Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt III AUa 1469 /20

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 9 grudnia 2020 r.

Sąd Apelacyjny w Gdańsku - III Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych

w składzie:

Przewodniczący: SSA Daria Stanek

Sędziowie: SA Michał Bober

SO deleg. Beata Golba-Kilian

po rozpoznaniu w dniu 9 grudnia 2020 r. w Gdańsku na posiedzeniu niejawnym

sprawy T. P.

przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych Oddział w B.

o świadczenie uzupełniające

na skutek apelacji pozwanego Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddział w B.

od wyroku Sądu Okręgowego w Bydgoszczy, VI Wydziału Pracy i Ubezpieczeń Społecznych z dnia 10 lipca 2020r., sygn. akt VI U 343/20

1.  Zmienia zaskarżony wyrok w pkt 1 w zakresie daty przyznanego świadczenia i zamiast daty „ 1 września 2019r.” wpisuje „ 1 października 2019r.”

2.  Oddala apelację pozwanego w pozostałym zakresie.

3.  Zasądza od pozwanego Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddział w B. kwotę 120 (sto dwadzieścia) złotych tytułem zwrotu kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej ubezpieczonej z urzędu za drugą instancję.

SSA Daria Stanek SSA Michał Bober SSO deleg. Beata Golba-Kilian

Sygn. akt III AUa 1469/20

UZASADNIENIE

T. P. wniosła odwołanie od decyzji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddział w B. z 25 września 2019 roku odmawiającej jej - z powodu niezamieszkiwania na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej - prawa do świadczenia uzupełniającego dla osoby niezdolnej do samodzielnej egzystencji. Odwołująca wskazała, iż ze względu na stan zdrowia czasowo przebywa pod opieką córki w Wielkiej Brytanii.

Pozwany organ rentowy wniósł o oddalenie odwołania.

Sąd Okręgowy Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Bydgoszczy wyrokiem z 10 lipca 2020 roku zmienił zaskarżoną decyzję i przyznał odwołującej prawo do świadczenia uzupełniającego od 1 września 2019 roku (pkt 1), stwierdził, że organ rentowy nie ponosi odpowiedzialności za nieustalenie ostatniej okoliczności niezbędnej do wydania decyzji (pkt 2) oraz zasądził od pozwanego na rzecz odwołującej kwotę 360 zł tytułem zwrotu kosztów zastępstwa prawnego (pkt 3).

W ocenie Sąd Okręgowego odwołująca spełnia przesłanki do nabycia świadczenia uzupełniającego o jakim mowa w art. 1 ust. 3 ustawy z 31 lipca 2019 roku o świadczeniu uzupełniającym dla osób niezdolnych do samodzielnej egzystencji (Dz.U. z 2019 roku poz. 1622), jest trawle niezdolna do samodzielnej egzystencji i niezdolność istniała w dniu 1 października 2019 roku oraz jest ona obywatelem Rzeczypospolitej Polskiej i zamieszkuje na terytorium RP. Stosownie do art. 25 k. c., miejscem zamieszkania osoby fizycznej jest miejscowość, w której osoba ta przebywa zamiarem stałego pobytu. Ubezpieczona przebywa z zamiarem stałego pobytu w I. (posiada pokój w mieszkaniu córki, przechowuje majątek oraz osobiste pamiątki, leczy się u lekarza rodzinnego i utrzymuje więzy ze znajomymi). Pobyty w Wielkiej Brytanii są, natomiast z reguły krótsze niż w Polsce, a ubezpieczona nie traktuje pobytu za granicą jako przejawu stałego zamieszkania. Podpisane przez odwołującą oświadczenia na urzędowych formularzach nie świadczą o zmianie miejsca zamieszkania. Rodzinie ubezpieczonej chodziło bowiem o zapewnienie nieodpłatnej opieki medycznej podczas pobytu w Wielkiej Brytanii. Przerwa w faktycznym przebywaniu w danym miejscu i to nawet długotrwała nie daje automatycznie podstaw do uznania, że nie stanowi ono miejsca zamieszkania, tym bardziej, że
w realiach niniejszej sprawy spowodowana była epidemią, panującą zarówno w Wielkiej Brytanii jak i w Polsce, która przedłużyła pobyt ubezpieczonej w Wielkiej Brytanii rozpoczęty na przełomie 2018 i 2019 roku. Z tych też względów Sąd Okręgowy – stosownie do art. 477 14 § 2 k.p.c. zmienił zaskarżoną decyzję i orzekł jak w punkcie pierwszym wyroku. O kosztach procesu Sąd ten orzekł w punkcie drugim wyroku, na podstawie art. 98 i 99 k.p.c. i § 15 ust. 3 w zw. § 9 ust. 2 rozporządzenia Ministra sprawiedliwości z 22 października 2015 roku w sprawie opłat za czynności radców prawnych.

Apelację od powyższego wyroku wywiódł pozwany organ rentowy zaskarżając go w całości i domagając się jego zmiany i oddalenia odwołania oraz zasądzenia kosztów zastępstwa procesowego, ewentualnie jego uchylenia i przekazania sprawy Sądowi I instancji do ponownego rozpoznania. Pozwany zarzucił naruszenie art. 233 § 1 k.p.c. poprzez dokonanie ustaleń faktycznych, sprzecznych z treścią zebranego w sprawie materiału dowodowego i uznanie, że ubezpieczona przez większość czasu przebywała w Polsce oraz poprzez naruszenie art. 1 ust. 3 ustawy o świadczeniu uzupełniającym dla osób niezdolnych do samodzielnej egzystencji poprzez jego niezastosowanie.

W uzasadnieniu apelacji pozwany wskazał, iż z ustaleń Sądu wynika, że w 2019 roku ubezpieczona głównie przebywała u córki w Wielkiej Brytanii. Potwierdza to również wskazany przez ubezpieczoną we wniosku o świadczenie uzupełniające aktualny adres zamieszkania - miejscowość B. (1) w Anglii. Z oświadczenia pełnomocnika ubezpieczonej - córki E. P. - załączonego do wniosku o świadczenie uzupełniające wynika, że obecnie ubezpieczona przebywa w Anglii pod opieką swojej córki, a dopiero niebawem będzie pod jej opieką w Polsce. Przepisy ustawy z 31 lipca 2019 roku o świadczeniu uzupełniającym dla osób niezdolnych do samodzielnej egzystencji weszły w życie 1 października 2019 roku. Do dnia wyrokowania w sprawie ubezpieczona nie wróciła do Polski. Zatem od dnia wejścia w życie przepisów umożliwiających przyznanie prawa do świadczenia uzupełniającego ubezpieczona cały czas zamieszkuje w Anglii.

Odwołująca w odpowiedzi na apelację wniosła o jej oddalenie oraz o zasądzenie zwrotu kosztów pomocy prawnej udzielonej z urzędu.

Sąd Apelacyjny zważył co następuje:

Apelacja organu rentowego skutkuje jedynie zmianą daty przyznania świadczenia uzupełniającego. Podniesione w apelacji zarzuty naruszenia prawa procesowego i materialnego były nieuzasadnione.

Przedmiotem sporu w niniejszej sprawie było, czy odwołująca spełnia przesłanki do nabycia świadczenia uzupełniającego, o jakim mowa w ustawie z 31 lipca 2019 roku o świadczeniach uzupełniających dla osób niezdolnych do samodzielnej egzystencji (t.j. Dz.U. z 2020 roku poz. 1936), a w istocie, czy jest ona osobą mającą miejsce zamieszkania w Rzeczypospolitej Polskiej
w rozumieniu art. 3 pkt 1 w/w ustawy.

Sąd I instancji przeprowadził postępowanie dowodowe w zakresie zaoferowanym przez strony i dokonał prawidłowych ustaleń stanu faktycznego w zakresie elementów istotnych dla rozstrzygnięcia. Sąd Okręgowy ocenił zgromadzony materiał dowodowy zgodnie z zasadami logiki i doświadczenia życiowego. Podkreślić w tym miejscu należy, że jeżeli z określonego materiału dowodowego sąd wyprowadza wnioski logicznie poprawne i zgodne z doświadczeniem życiowym, to ocena sądu nie narusza reguł swobodnej oceny dowodów i musi się ostać choćby w równym stopniu na podstawie tego materiału dawały się wysnuć wnioski odmienne. Tylko
w przypadku, gdy brak jest logiki w wiązaniu wniosków z zebranymi dowodami lub gdy wnioskowanie sądu wykracza poza schematy logiki formalnej albo, wbrew zasadom doświadczenia życiowego, nie uwzględnia jednoznacznych praktycznych związków przyczynowo-skutkowych, to przeprowadzona przez sąd ocena dowodów może być skutecznie podważona (wyrok Sądu Najwyższego z dnia 27 września 2002 roku, II CKN 817/00). Pozwany organ rentowy takich braków w logicznym rozumowaniu czy też sprzeczności z zasadami doświadczenia życiowego nie wykazał. Apelacja pozwanego sprowadzała się zaś w istocie do zaprezentowania własnej oceny dowodów i oceny prawnej, która pomijała szereg istotnych okoliczności, na które zwrócił uwagę Sąd I instancji. Manifestowane przez organ rentowy wnioski oparte zostały na niewszechstronnej analizie materiału dowodowego.

Sąd Okręgowy trafnie wskazał, że oceny miejsca zamieszkania w rozumieniu ustawy z 31 lipca 2019 roku o świadczeniu uzupełniającym dla osób niezdolnych do samodzielnej egzystencji należy dokonywać z perspektywy przepisu art. 25 k.c., zgodnie z którym miejscem zamieszkania osoby fizycznej jest miejscowość, w której osoba ta przebywa z zamiarem stałego pobytu.

Pojęcie miejsca zamieszkania, przyjęte w art. 25 k.c., jest konstrukcją prawną, na którą składają się dwa elementy: fizyczne przebywanie w danej miejscowości (corpus) i zamiar, wola stałego pobytu (animus). Oba te elementy muszą występować łącznie. O stałości pobytu na określonym terytorium decyduje przede wszystkim takie przebywanie, które ma na celu założenie tam ośrodka swoich osobistych i majątkowych interesów, chodzi zatem o aktualne centrum życiowej działalności człowieka. Przez pojęcie "zamiar" należy rozumieć w tym kontekście nie wolę wewnętrzną, ale wolę dającą się określić na podstawie obiektywnych, możliwych do stwierdzenia okoliczności. Przy ustalaniu zamiaru nie można poprzestawać tylko na oświadczeniach zainteresowanej osoby (por. postanowienie SN z 15 lipca 1978 roku, IV CR 242/79, OSNC 1979/6/120). Składnikiem pobytu stałego jest realizowanie w danej miejscowości obiektywnie sprawdzalnej aktywności życiowej (rodzinnej, zawodowej, społecznej). Pobyt stały
w danym lokalu stanowi z kolei fakt zamieszkiwania w określonej miejscowości pod oznaczonym adresem z zamiarem stałego lub długotrwałego przebywania oraz wolą koncentracji spraw życiowych jednostki (por. wyrok NSA w Warszawie z 14 maja 2001 roku, V SA 1496/00, Lex nr 54454).

Pobyt zwykły wystąpić może także jako samodzielny element, niestatuujący miejsca zamieszkania, W sytuacji gdy osoba fizyczna przebywa w danej miejscowości przez dłuższy czas
i prowadzi tam aktywną działalność życiową, ale jednak nie ma lub nie uzewnętrznia zamiaru związania się na stałe z daną miejscowością, mamy do czynienia z pobytem zwykłym (np. pracownik przebywający na kilkuletnim tylko kontrakcie w danej miejscowości). Trudność
w ustaleniu miejsca zamieszkania takiej osoby pojawi się wtedy, kiedy nie podejmie ona wcale decyzji o stałym związaniu się z jakąkolwiek miejscowością. W takiej sytuacji dążyć należy do ustalenia miejscowości, w której z największym nasileniem koncentruje się działalność życiowa danej osoby, ale dla ustalenia miejsca zamieszkania niezbędne będzie wskazanie zarówno elementu obiektywnego corpus, jak i subiektywnego animus, a w braku jednego z nich ustalenie aktualnego miejsca zamieszkania w miejscowości, w której stale przebywa ta osoba, będzie jednak niemożliwe (por. T. Sokołowski, komentarz do art. 25 k.c. – pod red. A. Kidyby – LEX)

Zamiar, wola stałego pobytu stanowi wynik decyzji osoby, co uzasadnia traktowanie miejsca zamieszkania jako miejsce zamieszkania (S. Grzybowski (w:) System prawa cywilnego, t. I, 1985, s. 331; S. Dmowski (w:) S. Dmowski, S. Rudnicki, Komentarz, 2006, s. 116; J. Strzebińczyk (w:) E. Gniewek, Komentarz, 2006, s. 65). Zamiar (wola) musi być wystarczająco uzewnętrzniony w postaci określonych zachowań psychofizycznych oraz czynności prawnych - administracyjnych, pracowniczych, cywilnoprawnych, rodzinno prawnych - (K. Piasecki (w:) K. Piasecki, Komentarz, s. 195).

W w/w postanowieniu z 15 lipca 1978 roku (IV CR 242/79) Sąd Najwyższy wyraził również pogląd, że nie w każdym wypadku wyjazdu za granicę i dłuższego nawet tam pobytu zmienia się ze skutkiem prawnym miejsce zamieszkania. Dotyczy to zwłaszcza wypadku wyjazdu na studia, w misji dyplomatycznej, wyjazdu służbowego, wyjazdu w celach zarobkowych. Nie ma przesądzającego znaczenia dla przyjęcia zmiany miejsca zamieszkania z krajowego na zagraniczne fakt, że dana osoba ma zezwolenie na stały pobyt w obcym kraju, w którym przebywa. Władze bowiem zagraniczne mogą kierować się względami bardzo różnej natury, które nie zawsze pozwolą na wnioskowanie o zmianie miejsca zamieszkania z punktu widzenia przepisów prawa krajowego. Istotne znaczenie z rozważanego punktu widzenia może mieć okoliczność, czy dana osoba wyjechała za granicę na pobyt czasowy, który to zamiar wynika
z odpowiednich dokumentów niezbędnych przy wyjeździe za granicę (np. paszportu). Sama przy tym okoliczność, że zaraz po wyjeździe za granicę lub później osoba znajdująca się w takiej sytuacji postanowi tu przenieść ośrodek swoich osobistych i majątkowych spraw i interesów - nie może uzasadniać wniosku, że miejscem zamieszkania od tego momentu jest miejsce pobytu za granicą. W uzasadnieniu postanowienia z 7 stycznia 2009 roku (II CO 25/08, LEX nr 784194) Sąd Najwyższy wskazał, iż także pobyt czasowy - także za granicą - nie jest jednoznaczny
z pobytem stałym.

Tymczasem odwołująca wyraźnie oświadczyła, że stałym miejscem jej zamieszkania
i centrum życiowych interesów jest I., tam też zamierza spędzić ostatnie lata życia, zaś w Anglii przebywa gościnnie i po zakończeniu pandemii chce wrócić do Polski (oświadczenie
k. 56). Odwołująca przedłożyła także zaświadczenie z 27 kwietnia 2020 roku, z którego wynika, że jest pod opieką poradni w I. (zaświadczenie k. 58). Ubezpieczona przedłożyła ponadto pisemne oświadczenie swojej córki E. P., z którego wnika, że sprawują ona opiekę nad odwołującą wraz z siostrą S. D., a stałe miejsce zamieszkania ubezpieczonej jest w Polsce, zaś w Anglii przebywa jedynie czasowo (oświadczenie k. 57).
Z zeznań świadka A. P. (wnuczki odwołującej) wynika, że ubezpieczona od lat zasadniczo przez większość roku przebywa w Polsce w I. i mieszka u jej matki,
a córki ubezpieczonej, gdzie znajduje się cały dobytek ubezpieczonej (pościel, ubrania, pamiątki). Zeznała ona ponadto, że odwołująca co roku wyjeżdża do Anglii by odwiedzić młodszą córkę
i wnuki, a tego rodzaju pobyty trwają od kilku tygodni do 2-3 miesięcy. Z jej zeznań wynika też, że główny ciężar opieki nad ubezpieczoną spoczywa na jej matce (protokół przesłuchania wraz
z zapisem dźwiękowym k. 59-62). Z kolei świadek K. Ś. (przyjaciółka odwołującej) zeznała, iż odwołująca mieszka w I. przy ul. (...) i na 3-4 miesiące wyjeżdża w odwiedziny do drugiej córki do Anglii. Obecnie nie może wrócić do Polski z powodu pandemii, ale zamierza wrócić do kraju. Świadek zeznała również, że w Polsce ubezpieczona ma pokój
u córki, w którym trzyma swój dobytek i rzeczy osobiste (protokół przesłuchania wraz z zapisem dźwiękowym k. 59-62). Świadek M. Ż. (wnuczka ubezpieczonej) zeznała, że miejscem stałego zamieszkania odwołującej jest I., gdzie znajduje się jej dobytek, pamiątki i dokumenty. Świadek zeznała, że odwołująca składała do ZUS wniosek o zmianę adresu na angielski, ale w celu możliwości korzystania z opieki medycznej w tym kraju (protokół przesłuchania wraz z zapisem dźwiękowym k. 59-62). Pełnomocnik odwołującej E. P. na rozprawie 1 lipca 2020 roku wskazała, że zmiana adresu na angielski wynikała z potrzeby zapewnienia ubezpieczonej opieki medycznej w Anglii.

W ocenie Sądu Apelacyjnego z zebranego w sprawie materiału dowodowego jednoznacznie wynika, że miejscem stałego zamieszkania odwołującej jest I.. To tu przetrzymuje ona swój dobytek, dokumenty i pamiątki. Tu też spędza większość czasu. W I. prowadzi też życie towarzyskie (utrzymuje kontakty z przyjaciółmi) i leczy się w lokalnej przychodni.
Z kolei od Anglii wyjeżdża, co prawda regularnie, ale jedynie okresowo, w celu odwiedzenia młodszej córki i jej dzieci, a swoich wnuków. Obecnie jej pobyt w Anglii wydłużył się, ale odwołująca za pomocą zeznań świadków skutecznie wykazała, iż jest to spowodowane globalną pandemią Covid-19. Powszechnie wiadomym jest zaś, że pandemia ta spowodowała znaczne utrudnienia w podróżowaniu między różnymi krajami. Ubezpieczona wykazała też, że zamierza wrócić do Polski i spędzić tu resztę swojego życia. Przekonująco też wyjaśniła dlaczego zwracała się do ZUS o zmianę danych adresowych, podając adres zamieszkania w Anglii. Twierdzenia ubezpieczonej, poparte wiarygodnymi dowodami, prowadzą do wniosku, że zmiana danych adresowych nie wynikała ze zmiany miejsca stałego zamieszkania, lecz jedynie z potrzeby czasowego korzystania z opieki medycznej w Anglii. Zatem z całokształtu okoliczności faktycznych wynika, że miejscem zamieszkania odwołującej w rozumieniu art. 25 k.c. jest I.. Centrum jej osobistych i majątkowych interesów jest I., a pobyt w Anglii ma jedynie charakter czasowy, gdyż nie ma podstaw do uznania, że odwołująca wyraża zamiar czy wolę przeniesienia całej swojej aktywności życiowej do Anglii.

Organ rentowy nie naprowadził zaś innych okoliczności faktycznych ani nie zaoferował dowodów, które podważałyby stanowisko ubezpieczonej, a wobec skutecznie podjętej przez ubezpieczoną inicjatywy dowodowej, to na pozwanym spoczywał ciężar wykazania, że miejscem zamieszkania ubezpieczonej jest B. (1) w Anglii.

W związku z powyższym Sąd Okręgowy prawidłowo uznał zaskarżoną decyzję za wadliwą
i przyznał odwołującej prawo do świadczenia uzupełniającego dla osób niezdolnych do samodzielnej egzystencji. Sąd ten jednak błędnie określił datę początkową przyznania w/w świadczenia. Ustawa o świadczeniach uzupełniających dla osób niezdolnych do samodzielnej egzystencji weszła w życie 1 października 2019 roku, zatem żądane przez odwołującą świadczenie mogło zostać przyznane najwcześniej od tej daty. Z tych też względów Sąd Apelacyjny zmienił zaskarżony wyrok i na podstawie art. 386 § 1 k.p.c. orzekł jak w punkcie pierwszym wyroku. Uznając dalej idące żądania organu rentowego za nieuzasadnione, Sąd II instancji – w punkcie drugim wyroku, stosownie do art. 385 k.p.c. – oddalił apelację w pozostałym zakresie. Pozwany zaskarżył wyrok Sądu I instancji w całości, podczas gdy orzeczenie tego Sądu o braku odpowiedzialności organu rentowego za nieustalenie ostatniej okoliczności niezbędnej do wydania decyzji było korzystne dla pozwanego.

W punkcie trzecim wyroku, Sąd Apelacyjny – stosownie do 98 § 1 i 3 k.p.c. w zw. z art. 109 § 2 k.p.c. w zw. § 15 ust. 2 w zw. z § 16 ust. 1 pkt 2 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości
z 3 października 2016 roku w sprawie ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej przez radcę prawnego z urzędu (t.j. Dz.U. z 2019 roku poz. 68) zasądzając od pozwanego na rzecz odwołującej kwotę 120 zł tytułem nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej z urzędu.

SSA Daria Stanek SSA Michał Bober SSO del. Beata Golba-Kilian