Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 10 listopada 2020 r.

Sąd Apelacyjny w Gdańsku - III Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w składzie:

Przewodniczący: SSA Daria Stanek

Sędziowie: SA Grażyna Czyżak

SA Michał Bober

po rozpoznaniu w dniu 10 listopada 2020 r. w Gdańsku na posiedzeniu niejawnym sprawy J. M.

przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych Oddział w G.

o Prawo do emerytury pomostowej

na skutek apelacji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddział w G.

od wyroku Sądu Okręgowego w Gdańsku, VII Wydziału Pracy i Ubezpieczeń Społecznych z dnia 28 lipca 2020r., sygn. akt VII U 6311/19

oddala apelację.

SSA Daria Stanek SSA Michał Bober SSA Grażyna Czyżak

Sygn. akt III AUa 1500/20

UZASADNIENIE

Decyzją z 6 września 2019 r. Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w G. odmówił ubezpieczonemu J. M. prawa do emerytury pomostowej.

Od powyższej decyzji odwołał się ubezpieczony J. M., zaskarżając ją w całości
i wnosząc o jej zmianę w całości i przyznanie prawa do emerytury pomostowej na podstawie art. 4 i 8 ustawy o emeryturach pomostowych lub na podstawie art. 49 tej ustawy oraz
o zasądzenie zwrotu kosztów postępowania, w tym kosztów zastępstwa procesowego wg norm przepisanych.

W odpowiedzi na odwołanie ubezpieczonego pozwany organ rentowy wniósł o jego oddalenie w całości, podtrzymując stanowisko, jak w zaskarżonej decyzji.

Sąd Okręgowy w Gdańsku Wydział VII Pracy i Ubezpieczeń Społecznych wyrokiem
z dnia 28 lipca 2020 r. zmienił zaskarżoną decyzję i przyznał ubezpieczonemu J. M. prawo do emerytury pomostowej od dnia 2 lipca 2019 r. (pkt. I) oraz zasądził od pozwanego na rzecz ubezpieczonego 180 zł tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego (pkt. II), sygn. akt VII U 6311/19.

Sąd Okręgowy ustalił następujący stan faktyczny.

Ubezpieczony J. M., urodzony (...), w dniu 2 lipca 2019 r. złożył
w pozwanym organie rentowym wniosek o emeryturę pomostową. Wiek 55 lat ubezpieczony ukończył (...) W toku postępowania przed organem rentowym ubezpieczony udowodnił staż sumaryczny 25 lat, 9 miesięcy i 29 dni.

W spornym okresie od 2 stycznia 1995 r. do 22 lutego 2002 r. J. M. był zatrudniony w pełnym wymiarze czasu pracy w (...) na stanowisku motorzysty. W trakcie tego zatrudnienia ubezpieczony nie korzystał z urlopu bezpłatnego. Stosunek pracy został rozwiązany na mocy porozumienia stron.

Następnie, od 1 marca 2002 r. do 26 lipca 2008 r., J. M. był zatrudniony
w pełnym wymiarze czasu pracy w (...) na stanowisku rybaka-motorzysty. W trakcie tego zatrudnienia ubezpieczony nie korzystał z urlopu bezpłatnego. Stosunek pracy został rozwiązany z zachowaniem okresu wypowiedzenia.

Początkowo ubezpieczony był zatrudniony u armatora P. Ł.; następnie jednostka została przejęta przez K. G.. Ubezpieczony pływał na jednostce rybackiej (...); był to trawler o długości 24 m. Załoga tego statku rybackiego składała się z około 8 osób, zatrudnionych na stanowiskach: kucharz, szypra, drugiego szypra, mechanika, motorzysty, starszego rybaka, rybaka.

Ubezpieczony zajmował stanowisko motorzysty. Pracę wykonywał na statkach dalekomorskich – trawlerach. Do zakresu jego czynności należało przetwórstwo ryby. Ubezpieczony wraz z całą załogą uczestniczył ładowaniu ryb. Łowiono szprotki, śledzie
i dorsze. Z jednego zaciągu łowiono około 20-30 ton ryb. W ładowni mieściło się 1200 skrzyń po 25-30 kg każda; zaciągów było tyle, aby załadować do pełna ładownię. Ubezpieczony podawał skrzynki i lód, rąbał; ryba była lodowana. Lodowanie dorsza trwało do 10 godzin. Ubezpieczony uczestniczył też przy wyładunku. Ubezpieczony wychodził również na pokład do wybierania siatki z wody. Samo wyciąganie ryby zajmowało około 2 godzin. Jako motorzysta ubezpieczony miał wachtę przeważne w nocy. W ciągu dnia motorzysta był cały czas przy rybie. Jedynie w czasie przelotu na łowisko bądź w trakcie awarii ubezpieczony wraz z mechanikiem zajmował się maszyną (m.in. pilnował ciśnień i paliwa).

U ww. armatorów wraz z ubezpieczonym pracował m.in. D. B. (jako kucharz-rybak), E. B. (jako rybak) oraz H. W. (jako mechanik).

Po 2008 r. ubezpieczony nie wykonywał prac w szczególnych warunkach lub
o szczególnym charakterze.

W okresie od 22 października 2008 r. do 7 kwietnia 2009 r. J. M. był zarejestrowany w Powiatowym Urzędzie Pracy w P. jako bezrobotny i pobierał zasiłek
z tytułu pozostawania bez pracy.

W okresie od 8 kwietnia 2009 r. do 11 stycznia 2011 r. J. M. podlegał ubezpieczeniom społecznym z tytułu dobrowolnego ubezpieczenia jako obywatel polski wykonujący pracę w podmiocie zagranicznym za granicą lub w podmiocie zagranicznym
na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej, jeżeli podmiot nie posiada w Rzeczpospolitej Polskiej swojej siedziby ani przedstawicielstw (kod tytułu ubezpieczenia 1610).

Następnie, od 13 lutego 2015 r. do 31 grudnia 2017 r., J. M. podlegał ubezpieczeniom społecznym jako osoba podlegająca dobrowolnie ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym, na podstawie art. 7 ustawy z dnia 13 października 1998 r.
o systemie ubezpieczeń społecznych (kod tytułu ubezpieczenia 1900).

Zaskarżoną w niniejszym postępowaniu decyzją z 6 września 2019 r. Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w G. odmówił ubezpieczonemu J. M. prawa do emerytury pomostowej zgodnie z art. 4 ustawy, ponieważ nie udowodnił okresu pracy
w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze wynoszącego co najmniej 15 lat, po dniu 31 grudnia 2008 r. nie wykonywał prac w szczególnych warunkach lub prac
w szczególnym charakterze w rozumieniu art. 3 ust. 1 i 3 ustawy pomostowej oraz nie osiągnął wieku 60 lat. Zakład zaliczył do stażu pracy wykonywanej w warunkach szczególnych okres zatrudnienia od 2 stycznia 1995 r. do 22 lutego 2002 r. oraz od 1 marca 2002 r. do 26 lipca 2008 r., co po wyłączeniu okresów przebywania na zasiłkach chorobowych łącznie wynosi 13 lat, 3 miesiące i 14 dni. Dalej wskazano, że od 1 stycznia 2009 r. ubezpieczony nie został zgłoszony przez pracodawcę w ZUS jako pracownik zatrudniony w warunkach szczególnych. Równocześnie, Zakład odmówił przyznania emerytury w myśl art. 8 w zw. z art. 49, ponieważ na dzień 1 stycznia 2009 r. ubezpieczony nie udowodnił ww. okresu pracy w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze, wynoszącego co najmniej 10 lat, tj. pracy wymienionej w pkt. 20, 22 i 32 załącznika nr 1
do ustawy. Zakład nie uwzględnił do pracy wykonywanej w warunkach szczególnych w myśl art. 8 w zw. z art. 49 okresów zatrudnienia od 2 stycznia 1995 r. do 22 lutego 2002 r. oraz
od 1 marca 2002 r. do 26 lipca 2008 r., ponieważ pracodawcy w świadectwach pracy nie potwierdzają, że w ww. okresach ubezpieczony wykonywał prace wymienione w pkt. 20, 22
i 32 załącznika nr 1 do ustawy o emeryturach pomostowych. Na pozostałe okresy zatrudnienia ubezpieczony nie przedłożył świadectw wykonywania pracy w szczególnych warunkach.

Przechodząc do rozważań prawnych Sąd Okręgowy wskazał, że przedmiotem niniejszego postępowania była kwestia ustalenia prawa ubezpieczonego do emerytury pomostowej. Roszczenie ubezpieczonego Sąd I instancji ocenił na podstawie art. 3 art. 4,
art. 8, art. 49 oraz art. 15 ustawy o emeryturach pomostowych, jak również art. 32 ust. 1 i 4 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (Dz. U. z 2020 r. poz. 53 j.t. ze zm.).

Sąd I instancji podkreślił, że zgodnie z Załącznikiem nr 1 do ustawy pomostowej – wykazem prac w warunkach szczególnych – w punkcie 22 do pracy w szczególnym charakterze zalicza się prace rybaków morskich. Sąd stwierdził, że z uwagi na brak definicji w ustawie o emeryturach pomostowych pojęcia „pracy rybaków morskich” należy uznać, zgodnie z zasadą racjonalności ustawodawcy, za celowe odesłanie do pojęć zawartych
w innych aktach prawnych oraz znaczenia słownikowego.

Pomocniczo Sąd Okręgowy odniósł się do znaczenia nadanego im w rozporządzeniu Rady Ministrów z 1983 r., które w swoim załączniku zawiera określenie: „prace rybaków morskich” i wymienia je w dwóch odrębnych pozycjach - w wykazie A, Dziale VIII
(w Transporcie i łączności) pod pozycją 9 oraz w Wykazie B, Dziale IV (Prace rożne)
pod pozycją 4, jak również w zarządzeniu nr 24 Ministra – Kierownika Urzędu Gospodarki Morskiej z 15 sierpnia z 1983 r. w sprawie prac wykonywanych w szczególnych warunkach w zakładach resortu gospodarski morskiej, gdzie do wykazu B zostały zaliczone prace rybaków morskich w służbie pokładowej, a do wykazu A prace rybaków morskich w służbie mechanicznej.

Sąd I instancji miał też na uwadze treść art. 3 pkt 3 ustawy z dnia 23 maja 1991 r.
o pracy na morskich statkach handlowych (Dz.U. nr 61, poz. 258) oraz art. 3 lit. b rozporządzenia Rady /WE/ nr 1198/2006 z dnia 27 lipca 2006 r. w sprawie Europejskiego Funduszu Rybackiego (Dz. U. UE L 223 z 15.08.2006 r., str. 1).

Sąd Okręgowy odniósł się ponadto do opisu zawodu „Rybak rybołówstwa morskiego” (kod 622301) znajdującego się w opisie klasyfikacji zawodów i specjalności na potrzeby rynku pracy z 2014 r. wynikającej z rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Społecznej
w sprawie klasyfikacji zawodów i specjalności na potrzeby rynku pracy oraz zakresu jej stosowania z (tekst jednolity Obwieszczenie Ministra Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej
z dnia 28 grudnia 2017 r. w sprawie ogłoszenia jednolitego tekstu. Dz. U. z 2018 r. poz. 227). opracowanej przez Ministerstwo Pracy i Polityki Społecznej w oparciu o Międzynarodowy Standard Klasyfikacji Zawodów ISCO-08. innych zadań, związanych z podanymi wyżej, nadzorowanie innych pracowników.

Mając na uwadze treść ww. regulacji Sąd Okręgowy podzielił pogląd Sądu Najwyższego wyrażony w wyroku z 24 stycznia 2014 r., sygn. akt III UK 33/13, iż ustawa pomostowa nie ogranicza możliwości zaliczenia do prac rybaków morskich prac poszczególnych członków załogi kutra rybackiego w zależności od przynależności do załogi pokładowej czy mechanicznej, z tym zastrzeżeniem, że wykonują oni pracę charakterystyczną dla rybaków morskich. Pojęcie rybaka morskiego obejmuje zatem nie tylko tych członków załogi, którzy zatrudnieni są na stanowisku rybaka czy starszego rybaka, ale również tych zajmujących stanowisko mechanika czy motorzysty.

Przede wszystkim jednak Sąd I instancji podkreślił, że w dniu 15 listopada 2019 r. weszła w życie ustawa z dnia 11 września 2019 r. o pracy na statkach rybackich (Dz. U.
poz. 2197), która dokonuje w zakresie swojej regulacji transpozycji dyrektywy Rady (UE) 2017/159 z dnia 19 grudnia 2016 r. wdrażającej Umowę w sprawie wdrożenia Konwencji Międzynarodowej Organizacji Pracy dotyczącej pracy w sektorze rybołówstwa z 2007 r. zawartej dnia 21 maja 2012 r. między Generalną Konfederacją Spółdzielni Rolniczych
przy Unii Europejskiej (COGECA), Europejską Federacją Pracowników Transportu (ETF) oraz Stowarzyszeniem Krajowych Organizacji Przedsiębiorstw w Sektorze Rybołówstwa
w Unii Europejskiej (Europêche) (Dz. Urz. UE L 25 z 31.01.2017, str. 12). Na tej podstawie dokonano kompleksowego uregulowania kwestii związanych z życiem i pracą na statkach rybackich, jak również z uprawnieniami rybaków oraz obowiązkami armatorów statków rybackich wobec pracujących na nich rybaków. I tak w myśl art. 78 tej ustawy do prac
w szczególnych warunkach, o których mowa w pkt 22 załącznika nr 1 do ustawy z dnia
19 grudnia 2008 r. o emeryturach pomostowych (Dz. U. z 2018 r. poz. 1924), zalicza się prace wykonywane do dnia wejścia w życie niniejszej ustawy przez marynarzy lub rybaków w rozumieniu przepisów dotyczących pracy na morzu, którzy wykonywali prace członków załogi statku rybackiego, w tym prace niezwiązane bezpośrednio z połowem, i byli pracownikami w rozumieniu art. 2 pkt 3 tej ustawy.

Reasumując, Sąd Okręgowy stwierdził, że wymienionego w pkt. 22 załącznika nr 1
do ustawy pomostowej pojęcia „prace rybaków morskich” nie można ograniczać tylko
do stanowiska rybka, albowiem obejmuje ono także pracę wykonywaną na statku rybackim przez innych członków załogi.

Sąd Okręgowy ustalił, że ubezpieczony w okresie od 2 stycznia 1995 r. do 22 lutego 2002 r. był zatrudniony w pełnym wymiarze czasu pracy w (...), zaś od 1 marca 2002 r. do 26 lipca 2008 r. w (...). W trakcie tego zatrudnienia ubezpieczony zajmował stanowisko motorzysty. Pracę wykonywał na statkach dalekomorskich – trawlerach.
Do zakresu jego czynności należało przetwórstwo ryby. Przede wszystkim ubezpieczony
wraz z całą załogą uczestniczył ładowaniu ryb. Łowiono szprotki, śledzie i dorsze. Z jednego zaciągu łowiono około 20-30 ton ryb. W ładowni mieściło się 1200 skrzyń po 25-30 kg każda; zaciągów było tyle, aby załadować do pełna ładownię. Ubezpieczony podawał skrzynki i lód, rąbał; ryba była lodowana. Lodowanie dorsza trwało do 10 godzin. Ubezpieczony uczestniczył też przy wyładunku. Ubezpieczony wychodził również na pokład do wybierania siatki z wody. Samo wyciąganie ryby zajmowało około 2 godzin.

Jednocześnie Sąd I instancji miał na uwadze, że zgromadzony w sprawie materiał dowodowy wskazuje, iż w pewnych okresach zatrudnienia ubezpieczony oprócz czynności związanych z wyławianiem i lodowaniem ryb zajmował się także pracami pokładowymi. Niemniej jednak, z zeznań ubezpieczonego wynika, że była to praca dodatkowa, wykonywana sporadycznie i doraźnie. Jak ustalono, jako motorzysta ubezpieczony miał wachtę przeważne w nocy. W ciągu dnia motorzysta był cały czas przy rybie. Jedynie w czasie przelotu
na łowisko bądź w trakcie awarii ubezpieczony wraz z mechanikiem zajmował się maszyną (m.in. pilnował ciśnień i paliwa). Zatem należało uznać, że wykonywanie
przez ubezpieczonego innych obowiązków, głównie pomiędzy lub po zakończeniu podstawowych obowiązków jako rybaka, nie wyklucza wykonywania przez niego pracy rybaka morskiego stale i w pełnym wymiarze czasu pracy.

Sąd Okręgowy stwierdził zatem, że ubezpieczony wykonywał pracę związaną bezpośrednio z łowieniem i przetwórstwem ryb. Oznacza to, że ubezpieczony posiada wymagany staż zatrudnienia w charakterze rybaka morskiego.

Mając powyższe na uwadze, na podstawie powołanych przepisów oraz art. 477 ¹⁴ § 2 k.p.c., Sąd Okręgowy w punkcie I sentencji wyroku zmienił zaskarżoną decyzję w ten sposób, że przyznał odwołującemu J. M. prawo do emerytury pomostowej od dnia 2 lipca 2019 r. (art. 15 ust. 1 ustawy pomostowej oraz art. 129 ust. 1 cyt. ustawy o emeryturach
i rentach z FUS).

W punkcie II sentencji wyroku, Sąd Okręgowy, kierując się zasadą odpowiedzialności za wynik procesu, na podstawie art. 98 k.p.c. w związku z art. 108 § 1 k.p.c. w związku przepisami rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 października 2015 r.
w sprawie opłat za czynności radców prawnych (Dz. U. 2018 r. poz. 265 j.t.), obciążył pozwanego jako stronę przegrywającą, kosztami zastępstwa procesowego ubezpieczonego
w wysokości 180 zł (na podstawie art. 98 k.p.c. w związku z art. 108 § 1 k.p.c. w związku
z § 9 ust. 2 w związku z § 15 ust. 1-3 cytowanego wyżej rozporządzenia), biorąc pod uwagę rodzaj i stopień zawiłości sprawy, nakład pracy pełnomocnika ubezpieczonego oraz jego wkład pracy w przyczynienie się do wyjaśnienia sprawy i dokonania jej rozstrzygnięcia.

Apelację od wyroku wywiódł pozwany organ rentowy, zaskarżając go w całości
i zarzucając naruszenie przepisu art. 8 ustawy z dnia 19 grudnia 2008 r. o emeryturach pomostowych (tj. Dz. U. z 2015 r. poz. 965) poprzez przyjęcie, że ubezpieczony J. M. spełnia warunki do emerytury pomostowej od dnia 2 lipca 2019 r.

Wskazując na powyższe, pozwany wniósł o zmianę zaskarżonego wyroku i oddalenie odwołania, ewentualnie o uchylenie zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy
do ponownego rozpatrzenia przez Sąd I instancji.

Organ rentowy wskazał, że nie podziela ustaleń Sądu Okręgowego
co do uwzględnienia ubezpieczonemu do pracy w szczególnych warunkach okresów pracy, gdy ubezpieczony zatrudniony był na stanowisku motorzysty. Ustawa o emeryturach pomostowych co prawda nie zawiera definicji rybaka morskiego, to jednak – zdaniem apelującego - jego pracy nie można rozciągać na prace wszystkich rybaków morskich. Charakter pracy należy rozpatrywać przez pryzmat przepisów art. 3 ust. 1 ustawy
o emeryturach pomostowych. Dla oceny pracy rybaka morskiego istotne znaczenie ma to,
czy wykonywał on prace w szeroko rozumianej służbie pokładowej, czy też służbie innego rodzaju, jak to jest w przypadku ubezpieczonego. Tak, więc za pracę rybaka morskiego ujętą w pkt. 22 załącznika nr 1 do ustawy o emeryturach pomostowych należy przyjmować prace rybaków wykonywaną w służbie pokładowej, a nie prace wykonywane na wszystkich stanowiskach zajmowanych przez pracowników wpisanych na listę członków załogi statku rybackiego. W związku z tym, zdaniem organu rentowego nie można stwierdzić,
iż ubezpieczony wykonywał prace rybaka morskiego w służbie pokładowej, skoro wykonywał on też inny rodzaj czynności - pracując na stanowisku motorzysty. Stanowisko takie potwierdza orzecznictwo Sądu Najwyższego m.in. wyrok z dnia 13 stycznia 2016 r., sygn. akt II UK 13/15.

Sąd Apelacyjny zważył, co następuje:

Apelacja pozwanego organu rentowego nie zasługuje na uwzględnienie.

Spór w przedmiotowej sprawie koncentrował się na kwestii spełniania
przez J. M. przesłanek prawa do emerytury pomostowej wynikających z ustawy z dnia 19 grudnia 2008 r. o emeryturach pomostowych (Dz. U. z 2008 r. Nr 237, poz. 1656 ze zm.).

W ocenie Sądu Apelacyjnego, we wskazanym powyżej zakresie Sąd Okręgowy przeprowadził stosowne postępowanie dowodowe, a w swych ustaleniach i wnioskach
nie wykroczył poza ramy swobodnej oceny wiarygodności i mocy dowodów wynikające
z przepisu art. 233 k.p.c., nie popełnił też uchybień w zakresie zarówno ustalonych faktów, jak też ich kwalifikacji prawnej, które mogłyby uzasadnić ingerencję w treść zaskarżonego orzeczenia. W konsekwencji, Sąd odwoławczy oceniając jako kompletne i prawidłowe ustalenia faktyczne oraz rozważania prawne dokonane przez Sąd pierwszej instancji uznał je za własne, co oznacza, że zbędnym jest ich szczegółowe powtarzanie w uzasadnieniu wyroku Sądu odwoławczego (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 5 listopada 1998 r.,
sygn. akt I PKN 339/98, OSNAPiUS z 1999 roku, z. 24, poz. 776).

Nie ma wątpliwości co do tego, że ubezpieczony nie mógł nabyć prawa do emerytury pomostowej na podstawie art. 4 ustawy o emeryturach pomostowych. Wiek uprawniający
do nabycia tego prawa w oparciu o ww. przepis, tj. 60 lat, osiągnie bowiem dopiero (...)

Mając na uwadze rodzaj pracy wykonywanej przez J. M. rozważyć natomiast należało, czy przedmiotowe prawo nabył na podstawie art. 8 w zw. z art. 49 ustawy
o emeryturach pomostowych.

Zgodnie z art. 49 cyt. ustawy prawo do emerytury pomostowej przysługuje również osobie, która:

1) po dniu 31 grudnia 2008 r. nie wykonywała pracy w szczególnych warunkach lub
o szczególnym charakterze, w rozumieniu art. 3 ust. 1 i 3;

2) spełnia warunki określone w art. 4 pkt 1-5 i 7 i art. 5-12;

3) w dniu wejścia w życie ustawy miała wymagany w przepisach, o których mowa w pkt 2, okres pracy w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze, w rozumieniu art. 3 ust. 1 i 3.

Przepis art. 8 ustawy o emeryturach pomostowych stanowi, że pracownik wykonujący prace w szczególnych warunkach wymienione w pkt. 20, 22 i 32 załącznika nr 1 do ustawy, który spełnia warunki określone w art. 4 pkt 1, 4-7, nabywa prawo do emerytury pomostowej, jeżeli:

1) osiągnął wiek wynoszący co najmniej 50 lat dla kobiet i co najmniej 55 lat dla mężczyzn;

2) ma okres pracy w szczególnych warunkach wymienionej w pkt. 20, 22 i 32 załącznika nr 1 do ustawy, wynoszący co najmniej 10 lat.

Zgodnie z Załącznikiem nr 1 do ustawy pomostowej – wykazem prac w warunkach szczególnych – do pracy w szczególnym charakterze zalicza się prace rybaków morskich
(pkt 22).

W rozpoznawanej sprawie, wnioskodawca, który ukończył 55 rok życia (...)
(...) (art. 8 pkt. 1 ustawy), bezsprzecznie spełniał przesłanki o jakich mowa w art. 4
pkt. 1, 4, 5 i 7 ustawy o emeryturach pomostowych. Sporne pozostawało natomiast spełnienie przez niego warunku określonego w art. 8 pkt. 2 w zw. z art. 49 tej w zw. z pkt. 22 załącznika nr 1, tj. czy zatrudnienie wykonywane przez ubezpieczonego można uznać za pracę
w warunkach szczególnych – pracę rybaków morskich.

Sąd I instancji prawidłowo ustalił, że w badanych okresach od 2 stycznia 1995 r.
do 22 lutego 2002 r. oraz od 1 marca 2002 r. do 26 lipca 2008 r., J. M. był zatrudniony
na stanowisku motorzysty na statku dalekomorskim - trawlerze o długości 24 m.
Jak wynikało z prawidłowo ocenionego przez Sąd Okręgowy materiału dowodowego ubezpieczony razem z całą załogą uczestniczył w ładowaniu ryb - podawał skrzynki i lód, rąbał. Brał również udział w wyładunku. Wychodził też na pokład do wybierania siatki
z wody. W ciągu dnia jako motorzysta był cały czas przy rybie. Jedynie w czasie przelotu
na łowisko bądź w trakcie awarii ubezpieczony wraz z mechanikiem zajmował się maszyną.

Ustalony zakres obowiązków wykonywanych przez J. M. w analizowanych okresach zatrudnienia pozwala na zakwalifikowanie tej pracy jako pracy rybaka morskiego, tj. pracy wykonywanej w warunkach szczególnych. Ubezpieczony przede wszystkim wykonywał prace związane bezpośrednio z łowieniem i przetwórstwem (lodowaniem) ryb. Obowiązki innego rodzaju wykonywane zaś były sporadycznie, pomiędzy zadaniami zasadniczymi lub po zakończeniu wykonywania prac rybaka morskiego. Wachty wnioskodawca odbywał głównie w nocy, w maszynowni pracował zaś w trakcie przelotów
na łowisko bądź awarii.

Sąd Apelacyjny podziela w całości trafny, szczegółowy wywód prawny Sądu
I instancji co do wykładni pojęcia „prace rybaków morskich” wskazanego w pkt. 22 załącznika nr 1 do ustawy o emeryturach pomostowych.

W tym miejscu odwołać się można do uzasadnienia wyroku Sądu Najwyższego z dnia 24 stycznia 2014 r. (III UK 33/13, OSNP 2015/4/54).

Sąd Najwyższy stwierdził, że ustawa o emeryturach pomostowych nie wyjaśnia pojęcia pracy rybaków morskich. Odmiennie niż w przypadku ustawy o emeryturach i rentach z FUS nie zostało do niej wydane także żadne rozporządzenie wykonawcze czy zarządzenie resortowe, które wymieniałoby stanowiska, na których praca jest uważana za pracę rybaka morskiego. Sąd I instancji zasadnie uznał, że chociaż nie ma też podstaw do oceny charakteru wykonywanej przez wnioskodawcę pracy w świetle bezpośrednio stosowanego art. 32 ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych i rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze, to jednak celowe jest odwołanie się do ww. regulacji prawnych, tym bardziej, że przedmiotowe rozporządzenie posługuje się pojęciem „prace rybaków morskich" - w wykazie A, dziale VIII (w Transporcie i łączności) pod pozycją 9 oraz w wykazie B, dziale IV (Prace rożne) pod pozycją 4.

Przy braku zróżnicowania określenia rodzaju pracy rybaków morskich zawartych
w obydwóch tych wykazach, istotne zróżnicowanie występuje w regulacji uprawnień
do emerytury w obniżonym wieku emerytalnych w zależności od zakwalifikowania danego rodzaju pracy do każdego z tych wykazów, albowiem w przypadku prac wymienionych
w wykazie B, w myśl § 8 rozporządzenia z dnia 7 lutego 1983 r. do nabycia prawa
do emerytury wystarczało w przypadku mężczyzny ukończenie wieku 55 lat oraz wykazanie okresu zatrudnienia przy wykonywaniu tych prac wynoszącego 10 lat (przy wykazaniu także wymaganego okresu zatrudnienia, o jakim mowa w § 3 rozporządzenia), podczas gdy
w przypadku prac wymienionych w wykazie A warunkiem prawa do emerytury jest osiągnięcie wieku 60 lat dla mężczyzny oraz wykazanie 15 lat pracy w warunkach szczególnych wymienionych w tym wykazie. Różnicowanie uprawnień do nabycia wcześniejszej emerytury w zależności od przyporządkowania wykonywanych prac wykazowi A lub B załącznika do rozporządzenia spowodowane było różną oceną szkodliwości
dla zdrowia oraz stopnia uciążliwości prac wymienionych w każdym z tych wykazów.

W treści zarządzenia nr 24 Ministra - Kierownika Urzędu Gospodarki Morskiej z dnia 15 sierpnia 1983 r. w sprawie prac wykonywanych w szczególnych warunkach w zakładach pracy resortu gospodarki morskiej (Dz. Urz. Urzędu Gospodarki Morskiej Nr 3, poz. 26), prace rybaków morskich zaliczone do wykazu A załącznika do zarządzenia uznane zostały prace wykonywane na wszystkich stanowiskach zajmowanych przez pracowników wpisanych na listę członków załogi statku, niezależnie od zatrudniającego ich podmiotu (wykaz A, dział VIII, poz. 9, pkt. 1 zarządzenia), natomiast za prace rybaków morskich wymienione
w wykazie B załącznika do rozporządzenia uznane zostały prace wykonywane nie tylko
w określonych podmiotach, ale również wyłącznie na stanowiskach wymienionych
w wykazie B, dziale IV, poz. 4 pkt. 1-19 zarządzenia.

Najogólniej ujmując, do wykazu B zostały zaliczone prace rybaków morskich
w służbie pokładowej, a do wykazu A prace rybaków morskich w służbie mechanicznej, zgodnie z podziałem wynikającym z § 58, § 62 ust. 1 i § 64 ust. 3 rozporządzenia Ministra Żeglugi z dnia 30 października 1971 r. w sprawie kwalifikacji zawodowych członków załóg polskich statków morskich (Dz.U. Nr 33, poz. 299 ze zm.), z § 54, 58 i 61
ust. 3 rozporządzenia Ministra - Kierownika Urzędu Gospodarki Morskiej z dnia 17 sierpnia 1983 r. w sprawie kwalifikacji zawodowych członków polskich statków morskich (Dz.U.
Nr 52, poz. 232 ze zm.), z § 26, 27, 30 i 31 rozporządzenia Ministra Transportu i Gospodarki Morskiej z dnia 23 maja 1992 r. w sprawie kwalifikacji zawodowych i składu załóg polskich statków morskich (Dz.U. Nr 49, poz. 227 ze zm.) oraz § 38 i § 49 rozporządzenia Ministra Transportu i Gospodarki Morskiej z dnia 24 sierpnia 2000 r. w sprawie wyszkolenia
i kwalifikacji zawodowych, pełnienia wacht oraz składu załóg statków morskich o polskiej przynależności (Dz.U. Nr 105, poz. 1117).

Na tle przytoczonych przepisów we wcześniejszym orzecznictwie sądów powszechnych i Sądu Najwyższego wyrażano pogląd, zgodnie z którym nie można utożsamiać wszystkich prac rybaków morskich z pracą na stanowisku rybaka morskiego, ujętą w wykazie B załącznika do rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r.
w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach
lub w szczególnym charakterze.

W stanie faktycznym niniejszej sprawy, należałoby uznać, że ubezpieczony, pracując na stanowisku motorzysty, wykonywał prace zakwalifikowane jako prace rybaków morskich, wymienione w wykazie A, dziale VIII, pod pozycją 9 załącznika do rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze oraz zarządzenia nr 24 Ministra - Kierownika Urzędu Gospodarki Morskiej z dnia 15 sierpnia 1983 r. w sprawie prac wykonywanych w szczególnych warunkach w zakładach pracy resortu gospodarki morskiej.

W przywołanym orzeczeniu z dnia 24 stycznia 2014 r. Sąd Najwyższy zwrócił uwagę, że kwestią wymagającą rozważenia jest ocena, czy fakt zróżnicowania kwalifikacji
do uprawnień emerytalnych z tytułu pracy w warunkach szczególnych w zależności
od wykonywania pracy rybaka morskiego ujętej w wykazie A lub B załącznika do tego rozporządzenia ma bezpośrednie i przesądzające znaczenie dla oceny nabycia prawa
do emerytury pomostowej, a więc, czy wykonywanie pracy rybaka morskiego, wymienionej w wykazie A załącznika do tego rozporządzenia nie stanowi wykonywania pracy rybaka morskiego w rozumieniu przepisów ustawy o emeryturach pomostowych.

Jak wyjaśnił Sąd Najwyższy, za takim przyjęciem zdają się przemawiać określone w art. 8 ustawy o emeryturach pomostowych przesłanki nabycia prawa do tego świadczenia, tożsame z warunkami nabycia prawa do emerytury z tytułu pracy w warunkach szczególnych wymienionymi w § 8 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub
w szczególnym charakterze. Tak Sąd Najwyższy przyjął w wyroku z dnia 11 czerwca
2013 r. (II UK 377/12, LEX nr 1353964), uznając, że w świetle art. 3 ust. 7 ustawy
o emeryturach pomostowych nie ulega wątpliwości, że przesłankę posiadania
przez wnioskodawcę co najmniej 10-letniego okresu pracy w szczególnych warunkach
lub o szczególnym charakterze analizować należy przez pryzmat przepisów art. 3
ust. 1 ustawy o emeryturach pomostowych, jak i (w stosunku do okresów przypadających przed dniem wejścia w życie ustawy) art. 32 i 33 ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych i w konsekwencji za prace rybaków morskich w rozumieniu przepisów ustawy o emeryturach pomostowych uznawać jedynie prace takich rybaków wymienione w wykazie B załącznika do cytowanego rozporządzenia.

Sąd Najwyższy w składzie rozpoznającym sprawę III UK 33/13 poglądu tego nie podzielił, wskazując, że z ustalonego w sprawie stanu faktycznego wynika, iż wnioskodawca jako członek załogi kutra rybackiego zasadniczo pełnił obowiązki motorzysty i mechanika kutrowego, ale również wykonywał czynności związane ze stanowiskiem rybaka
jak wydawanie i wyciąganie sieci oraz sortowanie i patroszenie ryb, a ponadto uprawnienia wnioskodawcy do emerytury pomostowej podlegają ocenie przy uwzględnieniu treści
art. 49 ustawy, który do wymaganego okresu zatrudnienia w warunkach szczególnych pozwala zaliczyć jedynie okresy wymienione w art. 3 ust. 1 i 3 ustawy, bez odwoływania się do art. 32 ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, jak to ma miejsce w art. 3 ust. 7 ustawy. Skoro ustawa o emeryturach pomostowych prace rybaków morskich jako prace w warunkach szczególnych uprawniające do świadczeń przewidzianych ustawą wymienia tylko raz, w jednym punkcie 22 załącznika nr 1 do ustawy, zasadne wydaje się przyjęcie, że ustawodawca przyznał prawo do emerytury pomostowej, na warunkach określonych w art. 8 ustawy, pracownikom wykonującym wszystkie prace rybaków morskich, bez różnicowania, czy według innych przepisów i wydanych na ich podstawie wykazów resortowych wykonywali prace rybaków morskich na określonych stanowiskach
i w określonych podmiotach. Brak w przepisach ustawy o emeryturach pomostowych jakiegokolwiek ograniczenia możliwości zaliczenia do prac rybaków morskich prac poszczególnych członków załogi kutra rybackiego w zależności od przynależności do załogi pokładowej czy mechanicznej i to w zależności od zatrudniającego podmiotu, przemawia
w ocenie Sądu Najwyższego za przyjęciem, że art. 8 tej ustawy obejmuje swą dyspozycją wszystkie osoby, wykonujące prace rybaków morskich, wymienione w zarówno w wykazie A jak i B załącznika do powołanego wyżej rozporządzenia.

Sąd Apelacyjny w pełni utożsamia się z przytoczoną powyżej argumentacją. W braku wyraźnej podstawy prawnej, brak jest uzasadnienia, aby tożsame pojęcie "prace rybaków morskich" traktować odmiennie - zawężająco na potrzeby ustawy o emeryturach pomostowych oraz w sposób szeroki - z uwzględnieniem pracy członków załogi kutra rybackiego w służbie mechanicznej na potrzeby ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych.

Taką interpretację spornego pojęcia prac rybaków morskich zawartego w punkcie 22 załącznika nr 1 do ustawy o emeryturach pomostowych potwierdzają definicje zawarte w art. 3 pkt 3 ustawy z dnia 23 maja 1991 r. o pracy na morskich statkach handlowych (Dz.U. Nr 61, poz. 258), w którym wskazano, iż marynarzem lub rybakiem jest osoba posiadająca morskie kwalifikacje zawodowe, stwierdzone zgodnie z przepisami wydanymi
na podstawie ustawy z dnia 9 listopada 2000 r. o bezpieczeństwie morskim (Dz.U. Nr 109, poz. 1156), a więc każdy członek załogi kutra rybackiego dopuszczony do pracy na morzu,
w tym również mechanik czy motorzysta, jak również w art. 3 lit. b rozporządzenia Rady /WE/ nr 1198/2006 z dnia 27 lipca 2006 r. w sprawie Europejskiego Funduszu Rybackiego (Dz.U. UE L 223 z 15.08.2006 r., str. 1), który stanowi, że rybak to osoba, której zajęciem - uznanym przez państwo członkowskie - jest zawodowe rybactwo na pokładzie czynnego statku rybackiego, co przy uwzględnieniu angielskiej i francuskiej wersji językowej można przetłumaczyć jako "osoba zatrudniona, zaangażowana w profesjonalne, zawodowe rybactwo" czy "każda osoba wykonująca rybactwo".

Sąd I instancji trafnie również odniósł się do opisu zawodu „Rybak rybołówstwa morskiego” (kod 622301) znajdującego się w opisie klasyfikacji zawodów i specjalności
na potrzeby rynku pracy z 2014 r. wynikającej z rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Społecznej w sprawie klasyfikacji zawodów i specjalności na potrzeby rynku pracy oraz zakresu jej stosowania z (tekst jednolity Obwieszczenie Ministra Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej z dnia 28 grudnia 2017 r. w sprawie ogłoszenia jednolitego tekstu. Dz. U.
z 2018 r. poz. 227) opracowanej przez Ministerstwo Pracy i Polityki Społecznej w oparciu
o Międzynarodowy Standard Klasyfikacji Zawodów ISCO-08. Z opisu tego wynika mianowicie, że rybak rybołówstwa morskiego jako członek załogi statku rybackiego łowi ryby na łowiskach morskich i oceanicznych, na sprzedaż lub w celu regularnych dostaw
do hurtu, organizacji handlowych czy na targowiska. Do jego zadań zawodowych należy przygotowywanie i naprawianie sieci oraz innych urządzeń rybackich i sprzętu, sterowanie kutrem na teren połowu i z powrotem oraz w czasie połowu, zakładanie przynęt, zastawianie sieci i ich holowanie, czyszczenie, mrożenie lub solenie ryb na kutrze lub na brzegu; dostarczanie złowionych ryb na rynek; wykonywanie innych zadań, związanych z podanymi wyżej, nadzorowanie innych pracowników.

Stanowisko o zaliczeniu do prac rybaków morskich w rozumieniu pkt. 22 załącznika nr 1 do ustawy o emeryturach pomostowych prac wykonywanych przez wszystkich członków załogi statku rybackiego potwierdza też przytoczony przez Sąd Okręgowy art. 78 – obowiązującej od 15 listopada 2019 r. ustawy z dnia 11 września 2019 r. o pracy na statkach rybackich (Dz. U. poz. 2197), transponującej dyrektywę Rady (UE) 2017/159 z dnia
19 grudnia 2016 r. wdrażającej Umowę w sprawie wdrożenia Konwencji Międzynarodowej Organizacji Pracy dotyczącej pracy w sektorze rybołówstwa z 2007 r. zawartej dnia 21 maja 2012 r. między Generalną Konfederacją Spółdzielni Rolniczych przy Unii Europejskiej (COGECA), Europejską Federacją Pracowników Transportu (ETF) oraz Stowarzyszeniem Krajowych Organizacji Przedsiębiorstw w Sektorze Rybołówstwa w Unii Europejskiej (Europêche) (Dz. Urz. UE L 25 z 31.01.2017, str. 12). Przepis art. 78 ww. ustawy stanowi wprost, że do prac w szczególnych warunkach, o których mowa w pkt. 22 załącznika nr 1
do ustawy z dnia 19 grudnia 2008 r. o emeryturach pomostowych (Dz. U. z 2018 r.
poz. 1924), zalicza się prace wykonywane do dnia wejścia w życie niniejszej ustawy
przez marynarzy lub rybaków w rozumieniu przepisów dotyczących pracy na morzu, którzy wykonywali prace członków załogi statku rybackiego, w tym prace niezwiązane bezpośrednio z połowem, i byli pracownikami w rozumieniu art. 2 pkt. 3 tej ustawy.

Niezależnie od przedstawionej powyżej, za Sądem Najwyższym, analizy prawnej, przepis art. 78 ustawy z dnia 11 września 2019 r. o pracy na statkach rybackich definitywnie przesądza, jakie prace zalicza się do prac rybaków morskich z pkt. 22 załącznika nr 1
do ustawy z dnia 19 grudnia 2008 r. o emeryturach pomostowych. Wskazany przepis nie obowiązywał co prawda w dniu wydania zaskarżonej decyzji z 6 września 2019 r., obowiązywał już jednak na dzień wydania orzeczenia przez Sąd Okręgowy, a zatem sąd ten zasadnie uwzględnił go w podstawie prawnej rozstrzygnięcia.

Kryteria wynikające z art. 78 ustawy z dnia 11 września 2019 r. niewątpliwie spełnia sporne zatrudnienie J. M., który był wówczas pracownikiem w rozumieniu art. 2 pkt. 3 ustawy o emeryturach pomostowych i wykonywał pracę członka załogi statku rybackiego,
w większości zresztą związane z połowem ryb.

Zaliczenie okresów od 2 stycznia 1995 r. do 22 lutego 2002 r. oraz od 1 marca 2002 r. do 26 lipca 2008 r. do stażu zatrudnienia w warunkach szczególnych oznacza,
że wnioskodawca spełnia przesłankę legitymowania się co najmniej 10 latami pracy w takim charakterze, a zatem nabył prawo do emerytury pomostowej na podstawie art. 8
w zw. z art. 49 ustawy o emeryturach pomostowych.

W tym stanie rzeczy Sąd Apelacyjny nie miał żadnych wątpliwości, że zaskarżony wyrok jest prawidłowy, a apelacja organu rentowego jako bezzasadna podlegała oddaleniu
w oparciu o art. 385 k.p.c., jak w sentencji wyroku.

SSA Daria Stanek SSA Michał Bober SSA Grażyna Czyżak