Pełny tekst orzeczenia

UZASADNIENIE

Wyrokiem z dnia 9 listopada 2021 roku, w sprawie z powództwa (...) S.A. z siedzibą w B. przeciwko D. S. o zapłatę, Sąd Rejonowy w Brodnicy:

- w pkt I – zasądził od pozwanego na rzecz powoda kwotę 3.507,73 zł z ustawowymi odsetkami za opóźnienie liczonymi od dnia 2 września 2020 r. do dnia zapłaty,

- w pkt II – oddalił powództwo w pozostałym zakresie,

- w pkt III – zniósł wzajemnie między stronami koszty procesu.

W uzasadnieniu powyższego wyroku Sąd Rejonowy wskazał na zajmowane w toku sprawy stanowiska stron oraz poczynione w sprawie ustalenia faktyczne, zgodnie z którymi w dniu 21 września 2018 roku pozwany zawarł z powodem (...) S.A. w B. umowę pożyczki nr (...). Pożyczkodawca udzielił pożyczki w kwocie 6.000 zł. Dodatkowo ustalił koszty: 129 zł opłata przygotowawcza, 4.771 zł prowizja, 1.100 zł wynagrodzenia z tytułu przyznania „(...)”. Oprocentowanie pożyczki było stałe i wynosiło 9,90% w skali roku. Pożyczka została udzielona na okres 48 miesięcy. Łącznie do spłaty była kwota 14.592 zł.

Umowa była zabezpieczona wekslem in blanco, który miał zostać przez powoda wypełniony zgodnie z deklaracją, w przypadkach w niej wskazanych.

Pismem z dnia 2.07.2020 roku powód wezwał pozwanego do zapłaty, a następnie w dniu 2.08.2020 roku powód wypowiedział pozwanemu umowę, wzywając go do zapłaty wskazanej kwoty w zakreślonym terminie.

Weksel z dnia 21.09.2018 roku został wypełniony przez powoda na kwotę 8.328,73 zł. Termin zapłaty określono w nim na dzień 1.09.2020 roku.

Pozwany zapłacił na rzecz powoda łącznie kwotę 6.006,72 zł.

W tak ustalonym stanie faktycznym Sąd Rejonowy po omówieniu znajdujących zastosowanie w sprawie przepisów prawa zważył, że zapisy dotyczące prowizji miały charakter klauzul niedozwolonych – prowizja była rażąco zawyżona i tym samym naruszała interesy pozwanego jako konsumenta i nie wiązała go. Jednocześnie Sąd Rejonowy wskazał, że żadne z pozostałych zarzutów pozwanego nie mogły zasługiwać na uwzględnienie. Umowa była ważna w pozostałej części, udowodniono umocowanie osoby, która ją podpisała. Były przesłanki do jej wypowiedzenia i było ono skuteczne, zaś wysokość dochodzonego roszczenia została prawidłowo wskazana.

W konsekwencji, skoro powód dochodził kwoty 8.278,73 zł, zaś za nieuzasadnioną Sąd uznał wysokość prowizji w wysokości 4.771 zł, to powództwo mogło zasługiwać na uwzględnienie jedynie w części – tj. w zakresie kwoty 3.507,73 zł, którą Sąd zasądził wraz z odsetkami. W ocenie Sądu Rejonowego, dalej idące powództwo należało oddalić. Ponadto, za zasadne Sąd Rejonowy uznał wzajemne zniesienie kosztów postępowania pomiędzy stronami – obie strony były reprezentowane przez profesjonalnych pełnomocników, doszło również do uwzględnienia powództwa jedynie w części (uzasadnienie – k. 120 – 123 akt).

Apelację od powyższego wyroku wniosła strona powodowa zaskarżając go w części oddalającej powództwo oraz w zakresie kosztów postępowania. Zaskarżonemu wyrokowi skarżący zarzucił:

1) naruszenie art. 10 ustawy z 28 kwietnia 1936 r. Prawo wekslowe w zw. z art. 48 ustawy z 28 kwietnia 1936 r. Prawo wekslowe i art. 6 k.c. poprzez przyjęcie, iż ciężar dowodu w niniejszej sprawie spoczywał na stronie powodowej w sytuacji, gdy powództwo zostało oparte na podstawie weksla in blanco;

2) naruszenie art. 36a ustawy z dnia 12 maja 2011 r. o kredycie konsumenckim poprzez jego błędną wykładnię, co doprowadziło do odmowy zasądzenia przez Sąd I instancji całości kwot z tytułu pozaodsetkowych kosztów kredytu konsumenckiego;

3) naruszenie art. 36a ustawy z dnia 12 maja 2011 r. o kredycie konsumenckim poprzez przyjęcie, że wysokość prowizji zawartej w umowie pożyczki nr (...) wiążącej strony jest niedopuszczalna;

4) naruszenie art. 385 ¹ § 1 i n. k.c. w zw. z art. 5 k.c. poprzez błędne ich zastosowanie do stosowanych przez stronę powodową opłat w postaci prowizji i uznanie opłaty za sprzecznej z zasadami współżycia społecznego, a także stanowiącej niedozwolone klauzule umowne;

5) naruszenie art. 3 k.p.c., art. 227 k.p.c., art. 232 k.p.c. i art. 233 § 1 k.p.c. w zw. z art. 6 k.c. oraz art. 101 ustawy z dnia 28.04.1936 r. Prawo wekslowe poprzez nieuwzględnienie powództwa w całości.

W związku z powyższymi zarzutami skarżący wniósł o zmianę wyroku w zaskarżonym zakresie i uwzględnienie powództwa w całości oraz zasądzenie od pozwanego na rzecz powódki kosztów postępowania wraz z kosztami zastępstwa procesowego według norm przepisanych za I instancję od całości żądania zgłoszonego w pozwie oraz zasądzenie od pozwanego na rzecz powoda kosztów postępowania apelacyjnego wraz z kosztami zastępstwa procesowego według norm przepisanych; ewentualnie uchylenie wyroku w zaskarżonej części i przekazanie sprawy do ponownego rozpatrzenia Sądowi I instancji z pozostawieniem temu Sądowi rozstrzygnięcia o kosztach instancji odwoławczej (apelacja powoda – k. 136 – 138v. akt).

Apelację od powyższego wyroku złożył także pozwany zaskarżając go w części, tj. co do punktu 1 i punktu 2. Zaskarżonemu wyrokowi skarżący zarzucił naruszenie:

- art. 10 w zw. z art. 101, art. 102 i art. 104 Prawa wekslowego, art. 720 i art. 359 k.c. w zw. z art. 3, art. 54 ust. 2 i art. 47 ustawy o kredycie konsumenckim, art. 58 § 1, 2 i 3 i art. 353 ¹ w zw. z art. 385 ¹ i art. 385 ² k.c., art. 353 i art. 354 w zw. z art. 720 k.c. oraz art. 316 § 1 k.p.c.;

- art. 3, art. 5 pkt 7 i 12, art. 25 ust. 1 pkt 1, art. 54 ust. 1 i 2, art. 30 ust. 1 pkt 6 i 7, art. 47 w zw. z art. 45 ust. 1 ustawy o kredycie konsumenckim w zw. z art. 353 ¹ i art. 353 ² k.c. w zw. z art. 720, art. 395 i art. 481 § 1 i 2 k.c., art. 385 ¹ – art. 385 ², art. 210 § 2 i art. 316 § 1 k.p.c. poprzez ich niezastosowanie z urzędu;

- na skutek obrazy wyżej wymienionych przepisów prawa błąd w ustaleniach faktycznych;

- art. 100 k.p.c. poprzez stosunkowe rozłożenie kosztów procesu, podczas gdy kosztami należy obciążyć w całości powoda.

W związku z powyższymi zarzutami pozwany wniósł o zmianę wyroku w zaskarżonym zakresie w ten sposób, że oddala się powództwo w całości oraz zasądza się od powoda na rzecz pozwanego koszty procesu wedle norm przepisanych wraz z odsetkami ustawowymi za opóźnienie w zapłacie od uprawomocnienia się orzeczenia do dnia zapłaty oraz zasądzenie od powoda na rzecz pozwanego kosztów procesu za instancję odwoławczą wedle norm przepisanych wraz z odsetkami ustawowymi za opóźnienie w zapłacie od uprawomocnienia się orzeczenia do dnia zapłaty (apelacja pozwanego – k. 143 – 146 akt).

W odpowiedzi na apelację powoda, pozwany wniósł o oddalenie apelacji powoda oraz zasądzenie od powoda na rzecz pozwanego kosztów postępowania w postępowaniu apelacyjnym według norm przepisanych z odsetkami ustawowymi za opóźnienie od dnia uprawomocnienia się orzeczenia do dnia zapłaty.

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

Apelacja powoda jest bezzasadna.

Apelacja pozwanego jest zasadna jedynie w części.

Na wstępie należy wskazać, że Sąd Okręgowy podzielił ustalenia faktyczne Sądu I instancji, stojące u podstaw wydanego przez ten Sąd orzeczenia przyjmując je za własne i czyniąc podstawą własnego rozstrzygnięcia, podobnie jak rozważania prawne tego Sądu. Zbędnym było zatem ich powtarzanie.

Odnosząc się do zarzutów apelacji strony powodowej uznać należało je za niezasadne. Sąd Okręgowy podziela stanowisko Sądu Rejonowego, zgodnie z którym postanowienia dotyczące prowizji w sposób rażący naruszają interesy pozwanego, są sprzeczne z dobrymi obyczajami, a ponadto prowadzą w istocie do obejścia bezwzględnie obowiązujących przepisów prawa, zwłaszcza dotyczących odsetek maksymalnych. Podkreślenia przy tym wymaga, że mając na uwadze ogólne reguły ochrony konsumentów, w przedmiotowej sprawie Sąd Rejonowy zobligowany był z urzędu zbadać, stojącą u podstaw stosunku podstawowego łączącego strony, umowę pożyczki pod kątem ewentualnej abuzywności jej postanowień – co stanowi realizację zasady kontroli z urzędu zgodności dochodzonego roszczenia z przepisami prawa materialnego.

W kontekście argumentacji zawartej w uzasadnieniu apelacji powoda, należy przede wszystkim zaznaczyć, że niezależnie od uregulowań ustawy o kredycie konsumenckim dotyczących maksymalnej wysokości kosztów pozaodsetkowych, koszty te nie mogą stanowić dodatkowego źródła zysku przedsiębiorcy, powinny zatem być kształtowane w sposób zgodny z rzeczywistym kosztem dokonywanych czynności w związku, z którymi pozostają.

Odmienne stanowisko, w ocenie Sądu Okręgowego, jest dopuszczalne w sytuacji, gdy odsetki za korzystanie z kapitału są szczególnie niskie lub w ogóle nie występują. Wówczas prowizja przyjmuje cechy wynagrodzenia za korzystanie z kapitału, które to wynagrodzenie – szczególnie w przypadku niektórych umów, zwłaszcza skierowanych do osób nie posiadających zdolności kredytowej, obarczonych wysokim ryzykiem niespłacenia zobowiązania, czy też oferowanych w sposób szczególnie przystępny dla klienta (np. przez internet) – powinno być oceniane z punktu widzenia konkretnej umowy, w okolicznościach danej sprawy oraz z uwzględnieniem realiów gospodarczych.

Sąd Okręgowy wielokrotnie wskazywał w swych orzeczeniach na kwestię wygórowanych prowizji, nieadekwatnych do kwoty rzeczywiście pożyczonego kapitału. Stanowisko Sądu Okręgowego w tym zakresie uznać należy za ugruntowane.

Należy wskazać przy tym, że mimo iż powołana ustawa o kredycie konsumenckim na podstawie regulacji zawartej w art. 36a pozwala na ustalenie maksymalnej dla konkretnej umowy kredytu, wysokości kosztów pozaodsetkowych, to sama tylko okoliczność, iż koszty te mieszczą się w wyznaczonym w ten sposób limicie, nie przesądza o ich zasadności. Wskazany przepis określa maksymalną wysokość przedmiotowych kosztów, co nie oznacza, że mogą one być kształtowane w sposób dowolny. W granicach tak określonego limitu podlegają one zatem badaniu przez Sąd. Jak już bowiem wskazano, zgodnie z ugruntowanym orzecznictwem, koszty te, co do zasady, nie mogą stanowić dodatkowego zysku przedsiębiorcy. Ponadto postanowienia umowne, regulujące ich wysokość, podlegają badaniu z punktu widzenia zgodności z prawem materialnym.

W rozpoznawanej sprawie powyższe rozważania znajdą zastosowanie w odniesieniu do spornej opłaty prowizyjnej. Z okoliczności sprawy wynika, że opłata ta – w przewidzianej umową wysokości - nie jest związana z poniesionymi przez powoda kosztami zawarcia i obsługi pożyczki. Tym samym pozostaje ona oderwana od faktycznych kosztów poniesionych przez skarżącego, stanowiąc dodatkowe wynagrodzenie za korzystanie przez pozwanego z pożyczonego kapitału. W istocie zatem opłata ta nie stanowi „kosztu okołoodsetkowego”, ten bowiem powinien być związany – zgodnie z zasadą ekwiwalentności świadczeń – z określonymi kosztami poniesionymi przez pożyczkodawcę w związku z udzieleniem pożyczki bądź usługami świadczonymi na rzecz pożyczkobiorcy, np. w ramach umowy ubezpieczenia, stanowiącego zabezpieczenie zobowiązania. Sporna opłata pozostaje zatem tożsama w swojej funkcji z odsetkami stanowiącymi wynagrodzenie pożyczkodawcy za korzystanie przez pożyczkobiorcę z jego środków finansowych. Jest to więc ukryta forma odsetek od pożyczonego kapitału. Konstrukcja taka w oczywisty sposób prowadzi do obejścia przepisów regulujących instytucję odsetek maksymalnych. Podkreślić w tym miejscu należy, że instytucja ta została wprowadzona do kodeksu cywilnego przez ustawodawcę w art. 359 § 2 ¹ k.c. celem przeciwdziałania zjawisku lichwy i ochrony interesów konsumentów. Stopa tych odsetek odzwierciedla aktualny układ stosunków gospodarczych oraz wartość pieniądza w obrocie międzybankowym i poziom inflacji i nie pozwala pożyczkodawcom na wykorzystywanie przymusowego położenia słabszej strony umowy.

W konsekwencji, uwzględniając ponadto wysokość opłaty prowizyjnej w stosunku do kwoty pożyczki, trzeba ją uznać za nadmierną, a jej zastrzeżenie wobec konsumenta - jako nie dotyczące świadczeń głównych stron - stanowiło niedozwoloną klauzulę umowną, ponieważ ukształtowało sytuację pozwanego w sposób zbliżony do lichwy, a więc sprzecznie z dobrymi obyczajami. Tym samym zapis łączącej strony umowy dotyczący przedmiotowej prowizji, zgodnie z art. 385 ¹ § 1 k.c., nie wiązał pozwanego, co do jej wysokości i nie jest on zobowiązany do zapłaty tego rodzaju należności we wskazanej w umowie wysokości. Nawet jeśli jednak przyjąć, że przepisy dotyczące klauzul niedozwolonych nie znajdą zastosowania do spornej prowizji, postanowienia umowy w tym zakresie, jako sprzeczne z zasadami współżycia społecznego (art. 5 k.c.) oraz przepisami regulującymi kwestie odsetek maksymalnych (art. 359 § 2 ¹ - § 2 ³ k.c.), zmierzają do obejścia prawa i jako takie są nieważne (art. 58 § 1 i 2 k.c.).

Odnośnie zarzutów apelacji pozwanego, uznać należało je za zasadne jedynie w części. Sąd Okręgowy podzielił argumentację pozwanego, zgodnie z którą od prowizji i innych kosztów pożyczki kredytodawca przy kredycie konsumenckim nie może naliczać odsetek, nawet jeśli je kredytuje. Naliczanie przez kredytodawcę odsetek także od kosztów pozaodsetkowych finansowanych z kredytu, prowadzi do sytuacji, gdy pożyczkodawca nalicza odsetki nie od faktycznie udostępnionej pożyczkobiorcy kwoty kapitału (zgodnie z istotą odsetek kapitałowych), lecz także od kosztów dodatkowych – pozaodsetkowych. Jest to praktyka w swej istocie zbliżona do naliczania odsetek od odsetek, a zatem uznać należało ją za niedozwoloną (art. 482 k.c.). W konsekwencji, Sąd Okręgowy uznał za zasadne stanowisko pozwanego, że nie należą się odsetki od kredytowanych kosztów, które wynoszą połowę ogólnej sumy odsetek określonej umową na 2.592 zł (14.592 zł – 12.000 zł), a więc 1296 zł.

W pozostałym zakresie apelacja strony pozwanej jest niezasadna. W ocenie Sądu Okręgowego, niezasadne są twierdzenia pozwanego, zgodnie z którymi umowa kredytu objęta postępowaniem jest umową kredytu darmowego. Podkreślenia wymaga, że sankcja kredytu darmowego sprowadza się do pozbawienia kredytodawcy przychodów z tytułu określonego kredytu konsumenckiego, czyli utraty zarobku planowanego w ramach danej transakcji. Dlatego też stosowanie tej instytucji powinno być poprzedzone szczególną analizą okoliczności konkretnej sprawy. Natomiast, w świetle całokształtu postanowień umowy nie sposób uznać, aby pożyczkodawca naruszył obowiązki informacyjne, jak próbuje twierdzić strona pozwana. Z umowy wyraźnie wynika, jaka kwota (nieobejmująca kredytowanych kosztów pożyczki) udostępniona zostaje pożyczkobiorcy na podstawie umowy oraz jaka kwota zostanie przeznaczona na zapłatę kosztów pożyczki. W umowie wyszczególniono również, jakie konkretnie koszty zobowiązany jest ponieść pożyczkobiorca składające się na całkowitą kwotę do zapłaty. Ponadto, wyraźnie wskazano, w jaki sposób oprocentowana jest pożyczka. Powyższej oceny nie zmieniają zarzuty skarżącego dotyczące nieprawidłowego wyliczenia odsetek w umowie.

W ocenie Sądu Okręgowego, w przedmiotowej sprawie nie było również podstaw do uznania, że umowa pożyczki nie została skutecznie wypowiedziana. Bezsprzecznie pozwany zaprzestał spłacania rat w wysokości i terminach wskazanych w Harmonogramie Spłat stanowiącym załącznik do zawartej umowy pożyczki. Stanowisko skarżącego, zgodnie z którym wobec uznania postanowień dotyczących prowizji za niedozwolone, pozwany w dacie uzupełnienia weksla nie posiadał zaległości w spłacie zadłużenia, a co za tym idzie, nie było także podstaw do wypowiedzenia umowy pożyczki, nie zasługuje na uwzględnienie. Wysokość rat została określona w Harmonogramie Spłat stanowiącym załącznik do zawartej umowy pożyczki, harmonogram ten cały czas obowiązywały zarówno powoda, jak i pozwanego. Oznacza to, że pozwany był zobowiązany do uiszczania comiesięcznych rat w kwocie przewidzianej umową. Pozwany nie był uprawniony do samodzielnej oceny abuzywności postanowień umownych i w konsekwencji modyfikacji harmonogramu spłaty pożyczki, a co za tym idzie – wysokości comiesięcznej raty, jaką zobowiązany był spłacać. Oceny tej nie zmienia to, że abuzywność spornych postanowień umowy istniała już w chwili jej zawarcia – kwestia ta pozostaje bez wpływu na postanowienia dotyczące wysokości należnej, comiesięcznej raty. W przypadku uznania przez pozwanego, że postanowienia umowy są niedozwolone, dopiero po spłacie kwoty należnego kapitału wraz z odsetkami i uzasadnionymi kosztami, można by rozważać odmowę przez pozwanego spłaty dalszej należności, jako przekraczającej sumę należnego na gruncie prawidłowych postanowień umowy świadczenia. Nie jest natomiast uprawnione arbitralne zmienianie innych postanowień umowy przez pozwanego, w tym zwłaszcza w zakresie comiesięcznej raty – do takiego zaś wniosku prowadzi stanowisko skarżącego.

Z powyższego względu niezasadne okazały się zarzuty dotyczące naruszenia przepisów prawa procesowego -art. 210§2 k.p.c. i art. 316§1 k.p.c. Trudno bowiem uznać, aby naruszenie powyższych przepisów mogło wpłynąć na treść rozstrzygnięcia. Strona powodowa odniosła się do stanowiska pozwanego składając obszerną odpowiedź na sprzeciw zaprzeczając argumentom strony pozwanej. Strona pozwana również zajęła stanowisko w sprawie, które Sąd I instancji częściowo podzielił oddalając powództwo co do kwoty 4771 zł. Po zamknięciu rozprawy nie ujawniły się okoliczności, które byłyby istotne na tyle, aby zaistniała konieczność otwarcia rozprawy na nowo i aby mogły wpłynąć na treść rozstrzygnięcia.

Mając na uwadze powyższe, roszczenie powoda za zasadne uznać należało jedynie co do kwoty 2.211,73 zł, tj. niższej o wartość niezasadnie naliczonych odsetek kapitałowych. W konsekwencji, Sąd Okręgowy zmienił zaskarżony wyrok w pkt 1 sentencji (art. 386 § 1 k.p.c.) o tyle tylko, że w miejsce kwoty zasądzonej przez Sąd Rejonowy zasądził 2.211,73 zł, oddalając powództwo co do kwoty 1296 zł. Zmiana ta nie rzutowała w sposób istotny na rozstrzygnięcie o kosztach procesu, dlatego Sąd Okręgowy nie dokonał weryfikacji rozstrzygnięcia o kosztach procesu.

W pozostałym zakresie Sąd Okręgowy oddalił apelację (art. 385 k.p.c.) jako niezasadną.

O kosztach postępowania odwoławczego Sąd Okręgowy orzekł zgodnie z zasadą stosunkowego ich rozdzielania, na podstawie art. 100 k.p.c. Powód w całości przegrał co do swojej apelacji, a jeżeli chodzi o apelację pozwanego, to wygrał w 63%. Pozwany natomiast wygrał swoją apelację w 37% ponosząc koszt pełnomocnika w wysokości 450zł i koszt opłaty od wniosku o uzasadnienie w wysokości 100zł. Pozwanemu przysługuje zatem, przy stosunkowym rozliczeniu kosztów, zwrot kwoty 112 zł.