Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 30 marca 2021 r.

Sąd Okręgowy w Warszawie V Wydział Cywilny Odwoławczy

w składzie:

Przewodniczący: Sędzia Agnieszka Łukaszuk (spr)

Sędziowie: SO Zbigniew Podedworny

SR (del) Dorota Walczyk

Protokolant: st. sekr. sąd Urszula Widulińska

po rozpoznaniu w dniu 5 marca 2021 r. w Warszawie

na rozprawie

sprawy z powództwa K. S. (1) i J. S. (1)

przeciwko (...) Bank S.A. w W., (...) S.A. w W., Towarzystwu (...) S.A. we W., C. (...) Towarzystwu (...) w P.

o unieważnienie, zapłatę i ustalenie

na skutek apelacji (...) Bank S.A. w W., (...) S.A. w W., Towarzystwa (...) S.A. we W.

od wyroku Sądu Rejonowego dla Warszawy – Woli w Warszawie

z dnia 12 lipca 2017 roku, sygn. akt I C 2530/14

1.  zmienia zaskarżony wyrok w ten sposób, że eliminuje z jego treści punkty VI i VII oddalając powództwo we wskazanym w nich zakresie, zaś dotychczasowym punktom VIII, IX, X, XI, XII nadaje odpowiednio numerację VI, VII, VIII, IX, X,

2.  oddala apelacje (...) Bank S.A. w W. oraz (...) S.A.
w W. w pozostałym zakresie, zaś apelację Towarzystwa (...) na
(...) S.A. we W. w całości;

3.  zasądza od (...) S.A. w W. na rzecz K. S. (1)
i J. S. (1) kwotę 1.800 (tysiąc osiemset złotych) tytułem zwrotu kosztów postępowania w instancji odwoławczej;

4.  zasądza od Towarzystwa (...) S.A. we W. na rzecz K. S. (1) i J. S. (1) kwotę 1.800 (tysiąc osiemset złotych) tytułem zwrotu kosztów postępowania w instancji odwoławczej;

5.  znosi wzajemnie między (...) Bank S.A. w W. oraz K. S. (1) i J. S. (1) koszty postępowania w instancji odwoławczej.

Sygn. akt V Ca 917/18

UZASADNIENIE

Wyrokiem z dnia 12 lipca 2017 r. Sąd Rejonowy dla Warszawy – Woli w Warszawie w sprawie z powództwa K. S. (1) i J. S. (1) przeciwko (...) Bank S. A. w W., (...) S.A. w W., Towarzystwu (...) S.A. we W., C. (...) Towarzystwu (...) w P.:

1.  unieważnił umowę ubezpieczenia grupowego na życie i dożycie z ubezpieczeniowym funduszem kapitałowym klientów (...) S.A. (...) zawartą w dniu 12 lipca 2010 r. pomiędzy Towarzystwem (...) S.A. i (...) S.A. w zakresie odnoszącym się do K. S. (1) i wynikającym z deklaracji przystąpienia potwierdzonej certyfikatem (nr (...)) z dnia 9 listopada 2010 r.;

2.  zasądził od Towarzystwa (...) S.A. na rzecz K. S. (1) kwotę 44.828 zł wraz z ustawowymi odsetkami od kwoty 39.620 zł od dnia 25 lipca 2014 r. do dnia 31 grudnia 2015 r. oraz ustawowymi odsetkami za opóźnienie od dnia 1 stycznia 2015 r. do dnia zapłaty;

3.  unieważnił umowę cesji praw z umowy grupowego ubezpieczenia na życie i dożycie z ubezpieczeniowym funduszem kapitałowym klientów (...) S.A. (...) zawartą w dniu 16 grudnia 2010 r. pomiędzy (...) Bank S.A. a K. S. (1);

4.  unieważnił umowę pożyczki z dnia 7 października 2010 r. nr (...) zawartą pomiędzy K. S. (1) i J. S. (1) a G. (...) Bank;

5.  zasądził od (...) Bank S.A. w W. solidarnie na rzecz powodów kwotę 12.543,75 zł wraz z ustawowymi odsetkami od kwoty 10.603,83 zł od dnia 7 maja 2015 r. do dnia 31 grudnia 2015 r. oraz ustawowymi odsetkami za opóźnienie od dnia 1 stycznia 2015 r. do dnia zapłaty;

6.  zasądził od G. (...) Bank w W. solidarnie na rzecz K. S. (1) i J. S. (1) kwotę 5.964,01 zł wraz z odsetkami ustawowymi od dnia 25 lipca 2014 r. do dnia 31 grudnia 2015 r. oraz ustawowymi odsetkami za opóźnienie od dnia 1 stycznia 2015 r. do dnia zapłaty;

7.  ustalił, że postanowienie umowy preferencyjnego kredytu hipotecznego (...) nr (...) z dnia 07.10.2010 r. w zakresie pkt A.V.2 Część szczególna umowy. Zabezpieczenia Spłaty. Kredyt. Cesja Praw z Produktu I. (...)/ (...) jest nieważne;

8.  oddalił powództwo w pozostałym zakresie;

9.  oraz rozliczył koszty procesu pomiędzy stronami.

Rozpoznając przedmiotową sprawę Sąd Rejonowy ustalił, iż powodowie korzystając z usług (...) S.A. zawarli z (...) Bank S.A. umowę preferencyjnego Kredytu Hipotecznego (...) nr (...), na podstawie której otrzymali tytułem kredytu kwotę 400.000,00 zł na okres 360 miesięcy przeznaczoną na zakup lokalu własnościowego na rynku pierwotnym. Zabezpieczenie udzielonego kredytu stanowiła: hipoteka zwykła na 400.000 zł ustanowiona na cały okres trwania kredytu, hipoteka kaucyjna do kwoty 280.000 zł ustanowiona na okres kredytu, cesja praw z produktu inwestycyjnego (...), cesja roszczenia przysługującego powodom wobec dewelopera o zwrot wniesionych wpłat (środków własnych w wysokości 168.416,73 zł) w przypadku rozwiązania umowy z deweloperem, nadto cesja praw z polisy ubezpieczenia od ognia i innych zdarzeń losowych (...) oraz poddanie się egzekucji do kwoty 800.000 zł.

Zawarcie umowy kredytu hipotecznego uzależnione zostało od jednoczesnego podpisania przez powodów umowy pożyczki z Bankiem (...), która została zawarta jednocześnie z umową kredytową na kwotę 27.495,05 zł na okres 360 miesięcy. Kwota ta miała być przeznaczona na pokrycie:

-

kwoty 16.184 zł, która miała wpłynąć na rachunek (...) wskazany w deklaracji przystąpienia do ubezpieczenia (...);

-

kwoty 5.964,01 zł za ubezpieczenie ochrony prawnej tytułu prawnego do nieruchomości C. (...);

-

kwoty 5.347,04 zł za ubezpieczenie nieruchomości od pożaru i innych zdarzeń losowych (Program ubezpieczeniowy M.).

Całkowity koszt pożyczki wynosił kwotę 43.827,84 zł.

W celu zabezpieczenia umowy pożyczki powodowie m.in. przenieśli w drodze umowy cesji na rzecz G. (...) Bank uprawnienia z produktu inwestycyjnego (...).

Dodatkowym warunkiem udzielenia kredytu hipotecznego było przedłożenie wniosku o zawarcie polisy ubezpieczenia na życie pod nazwą (...) w (...) S.A. ze składką miesięczną w kwocie 434,00 zł oraz składką inicjującą w wysokości 15.750,00 wraz z załącznikiem do wniosku o zawarcie polisy wskazującym datę subskrypcji oraz indywidualny numer rachunku przeznaczony do wpłat, a także udokumentowanie w Banku wniesienia przez kredytobiorców środków własnych w kwocie 168.416,73 zł na rzecz dewelopera. Z tytułu zawarcia umowy dotyczącej produktu (...) marża obciążająca kredytobiorców została obniżona o 0,5 pkt procentowego. Zaprzestanie dokonywania wpłat na poczet tegoż produktu spowodowałoby podwyższenie marży kredytu o wartość uprzedniego obniżenia (część B § 5 pkt 11 umowy).

Kolejnym warunkiem koniecznym do zawarcia umowy kredytu było również zawarcie z bankiem umowy cesji wierzytelności z umowy z deweloperem z dnia 27 sierpnia 2010 r. z tytułu przysługującego zwrotu wniesionych środków na budowę mieszkania wraz z potwierdzeniem przyjęcia tej cesji do wiadomości przez dewelopera. Z kolei jako warunki niezbędne do zawarcia umowy pożyczki wskazano m.in. dostarczenie do banku wypełnionej i podpisanej Deklaracji Ubezpieczenia Nieruchomości od Pożaru i innych zdarzeń losowych, a także Deklaracji Przystąpienia do Grupowego Ubezpieczenia z Tytułu Wad Prawnych Nieruchomości- TUW C..

Certyfikaty oraz potwierdzenia spełnienia powyższych warunków miały być złożone przez powodów po zawarciu umów. W razie nie spełnienia tychże warunków Bank był uprawniony do wstrzymania wypłaty dalszych transz kredytu i pożyczki. W przypadku zaprzestania dokonywania przez kredytobiorcę wpłat określonych w umowie ubezpieczenia, Bank był uprawniony do podwyższenia marży kredytu od bieżącego salda zadłużenia o ilość punktów procentowych wskazanych w Części Szczególnej Umowy (IV). Wraz z zawarciem rzeczonych umów powodowie podpisali oświadczenia o zapoznaniu się z ryzykiem zmiennych stóp procentowych.

Zawarcie umowy kredytu hipotecznego oraz umów mu towarzyszących było poprzedzone pięcioma spotkaniami powódki z pracownikiem (...) S.A. J. S. (2). Klienci byli zapewniani przez pośrednika o nieodpłatności jego usługi, jak również o możliwości obiektywnego porównania ofert różnych banków. Powodowie traktowali J. S. (2) jako przedstawiciela firmy doradztwa finansowego, szeroko reklamującej się jako kompetentna i niezależna, skupiająca oferty wszystkich banków na rynku.

G. (...) Bank był jedynym bankiem spośród wskazanych przed doradcę, który był gotowy udzielić powodom kredytu w oczekiwanej przez nich wysokości, wobec czego powódka poprosiła, aby bank przygotował umowę kredytową celem zapoznania się z nią. Otrzymała wówczas w drodze korespondencji e-mail umowę kredytu wraz z umową pożyczki oferowanymi łącznie przez G. (...) Bank. Do maila nie były dołączone żadne ogólne warunki umowy ubezpieczenia, ani regulaminy udzielenia kredytu i pożyczki, charakteryzujące te produkty.

Powodowie nie byli zainteresowani nabywaniem produktów dodatkowych, wobec czego zwrócili się do J. S. (2) o wyjaśnienia. Doradca prezentując odręczne wykresy wskazywał, że środki ze składek ubezpieczeniowych inwestowane są w fundusze kapitałowe, a zgromadzona w ten sposób kwota, która wyniesie około 75.000 zł, będzie służyła powodom do zgromadzenia kapitału na wcześniejszą spłatę kredytu. Doradca nie wspominał jednak o konieczności cesji praw z (...) na rzecz G. (...) Bank oraz o tym, że po zawarciu umowy cesji to de facto G. (...) Bank, a nie powodowie, będzie decydował o przeznaczeniu środków zgromadzonych na polisie (...). Doradca finansowy wskazał natomiast, że bank udzieli kredytu jedynie w sytuacji dodatkowego obwarowania umowy ubezpieczeniem grupowym na życie (...), którego zakup (opłacenie składki inicjującej w kwocie 16.184 zł), musi zostać sfinansowany z pożyczki udzielonej przez bank. Doradca zaprzeczał możliwości sfinansowania składki inicjującej ze środków własnych powodów, jak również możliwości samodzielnego wpłacania przez nich składek na ubezpieczenie. Przekonywał, że takie warunki do udzielenia kredytu sformułował analityk w banku zajmujący się oceną zdolności kredytowej klientów, a zdolność kredytowa powodów jest zła.

J. S. (2) nie wskazał powodom, że (...), (...) i (...) należą do jednej grupy kapitałowej. Nie informował również, że pieniądze powodów będą inwestowane w akcje, których emitentem jest Bank (...). Przedstawiał on umowę (...) i dwóch dodatkowych ubezpieczeń jako obligatoryjny pakiet do umowy kredytowej. Doradca nie był też w stanie wyjaśnić powodom, w jakim celu powodowie przystąpić muszą do ubezpieczenia tytułu prawnego do lokalu, choć wskazywał, że to ubezpieczenie jest konieczne. Nie przekazał im też informacji, że mogą sami wybrać Towarzystwo, z którym zostanie zawarta umowa z tytułu ubezpieczenia od ognia.

Powódka w dniu 7 października 2010 r. wraz z podpisaniem umowy kredytowej i umowy pożyczki przystąpiła do Umowy grupowego ubezpieczenia na życie i dożycie z Ubezpieczeniowym Funduszem (...) S.A. (...) zawartej pomiędzy (...) S.A. jako ubezpieczającym oraz (...) jako ubezpieczycielem, co zostało potwierdzone certyfikatem (...). Przedmiotem umowy było życie ubezpieczonego, zaś ochrona ubezpieczeniowa była udzielana na wypadek zgonu ubezpieczonego w okresie odpowiedzialności ubezpieczyciela lub dożycia do końca okresu ubezpieczenia. Ponadto, celem ubezpieczenia było gromadzenie i inwestowanie środków finansowych ubezpieczonego przy wykorzystaniu Ubezpieczeniowego Funduszu Kapitałowego.

W dniu 7 października 2010 r. powodowie przystąpili także do Umowy grupowego ubezpieczenia ochrony prawnej tytułu prawnego do nieruchomości z dnia 4 lutego 2010 r., zawartej pomiędzy (...) Bank S.A. jako ubezpieczającym, a C. Polska (...), jako ubezpieczycielem. Umowa obejmowała swym zakresem wady prawne w postaci zgłoszenia uzasadnionych roszczeń osób trzecich powodujących nieważność tytułu prawnego, uzasadnionych roszczeń osób trzecich powodujących obciążenie nieruchomości ograniczonym prawem rzeczowym lub służebnością, bądź też spadku wartości nieruchomości na skutek określonych w umowie zdarzeń.

Warunki kredytowania określano według matrycy produktowej będącej wewnętrznym dokumentem (...). Kredyt, o który wnioskowali powodowie można było zaciągnąć u pozwanego bez dodatkowych umów na inne produkty ubezpieczeniowe lub finansowe. Jednakże w razie podjęcia decyzji przez kredytobiorców o skorzystaniu z produktów dodatkowych, Kredyt w programie (...) był głównie łączony z produktem regularnego oszczędzania, co skutkowało obniżeniem prowizji i marży kredytu. Środki potrzebne na zawarcie umowy produktu regularnego oszczędzania mogły pochodzić ze środków własnych klienta lub z kredytu. Pochodzenie środków na powyższy cel miało wpływ na wysokość, o jaką obniżano wówczas marżę kredytu. Udzielenie kredytu w programie (...) nie było uzależnione również od zwarcia umowy pożyczki na uruchomienie produktu oszczędnościowego. Takowym warunkiem nie było również przystąpienie do ubezpieczenia ochrony prawnej tytułu prawnego.

(...) S.A. przedstawiając powodom ofertę kredytu hipotecznego (...) Bank S.A. działał na jego rzecz w ramach umowy agencyjnej zawartej w dniu 19 czerwca 2006 r. z poprzednikiem prawnym Banku, tj. (...) Bankiem (...) S.A. z siedzibą w L., na podstawie której (...) było upoważnione jedynie do zawierania umów kredytowych. Z tego tytułu agentowi przysługiwała prowizja w wysokości 2 % kwoty wypłaconych kredytów (§ 6 ust. 1 umowy). Na mocy aneksu z dnia 30 czerwca 2010 r. (...) oraz (...) S.A. rozszerzono zakres umów przy jakich mógł pośredniczyć (...) na umowy kredytu hipotecznego, umowy karty kredytowej, prowadzenie i obsługę rachunku oszczędnościowego, czynności związane z produktami strukturyzowanymi. (...) nie miał upoważnienia do pośredniczenia i zawierania umów pożyczek. J. S. (2) z tytułu wykonywanej pracy otrzymywał wynagrodzenie jedynie od (...) S.A., która to spółka pośrednicząc w zawarciu umowy kredytu nie zawierała odrębnych umów z klientami. Z kolei należną jej prowizję wypłacał bank zawierający umowę z klientami, którzy otrzymali ofertę od pracownika (...).

Dnia 16 grudnia 2010 r. powódka przeniosła w drodze umowy cesji na rzecz (...) Bank S.A. uprawnienia przysługujące jej z tytułu przystąpienia do Umowy grupowego ubezpieczenia na życie i dożycie z Ubezpieczeniowym Funduszem (...) S.A. (...).

K. S. (1) w związku z przystąpieniem do ubezpieczenia grupowego na życie i dożycie z ubezpieczeniowym funduszem kapitałowym dla klientów (...) S.A. uiściła na rzecz Towarzystwa (...) S.A. łącznie kwotę 44.828 zł. Z tytułu spłaty pożyczki nr (...) powodowie dokonali na rzecz (...) Bank S.A. wpłat o łącznej wysokości 12.543,75 zł. Tytułem składek związanych z przystąpieniem do umowy grupowego ubezpieczenia ochrony prawnej tytułu prawnego do nieruchomości powodowie uiścili na rzecz (...) Bank S.A. łącznie kwotę 5.964,01 zł.

O fakcie wprowadzenia w błąd powodowie dowiedzieli się w czerwcu 2013 r., gdyż datę 14 czerwca 2013 r. nosi pismo powodów, kierowane do Prezesa Zarządu (...) K. S. (2). Pismo to zostało wysłane następnie do wiadomości Prezesa UOIK, który po jego wpłynięciu w dniu 8 lipca 2013 r. nadał mu bieg jako skardze. W odpowiedzi sporządzonej dnia 2 sierpnia 2013r. wskazano im instytucje, z pomocą których mogą dochodzić ochrony swych praw

Pismem z dnia 14 czerwca 2013 r. powodowie wystosowali do Prezesa Zarządu (...) S.A. wypowiedzenie umowy pożyczki nr (...) wraz z odstąpieniem od ubezpieczenia (...), Programu ubezpieczeniowego M. oraz ochrony prawnej tytułu prawnego do nieruchomości. Jednocześnie powodowie wezwali do rozważenia unieważnienia przystąpienia do w/w. umów oraz zwrotu wpłaconych odsetek z tytułu zawartej umowy pożyczki w terminie 7 dni. Następnie pismami z dnia 27 stycznia 2014 r. wystąpiono do zarządów (...) S.A. oraz (...) Bank S.A. ze wskazaniem, że na skutek działań przedstawiciela (...) J. S. (2) zawarcie umowy kredytu było poprzedzone wprowadzeniem powodów w błąd. Podniesiono w nich, że powodowie zostali pouczeni o konieczności zawarcia jednoczesnej umowy pożyczki, z której środki muszą być przeznaczone na poczet w/w. umów ubezpieczenia. Jednocześnie powodowie zostali pozbawieni możności korzystania ze środków gromadzonych w ramach produktu (...) z uwagi na zwarcie umowy cesji przedmiocie praw zeń wynikających na rzecz (...), co zgodnie z zapewnieniami w/w. przedstawiciela było konieczne do zawarcia umowy kredytu.

(...) w odpowiedzi wystosowanej dnia 28 lutego 2014 r. wskazał, że powodowie zapoznali się i zaakceptowali warunki przedstawionych im umów i produktów, skutkiem czego brak podstaw do uwzględnienia ich żądań. Tożsame stanowisko wyraziła spółka (...). Pomimo zakwestionowania stanowiska w/w. podmiotów, zarówno kredytodawca, jak też pośrednik podtrzymali swe dotychczasowe stanowiska.

W dniach 28 maja 2014 r. oraz 3 czerwca 2014 r. K. S. (1) oraz J. S. (1) wystosowali wobec Towarzystwa (...) S.A., C. (...) Towarzystwo (...), (...) S.A. oraz (...) Bank S.A. oświadczenia o uchyleniu się od skutków prawnych oświadczeń woli złożonych pod wpływem błędu w zakresie wyrażenia zgody na objęcie ochroną ubezpieczenia w ramach Umowy grupowego ubezpieczenia ochrony prawnej tytułu prawnego, Umowy grupowego ubezpieczenia na życie i dożycie z (...) S.A. (...) oraz umowy cesji praw z w/w. ubezpieczenia na rzecz (...). Wyżej wymienione podmioty podtrzymały jednak dotychczasowe stanowiska w sprawie wskazując na brak podstaw ku uwzględnieniu argumentacji powodów odnośnie ich rzekomego wprowadzenia w błąd. Oświadczenia tożsamej treści wystosowano wobec pozwanych również w dniu 22 kwietnia 2016 r.

Do kolejnego uchylenia się przez powodów od skutków prawnych oświadczeń woli złożonych pod wpływem kolejnego błędu w odniesieniu do wszystkich zawartych umów wobec wszystkich pozwanych w sprawie doszło w trakcie trwania procesu tj. w piśmie z dnia 22 kwietnia 2016 r. Powodowie wskazali w nim, że poprzez podanie szeregu nieprawdziwych informacji oraz pominięcie istotnych informacji dotyczących warunków ubezpieczeń i umów zawartych przez nich z (...) (umowy kredytowej, pożyczki i cesji), przedstawiciel (...) S.A., (...) Banku S.A., C. Polska (...), Towarzystwa (...) podstępnie i celowo wprowadził powodów w błąd co do warunków ww. ubezpieczeń i przystąpienia do nich, a także co do warunków ww. umów.

Kolejny błąd wykryty przez powodów co do warunków ww umów został przez nich wykryty podczas wysłuchania zeznań świadka M. O. – analityka bankowego, który zeznał, że w (...) obowiązywała zasada, że klient opłacał albo prowizję od udzielenia kredytu w wysokości 3,95 % albo nabywał produkt ubezpieczenia tytułu prawnego do nieruchomości w C. i ubezpieczenie od pożaru i zdarzeń losowych. Podobnie, jeśli klient korzystał z produktów ubezpieczeniowych, to nie opłacał prowizji za udzielenie kredytu. Do czasu złożenia tych zeznań powodowie pozostawali w błędzie co do powyższej zasady, gdyż pośrednik J. S. (2) nie przedstawił takiej alternatywy. Wskazał on bowiem, że przystąpienie do ubezpieczenia ochrony prawnej tytułu prawnego do nieruchomości w C. wraz z ubezpieczeniem L. i M. jest warunkiem koniecznym do otrzymania kredytu, przy czym składki ubezpieczenia musiały być pokryte z pożyczki udzielonej im przez ww. Bank. Pośrednik nie informował powodów, że mają oni możliwość wyboru pomiędzy zapłaceniem prowizji od udzielenia kredytu albo przystąpienie, do ww. ubezpieczeń w C. i do ubezpieczenia od pożaru i zdarzeń losowych M.. W piśmie tym powodowie wskazali, że gdyby nie działali pod wpływem tego błędu nie przystąpiliby do ww. ubezpieczeń.

Powyższe oświadczenia o uchyleniu się od skutków prawnych zostały złożone przez powodów w ustawowym terminie.

Przy tak ustalonym stanie faktycznym Sąd Rejonowy uznał, iż powództwa wytoczone przez K. S. (1) oraz J. S. (1) w przeważającej mierze zasługiwały na uwzględnienie.

Dokonując analizy żądań powodów Sąd Rejonowy podzielił swoje rozważania na pięć części:

1.  Umowa ubezpieczenia grupowego na życie i dożycie z ubezpieczeniowym funduszem kapitałowym klientów (...) S.A. (...)

Ustosunkowując się w pierwszej kolejności do zgłoszonego zarzutu braku legitymacji powódki do żądania unieważnienia Umowy ubezpieczenia grupowego na życie i dożycie z ubezpieczeniowym funduszem kapitałowym klientów (...) S.A. (...) Sąd Rejonowy wskazał, że chociaż w treści (...) do tej umowy to (...) S.A. oraz Towarzystwo (...) S.A. zostali wskazani, jako jej strony, w charakterze odpowiednio Ubezpieczającego i Ubezpieczyciela, to jednak charakter stosunku łączącego powódki z pozwanymi nakazuje przyjąć, że K. S. (1) również była jej podmiotem, któremu przysługuje legitymacja do wystąpienia z powództwem o unieważnienie tej umowy. Powódka nie tylko bowiem została objęta ochroną ubezpieczeniową na warunkach grupowego ubezpieczenia na życie i dożycie, ale również była zobowiązana płacić wskazane w deklaracji przystąpienia Składki Bieżące oraz Składkę Pierwszą i to powódkę, a nie (...) obciążały sankcje z tytułu uchybienia temu obowiązkowi. Umowa została zawarta przez ubezpieczającego tj. (...) na rzecz osoby trzeciej tj. powódki. Jednakże w oparciu od deklarację przystąpienia to pomiędzy powódką, jako ubezpieczonym oraz (...), jako ubezpieczycielem powstał stosunek prawny w postaci umowy ubezpieczenia. Powódka nie jest zatem stroną umowy, ale stała się podmiotem stosunku jaki ta umowa kreuje. Odmowa uznania legitymacji czynnej powódki do wystąpienia w przedmiocie jej praw i obowiązków związanych z produktem (...) byłaby zatem sprzeczna z rzeczywistą treścią stosunku prawnego, a jednocześnie pozbawiłaby powódkę możności skutecznej obrony swych praw.

Następie Sąd Rejonowy wskazał, że na skutek działań pracownika (...) J. S. (2) powodowie posiedli mylne wyobrażenie odnośnie obowiązków spoczywających na nich w razie wyrażenia woli zawarcia kredytu hipotecznego na warunkach przez niego przedstawionych, jak również co do korzyści i przysługiwania im praw z tytułu posiadania produktu (...).

Sąd Rejonowy podniósł, że J. S. (2) błędnie zapewnił powodów, iż produkt L. przyniesie im korzyści finansowe, marginalizując ryzyko związane z przystąpieniem do tego ubezpieczenia, Zapewniał on, że powodowie po upływie 15 lat obowiązywania umowy będą mogli swobodnie dysponować zgromadzonymi środkami i przeznaczyć je bądź na wcześniejszą spłatę kredytu, bądź na dowolnie wybrany cel, co nie było prawdą. Na żadnym etapie rozmów J. S. (2) nie wskazał powodom, że na skutek umowy cesji z (...) prawa przysługujące K. S. (1) z tytułu przystąpienia do umowy ubezpieczenia zostaną przeniesione na w/w bank, który zostanie dysponentem środków zgromadzonych na posiadanej przez powódkę polisie.

J. S. (2) zapewniał nadto powodów, że zgodnie z wytycznymi analityka (...) powodowie mają możliwość uzyskania kredytu jedynie w przypadku jednoczesnego zawarcia dodatkowych umów ubezpieczenia, w tym umowy z (...) oraz dodatkowej umowy pożyczki, z której środki miały być przeznaczone na pokrycie składek rzeczonych produktów ubezpieczeniowych. Tymczasem zawarcie umowy ubezpieczenia z (...) nie stanowiło w rzeczywistości warunku koniecznego do uzyskania kredytu, a jedynie stanowiło podstawę do obniżenia marży kredytu. Sąd Rejonowy wskazał przy tym, iż w toku postępowania pozwani nie wykazali, by na skutek przystąpienia do produktu (...) powodowie mieli korzystniejsze warunki umowy kredytu, albowiem na żadnym etapie rozmów z przedstawicielem (...) powodów, nie informowano o konieczności jej zapłacenia. Prowizja w wysokości 3,95% naliczana była przy tym jedynie od kwoty kredytu, zaś koszt ubezpieczeń wynosił 3,25% kwoty brutto, która uwzględniała nie tylko wartość kredytu, ale i pożyczki oraz pozostałych ubezpieczeń.

Z powyższych przyczyn Sąd Rejonowy uznał, że działania J. S. (2) stanowiły nieuczciwe praktyki rynkowe w rozumieniu art. 4 ust. 1 ustawy o przeciwdziałaniu nieuczciwym praktykom rynkowym, zgodnie z którym praktyka rynkowa stosowana przez przedsiębiorców wobec konsumentów jest nieuczciwa, jeżeli jest sprzeczna z dobrymi obyczajami i w istotny sposób zniekształca lub może zniekształcić zachowanie rynkowe przeciętnego konsumenta przed zawarciem umowy dotyczącej produktu, w trakcie jej zawierania lub po jej zawarciu. Zgodnie z brzmieniem ust. 2 art. 12 za nieuczciwą praktykę rynkową uznaje się w szczególności praktykę rynkową wprowadzającą w błąd oraz agresywną praktykę rynkową, a także stosowanie sprzecznego z prawem kodeksu dobrych praktyk. Art. 5 ust. 1 ustawy wskazuje zaś, że praktykę rynkową uznaje się za działanie wprowadzające w błąd, jeżeli działanie to w jakikolwiek sposób powoduje lub może powodować podjęcie przez przeciętnego konsumenta decyzji dotyczącej umowy, której inaczej by nie podjął. Owo zniekształcenie procesu decyzyjnego konsumenta, w przypadku praktyk wprowadzających w błąd przez działanie, polega natomiast głównie na podawaniu fałszywych lub mylących informacji dotyczących produktu lub sposobu jego prezentacji albo wprowadzenia na rynek.

Sąd Rejonowy podniósł, że wskazanie powodom, iż przystąpienie do produktu (...) jest warunkiem koniecznym uzyskania kredytu hipotecznego, a także zapewnienie ich, że po 15 latach będą mogli swobodnie dysponować zgromadzonymi środkami oraz pominięcie kwestii ewentualnych strat związanych z uczestnictwem w (...), implikowało po stronie powodów mylne wyobrażenie o warunkach umowy. Przyczynę powyższego stanowiły działania przedstawiciela (...) J. S. (2), który przedmiotowe informacje przedstawił w sposób wybiórczy oraz niezgodny z rzeczywistym stanem rzeczy. Powódka zaś posiadając pełnię wiedzy we wskazanym zakresie nigdy nie przystąpiłaby do produktu (...).

Zdaniem Sądu Rejonowego zasadne jest również uznanie, iż powodowie zostali wprowadzeni w błąd co do produktu (...) i był to błąd istotny w rozumieniu art. 84 § 2 k.c. Powodowie powzięli bowiem mylne wyobrażenie odnośnie warunków umowy, a znając faktyczną sytuację powódka nigdy nie przystąpiłaby do produktu (...). O błędzie powodowie dowiedzieli się w czerwcu 2013 r., kiedy to na skutek powzięcia wątpliwości co do produktu (...) nawiązali kontakt z radcą prawnym, a następnie pismem z dnia 8 lipca 2013 r. zwrócili się o poprawnych moc do Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów. Oświadczenie o uchyleniu się od skutków prawnych w postaci wyrażenia zgody na objęcie ochroną ubezpieczeniową w ramach produktu (...) zostało złożone przez powódkę w piśmie nadanym dnia 3 czerwca 2014 r., doręczonym (...) S.A. w dniu 4 czerwca 2014 r., zaś (...) w dniu kolejnym. Tym samym Sąd I instancji uznał, że powódka dochowała rocznego terminu do uchylenia się od skutków prawnych złożonego oświadczenia, o którym mowa w art. 88 § 1 k.c.

W konsekwencji powyższych rozważań Sąd Rejonowy wskazał, iż zgodnie z art. 12 ust. 1 pkt 4 ustawy o przeciwdziałaniu nieuczciwym praktykom rynkowym w razie dokonania nieuczciwej praktyki rynkowej konsument, którego interes został zagrożony lub naruszony, może żądać naprawienia wyrządzonej szkody na zasadach ogólnych, w szczególności żądania unieważnienia umowy z obowiązkiem wzajemnego zwrotu świadczeń oraz zwrotu przez przedsiębiorcę kosztów związanych z nabyciem produktu. Zdaniem Sądu Rejonowego w świetle ustalonego stanu faktycznego unieważnienie umowy było w pełni uzasadnione, nie tylko wobec zastosowania nieuczciwych praktyk rynkowych, ale również wobec uchylenia się przez powódkę od skutków wyrażenia zgody na przystąpienie do ubezpieczenia.

Dodatkowo, w ocenie Sądu Rejonowego, nieważność umowy ubezpieczenia wynika z braku spełniania przesłanek określonych w art. 829 § 2 k.c. w zw. z art. 58 § 1 k.c. Deklaracja przystąpienia nie zawiera bowiem wskazania w sposób jednoznaczny wysokości sumy ubezpieczenia. W ustępie 3 i 4 rozdziału 10 warunków ubezpieczenia wskazano jedynie podstawę ustalenia wysokości świadczenia należnego zarówno w razie zgonu, jak również dożycia w postaci iloczynu, którego elementem była ilość jednostek uczestnictwa w funduszu w chwili ustania okresu ubezpieczenia. Tym samym do chwili zaistnienia zdarzenia ubezpieczeniowego, ubezpieczony nie miał świadomości odnośnie wysokości należnego mu świadczenia, a więc umowę należało uznać za sprzeczną z prawem.

Na mocy przywołanego art. 12 ust. 1 pkt 4 ustawy o przeciwdziałaniu nieuczciwym praktykom rynkowym, zdaniem Sądu Rejonowego, zasadnym było również zasądzenie odszkodowania z tytułu stosowania nieuczciwych praktyk rynkowych związanych z nakłonieniem powódki do nabycia produktu (...). Jego wysokość odpowiada wysokości składek uiszczonych przez powódkę bezpośrednio na rachunek bankowy ubezpieczyciela tj. Towarzystwa (...), wobec czego żądanie zapłaty zostało uwzględnione właśnie w stosunku do tego pozwanego.

2.  Umowa cesji praw z umowy grupowego ubezpieczenia na życie i dożycie (...)

Wobec stwierdzenia nieważności umowy ubezpieczenia opartego na produkcie (...) w stosunku do K. S. (1) Sąd Rejonowy wskazał, iż tym samym nie sposób uznać by powódka posiadała jakiekolwiek prawa z tej umowy, które mogłaby zbyć na rzecz podmiotu trzeciego. Tym samym w ocenie Sądu I instancji w pełni uzasadnionym jest stwierdzenie nieważności na podstawie art. 58 § 1 k.c. umowy zawartej przez K. S. (1) z (...) Bank S.A. w dniu 16 grudnia 2010r. w przedmiocie cesji praw z umowy grupowego ubezpieczenia na życie i dożycie z ubezpieczeniowym funduszem kapitałowym dla klientów (...) S.A. (...).

3.  Umowa pożyczki z dnia 7 października 2010 r. nr (...)

W ocenie Sądu Rejonowego zawarcie umowy pożyczki przeznaczonej na pokrycie kosztów ubezpieczenia życie (...), nastąpiło w wyniku zastosowania przez (...) nieuczciwych praktyk rynkowych w rozumieniu art. 5 ust. 2 pkt 1 ustawy o przeciwdziałaniu nieuczciwym praktykom rynkowym. To bowiem nieprawdziwe informacje przekazywane powodom przez J. S., który wskazywał, że zawarcie umowy pożyczki jest warunkiem niezbędnym do zawarcia umowy kredytu hipotecznego stały się podstawą podjęcia przez powodów pozytywnej decyzji o zawarciu tej umowy. Już ta okoliczność stanowi, zdaniem Sądu Rejonowego, podstawę żądania unieważnienia umowy.

Przedstawiona przez powodów argumentacja nie może jednakże stanowić skutecznej podstawy dla żądania uchylenia się od skutków złożonego oświadczenia woli pod wpływem błędu. Zauważyć bowiem należy, że pracownik pośrednika w sposób niezgodny z prawdą wskazał powodom, że zawarcie umowy pożyczki jest niezbędne do uzyskania przez nich kredytu hipotecznego. Nie sposób zatem stwierdzić, aby była to okoliczność dotycząca treści czynności prawnej w postaci zawarcia umowy pożyczki. Informacje przedstawiane przez J. S. (2) dotyczyły wszak treści czynności prawnej w postaci umowy kredytu hipotecznego, którego warunkiem koniecznym miało być również zawarcie umowy pożyczki. Zauważyć należy, że zawierając umowę pożyczki powodowie posiadali pełną wiedzę zarówno odnośnie jej kwoty, oprocentowania, okresu spłaty, jak również celu pożyczki. Wszystkie te informacje zostały również sprecyzowane w podpisanych przez nich dokumentach. Brak zatem jakichkolwiek podstaw, aby powyższe okoliczności stanowiły błąd istotny w rozumieniu art. 84 § 1 k.c.

Sąd Rejonowy wskazał nadto, że (...) pośrednicząc w zawarciu umowy pożyczki z powodami nie był ku temu w żaden sposób umocowany, albowiem zarówno w samej umowie agencyjnej, jak i w zawartych do niej aneksach brak jest mowy o upoważnieniu agenta do zawierania umów pożyczki. Tym samym nieważności umowy, o której mowa w art. 58 § 1 k.c. należy również upatrywać w zawarciu pożyczki przez osobę nieupoważnioną.

Wobec stwierdzenia nieważności umowy pożyczki z dnia 7 października 2010 r. Sąd Rejonowy uznał, iż (...) Bank S.A. powinien zwrócić powodom wszelkie wydatki poniesione przez nich na poczet jej spłaty w wysokości 12.543,75 zł z odsetkami ustawowymi za opóźnienie od dnia zgłoszenia żądania do dnia zapłaty. Jako podstawę zasądzenia przedmiotowej kwoty Sąd Rejonowy wskazał art. 410 § 2 k.c. w zw. z art. 405 k.c.

4.  Umowa grupowego ubezpieczenia ochrony prawnej tytułu prawnego do nieruchomości oraz ekspektatywy

Umowa grupowego ubezpieczenia ochrony prawnej tytułu prawnego do nieruchomości oraz ekspektatywy z dnia 4 lutego 2010 r. została zawarta przez powodów na okres 12 miesięcy, wobec czego już w dacie wniesienia powództwa jej postanowienia nie obowiązywały. Co za tym idzie, w ocenie Sądu Rejonowego, nie istniał stosunek prawny, którego powodowie mogliby domagać się stwierdzenia nieważności. Unieważnienie prowadzi bowiem do zakończenia stosunku prawnego, który w tym wypadku ustał już w chwili wniesienia pozwu.

Pomimo tego, zdaniem Sądu Rejonowego należało przyjąć, iż proces zawarcia umowy grupowego ubezpieczenia ochrony prawnej tytułu prawnego do nieruchomości oraz ekspektatywy obarczony był uchybieniami stanowiącymi przesłanki „nieważnościowe” w rozumieniu wskazanych powyżej regulacji prawnych w zakresie nieuczciwych praktyk rynkowych, tj. w myśl art. 5 ustawy o przeciwdziałaniu nieuczciwym praktykom rynkowym. Zgodnie bowiem z twierdzeniami powodów na pytanie o ubezpieczenie tytułu prawnego do lokalu uzyskali oni od J. S. (2) informację, że ubezpieczenie to ochroni ich na wypadek nie wywiązania się dewelopera z umowy. Tymczasem, w chwili zawarcia rzeczonej umowy, budynek w którym usytuowane było mieszkanie które chcieli zakupić już stał, co w ocenie Sądu Rejonowego, stanowi podstawę do uznania, że ubezpieczenie w powyższym zakresie było zbędne. Doradca został o tym fakcie poinformowany, jednakże pomimo tego nadal wskazywał, że zawarcie również tego ubezpieczenia jest konieczne w celu uzyskania kredytu hipoteczne.

Sąd Rejonowy wskazał nadto, że przedmiotowa umowa została zawarta za pośrednictwem nieuprawnionego do tego podmiotu tj. G. (...) Bank, co stanowiło obejście art. 2 ust. 2 ustawy z dnia 22 maja 2003r. o pośrednictwie ubezpieczeniowym, zgodnie z którym pośrednictwo ubezpieczeniowe jest wykonywane wyłącznie przez agentów ubezpieczeniowych lub brokerów ubezpieczeniowych i jako takie spełnia przesłankę nieważności z art. 58 § 1 k.c. Wprawdzie z treści umowy wynika, że bank zawarł ją w imieniu własnym, jednakże zdaniem Sądu Rejonowego, działał on jako swoisty „dystrybutor” ubezpieczenia oferowanego osobom trzecim przez Towarzystwo (...). (...) wykonywał bowiem jedynie czynności faktyczne polegające na doprowadzeniu do przystąpienia osób trzecich, w tym wypadku powodów, do przystąpienia do umowy ubezpieczenia oferowanego przez Towarzystwo (...). Bank nie uiszczał samodzielnie składek na ubezpieczenie, a jedynie przekazywał składki, do których uiszczania na jego rzecz byli zobowiązani ubezpieczeni.

Na podstawie art. 405 k.c. w zw. z art. 410 § 2 k.c. (...) Bank S.A., jako podmiot który pobierał bezpośrednio od powodów składki na ubezpieczenie, został zobowiązany do zwrotu na rzecz powodów dokonanych przez nich wpłat na poczet składek ubezpieczeniowych z tytułu ubezpieczenia ochrony tytułu prawnego do lokalu wraz z odsetkami.

5.  Umowa kredytu hipotecznego

Powodowie wystąpili z żądaniem unieważnienia umowy preferencyjnego Kredytu Hipotecznego (...) nr (...) zawartej pomiędzy powodami, a (...) Bank S.A. w W. w dniu 7 października 2010 r. w zakresie jej pkt A. V. 2 Część szczególna umowy. Zabezpieczenia Spłaty. Kredyt. Cesja Praw z Produktu I. (...)/ (...). Sąd Rejonowy uznał za zasadne w tym zakresie żądanie powodów oparte na treści art. 189 k.p.c.

Sąd Rejonowy podniósł, że uzasadnionym był zarzut wprowadzenia powodów w błąd w zakresie konieczności przystąpienia do umowy opartej na produkcie (...) oraz przelania przysługującym powodom z tego tytułu praw na rzecz (...) Bank S.A. w celu uzyskania kredytu hipotecznego. Zastosowanie w tym zakresie mają rozważania poczynione przy analizie umowy ubezpieczenia na życie i dożycie (...) w kontekście spełnienia przesłanek z art. 88 k.c. w zw. z art. 84 § 1 k.c.

Ponadto, Sąd Rejonowy podkreślił, że w żaden sposób nie wykazano, aby powodowie mieli prawo wyboru pomiędzy przystąpieniem do produktu (...), a koniecznością ponoszenia wyższej marży z tytułu udzielonego na ich rzecz kredytu. Powódka przystąpiła do produktu (...), bowiem zgodnie z zapewnieniami J. S. (2) było to niezbędne dla uzyskania kredytu. Nie wykazano również, by z przystąpieniem do produktu (...) oraz przeniesieniem na rzecz (...) przysługujących z tego tytułu praw, powodowie otrzymali korzystniejsze warunki kredytowania.

Sąd I instancji wskazał, że powodowie zostali zapewnieni przez J. S. (2), że przedstawiona im oferta kredytowa jest najlepsza na rynku. Tymczasem wątpliwość odnośnie motywacji pośrednika odnośnie doboru przedstawionych powodom ofert, budzi fakt, że (...) Bank S.A. oraz (...) S.A. należą do jednej grupy kapitałowej, zaś (...) na podstawie umowy łączącej go ze wskazanym bankiem otrzymywał określoną prowizję, co zdaniem Sądu I instancji rzutuje nie tylko na ocenę profesjonalizmu pośrednika, ale również jego niezależności, które to kryterium determinowało po stronie powodów wybór skorzystania z usług (...).

Sąd Rejonowy wskazał nadto, że przy pośredniczeniu przy przystąpieniu powódki zarówno do produktu (...) (jak również pozostałych produktów ubezpieczeniowych), (...) S.A. występowała de facto w roli pośrednika ubezpieczeniowego. Tymczasem zgodnie z treścią art. 7 ust. 1 ustawy z dnia 22 maja 2003r. o pośrednictwie ubezpieczeniowym agentem ubezpieczeniowym może być przedsiębiorca wykonujący działalność agencyjną na podstawie umowy agencyjnej zawartej z zakładem ubezpieczeń i wpisany do rejestru agentów ubezpieczeniowych. W sprawie w żaden sposób nie wykazano, aby (...) działał w oparciu o umowę agencyjną upoważniającą spółkę również do działania w charakterze agenta ubezpieczeniowego. Powyższe implikuje uznanie powyższego działania jako sprzeczne z art. 7 ust. 1 ww. ustawy, a zatem podjęta w ten sposób czynność jest nieważna na podstawie art. 58 § 1 k.c.

Sąd I instancji podkreślił również pełną zasadność zarzutów powodów odnośnie nie wskazania w warunkach umowy ubezpieczenia opartej na produkcie L. w sposób ścisły kwoty należnej ubezpieczonemu w razie zajścia zdarzenia ubezpieczeniowego i możliwość uznania za nieważną umowy także na tej podstawie. Wobec zaś nieważności umowy ubezpieczenia grupowego na życie i dożycie z ubezpieczeniowym funduszem kapitałowym dla klientów (...) S.A. (...), za nieważne należało uznać postanowienia umowy preferencyjnego kredytu hipotecznego (...) nr (...) w części dotyczącej zabezpieczenia poprzez dokonanie cesji praw przysługujących powódce z ubezpieczenia opartego na produkcie (...). Wobec bowiem stwierdzenia nieważności umowy, z której prawa miały być przedmiotem umowy cesji, brak po stronie powódki jakichkolwiek praw z tego tytułu, które mogłaby przenieść na rzecz banku.

O kosztach procesu Sąd orzekł na podstawie art. 98 § 1 i 3 k.p.c.

Apelacje od powyższego rozstrzygnięcia wnieśli: (...) Bank S. A., (...) S.A. oraz Towarzystwo (...) S.A.

(...) Bank S. A. zaskarżyła wyrok w części dotyczącej punkty III, IV, V, VI, VII, IX, X wnosząc o jego zmianę poprzez oddalenie powództwa w tej części oraz zasądzenie od powodów na rzecz pozwanego kosztów procesu. Zaskarżonemu przeczeniu zarzucono:

1.  naruszenie przepisów postępowania tj.:

a.  art. 233 §. 1 k.p.c. poprzez brak wszechstronnego rozważenia zgromadzonego w sprawie materiału dowodowego, polegające na:

-

błędnym ustaleniu, że zawarcie Umowy preferencyjnego kredytu hipotecznego w ramach rządowe programu (...) uzależniane było przez Pozwanego 1 od jednoczesnego podpisania Umowy pożyczki,

-

błędnym ustaleniu, że w toku postępowania w żaden sposób nie wykazano, aby wraz z przystąpieniem do ubezpieczenia (...) oraz przeniesienia na rzecz Pozwanego Banku przysługujących z tego tytułu praw, Powodowie otrzymali korzystniejsze warunki kredytowania oraz, że Powodowie mieli prawo wyboru pomiędzy wyższą marżą z tytułu udzielonego im kredytu,

-

niedaniu wiary zeznaniom świadka J. S. (3), że nie uzależniał zawarcia umowy kredytowej od zawarcia innych umów,

-

błędnym ustaleniu, że J. S. (2) po przedstawieniu Powódce oferty kredytowej Pozwanego 1 nie poinformował jej o konieczności dokonania cesji praw z ubezpieczenia (...),

-

poczynieniu ustaleń sprzecznych z doświadczeniem życiowym i zasadami logicznego rozumowania, polegających na uznaniu za wiarygodne zapewnień Powodów, że byli oni gotowi sfinansować wykup produktu ubezpieczeniowego (...) z własnych środków,

-

błędnym ustaleniu, że Umowa pożyczki z dnia 7 października 2010 r. nr (...) została zawarta w imieniu Pozwanego Banku przez osoby reprezentujące Pozwanego 2 - (...) S.A. podczas, gdy z w rzeczywistości pod Umową pożyczki widnieją podpisy pełnomocników pozwanego,

b.  art. 321 k.p.c. w zw. z art. 187 §1 k.p.c. poprzez dokonanie kwalifikacji prawnej ustalonego stanu faktycznego z innej podstawy prawnej niż wskazywana przez powodów, tj. ustalenie nieważności Umowy pożyczki z dnia 7 października 2010 r. z uwagi na fakt, iż (...) S.A. nie był umocowany do zawierania tego typu umów w imieniu Pozwanego Banku,

c.  art. 233 § 1 k.p.c. w zw. z art. 299 k.p.c. poprzez sprzeczne z zasadami doświadczenia życiowego poczynienie istotnych ustaleń faktycznych przede wszystkim w oparciu o zeznania powodów, mimo iż dowód ten jest jedynie dowodem subsydiarnym;

2.  naruszenie przepisów prawa materialnego, tj.:

a.  art. 12 ust 4 ustawy z dnia 23 lipca o przeciwdziałaniu nieuczciwym praktykom rynkowym w zw. z art. 4 oraz art. 5 ust 2 pkt. 1 w/w ustawy, poprzez bezpodstawne przyjęcie, iż działania pracownika (...) S.A. J. S. (2) mogły stanowić praktykę rynkową w rozumieniu art. 5 ust 2 pkt. 1 ww. ustawy, podczas gdy zgodnie z brzmieniem art. 2 ustawy za nieuczciwą praktykę rynkową może być uznane jedynie działanie przedsiębiorcy, które nosi cechy świadczące o tym, iż jest to metoda postępowania danego przedsiębiorcy, a więc za praktykę nie mogą być uznane działania, które noszą charakter jednorazowego uchybienia przedsiębiorcy w relacji z jednym konsumentem;

b.  art. 103 §1 k.c. w zw. z art. 58 §1 i art. 6 a-d ustawy Prawo bankowe przez błędną wykładnię tych przepisów polegającą na przyjęciu, że ważność umowy pożyczki zawartej bez umocowania lub z przekroczeniem jego zakresu nie jest czynnością niezupełną (negotium claudicans), której ważność zależy od potwierdzenia przez Bank, ale jest czynnością nieważną z mocy prawa (art. 58 §1 k.c.),

c.  art. 12 ust. 1 pkt. 4) w zw. z art. 5 ust 1 ustawy o przeciwdziałaniu nieuczciwym praktykom rynkowym poprzez uznanie, że przepis ten może stanowić podstawę do częściowego unieważnienia Umowy kredytu, tj. wyłącznie postanowienia zawartego w pkt. A V. 2. Części szczególnej umowy Zabezpieczenie Spłaty Kredytu. Cesja Praw z Produktu I. (...)/ (...), podczas gdy z brzmienia tego przepisy wynika, że unieważnienie musi dotyczyć całej umowy i być połączone ze wzajemnych zwrotem świadczeń,

d.  art. 2 ust. 1 ustawy o pośrednictwie ubezpieczeniowym poprzez jego niewłaściwe zastosowanie skutkujące uznaniem, że Umowa grupowego ubezpieczenia ochrony prawnej tytułu prawnego do nieruchomości oraz ekspektatywy zawarta pomiędzy (...) Bank S.A. a C. (...) Towarzystwem (...) na (...) S.A. została zawarta w celu obejścia ww. przepisu, podczas gdy w sprawie zachodził przypadek umowy ubezpieczenia na cudzy rachunek uregulowanej w art. 808 Kodeksu cywilnego, w której skarżący nie działał jako pośrednik ale ubezpieczający,

e.  art. 2 ust. 8 w zw. z art. 4 ust. 1 oraz art. 5 ust. 1 ustawy o przeciwdziałaniu nieuczciwym praktykom rynkowym poprzez uznanie, że niezapoznanie się przez powodów z treścią decyzji kredytowej, w tym z warunkiem przewidującym konieczność ustanowienia zabezpieczenia w postaci cesji wierzytelności wynikających z produktu ubezpieczeniowego (...) mieści się w definicji „przeciętnego konsumenta” i tym samym uznanie, że działanie pozwanego 1 w istotny sposób zniekształciło ich zachowanie rynkowe, co spowodowało podjęcie przez Powodów decyzji dotyczącej Umowy pożyczki, której inaczej by nie podjęli gdyby wiedzieli o tym, że w wyniku cesji przeniosą prawa z finansowanych ubezpieczeń na pozwany bank,

f.  art. 405 k.c. w zw. z art. 410 §2 k.c., 808 §1 k.c. i art. 813 §1 k.c. polegające na jego błędnym zastosowaniu prowadzącym do przyjęcia, że skarżący stał się „pośrednio wzbogacony” poprzez dokonanie wpłaty kwoty składki ubezpieczeniowej na rzecz Pozwanego C. Polska (...), podczas gdy w rzeczywistości pozwany z tego tytułu nie odniósł żadnej korzyści w rozumieniu art. 405 k.c., a jedynymi wzbogaconymi byli Powodowie, którzy uzyskali świadczenie w postaci objęcia należącej do nich nieruchomości ich ochroną ubezpieczeniową i towarzystwo ubezpieczeń, które uzyskało środki w wysokości składki ubezpieczeniowej.

(...) S.A. zaskarżyła wyrok w części obejmującej punkty I, II, III, IV, V, VI, VII, XI wnosząc o jego zmianę poprzez oddalenie powództwa i zasądzenie kosztów postępowania za obie instancje. Zaskarżonemu przeczeniu zarzucono:

1.  naruszenie przepisów prawa procesowego tj.:

a.  art. 233 k.p.c. poprzez dokonanie dowolnej, a nie swobodnej, sprzecznej z doświadczeniem życiowym oraz zasadami logicznego rozumowania oceny dowodów, w szczególności poprzez niesłuszne obdarzenie walorem wiarygodności zeznań powodów, a następnie ustalenie, że:

-

powodowie przy zawieraniu umów umów objętych niniejszym postępowaniem opierali się wyłącznie na zapewnieniach J. S. (2), a w konsekwencji przyjęcie, że przy zawieraniu umów nie zapoznali się z ich treścią i nie mieli świadomości, że warunkiem zawarcia umowy kredytowej jest zabezpieczenie spłaty kredytu poprzez cesję praw z umowy ubezpieczenia (...),

-

powodowie byli gotowi przeznaczyć część swoich oszczędności na pokrycie składek ubezpieczeniowych, podczas gdy bardziej prawdopodobnym jest ustalenie, że powodowie nie chcieli angażować swoich środków na pokrycie w/w składek i dlatego skorzystali z oferty banku, tj. umożliwiającej zysk inwestycji

-

powodowie dowiedzieli się że: (1) kredyt, o który wnioskowali powodowie można było zaciągnąć w (...) Banku S.A. bez dodatkowych umów na inne produkty ubezpieczeniowe lub finansowe, (2) środki potrzebne na zawarcie umów ubezpieczenia mogły pochodzić ze środków własnych klienta lub z kredytu, (3) ubezpieczenie od pożaru było jedynym obowiązkowym ubezpieczeniem, (4) zamiast umów ubezpieczenia powodowie mogli zawrzeć umowę kredytu o wyższej marży, (5) byli zobowiązani do zawarcia umowy cesji praw i obowiązków z ubezpieczenia (...) na rzecz Banku dopiero w po złożeniu zeznań przez świadka M. O. podczas, gdy informacje te były przekazywane powodom przez J. S. (2), co więcej wynikają one wprost z treści decyzji kredytowej oraz treści umowy kredytowej, a w konsekwencji błąd w ustaleniach faktycznych, iż (1) powodowie dowiedzieli się o w/w okolicznościach dopiero w czerwcu 2013 roku lub 22 kwietnia 2016 roku i od tych dat należy liczyć rozpoczęcie biegu terminu na złożenie oświadczenia o uchyleniu się od skutków prawnych oświadczenia woli złożonego pod wpływem błędu, (2) pozwana (...) dopuściła się względem powodów nieuczciwych praktyk rynkowych, tj. wprowadziła powodów w błąd co do warunków zawarcia umowy kredytowej, w zakresie możliwości swobodnego dysponowania środkami zgromadzonymi na rachunku ubezpieczeniowych (...),

-

powodowie mając świadomość o niemożności wypłaty środków z ubezpieczenia (...), nigdy nie skorzystaliby z tego produktu oraz posiadając wiedzę o braku konieczności zawarcia umowy ubezpieczenia tytułu prawnego do lokali nie zdecydowaliby się na zawarcie tej umowy i byliby zdecydowani ponieść wyższe koszty prowizji i marży, a w konsekwencji błąd w ustaleniach faktycznych polegający na przyjęciu, że powodowie nie mieli świadomości, że cesja praw i obowiązków z ubezpieczenia (...) stanowi zabezpieczenie spłaty kredytu i pożyczki i będą mieli ograniczone prawo do dysponowania tymi prawami do czasu spłaty kredytu i pożyczki oraz, że mając świadomość w/w okoliczności nie skorzystaliby z tego produktu,

-

J. S. (2) (1) w trakcie spotkań z powodami nie posługiwał się prezentacją sprzedażową, (2) nie przedstawił powodom alternatywnej możliwości zawarcia umowy kredytu, tj. po przez zapłatę wyższej prowizji zamiast zawarcia umów ubezpieczenia, (3) wskazał, że odmowa skorzystania z produktów dodatkowych, w tym produktu (...) będzie skutkować odmowną decyzją kredytową, a w konsekwencji błąd w ustaleniach faktycznych polegający na przyjęciu, za prawdziwe wskazanych wyżej okoliczności;

2.  Naruszenie przepisów prawa materialnego, tj.:

a.  art. 60 k.c. poprzez jego niewłaściwe zastosowanie:

-

co do umowy kredytowej oraz cesji praw z umowy ubezpieczenia (...) i nieuzasadnione przyjęcie, że po cesji praw dysponentem środków z funduszy (...) stał się bank i po upływie okresu ubezpieczenia powodowie nie będą mogli swobodnie dysponować kwotą zgromadzoną na rachunku, podczas gdy cesja miała jedynie charakter zabezpieczenia płatności kredytu i pożyczki tj. w przypadku realizowania warunków umowy kredytowej nie istniała możliwość skorzystania przez bank z scedowanych na bank praw z ubezpieczenia, zaś po spłacie wierzytelności, które ubezpieczenie (...) zabezpieczało powodowie mieli prawo do dowolnego dysponowania środkami zgromadzonymi na ww. rachunku,

-

co do umowy agencyjnej pomiędzy (...) S.A. oraz (...) Bank S.A. i nieuzasadnione przyjęcie, że (...) S.A. nie był uprawniony do zawierania jako agent (...) Bank S.A. umów pożyczek, podczas gdy zgodna wola stron wyrażona w umowie oraz akceptowania oraz realizowana przez strony umowy praktyka wskazywała na prawo (...) S.A. do zawierania w imieniu (...) Bank S.A. także umów pożyczek,

b.  art. 4 ust. 1 ustawy o przeciwdziałaniu nieuczciwym praktykom rynkowym i nieuzasadnione przyjęcie, że działalnie (...) stanowiło nieuczciwą praktykę rynkową, podczas gdy zgromadzony w sprawie materiał dowodowy wskazuje, że nie sposób przyjąć by działanie J. S. (2) było sprzeczne z dobrymi obyczajami i mogło zniekształcić decyzję powodów co do wyboru formy kredytowania inwestycji mieszkaniowej,

c.  art. 2 pkt 8 ustawy o przeciwdziałaniu nieuczciwym praktykom rynkowym przez jego błędną wykładnię i niewłaściwe zastosowanie tj. przyjęcie nieadekwatnego modelu przeciętnego konsumenta, skutkujące uznaniem, że działanie (...) wprowadziło w błąd powodów,

d.  art. 84 § 1 k.c. poprzez jego niewłaściwe zastosowanie polegające na:

-

ustaleniu, że powodowie skutecznie uchylili się od swojego oświadczenia woli wyrażonego w deklaracji przystąpienia, podczas, gdy zarówno oświadczenie o uchyleniu się od skutków prawnych oświadczenia woli złożonego pod wpływem błędu z dnia 24 maja 2014 roku, jak i z dnia 22 kwietnia 2016 roku złożone zostały po upływie rocznego terminu, gdyż już od chwili zawarcia umów powodowie mieli możliwość zapoznania się z treścią umów, mogli w tym zakresie skorzystać także z pomocy prawników, czego nie uczynili, a więc termin na złożenie oświadczenia woli złożonego pod wpływem błędu mogło być złożone najpóźniej rok po zawarciu umów,

-

niewskazaniu, o którego momentu w niniejszej sprawie rozpoczął się bieg terminu na złożenie oświadczenia woli o uchyleniu się od skutków prawnych oświadczenia woli złożonego pod wpływem błędu, mimo, że w niniejszej sprawie powodowie składali przedmiotowe oświadczenia dwukrotnie, zaś Sąd uznał, że w obu przypadkach oświadczenia zostały złożone w ustawowym terminie.

Towarzystwo (...) S.A. we W. zaskarżyło wyrok w części objętej pkt I, II i XI wnosząc o jego zmianę i oddalenie powództwa skierowanego przeciwko pozwanemu w całości oraz zasądzenie od powodów na rzecz pozwanego kosztów postępowania za obie instancje. Zaskarżonemu orzeczeniu zarzucono:

1.  naruszenie przepisów prawa procesowego mających istotny wpływ na wynik sprawy tj. art. 233 § 1 k.p.c. poprzez brak wszechstronnej oceny materiału dowodowego i na skutek tego ustalenie, że powódka została wprowadzona w błąd co do istotnego elementu treści czynności prawnej, a także iż przystąpiła ona do ubezpieczenia (...) na skutek nieuczciwych praktyk rynkowych pozwanego Towarzystwa,

2. naruszenie przepisów prawa materialnego poprzez:

a.  błędne zastosowanie art. 5 ust. 4 ustawy o przeciwdziałaniu nieuczciwym praktykom rynkowym, chociaż ustalenia faktyczne nie wskazują na jakąkolwiek praktykę rynkową stosowaną przez skarżącego w związku z przystąpieniem powódki do ubezpieczenia,

b.  błędną wykładnię art. 805 k.c. w zw. z art. 829 § 2 k.c. przez przyjęcie, że suma ubezpieczenia w ubezpieczeniu na życie musi być oznaczona jako konkretna kwota,

c.  błędną wykładnię art. 58 k.c. w zw. z art. 829 § 2 k.c. poprzez uznanie, że umowa ubezpieczenia do której przystąpiła powódka jest nieważna z powodu braku określenia sumy ubezpieczenia,

d.  błędną wykładnię art. 84 § 1 k.c. przez przyjęcie, że powódka działała pod wpływem błędu, podczas gdy nie zostały spełnione przesłanki zastosowania tego przepisu i uznanie, że rzekomy błąd powódki został wywołany przez pozwane Towarzystwo (...),

e.  błędną wykładnię art. 88 k.c. polegająca na przyjęciu, że powódka nie uchybiła terminowi do złożenia oświadczenia o uchyleniu się od skutków prawnych oświadczenia złożonego pod wpływem błędu.

Rozpoznając apelację Sąd Okręgowy w Warszawie powziął wątpliwości odnośnie przesłanek i zakresu zastosowania art. 12 ust. 1 pkt 4 ustawy z dnia 23 sierpnia 2007 r. o przeciwdziałaniu nieuczciwym praktykom rynkowym, wobec czego zwrócił się do Sądu Najwyższego o rozstrzygnięcie zagadnienia prawnego:

1.  „czy w świetle art. 12 ust. 1 pkt 4 ustawy z dnia 23 sierpnia 2007 r. o przeciwdziałaniu nieuczciwym praktykom rynkowym unieważnienie umowy stanowi niezbędną przesłankę roszczenia odszkodowawczego, a co za tym idzie żądanie zapłaty może obejmować wyłącznie obowiązek wzajemnego zwrotu świadczeń, czy też powołany przepis zawiera dwa osobne uprawnienia: do dochodzenia odszkodowania oraz do żądania unieważnienia umowy;

2.  czy w świetle art. 12 ust. 1 pkt 4 ustawy z dnia 23 sierpnia 2007 r. o przeciwdziałaniu nieuczciwym praktykom rynkowym unieważnienie umowy możliwe jest jedynie na podstawie innych powszechnie obowiązujących przepisów w zw. z art. 58 k.c. czy też unieważnienie umowy mieści się w roszczeniach odszkodowawczych i do jego orzeczenia wystarczające jest zaistnienie nieuczciwej praktyki rynkowej, wystąpienie szkody oraz związku przyczynowego pomiędzy szkodą o praktyką;

3.  czy w świetle art. 12 ust. 1 pkt 4 ustawy z dnia 23 sierpnia 2007 r. o przeciwdziałaniu nieuczciwym praktykom rynkowym możliwe jest unieważnienie jedynie wybranych postanowień umownych, czy też skuteczne żądanie unieważnienia musi dotyczyć całej umowy.

Rozstrzygając przedstawione zagadnienie prawne w Sąd Najwyższy w dniu 11 września 2020 r. w sprawie III CZP 80/19 podjął uchwałę, w której wskazał, iż żądanie unieważnienia umowy przewidziane w art. 12 ust pkt 4 ustawy z dnia 23 sierpnia 2007 r. o przeciwdziałaniu nieuczciwym praktykom rynkowym (obecnie tekst jedn. Dz. U. z 2017 r., poz. 2070), jest postacią roszczenia o przywrócenie stanu poprzedniego (art. 363 § 1 k.c.), którego skuteczne dochodzenie jest uzależnione od spełnienia ogólnych przesłanek odpowiedzialności odszkodowawczej. W uzasadnieniu uchwały wskazano, że powyższe oznacza nie tylko, że dochodzenie unieważnienia umowy nie wymaga wykazania przesłanek nieważności umowy wynikających z odrębnej podstawy prawnej, ale w istocie to, iż nieważność umowy (art. 58 k.c.) albo jej wzruszenie (np. przez uchylenie się od skutków prawnych wady oświadczenia woli) wyklucza skuteczne wystąpienie z żądaniem unieważnienia umowy, gdyż nie może być konstytutywnie unieważniona umowa, która jest już nieważna (skutecznie wzruszona). Sąd Najwyższy wskazał nadto, że umowa stanowi złożoną całość, w której poszczególne prawa i obowiązki pozostają zazwyczaj w istotnym związku, dlatego też unieważnienie poszczególnych postanowień jest równoznaczne – inaczej niż zniwelowanie umowy w całości – z przekształceniem treści umowy. Jeżeli z okoliczności wynika, że kontrahent konsumenta (przedsiębiorca) nie zawarłby umowy o takiej treści, żądanie unieważnienia części umowy wykraczałoby poza przywrócenie stanu poprzedniego (stanu, który istniałby, gdyby przedsiębiorca nie dopuścił się zakazanej praktyki rynkowej). Ogólne reguły odpowiedzialności odszkodowawczej, do których odsyła art. 12 ust. 1 pkt 4 u.p.n.p.r. w powiązaniu z koniecznością poszanowania autonomii woli, prowadzą do wniosku, że żądanie unieważnienia części umowy jest dopuszczalne tylko wtedy, gdy jej uzgodnienia było wynikiem zawinionej, nieuczciwej praktyki rynkowej i źródłem szkody, a zarazem można przyjąć, iż bez unieważnionej części umowa i tak zostałaby zawarta.

Sąd Okręgowy zważył co następuje:

Apelacja Towarzystwa (...) S.A. podlegała oddaleniu w całości, natomiast apelacje (...) Bank S.A. oraz (...) S.A. okazały się częściowo zasadne.

Sąd Okręgowy podziela i przyjmuje za własne dokonane przez Sąd Rejonowy ustalenia faktyczne, czyniąc je równocześnie integralną częścią poniższych wywodów. Sąd Okręgowy dokonał jednakże częściowo odmiennej oceny wyników przeprowadzonego postępowania dowodowego, co w konsekwencji doprowadziło zmiany zaskarżonego wyroku.

Z uwagi na treść uzasadnienia i przyjęcie przez Sąd Rejonowy, że (...) S.A. stosował niedozwolone praktyki rynkowe Sąd Okręgowy uznał, że spółce tej przysługiwał gravamen do zaskarżenia wszystkich wskazanych przez nią w apelacji punktów orzeczenia. (...) S.A. należało bowiem uznać za stronę pokrzywdzoną orzeczeniem Sądu I instancji, gdyż faktycznie rozstrzygnięcie to okazało się być niekorzystne dla strony.

Odnosząc się w pierwszej kolejności do podnoszonego we wszystkich apelacjach zarzutu naruszenia przez Sąd Rejonowy art. 233 § 1 k.p.c. wskazującego, iż sąd ten dokonał nieprawidłowej oceny dowodów, co skutkowało nieprawidłowym ustaleniem stanu faktycznego w niniejszej sprawie, wskazać należy, że przepis art. 233 § 1 k.p.c. przyznaje sądowi swobodę w ocenie zebranego materiału dowodowego. Zarzut naruszenia tego uprawnienia tylko wtedy można uznać za usprawiedliwiony, jeżeli sąd zaprezentuje rozumowanie sprzeczne z regułami logiki bądź doświadczeniem życiowym. Dla skuteczności zarzutu naruszenia ww. przepisu nie wystarcza samo twierdzenie o wadliwości dokonanych ustaleń faktycznych odwołujące się do stanu faktycznego, który w przekonaniu skarżącego odpowiada rzeczywistości. Konieczne jest wskazanie przyczyn dyskwalifikujących postępowanie sądu w tym zakresie. Jeżeli zaś z określonego materiału dowodowego sąd wyprowadza wnioski logicznie poprawne i zgodne z doświadczeniem życiowym, to ocena sądu nie narusza reguł swobodnej oceny dowodów i musi się ostać, choćby w równym stopniu na podstawie tego samego materiału dowodowego dawały się wysnuć wnioski odmienne (por. wyrok SN z dnia 27 września 2002 r., II CKN 817/00). Zwalczanie oceny dowodów nie może polegać tylko na przedstawieniu własnej, korzystnej dla apelującego wersji ustaleń opartej na jego subiektywnej ocenie, lecz konieczne jest przy posłużeniu się argumentami wyłącznie jurydycznymi wykazanie, że określone w art. 233 § 1 k.p.c. kryteria oceny wiarygodności i mocy dowodów zostały naruszone, co miało wpływ na wynik sprawy.

Przechodząc zatem do analizy zasadności zarzutów apelacji zgłoszonych w ramach naruszenia art. 233 k.p.c. należy je odeprzeć w zakresie, w jakim kwestionują ustalenia Sądu Rejonowego co do faktu przystąpienia przez powodów do umowy (...), umowy pożyczki przeznaczonej m.in. na pokrycie kwoty pierwszej składki tego ubezpieczenia, umowy ubezpieczenia ochrony prawnej tytułu prawnego do nieruchomości na skutek stosowania przez sprzedawcę (...) nieuczciwych praktyk rynkowych w rozumieniu art. 4 ust. 2 i art. 5 ust. 1 i ust. 2 pkt 2 u.p.n.p.r. Przepisy te przewidują, że za nieuczciwą praktykę rynkową uznaje się w szczególności praktykę rynkową wprowadzającą w błąd, a wprowadzającym w błąd działaniem może być w szczególności rozpowszechnianie informacji w sposób mogący wprowadzić w błąd. Na podstawie materiału dowodowego zebranego w aktach sprawy niewątpliwym jest, iż powódka została wprowadzona w błąd, zarówno co do konieczności powiązania umowy kredytu z umową ubezpieczenia (...), jak i umową pożyczki na pokrycie kosztów tego ubezpieczenia oraz innych przedstawionych przez pośrednika umów ubezpieczenia. J. S. (2) nie poinformował powódki o możliwości ubiegania się o kredyt bez zawierania dodatkowych umów. Zapewniał przy tym powódkę, iż zawarcie umowy ubezpieczenia zapewnia korzyść finansową w postaci obniżonego oprocentowania kredytu, nie wskazując by miało to jakikolwiek związek z ustaleniem zdolności kredytowej.

Po zgłoszeniu przez powódkę zastrzeżeń co do konieczności nabycia ubezpieczenia (...) doradca przekonywał ją o zaletach tego produktu. Zapewniał, że zgromadzone w ramach produktu (...) środki pozwolą powodom na wcześniejszą spłatę kredytu. Zaoferowany powódce produkt został przedstawiony jako bezpieczny instrument finansowy, który nie tylko gwarantuje ochronę wpłaconego kapitału, lecz również zysk. Doradca uchylił się przy tym od poinformowania powódki o ryzykach związanych z nabywanym produktem, jak również o konieczności zawarcia umowy cesji praw z niej wynikających. J. S. (2) nie wytłumaczył mechanizmów działania umowy (...), nie wskazywał na możliwość ponoszenia strat, zapewniał o możliwości wypłaty środków z rachunku przez cały okres ubezpieczenia, czym niewątpliwie zniekształcił decyzję strony powodowej.

Podkreślić przy tym należy, iż powodowie udając się do przedsiębiorcy, którego działalność polegała na doradztwie finansowym, mieli prawo przypuszczać, że zostanie im przedstawiona oferta spełniająca ich oczekiwania. Tymczasem J. S. (2) zaproponował powodom kredyt, którego uzyskanie uzależnione było od zawarcia innych powiązanych z nim umów, w tym umów ubezpieczenia i pożyczki. Doradca przedstawił im jedynie korzyści z zaprezentowanych umów, w tym w szczególności skupił się na przedstawieniu pozytywnych aspektów produktu (...) i zaciągnięcia umowy pożyczki w celu zainwestowania w ten produkt środków, nie informując jednakże o konsekwencjach i ryzykach związanych z proponowanym rozwiązaniem.

W tym miejscu wskazać należy, iż działanie doradcy winno być zgodne nie tylko z przepisami prawa, ale i dobrymi obyczajami, bowiem naruszenie tych ostatnich może prowadzić do uznania działania przedsiębiorcy za praktykę wprowadzającą w błąd (art. 4 ust. 1 u.p.n.p.r.). Przy uwzględnieniu prowspólnotowej wykładni pojęcia dobre obyczaje należy rozumieć jako standard dotyczący szczególnej wiedzy i staranności, których można w racjonalny sposób oczekiwać od przedsiębiorcy w jego relacjach z konsumentem (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 16 kwietnia 2015 r., III SK 24/14). Zdaniem Sądu Okręgowego przedstawienie powodom pakietu umów ubezpieczenia, pożyczki i kredytu wraz ze wskazaniem, iż tylko łączne ich zawarcie pozwoli na uzyskanie kredytu na zakup mieszkania i położenie nacisku wyłącznie na zalety tego rozwiązania, bez poinformowania ich o innych opcjach (np. zawarcie umowy kredytu z podwyższoną marżą, możliwość skorzystania ze środków własnych w celu opłacenia składek) oraz z pominięciem ryzyk z tym związanych, w szczególności odnoszących się do umowy (...), naruszało oczekiwaną od profesjonalisty staranność w działaniu, a tym samym naruszało dobre obyczaje w relacji przedsiębiorca – konsument. Umowy finansowe, w tym umowy ubezpieczenia z ubezpieczeniowym funduszem kapitałowym, ze swojej istoty są umowami, których mechanizm funkcjonowania jest skomplikowany, co za tym idzie to od sposobu przedstawienia warunków tej umowy przez doradcę zależy zwykle jej zawarcie przez konsumenta.

W ocenie Sądu Okręgowego zeznania powodów zasługują na obdarzenie ich walorem wiarygodności. Przede wszystkim korespondują z pozostałym materiałem dowodowym zgromadzonym w sprawie, są spójne, logiczne i konsekwentne. Zeznania świadków słuchanych w sprawie nie pozwalają przy tym na ustalenia odmiennego, ten wskazany przez Sąd Rejonowy, sposobu sprzedaży i prezentacji zarówno kredytu, jak i pozostałych produktów. Dowód z przesłuchania stron jest dowodem subsydiarnym, jednakże podlega on swobodnej ocenie sądu na zasadach ogólnych (art. 233 § 1 k.p.c. i nie można go a priori negować.

Nie mogło przy tym umknąć uwadze Sądu Okręgowego, że decyzją Prezesa Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów z 15 października 2014 roku, wydaną w sprawie (...) stwierdził, że (...) S.A. dopuścił się praktyk naruszających zbiorowe interesy konsumentów polegających na przekazywaniu w trakcie prezentowania cech produktów informacji dotyczących możliwości przystąpienia do grupowego ubezpieczenia na życie i dożycie z ubezpieczeniowym funduszem kapitałowym w sposób wprowadzający konsumentów w błąd w zakresie ryzyka związanego z inwestowaniem środków pieniężnych, przez wyeksponowanie korzyści związanych z inwestycją, kosztem informacji dotyczących okoliczności, w których inwestycja może nie przynieść zysku lub generować straty, a także kosztów związanych z rozwiązaniem umowy w trakcie jej trwania. Decyzja ta została utrzymana w mocy wyrokiem Sądu Okręgowego w Warszawie – Sądu Ochrony Konkurencji i Konsumentów z 26 września 2017 roku (XVII AmA 20/15), od którego Sąd Apelacyjny w Warszawie wyrokiem z dnia 30 października 2018 r. oddalił apelację (VII AGa 1346/18).

Wobec treści i uzasadnienia ww. decyzji oraz orzeczeń sądu złożone przez stronę powodową zeznania jawią się tym bardziej wiarygodnie, że wpisują się w schemat działania (...) S.A., gdyż przedstawiają zbliżony sposób oferowania przez niego produktów. Co więcej szczególnie naganną jest okoliczność zaoferowania produktu (...) wraz z umową pożyczki na jego opłacenie przy okazji zaciągania przez powodów kredytu na zakup mieszkania. Powiązanie tych umów stanowiło w istocie działanie na niekorzyść klienta, zwiększając wysokość jego zobowiązania, jak również narażając go na zakup wysoce ryzykownego produktu. Jak wynika z zeznań J. S. (2) powszechną praktyką było wypełnianie wniosku kredytowego przez doradcę. Powyższe potwierdza wniosek przedłożony do akt sprawy (k. 307-311) na którym bez trudu można zauważyć, które sekcje zostały wypełnione przez J. S. (2). Dokument ten uwiarygadnia twierdzenia powodów, że nie byli oni zainteresowani zakupem dodatkowych produktów i zawieraniem umowy pożyczki. Wyraźnie bowiem widać, że kwestie dotyczące produktu (...) i pożyczki zostały wypełnione przez J. S. (2), a nie powodów. Doradca nie był w stanie wskazać, kiedy i z jakich przyczyn we wniosku kredytowym pojawiły się zakreślenia dotyczące umowy pożyczki i produktu (...), nie sposób zatem przyjąć by faktycznie informował wcześniej powodów co do możliwości zawarcia umowy kredytu na innych warunkach.

Podobnie nie ma podstaw by kwestionować twierdzenia powodów o braku przekazania im informacji związanej z cesją praw w umowy ubezpieczenia (...). Choć powodowie otrzymali wcześniej projekt umowy, to dla przyjęcia stosowania nieuczciwych praktyk rynkowych nie ma znaczenia okoliczność, czy strona zapoznała się czy też nie z dokumentami przedłożonymi jej do podpisu. Praktyką bowiem jest, że w procesie podejmowania przez konsumenta decyzji o przystąpieniu do umowy konsumenci z powodu trudności w zrozumieniu zapisów wzorca umownego rezygnują z jego szczegółowej analizy na rzecz informacji przekazywanych przez doradcę, bądź nie są w stanie krytycznie zweryfikować na podstawie niezrozumiałego wzorca umownego uzyskiwanych od doradcy informacji. Przeciętny konsument w rozumieniu art. 2 ust. 8 u.p.n.p.r. winien być ostrożny i uważny, co jednak nie zmienia faktu, że powinien móc polegać na informacjach przekazywanych mu przez doradcę.

Zdaniem Sądu Okręgowego o udzieleniu właściwych informacji powodom przez J. S. (2) nie świadczą zeznania M. O.. Świadek nie uczestniczył w rozmowach z powodami, przedstawiał jedynie warunki sprzedaży kredytów, jakie w tym czasie obowiązywały w banku. Z zeznań tych nie wynika jednakże, by powodowie mieli wybór co do przystąpienia do zaproponowanych umów ubezpieczenia, bo choć prawo takie obiektywnie istniało, to nikt im nie przekazał takiej informacji. Potwierdził przy tym, że klienci byli informowani, że ze środków zgromadzonych w ramach produktu (...) będą mieli możliwość wcześniejszej spłaty kredytu. Tym samym na podstawie zeznań tego świadka nie dało się ustalić odmiennego, niż ten wskazany przez Sąd Rejonowy, sposobu prezentowania produktów oraz ich sprzedaży stronie powodowej.

Zasadny okazał się natomiast zarzut błędnego ustalenia, że umowa pożyczki została podpisana przez osoby do tego nieumocowane. Sąd Okręgowy na etapie postępowania apelacyjnego dopuścił dowód z dokumentów dołączonych do apelacji pozwanego (...) tj. pełnomocnictw udzielonych przez tego pozwanego osobom podpisanym pod umową: P. B. i E. A.. Wbrew zatem ustaleniom Sądu Rejonowego (...) nie pośredniczył w zawarciu umowy pożyczki, nie doszło więc do przekroczenia uprawnień. Zgodzić się przy tym należy, iż sąd nie powinien zaskakiwać strony zmianą podstawy rozstrzygnięcia. Wprawdzie przepisy kodeksu postępowania cywilnego nie przewidują obowiązku uprzedzania o zmianie podstawy prawnej orzeczenia, jednakże zgodzić się należy z apelującym, iż zasady sprawiedliwości proceduralnej nakazują umożliwienie stronie możliwości ustosunkowania się do każdego aspektu sprawy.

Przechodząc do zarzutów naruszenia prawa materialnego w pierwszym rzędzie wskazać należy, że Sąd Okręgowy za nieskuteczne uznał uchylenie się powodów od skutków prawnych oświadczeń woli złożonych pod wpływem błędu co do zawarcia umów ubezpieczenia, a także umowy cesji praw z ubezpieczenia na życie. Nie badając dopuszczalności powołania się na błąd w pierwszej kolejności wskazać należy, iż powodowie nie zachowali rocznego terminu od złożenia oświadczenia o uchyleniu się od skutków prawnych, o którym mowa w art. 88 § 2 k.c. Jak wynika bowiem z treści pisma skierowanego przez powodów do Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów z dnia 16 sierpnia 2013 r. pierwsze pismo do tego organu w sprawie wprowadzenia ich w błąd przez doradcę (...) S.A, skierowali w dniu 8 kwietnia 2013 r. (pismo k. 96-97). Data ta powtarza się w piśmie dwukrotnie, powodowie dwukrotnie w jego treści wskazują również, iż pismo z dnia 16 sierpnia 2013 r. stanowi uzupełnienie informacji dotyczących stanu faktycznego i prawnego przedstawionego w piśmie z 8 kwietnia 2013 r. Nie sposób zatem przyjąć twierdzeń pełnomocnika powodów, iż jej wskazanie stanowiło jedynie omyłkę pisarską, a pierwszym pismem skierowanym do UOKiK było pismo z dnia 14 czerwca 2013 r. adresowane do Prezesa Zarządu (...) S.A., a przesłane do wiadomości urzędu. Powyższa okoliczność nie została w żaden sposób wykazana, choćby przez przedstawienie odpowiedniej korespondencji z UOKiK potwierdzającej datę wpływu pierwszego pisma powodów.

Wobec zatem uznania, że doszło do uchybienia rocznemu terminowi do uchylenia się od skutków prawnych złożonego oświadczenia, Sąd Okręgowy nie analizował dalszych zarzutów apelacji związanych z tą kwestią. Za Sądem Najwyższym podkreślić przy tym należy, iż wzruszenie umowy poprzez skuteczne uchylenie się od skutków prawnych wady oświadczenia woli wyklucza skuteczne wystąpienie z żądaniem unieważnienia umowy, gdyż nie może być konstytucyjnie unieważniona umowa, która jest już skutecznie wzruszona.

Jeśli chodzi o kwestie unieważnienia umowy ubezpieczenia grupowego na życie i dożycie z ubezpieczeniowym funduszem kapitałowym (...) w zakresie odnoszącym się do K. S. (1) oraz zasądzenie z tego tytułu od Towarzystwa (...) na rzecz K. S. (1) kwoty 44.828 zł, Sąd Okręgowy nie znajduje podstaw do zmiany rozstrzygnięcia Sądu I instancji w tym zakresie.

W pierwszej kolejności należy zgodzić się jednak z zarzutami apelacji kwestionującymi przyjętą przez Sąd Rejonowy nieważność umowy ubezpieczenia (art. 58 k.c.) z uwagi na brak jednoznacznego określenia sumy ubezpieczenia. Pomimo, że ustawodawca nałożył na ubezpieczyciela obowiązek oznaczenia sumy ubezpieczenia, to jednak nie związał tego z koniecznością wskazania konkretnej sumy ubezpieczenia z góry, a więc z chwilą złożenia przez ubezpieczonego oświadczenia o przystąpieniu do stosunku ubezpieczeniowego. Dla ważności umowy konieczne jest aby jej przedmiot był oznaczony lub przynajmniej możliwy do oznaczenia w przyszłości najdalej w chwili spełnienia świadczenia, a zatem aby był oznaczalny. Oczywistym jest bowiem, że wynik inwestycji długoterminowej nie jest możliwy do skonkretyzowania kwotowego jeszcze przed faktycznym zainwestowaniem środków.

Jak wynika z postanowień Regulaminu Ubezpieczeniowego Funduszu Kapitałowego (...) wysokość świadczenia należnego ubezpieczonemu została wyrażona wzorem wskazanym w umowie i zależna była od wartości jednostek uczestnictwa. Natomiast wartość jednostek uczestnictwa określona została jako pochodna wartości aktywów Ubezpieczeniowego Funduszu Kapitałowego tj. certyfikaty wyemitowane przez (...), gwarantowane przez Bank (...), z których wypłata oparta jest na indeksie (...) (...) E. I. (kod (...)). Co istotne, wartość indeksu ustala nie ubezpieczyciel, ale agent kalkulacyjny, który działa na zlecenie emitenta indeksu. Natomiast wartość jednostki uczestnictwa funduszu ustalana jest każdorazowo przez ubezpieczyciela na dzień wyceny i obliczana jako iloraz wartości aktywów netto (...) na dzień wyceny i liczby wszystkich jednostek uczestnictwa funduszu w dzień wyceny. Tym samym certyfikat, warunki ubezpieczenia oraz regulamin (...), choć niedokładnie i bez możliwości stosownej weryfikacji, to jednak określały zasady ustalenia wysokości świadczenia wypłacanego ubezpieczonemu. Wartość świadczenia zależała zaś od przejętej wartości wskazanego w umowie indeksu, określonego przez podmiot trzeci.

Powyższe rozważania nie wykluczają jednak oparcia rozstrzygnięcia na art. 12 ust. 1 pkt 4 ustawy o przeciwdziałaniu nieuczciwym praktykom rynkowym, zgodnie z którym konsument może żądać naprawienia szkody na zasadach ogólnych, w szczególności unieważnienia umowy z obowiązkiem wzajemnego zwrotu świadczeń oraz zwrotu przez przedsiębiorcę kosztów związanych z nabyciem produktu. Podkreślić przy tym należy, iż jak wyjaśnił Sąd Najwyższy w uchwale z dnia 11 września 2020 r. żądanie unieważnienia umowy jest postacią roszczenia o przywrócenie stanu poprzedniego (art. 363 § 1 k.c.), zmierzającego do konstytutywnego zniwelowania umowy i pokrycia już poniesionych uszczerbków, którego skuteczne dochodzenie uzależnione jest od spełnienia ogólnych przesłanek odpowiedzialności odszkodowawczej.

Zdaniem Sądu Okręgowego powódka wykazała, w toku postępowania, iż nie przystąpiłaby do przedmiotowej umowy, gdyby posiadała pełną wiedzę o cechach produktu, jak również braku konieczności powiązania zawarcia umowy kredytu z zawarciem przedmiotowej umowy. Wskazać przy tym należy, iż choć powódka zawarła umowę z (...) S.A, to tym samym przystąpiła do produktu opracowanego przez pozwane Towarzystwo (...) S.A. Bezskuteczne jest zatem przerzucanie odpowiedzialności za stosowanie nieuczciwych praktyk rynkowych jedynie na ubezpieczającego, który pełnił zarazem faktycznie funkcję pośrednika/agenta ubezpieczeniowego, skoro stwierdzić należy, iż umowa zawierana była w oparciu o wadliwe warunki ubezpieczenia oraz tabelę opłat i limitów składek, które pochodziły od Towarzystwa (...), które jako ich twórca stosowało dotkliwe dla konsumentów konsekwencje z nich wynikające.

W ocenie Sądu II instancji naruszenie interesu pozwanej wskutek stosowania nieuczciwych praktyk rynkowych będzie miało miejsce także wówczas, gdy w celu nakłonienia konsumenta do zawarcia umowy ubezpieczyciel w taki sposób sformułuje warunki umowy, że niejasnym pozostaną tak istotne kwestie, jak wysokość sumy ubezpieczenia, czy sposób ustalenia wartości aktywów, na co uwagę zwracała powódka w toku postępowania. W przedstawionych warunkach umowy użyto szeregu definicji i odniesień utrudniających zrozumienie tej regulacji nawet osobie mającej doświadczenie w analizie umów i aktów prawnych, nie mówiąc o przeciętnym konsumencie. Brak wskazania kryteriów/metody dokonywanej wyceny, a tym samym brak możliwości weryfikacji jej wyników powodowały, że postanowienia umowy w przedmiotowym zakresie nie były transparentne i mogły wprowadzać w błąd.

W ocenie Sądu Okręgowego, w świetle regulacji ustawy o przeciwdziałaniu praktykom rynkowym nie można przyjąć, że praktyką rynkową jest tylko takie działanie, które jest związane bezpośrednio i wyłącznie z promocją, sprzedażą lub dostawą produktu. Zaprzeczeniem takiego postrzegania praktyki rynkowej jest wprost przepis art. 4 ustawy, który wyraźnie przewiduje, że nieuczciwa praktyka nie jest związana wyłącznie z nabyciem produktu, skoro może być stosowana nie tylko przed zawarciem umowy dotyczącej produktu, ale w trakcie jej zawierania i co najważniejsze po jej zawarciu. Na wolę zakazania stosowania nieuczciwych praktyk także na etapie wykonywania umowy i w trakcie jej trwania wyraźnie wskazuje też postanowienie pkt 13 preambuły Dyrektywy 05/29/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 11 maja 2005 r., w którym zawarto stwierdzenie, że ogólny zakaz obejmujący nieuczciwe praktyki handlowe powinien mieć zastosowanie do nieuczciwych praktyk handlowych istniejących między przedsiębiorcą a konsumentem zarówno w stosunkach pozaumownych, po zawarciu umowy jak i w trakcie jej wykonywania. Także katalog nazwanych praktyk uznanych za nieuczciwe wyraźnie wskazuje, że nie są to tylko praktyki, które związane są z promocją, sprzedażą lub dostawą produktu (np. art. 9 pkt 4 i 6, art. 7 pkt 14 czy art. 7 pkt 8 ustawy).

Tym samym nie jest możliwe zawężenie pojęcia „praktyki rynkowej” jedynie do działań marketingowo – reklamowych. Zakresem pojęcia „praktyki rynkowej” objęte jest całe spektrum zachowań, które w nieuczciwy sposób mogą oddziaływać na podjęcie przez konsumenta decyzji zarówno co do samego zawarcia umowy o określonej treści, jak i działania konsumenta po nawiązaniu z przedsiębiorcą stosunku prawnego (por. uzasadnienie postanowienia Sądu Najwyższego z dnia 15 maja 2014 r., III SK 75/13).

W ocenie Sądu Okręgowego sformułowanie przez ubezpieczyciela wzorca umownego, który nie określa precyzyjnie mechanizmu wyceny jednostek uczestnictwa, gdyż § 4 ust 2 Regulaminu Ubezpieczeniowego Funduszu Kapitałowego (...) E. I. odwołuje się po prostu do indeksu stworzonego przez (...), nie przedstawiając nawet podstawowych zasad obliczania tego indeksu poza tym, że prowadzi do abuzywności takich postanowień stanowi również nieuczciwą praktykę rynkową. Podejmując decyzję o przystąpieniu do umowy konsument nie jest bowiem w stanie w pełni świadomie określić swojego ryzyka, przy całkowitym wyłączeniu tego elementu po stronie przedsiębiorcy. Oferowanie produktu, który nie spełnia zasad transparentności i którego warunki nie są zrozumiałe dla przeciętnego konsumenta, niejasnego i faktycznie pozbawionego możliwości sprawdzenia rzetelności jego wyceny jest nieuczciwą praktyką rynkową. W istocie bowiem sugerując rynkową wycenę aktywów netto, pozwane towarzystwo nie informowało o rzeczywistym mechanizmie ustalania wartości obligacji, które stanowiły aktywa (...). Nieprawidłowość konstrukcji przedmiotowej umowy polegała zatem na zupełnym pominięciu wskazania jednoznacznego sposobu wyliczenia wartości jednostek uczestnictwa poprzez brak przejrzystości indeksów, do których odwoływał się regulamin i które miały być uwzględniane w wypłacie świadczenia. Wymóg przejrzystości postanowień powinien być tymczasem rozumiany jako nakaz takiego ich sformułowania, aby konsument miał możliwość przewidzenia na podstawie jasnych i zrozumiałych kryteriów skutków postanowienia, w tym zmian, jakie może wprowadzić przedsiębiorca lub ich konsekwencji ekonomicznych.

Wzorzec umowy, do którego przystąpiła powódka będąca konsumentem został sporządzony przez podmiot, będący profesjonalistą, zaś niedookreślone zapisy umowne wzorca, skomplikowane definicje, różne mechanizmy i kryteria ustalania wartości rachunku w przypadku zdarzeń ubezpieczeniowych oraz wcześniejszego rozwiązania umowy powodują, iż wyobrażenie konsumenta co do cech spornego produktu, było niepełne, rozmyte, nie pozwalające mu na rzetelną ocenę opłacalności produktu do którego przystąpił. Wyobrażenie to było dodatkowo podsycane przez doradcę finansowego, od którego powódka dowiedziała się o tym produkcie i który nie tylko namawiał ją do przystąpienia do przedmiotowej umowy, ale wskazywał na taką konieczność i powiązanie tej umowy z umową kredytu na zakup mieszkania. Powódka nie miała realnej możliwości oceny produktu, gdyż przy tak skonstruowanych warunkach umowy ubezpieczyciel mógł dowolnie operować wartością jednostek uczestnictwa, wpływając tym samym także na kwotę wartość rachunku i kwotę całkowitego wykupu.

Z tych względów możliwe było uwzględnienie powództwa przeciwko Towarzystwu (...) S.A. także na podstawie art. 12 ust. 1 pkt 4. Sąd Okręgowy nie miał przy tym wątpliwości, że zostały spełnione wszystkie przesłanki odpowiedzialności. Powódka wykazała, że gdyby nie celowe wprowadzenie jej w błąd przez doradcę (...) oraz możliwość realnego zweryfikowania umowy (...) nie przystąpiłaby do tego produktu. Jak wskazano powyżej niewątpliwą odpowiedzialność za powyższe ponoszą oba pozwane podmioty tj. (...) S.A. oraz Towarzystwo (...) ma (...) S.A., które winny działać z należytą starannością. W sprawie nie była również kwestionowana wysokość szkody poniesionej przez powódkę, która odpowiada wysokości składek uiszczonych na poczet ubezpieczenia.

Aby w pełni naprawić szkodę i doprowadzić do stanu poprzedniego koniecznym stało się również unieważnienie umowy cesji praw z umowy grupowego ubezpieczenia z ubezpieczeniowym funduszem kapitałowym klientów (...) S.A. (...) zawartą pomiędzy (...) Bank S.A. a powódką. Niewątpliwym bowiem jest, że nie może pozostać objęta cesją umowa, która została unieważniona. Ponieważ umowa ta nie wywołała jakichkolwiek skutków prawnych dla powódki nie zachodziła potrzeba orzekania o zwrocie wzajemnych świadczeń.

Jak wskazano powyżej, w ocenie Sądu Okręgowego, w okolicznościach faktycznych przedmiotowej sprawy nie ma wątpliwości że do zawarcia umowy ubezpieczenia (...) doszło na skutek stosowania przez (...) S.A. oraz Towarzystwo (...) ma (...) S.A. nieuczciwych praktyk rynkowych. Niezasadny jest przy tym pogląd, że za nieuczciwą praktykę rynkową nie mogą być uznane działania, które noszą charakter jednorazowego uchybienia przedsiębiorcy w relacji z jednym konsumentem. Nieuczciwą praktyką rynkową jest każde działanie zniekształcające decyzje konsumenta. Kwalifikacja praktyki rynkowej jako wprowadzającej w błąd opiera się na ustaleniu, że w wyniku jej stosowania naruszone zostało prawo do podjęcia świadomej decyzji rynkowej, niezależnie od tego ilu konsumentów dotyczy. J. S. (2) powiązał możliwość zawarcia umowy kredytu z koniecznością zawarcia umów ubezpieczenia, w tym umowy ubezpieczenia na życie i dożycie (...). Przekonując powódkę do tego rozwiązania doradca wskazywał na możliwość swobodnego dysponowania zgromadzonymi środkami, a nawet spłacenie za ich pomocą części kredytu. Powyższa informacja stanowiła również strategię informacyjną banku, gdyż te same argumenty zostały powtórzone przez świadka M. O.. Nie wiadomo jednak w jaki sposób opcja ta miałaby zostać zrealizowana skoro koniecznym okazało się dokonanie cesji praw z umowy (...), co za tym idzie bank stał się wyłącznym dysponentem zgromadzonych środków. Z tego względu nie budzi wątpliwości Sądu Okręgowego, iż powódka została wprowadzona w błąd co do cech produktu, konieczności jego zakupu, a następnie dokonania cesji. Zasadnym jest więc unieważnienie przedmiotowej umowy.

Zdaniem Sądu Okręgowego nie zaszły również przesłanki do zmiany punktów IV i V wyroku Sądu Rejonowego odnoszących się do unieważnienia umowy pożyczki i zwrotu spełnionych przez powodów świadczeń, jakkolwiek zarzuty odnoszące się do tych rozstrzygnięć podniesione przez apelujących okazały się w części zasadne.

Przede wszystkim, jak już wskazano powyżej, nie sposób uznać by umowa pożyczki była nieważna z uwagi na brak umocowania pracowników (...) S.A. do jej zawarcia. Przedłożone przez bank pełnomocnictwa potwierdzają, ze osoby pod nią podpisane zostały do tego upoważnione, nie zachodzi zatem potrzeba rozważania skutków zawarcia umowy bez właściwego umocowania.

Zasadne okazało się jednak osadzenie rozstrzygnięcia na gruncie art. 12 ust. 1 pkt 4 u.p.n.p.r. J. S. (2) niewątpliwie uzupełnił wniosek powodów o kwestie związane z umową pożyczki, wobec czego nie może zaskakiwać fakt, iż w dalszej kolejności przedstawiał powodom ofertę kredytową banku, jako produkt powiązany z umową ubezpieczenia (...) i dodatkową umową pożyczki na pokrycie składek. O braku konieczności zakupu ubezpieczenia, jak również zawarcia na ten cel umowy pożyczki powodowie nie zostali poinformowani przez doradcę przed zawarciem umowy, lecz dowiedzieli się o powyższym dopiero po kilku latach. Nie sposób im przy tym zarzucić, iż nie mieszczą się oni w modelu rozważnego i świadomego konsumenta. Jak wynika z zeznań powódki kilkukrotnie dopytywała ona J. S. (2) o konieczność zawarcia przedmiotowych umów i za każdym razem otrzymywała odpowiedź pozytywną. Powódka zapoznawała się także z przedstawionymi jej dokumentami, konsultując je z rodziną. Wbrew jednak stanowisku apelującego banku braku obowiązku zawarcia umowy pożyczki nie dało się wywnioskować z treści decyzji kredytowej. Decyzja ta, podobnie jak projekt umowy kredytu, zawierała warunki pożyczki, nie zaś informację, że kredyt może zostać udzielony samodzielnie.

W ocenie Sądu Okręgowego, w okolicznościach faktycznych przedmiotowej sprawy możliwym było zasądzenie na rzecz powodów zwrotu poniesionych dotychczas przez nich kosztów pożyczki. O ile przepis art. 12 ust. 1 pkt 4 przewiduje możliwość żądania unieważnienia umowy z jedoczesnym obowiązkiem zwrotu wzajemnych świadczeń, to jednak w braku zgłoszenia stosownych roszczeń co do tego rozliczenia przez stronę przeciwną, jak również przedstawienia, także w apelacji, konkretnych wyliczeń w tym zakresie, nie zachodziły podstawy do zmiany zaskarżonego orzeczenia w tym zakresie.

Zasadną okazała się natomiast apelacja pozwanego banku zgłoszona w odniesieniu do punktu VI wyroku Sądu Rejonowego, który dotyczy zwrotu kosztów ubezpieczenia ochrony prawnej tytułu prawnego do nieruchomości. Wprawdzie Sąd Rejonowy wskazał, że zawarcie tej umowy również podyktowane było nieuczciwą praktyką rynkową doradcy (...) S.A., jednakże nie sposób uznać, by poniesioną w tym wypadku szkodę rekompensować miał (...) Bank S.A. J. S. (2) powiązał konieczność zakupu tego ubezpieczenia z zawarciem umowy kredytu celowo wprowadzając powodów w błąd. Zgodzić się jednak należy z apelującym, iż fakt, że deweloper wybudował już budynek nie stanowił o przejściu na powodów tytułu prawnego do nieruchomości. W tym stanie rzeczy koszt tego ubezpieczenia trudno jednoznacznie uznać za zbędny. Co istotne również bank mógł pełnić funkcję ubezpieczającego i powyższe nie stanowiło obejścia przepisów. Składki, choć pobrane przez bank zostały przekazane na rzecz Towarzystwa (...) i to ten podmiot, ewentualnie (...) S.A. mógłby być odpowiedzialny za zwrot uzyskanych korzyści. Mając zatem na uwadze, iż Sąd Okręgowy nie dopatrzył się związku przyczynowego pomiędzy szkodą a działaniem apelującego (...) zmienił zaskarżony wyrok i oddalił powództwo w tym zakresie.

Sąd Okręgowy uwzględnił również apelację co do punktu VII wyroku, w którym Sąd Rejonowy ustalił, że postanowienie umowy preferencyjnego kredytu hipotecznego (...) w zakresie pkt A.V.2 jest nieważna. Sąd I instancji powołał się w tym przypadku na nieważność wynikającą z art. 58 k.c. z uwagi na nieuprawnione występowanie (...) S.A. jako pośrednika ubezpieczeniowego przy sprzedaży produktu (...) oraz nieważność samej umowy ubezpieczenia, które to kwestie zostały już omówione powyżej. Wobec odmiennej oceny wskazanych zagadnień przez Sąd Okręgowy, nie mogły one stanowić podstawy stwierdzenia nieważności wskazanego postanowienia umowy.

Niemożliwym było przy tym unieważnienie tylko jednego, wskazanego przez stronę pozwaną postanowienia umownego, na co słusznie w apelacji zwrócił uwagę (...) Bank S.A. W tym zakresie przywołać należy treść uchwały Sądu Najwyższego podjętej na skutek pytania przedstawionego w przedmiotowej sprawie, w której wskazano, że unieważnienie części umowy jest dopuszczalne tylko wtedy, gdy jej uzgodnienie było wynikiem zawinionej, nieuczciwej praktyki rynkowej i źródłem szkody, a zarazem można przyjąć, iż bez unieważnionej części umowa i tak zostałaby zawarta. Jeżeli z okoliczności wynika, że kontrahent konsumenta (przedsiębiorca) nie zawarłby umowy o takiej treści, żądanie unieważnienia części umowy wykraczałoby poza przywrócenie stanu poprzedniego (stanu, który istniałby, gdyby przedsiębiorca nie dopuścił się zakazanej praktyki rynkowej.

W ocenie Sądu Okręgowego z okoliczności faktycznych sprawy wynika, że pozwany (...) nie zawarłby przedmiotowej umowy kredytu na wskazanych w niej warunkach, gdyby powódka nie przystąpiła do produktu (...) i nie dokonała cesji praw z tej umowy. Wynika to nie tylko z oświadczenia pełnomocnika złożonego na terminie rozprawy apelacyjnej, lecz również z postępowania dowodowego. Zeznania świadka M. O. wskazują, że fakt posiadania ubezpieczenia, zgromadzenia tym samym pewnych oszczędności, a także wynikająca z tego okoliczność obniżenia marży banku i zmniejszenia wysokości raty wpływał na zdolność kredytową powodów. Tym samym nie sposób przyjąć, że bez cesji praw z umowy (...) powodowie uzyskaliby kredyt na takich samych warunkach, jak te wskazane w umowie. Bank konsekwentnie twierdził, że dzięki zawarciu umowy ubezpieczenia (...) i cesji praw z polisy strona powodowa uzyskała lepsze warunki kredytowania, powódka zaś w toku postępowania, wskazywała że nie przeszkadzałaby jej wyższa marża i gdyby wiedziała, że możliwe jest zawarcie umowy bez jej powiązania z polisą to wybrałaby tę opcję. W tych okolicznościach Sąd Okręgowy nie znalazł podstaw do unieważnienia jedynie części umowy, zmieniając zaskarżony wyrok i oddalając powództwo w tym zakresie.

Mając na uwadze powyższe Sąd Okręgowy na podstawie art. 386 § 1 k.p.c. orzekł, jak w punkcie 1 wyroku, oddalając apelacje na podstawie art. 385 k.p.c.

Rozstrzygnięcie o kosztach w stosunku do (...) S.A. oraz Towarzystwa (...) S.A. oparto na treści art. 98 § 1 k.p.c. w zw. z w zw. z art. 391 § 1 k.p.c. w zw. z § 2 pkt 5 w zw. z § 10 ust. 1 pkt. 1 Rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 października 2015 r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych. Apelacja Towarzystwa (...) S.A. została oddalona w całości, zaś pomimo częściowego uwzględnienia apelacji (...) S.A. (w zakresie rozstrzygnięć odnoszących się bezpośrednio do (...) Bank S.A.) sytuacja tego podmiotu faktycznie nie zmieniła się. Biorąc natomiast pod uwagę, wynik postępowania apelacyjnego pomiędzy (...) Bank S.A. i powodami Sąd Odwoławczy postanowił o wzajemnym zniesieniu kosztów pomiędzy stronami.