Pełny tekst orzeczenia

POSTANOWIENIE

Dnia 18 maja 2022 r.

Sąd Okręgowy w Toruniu Wydział VIII Cywilny Odwoławczy

w składzie następującym:

Przewodniczący: Sędzia Rafał Krawczyk

po rozpoznaniu w dniu 18 maja 2022 r. w Toruniu

na posiedzeniu niejawnym

sprawy z wniosku A. O.

z udziałem M. M., I. M., A. M.

o stwierdzenie nabycia spadku po L. R.

na skutek zażalenia wnioskodawcy

na postanowienie Sądu Rejonowego w Toruniu

z dnia 22 listopada 2021 r.

sygn. akt I Ns 268/21

w przedmiocie zawieszenia postępowania

postanawia: uchylić zaskarżone postanowienie.

Zasadnicze motywy rozstrzygnięcia

Zawieszenie postępowania na zasadzie art. 177 § 1 pkt 6 k.p.c. może nastąpić tylko w razie niewykonania przez powoda zarządzenia o charakterze formalnym, na skutek którego sprawie nie można nadać biegu. Nie dotyczy to natomiast niewykonania postanowienia dowodowego, które może skutkować jedynie następstwami z art. 233 § 2 k.p.c. (postanowienie SN z dnia 29 marca 1982 r., IV CZ 44/82, LEX nr 8407). Tytułem przykładu wskazać należy, że w dotychczasowym orzecznictwie przyjmuje się, że w odniesieniu do wniosku o stwierdzenie nabycia spadku kodeks postępowania cywilnego nie przewiduje w szczególności wymogu wskazania wszystkich potencjalnych spadkobierców jak również porządku dziedziczenia. Nie wykonanie przez wnioskodawcę obowiązku wskazania w/w okoliczności nie może być zatem w skutkach tożsame z niewykonaniem zarządzenia, na skutek którego sprawie nie można nadać dalszego biegu. W tym względzie istnieje już ugruntowane orzecznictwo, zgodnie z którym powyższy brak nie stanowi podstawy zawieszenia postępowania, a jedynie może mieć znaczenie dla prowadzonego przez Sąd postępowania dowodowego. Brak dowodu nie jest bowiem przyczyną uniemożliwiającą nadanie sprawie biegu w rozumieniu art. 177 § 1 pkt 6 k.p.c. (por. post. SN z dnia 16 listopada 2016 r., I CSK 807/15, Lex nr 2174065).

Mając na uwadze powyższe, skoro wnioskodawca we wniosku o stwierdzenie nabycia spadku nie musi wskazać nawet danych wszystkich potencjalnych spadkobierców – uczestników postępowania, w tym ich adresów zamieszkania, to tym bardziej nie jest zasadnym żądanie od wnioskodawcy pod rygorem zawieszenia postępowania doręczenia korespondencji w sprawie za pośrednictwem komornika w trybie art. 139 ¹ k.p.c. (albo – stosownie do tego przepisu, alternatywnie wskazania aktualnego adresu uczestnika lub dowodu, że uczestnik przebywa pod adresem wskazanym w pozwie).

Zarówno w odniesieniu do wskazania adresu zamieszkania uczestnika postępowania spadkowego, jak i – w aktualnym stanie prawnym – zobowiązania wnioskodawcy do doręczenia pism dla uczestników w sprawie w trybie art. 139 ¹ k.p.c., przesłanką dla stwierdzenia braku podstaw do stosowania tego rodzaju zobowiązań jest zasada działania sądu z urzędu. W postępowaniu o stwierdzenie nabycia spadku charakterystyczna dla procesu cywilnego zasada kontradyktoryjności ustępuje bowiem miejsca zasadzie działania sądu z urzędu. Zgodnie bowiem z art. 670 § 1 i 2 k.p.c., sąd spadku bada z urzędu, m.in. kto jest spadkobiercą jak również zmierza do ustalenia miejsca zamieszkania potencjalnych spadkobierców. W aktualnym stanie prawnym działania te sąd zobligowany jest podejmować również w celu skutecznego doręczenia odpisu wniosku o stwierdzenie nabycia spadku uczestnikom. Nałożenie na sąd w/w obowiązków oznacza, że sąd niezależnie od wniosków powinien podejmować czynności dopuszczalne według stanu sprawy, jakie uzna za potrzebne do uzupełnienia materiału i dowodów przedstawionych przez uczestników postępowania, jak również w celu skutecznego doręczenia odpisu wniosku o stwierdzenie nabycia spadku, jako pierwszego pisma w sprawie, pozostałym uczestnikom. W tym celu sąd może żądać od wnioskodawcy lub uczestników postępowania informacji, które pozwolą ustalić krąg spadkobierców czy ich adresy zamieszkania. W sytuacji natomiast, w której pozyskane informacje okażą się niewystarczające, sąd powinien, zależnie od sytuacji, podjąć działania z urzędu. Sąd spadku może zależnie od sytuacji wezwać spadkobierców przez ogłoszenie (art. 672 k.p.c.), bądź – gdy uczestnik jest zidentyfikowany a nie można ustalić miejsca jego pobytu – ustanowić kuratora (art. 510 § 2 zd. 2 k.p.c.).

Mając na uwadze powyższe Sąd nie jest uprawniony do zawieszania postępowania z powodu niewskazania przez wnioskodawcę aktualnego adresu zamieszkania uczestników, tym bardziej zatem brak jest podstaw do stosowania tego rodzaju rygoru w odniesieniu do obowiązku, o którym mowa w art. 139 ¹ k.p.c.

Mając na uwadze powyższe zobowiązywanie wnioskodawcy do doręczenia korespondencji dla uczestników za pośrednictwem komornika w trybie art. 139 ¹ k.p.c. pod rygorem zawieszenia postępowania, prowadziłoby do obejścia przez sąd omówionej zasady działania sądu z urzędu. Przepis ten stosowany odpowiednio w postępowaniu spadkowym
(art. 13 § 2 k.p.c.) może stanowić podstawę zobowiązania wnioskodawcy do doręczenia wniosku za pośrednictwem komornika, co może przyczynić się do przyśpieszenia postępowania (dzięki weryfikacji prawidłowości adresu czy też ewentualnego, skutecznego doręczenia pisma przez komornika), jednak niewykonanie tego zobowiązania,
tj. nie przedstawienie sądowi dowodu doręczenia, alternatywnie wskazania aktualnego adresu uczestnika lub dowodu, że uczestnik przebywa pod adresem wskazanym w pozwie, nie może skutkować negatywnymi konsekwencjami wobec wnioskodawcy w postaci zawieszenia postępowania. W takiej sytuacji Sąd zobowiązany jest do podjęcia stosownych działań z urzędu, w szczególności skorzystania z powołanych już instytucji ogłoszenia lub w ostateczności ustanowienia kuratora dla nieznanego z miejsca pobytu.

Mając na uwadze powyższe, Sąd Rejonowy nie był uprawniony do zobowiązywania wnioskodawczyni do wskazania adresów uczestników pod rygorem zawieszenia postępowania, w konsekwencji zaskarżone postanowienie o zawieszeniu uznać należało za niezasadne.

Sąd Okręgowy nie podzielił natomiast zarzutów zażalenia. Sąd Rejonowy – abstrahując od powyższych rozważań – prawidłowo uznał bowiem, że w sprawie nie doszło do skutecznego doręczenia odpisu wniosku uczestnikowi M. M.. Sam fakt uzyskania przez komornika informacji o innym, ewentualnym adresie miejsca zamieszkania uczestnika, nie oznacza, że doszło do skutecznego doręczenia mu korespondencji. Z akt sprawy nie wynika, aby komornik w ogóle podejmował próbę doręczenia odpisu wniosku na nowy, ustalony przez niego adres w/w uczestnika. Wnioskodawczyni mogła natomiast zlecić komornikowi doręczenie korespondencji na ustalony przez niego adres i wówczas, gdyby komornik ustalił, że faktycznie tam zamieszkuje, mógłby pozostawić tzw. awizo komornicze. Ewentualnie, stosownie do art. 3b ustawy o komornikach, w przypadku niepotwierdzenia przedmiotowego adresu przez komornika, wnioskodawczyni mogła zlecić ustalenie aktualnego adresu zamieszkania uczestnika. Zwracając korespondencje sądowi, strona podjęła natomiast ryzyko negatywnej weryfikacji adresu – jedynie bowiem faktyczne jej doręczenie przez sąd
(z wyłączeniem fikcji doręczenia), mogłoby skutkować uznaniem doręczenia za skuteczne. Wbrew zatem stanowisku zażalenia, wnioskodawczyni nie wykonała prawidłowo zarządzenia Sądu. Uwagi te mają jednak w istocie charakter marginalny, bowiem jak wynika z poczynionych wcześniej rozważań, Sąd Rejonowy w ogóle nie był uprawniony do zawieszenia postępowania, z powodu niewykonania zarządzenia na podstawie art. 139 ¹ k.p.c.

Mając na uwadze powyższe, zaskarżone postanowienie jako niezasadne, podlegało uchyleniu, na podstawie art. 386 § 1 k.p.c. w zw. z art. 397 § 3 k.p.c. w zw. z art. 13 § 2 k.p.c.

Sąd Okręgowy nie orzekł o kosztach postępowania zażaleniowego pozostawiając rozstrzygnięcie w tym zakresie Sądowi orzekającemu w sprawie, stosownie do art. 108 § 2 k.p.c. w zw. z art. 13 § 2 k.p.c.