. Przepis art. 258 k.c. stanowi, że w stosunkach wzajemnych między użytkownikiem a właścicielem użytkownik ponosi ciężary, które zgodnie z wymaganiami prawidłowej gospodarki powinny być pokrywane z pożytków rzeczy. Nie może więc ulegać wątpliwości, że mocą powyższych przepisów, obowiązek ponoszenia kosztów związanych z korzystaniem z nieruchomości obciążonej służebnością mieszkania, ponosi mający służebność mieszkania. Powód, po uprzednim wypowiedzeniu warunków utrzymywania mieszkania, pismem z 11 grudnia 2018r. wezwał pozwaną do zapłaty w terminie 7 dni kwoty w łącznej wysokości 6883,56 zł za okres od stycznia 2018r. do grudnia 2018r. tytułem zwrotu opłat administracyjnych za użytkowanie przedmiotowego lokalu, które uiścił na rzecz Wspólnoty Mieszkaniowej (...) przy ul. (...) w G.. Pozwana odebrała powyższe pismo w dniu 18 grudnia 2018r. Z tych przeto przyczyn powództwo w świetle art. 302 § 2 k.c. w związku z art. 260 k.c., art. 481 § 1 k.c. uznać należało za uzasadnione.

Zebrany w sprawie materiał dowodowy był wystarczający do rozstrzygnięcia sprawy i z tej przyczyny Sąd pominął zeznania świadków J. Ś., M. C. oraz powoda, a także fotokopii decyzji SP.01. (...).21.

Z tych przeto względów, Sąd Okręgowy na podstawie art. 386 § 1 k.p.c., zmienił zaskarżony wyrok.

O kosztach procesu Sąd orzekł na podstawie art. 98 k.p.c. przyjmując, że pozwana jako przegrywająca sprawę powinna zwrócić powodowi poniesione przez niego koszty obejmujące opłatę od pozwu w wysokości 400 zł, wynagrodzenie pełnomocnika ustalone zgodnie z § 2 pkt 3 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 października 2015r. w sprawie opłat za czynności adwokackie (Dz.U. 2015.1800 z późniejszymi zmianami) w wysokości 900 zł wraz z opłatą skarbową od pełnomocnictwa w kwocie 17 zł.

O kosztach procesu w postępowaniu apelacyjnym rozstrzygnięto na podstawie art. 98 § 1 i 3 k.p.c. w związku art. 108 § 1 k.p.c., art. 391 § 1 k.p.c., przyjmując, że pozwana jako przegrywająca sprawę powinna zwrócić powodowi poniesione przez niego koszty obejmujące opłatę od apelacji w wysokości 400 zł, wynagrodzenie pełnomocnika ustalone zgodnie z § 2 pkt 3 w zw. z § 10 ust. 1 pkt 1 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 października 2015r. w sprawie opłat za czynności adwokackie w wysokości 450,00 zł wraz z opłatą skarbową od pełnomocnictwa w kwocie 17 zł.

SSO Katarzyna Banko