Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 27 maja 2022 r.

Sąd Apelacyjny w P., Wydział I Cywilny i Własności Intelektualnej

w składzie:

Przewodniczący: sędzia Małgorzata Mazurkiewicz- Talaga

Protokolant: sekr. sąd Patrycja Amiławska

po rozpoznaniu w dniu 11 maja 2022 r. w P.

na rozprawie

sprawy z powództwa E. Z.

przeciwko (...) Zakład (...) na (...) Spółka Akcyjna z siedzibą w W.

o ukształtowanie prawa i zapłatę

na skutek apelacji powódki

od wyroku Sądu Okręgowego w P.

z dnia 8 kwietnia 2021 r., sygn. akt (...)

I.  prostuje oczywistą omyłkę pisarską w pkt 2 zaskarżonego wyroku w ten sposób, że zmienia słowny zapis zasądzonej kwoty z obecnego „(sto osiemdziesiąt siedem dziewięć osiemdziesiąt dwa 3/100)” na następujący „(sto osiemdziesiąt siedem tysięcy dziewięćset osiemdziesiąt dwa złote 3/100)”;

II.  zmienia zaskarżony wyrok:

1.  w pkt 1 w ten sposób, że podwyższa zwaloryzowane świadczenie pośmiertne należne powódce na podstawie umowy dobrowolnego ubezpieczenia renty odroczonej, zawartej w 1975 r. przez matkę powódki G. J. z poprzednikiem prawnym pozwanej Państwowym Zakładem (...), zamienionego następnie w 1990 r. na ubezpieczenie renty natychmiast płatnej (numer polisy (...)) do kwoty 210.129,89 zł (dwieście dziesięć tysięcy sto dwadzieścia dziewięć złotych osiemdziesiąt dziewięć groszy);

2.  w pkt 2 w ten sposób, że zasądzoną od pozwanego na rzecz powódki kwotę 187.982,03 zł podwyższa do kwoty 197.988,22 zł (sto dziewięćdziesiąt siedem tysięcy dziewięćset osiemdziesiąt osiem złotych dwadzieścia dwa grosze);

3.  w pkt 4 i 5 w ten sposób, że zasądza od pozwanego na rzecz powódki 11.711,80 zł tytułem zwrotu kosztów procesu;

III.  oddala apelację w pozostałym zakresie;

IV.  zasądza od powódki na rzecz pozwanego kwotę 4.050 zł (cztery tysiące pięćdziesiąt złotych) tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego w postępowaniu apelacyjnym.

Małgorzata Mazurkiewicz- Talaga

Umieściła w Portalu Informacyjnym:

Sekretarz sądowy

Karolina Budna

Niniejsze pismo nie wymaga podpisu własnoręcznego na podstawie § 21 ust. 4 zarządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 19 czerwca 2019 r. w sprawie organizacji i zakresu działania sekretariatów sądowych oraz innych działów administracji sądowej jako właściwie zatwierdzone w sądowym systemie teleinformatycznym.

UZASADNIENIE

Powódka E. Z. w dniu 14 lutego 2020 r. skierowała przeciwko pozwanemu (...) Zakładowi (...) na (...) Spółce Akcyjnej z siedzibą w W. pozew o dokonanie sądowej waloryzacji wartości świadczenia pośmiertnego należnego jej na podstawie umowy dobrowolnego ubezpieczenia renty odroczonej zawartej w 1975 r. przez matkę powódki G. J. z poprzednikiem prawnym strony pozwanej zamienionego w 1990 r. na ubezpieczenie renty natychmiastowo płatnej. Zgodnie z żądaniem powódki waloryzacja powyżej wskazanego świadczenia powinna polegać na podwyższeniu świadczenia pośmiertnego do kwoty 371.902,63 zł. Jednocześnie powódka wniosła o zasądzenie do pozwanego kwoty zwaloryzowanego zgodnie z jej roszczeniem świadczenia pośmiertnego pomniejszonego o kwotę dotychczas wypłaconych środków tj. o zasądzenie kwoty 359.760,63 zł wraz z odsetkami za opóźnienie w razie opóźnienia w płatności począwszy od dnia uprawomocnienia się wyroku do dnia zapłaty. Ponadto powódka wniosła o zasądzenie na jej rzecz od pozwanego zwrotu kosztów procesu, w tym kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych.

Pozwany (...) Zakład (...) na (...) Spółka Akcyjna z siedzibą w W. wniósł o oddalenie powództwa i zasądzenie na jego rzecz od powódki zwrotu kosztów procesu, w tym kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych.

Wyrokiem z dnia 8 kwietnia 2021 r. Sąd Okręgowy w Poznaniu (sygn. akt (...)):

1.  dokonał waloryzacji świadczenia pośmiertnego należnego powódce na podstawie umowy dobrowolnego ubezpieczenia renty odroczonej, zawartej w 1975 r. przez matkę powódki G. J. z poprzednikiem prawnym pozwanego- Państwowym Zakładem (...), zamienionego następnie w 1990 r. na ubezpieczenie renty natychmiast płatnej (numer polisy (...)) – poprzez podwyższenie wysokości świadczenia pośmiertnego do kwoty 200.123,70 zł;

2.  zasądził od pozwanego na rzecz powódki kwotę 187.982,03 zł wraz z odsetkami ustawowymi za opóźnienie liczonymi od dnia uprawomocnienia się pkt 1 niniejszego wyroku do dnia zapłaty;

3.  oddalił powództwo w pozostałym zakresie;

4.  zasądził od pozwanego na rzecz powódki kwotę 9.298 zł tytułem połowy opłat sądowej od pozwu oraz zniósł wzajemnie pozostałe koszty.

Wyżej wskazanego orzeczenie zostało wydane w oparciu o następujące ustalenia faktyczne.

Wnioskiem z 26 listopada 1975 r. matka powódki zwróciła się do poprzednika prawnego pozwanej (...) Zakładu (...) na (...) Spółka Akcyjna z siedzibą w W. – ówcześnie Państwowego Zakładu (...) - o zawarcie umowy ubezpieczenia renty odroczonej celem zabezpieczenia swojej sytuacji finansowej po przejściu na emeryturę. Matka powódki prowadząc działalność rolniczą miała świadomość, że świadczenia emerytalne w tym sektorze są na niskim poziomie. Nadto G. J. chciała by środki wpłacane w ramach tego ubezpieczenia, po jej śmierci przeznaczone zostały jako wsparcie finansowe jej dzieciom.

Matka powódki zawarła z poprzednikiem prawnym pozwanego umowę dobrowolnego ubezpieczenia renty odroczonej. 6 grudnia 1975 r. matce powódki wydano dokument polisy.

Zgodnie z polisą ubezpieczenie dokonane zostało wg taryfy XII z umówionym wiekiem ubezpieczonego 55 lat. Początek płatności renty ustalono od 3 stycznia 1990 r., tj. na dzień 55 urodzin matki powódki.

W ramach zawartej umowy ubezpieczenia, potwierdzonej dokumentem polisy nr (...) pozwany zobowiązał się w oparciu o wpłacone składki wpisane do załączonej książeczki rentowej wypłacać następujące świadczenia w złotych bez prawa do ich transferu za granicę:

1.  ubezpieczonemu – miesięczną, dożywotnią rentę, płatną od dnia w którym ubezpieczony osiągnie umówiony wiek. Renta zakupiona w danym roku kalendarzowym – w okresie odroczenia jej płatności – zwiększała się od następnego roku corocznie o 2%, obliczona w ten sposób renta, od następnego roku kalendarzowego po roku, w którym nastąpił początek jej płatności zwiększała się również corocznie o 2%,

2.  uposażonemu według taryfy XII – jeżeli zgon ubezpieczonego nastąpi w okresie wypłacania mu renty – jednorazowe świadczenie w wysokości wpłaconych składek; świadczenie to, od następnego roku kalendarzowego po wpłaceniu każdorazowej składki zwiększa się corocznie o 2%, obliczone w ten sposób świadczenie na dzień płatności renty, od następnego roku kalendarzowego zwiększało się również corocznie o 2%.

Pierwotnie jako osobę uposażoną w dokumentach ubezpieczenia matka powódki wskazała syna J. J..

Zgodnie z § 4 pkt 2 OWU rent odroczonych, ubezpieczający mógł zawrzeć ubezpieczenie rent oszczędnościowych na starość za zwrotem składek (tar. XII), na podstawie którego (...) wypłacało: ubezpieczonemu dożywotnią rentę począwszy od umówionego terminu, a uposażonemu (§ 16) w razie śmierci ubezpieczonego jednorazowe świadczenie w wysokości wpłaconych składek bez względu na to czy śmierć nastąpiła przed czy po terminie płatności renty.

Po zawarciu umowy ubezpieczenia matka powódki dokonała następujących wpłat: 26.11.1975 r. – 5.000 zł, 23.12.1975 r. – 95.000 zł, 23.12.1976 r. – 100.000 zł, 13.12.1977 r. – 100.000 zł oraz 30.12.1986 r. – 100.000 zł, tj. łącznie 400.000 zł.

Dnia 5 lutego 1990 r. dokonano zmiany ubezpieczenia renty odroczonej na rentę natychmiast płatną, wg taryfy XVIII A. W związku z tą zmianą pozwany zobowiązał się wypłacać matce powódki miesięczną rentę w wysokości 24.106 zł od 3 stycznia 1990 r., dodatkowo miesięczną rentę podwyższył o kwotę 39.324 zł, a co do podwyższenia świadczenia pośmiertnego w treści dokumentu zawarto zapis „patrz klauzule specjalne”. Zmieniono nr polisy na 1.421.036.

G. J. uznając, że poprzednik prawny pozwanej wypłaca jej zbyt niską rentę, w grudniu 1995 r. wystąpiła z powództwem o zasądzenie na jej rzecz od pozwanego zwaloryzowanej renty w kwocie 400 zł miesięcznie począwszy od 1 stycznia 1996 r.

Wyrokiem z 7 maja 1996 r. Sąd Rejonowy w L.zasądził na rzecz G. J. od poprzednika prawnego pozwanego tytułem zwaloryzowanej renty w miejsce dotychczas wypłaconej renty z polisy nr (...) rentę w kwocie 220 zł miesięcznie począwszy od 1 maja 1996 r. Dnia 26 maja 1999 r. jako uposażona w dokumentach ubezpieczenia wskazana została powódka.

Na rzecz matki powódki jako ubezpieczonej, na podstawie dodatkowych zawartych z pozwanym ugód, wypłacane były następujące kwoty miesięcznych rent: od maja 2005 r. do maja 2009 r. w wysokości 700 zł, od czerwca 2009 r. do maja 2012 r. w wysokości 1.000 zł, od czerwca 2012 r. do października 2015 r. w wysokości 1.129 zł, od listopada 2015 r. do października 2018 r. w wysokości 1.289 zł oraz od listopada 2018 r. do marca 2019 r. w wysokości 1.450 zł.

Matka powódki G. J. zmarła 12 lutego 2019 r.

Przeciętne miesięczne wynagrodzenie w sektorze przedsiębiorstw bez wypłat nagród z zysku w pierwszym kwartale 2019 r. wynosiło 5.014,94 zł brutto. Tytułem świadczenia pośmiertnego, pozwany 27 marca 2019 r., wypłacił na rzecz powódki kwotę 12.141,67 zł.

Pismem z 21 stycznia 2020 r. powódka wezwała pozwanego do podwyższenia (zwaloryzowania) świadczenie pośmiertnego należnego powódce do kwoty 371.902,30 zł oraz zapłaty na rzecz powódki kwoty 359.760,63 zł stanowiące różnicę pomiędzy ww. całkowitą kwotą świadczenia pośmiertnego, a kwotą już wpłaconą w terminie 7 dni od dnia doręczenia przedmiotowego wezwania.

W piśmie z 4 lutego 2020 r. pozwany podtrzymał dotychczasowe stanowisko, odmawiając uznania roszczeń powódki.

Powódka E. Z. ma obecnie 59 lat, jest mężatką, wraz z mężem prowadzi gospodarstwo rolne zajmujące się produkcją rolną w zakresie uprawy zbóż, rzepaku, buraków cukrowych i hodowli trzody chlewnej. Powódka ma trójkę pełnoletnich już dzieci, spośród których dwoje utrzymuje się samodzielnie.

Mąż powódki G. Z., jest osobą u której występują obciążenia kardiologiczne. W 2014 r. przebył zawał mięśnia sercowego, w związku z czym w ramach leczenia zastosowana względem niego została angioplastyka. W 2014 r. u męża powódki rozpoznano także dławicę piersiową niestabilną oraz nadciśnienie tętnicze. Aktualnie mąż powódki cierpi na przewlekłą chorobę niedokrwienną serca, otyłość oraz samoistne nadciśnienie, hiperlimidemię. W zakresie narządu ruchu wobec męża powódki wskazany jest umiarkowany wysiłek fizyczny. W 2019 r. u powódki stwierdzono zmiany zwyrodnieniowe w obrębie trzonów kręgowych i w stawach międzykręgowych.

Najmłodszy syn powódki ma obecnie 24 lata. W 2013 r. zdiagnozowano u niego niedowidzenie w prawym oku oraz krótkowzroczność w oku prawym i lewym. Z uwagi na silną wadę wzroku obecnie, najmłodszy syn jest osobą bezrobotną i pozostaje na utrzymaniu rodziców. Aktualnie oczekuje na operację oczu.

Powódkę oraz jej męża obciąża spłata zaciągniętego kredytu, z którego aktualnie do spłaty pozostała jeszcze kwota 465.000 zł, przy miesięcznej racie spłaty na poziomie ok. 6.000 zł. Powódka w maju 2021 r. planuje przejść na emeryturę.

Pozwany P. z siedzibą w W. jest dobrze prosperującym przedsiębiorcą, którego głównym przedmiotem działalności jest działalność ubezpieczeniowa.

Mając na uwadze powyższe ustalenia faktyczne Sąd Okręgowy uznał, że żądanie pozwu zasługuje na częściowe uwzględnienie. Rozpoczynając rozważania prawne Sąd I instancji zacytował treść art. 805 § 1 i § 2 k.c., a następnie przeszedł do analizy postanowień umowy ubezpieczenia renty odroczonej, polisy o numerze (...) z dnia 6 grudnia 1975 r., na podstawie której pozwany (ubezpieczyciel) zobowiązał się do zapłaty uposażonemu, w chwili zgonu ubezpieczonego jednorazowego świadczenia w wysokości wpłaconych składek (zarówno wtedy jeżeli zgon ubezpieczonego nastąpiłby przed płatnością renty jak i w okresie wypłacania mu renty), które to świadczenie od następnego roku kalendarzowego po wpłaceniu każdorazowej składki zwiększało się corocznie o 2%. Zgodnie z § 16 ust. 1 ogólnych warunków ubezpieczenia rent odroczonych, pozwany miał wypłacić świadczenie pośmiertnie uposażonemu, którego ubezpieczający obowiązany jest imiennie wyznaczyć. Sąd Okręgowy ustalił, że ubezpieczona jako osobę uposażoną wyznaczyła początkowo J. J., a następnie swoją córkę – powódkę. Świadczenie wzajemne ze strony ubezpieczonego polegało na zapłacie składek, od których uzależniona była wysokość przyszłej renty oraz świadczenia wypłaconego uposażonemu. Zgodnie z polisą składki mogły być wypłacane w dowolnych terminach i w dowolnej wysokości, w sposób podany w książęce rentowej. Ubezpieczona zapłaciła cztery składki, łącznie 400.000 zł.

Biorąc pod uwagę powyższe ustalenia Sąd I instancji stwierdził, że strony zawarły umowę wzajemną, w której świadczenia obu stron są świadczeniami pieniężnymi sensu stricto tj. są pieniężnymi od samego początku powstania zobowiązania. Tym samym co do zasady ich wysokość może być zmieniana na podstawie art. 358 ¹ § 3 k.c., zgodnie z którym, w razie istotnej zmiany siły nabywczej pieniądza po powstaniu zobowiązania, sąd może po rozważeniu interesów stron, zgodnie z zasadami współżycia społecznego, zmienić wysokość lub sposób spełnienia świadczenia pieniężnego, chociażby były one ustalone w orzeczeniu lub umowie.

Powódka była uposażona w ramach zawartej przez swoją matkę umowy ubezpieczenia renty odroczonej wg taryfy XII, 5 lutego 1990 r. dokonano zmiany ubezpieczenia renty odroczonej na rentę natychmiast płatną, a ubezpieczona zmarła w okresie wypłacania jej renty. Zgodnie z umową, jeżeli zgon ubezpieczonego nastąpi w okresie wypłacania mu renty – uposażonemu wg taryfy XII przysługuje „jednorazowe świadczenie w wysokości wpłaconych składek; świadczenie to, od następnego roku kalendarzowego po wpłaceniu każdorazowej składki, zwiększa się corocznie o 2%; obliczone w ten sposób świadczenie na dzień płatności renty, od następnego roku kalendarzowego zwiększa się również corocznie o 2%”. Łącznie tytułem składek matka powódki wpłaciła pozwanemu jako ubezpieczycielowi kwotę 400.000 zł. Przy czym, wpłaty następowały stopniowo. Według dokumentu książeczki rentowej, wpłaty i stan renty przedstawiały się następująco: 26.11.1975 r. – 5.000 zł (46,15 zł); 23.12.1975 r. – 95.000 zł (923 zł); 23.12.1976 r. – 100.000 zł (1.791 zł), 13.12.1977 r. – 100.000 zł (2.607 zł); 30.12.1986 r. – 100.000 zł (3.585,80 zł); łącznie wpłaty 400.000 zł (1.02.1982 r. – 87.700 zł, 3.130,80 zł była to rewaloryzacja. Według postanowień polisy należne uposażonemu świadczenie (suma wpłaconych składek tj. 400.000 zł), od następnego roku kalendarzowego po wpłaceniu każdorazowej składki, zwiększa się corocznie o 2% do dnia płatności renty (w niniejszej sprawie rok 1990), a zatem Sąd Okręgowy zauważył, że:

-

w związku z wpłatą 100.000 zł w 1975 r., od 1976 r. świadczenie (400.000 zł) powiększa się o 2% wpłaconej kwoty tj. o 2.000 zł, co w okresie od 1976 do 1990 r. daje 30.000 zł (15 lat * 2.000 zł);

-

w związku z wpłatą 100.000 zł w 1976 r., od 1977 r. świadczenie (400.000 zł) powiększa się o 2% wpłaconej kwoty tj. o 2.000 zł, co w okresie od 1977 do 1990 r. daje 28.000 zł (14 lat * 2.000 zł);

-

w związku z wpłatą 100.000 zł w 1977 r., od 1978 r. świadczenie (400.000 zł) powiększa się o 2% wpłaconej kwoty tj. o 2.000 zł, co w okresie od 1978 do 1990 r. daje 26.000 zł (13 lat * 2.000 zł);

-

w związku z wpłatą 100.000 zł w 1986 r., od 1987 r. świadczenie (400.000 zł) powiększa się o 2% wpłaconej kwoty tj. o 2.000 zł, co w okresie od 1987 do 1990 r. daje 8.000 zł (4 lat * 2.000 zł).

W związku z powyższym Sąd I instancji przyjął, że obliczone w ten sposób świadczenie na dzień płatności renty wynosiło 492.000 zł (400.000 zł wpłaconych składek+ 30.000 zł + 28.000 zł + 26.000 zł + 8.000 zł).

W ocenie Sądu Okręgowego od dnia płatności renty, zastosowanie znalazł zapis umowy „obliczone w ten sposób świadczenie na dzień płatności renty, od następnego roku kalendarzowego zwiększa się również corocznie o 2%”, a zatem kwota 492.000 zł do roku śmierci ubezpieczonego (2019) zwiększana powinna być od roku 1991 do 2019 (przez 29 lat) corocznie o 2% tj. o kwotę 9.840 zł, co daje 285.360 zł. W konsekwencji gdyby nie było inflacji to świadczenie pośmiertne na datę zgonu ubezpieczonej powinno wynieść 777.360 zł (492.000 zł + 285.360 zł) sprzed denominacji.

Sąd I instancji wskazał, że po powstaniu zobowiązania, przez okres trwania polisty tj. od 1975 r. do 2019 r. nastąpiła istotna zmiana siły nabywczej pieniądza o jakiej mowa w art. 358 ¹ § 3 k.c. Największe nasilenie zjawisk inflacyjnych miało miejsce na przełomie lat 80-tych i 90-tych. Sytuacja ta miała bezpośredni związek z następującymi wówczas zmianami w sferze ustrojowej i gospodarczej, którym towarzyszyła wzrastająca inflacja, osiągająca w niektórych okresach nawet postać hiperinflacji. Skutkiem tych niekorzystnych procesów ekonomicznych był postępujący istotny spadek siły nabywczej pieniądza, którego strony umowy (zwłaszcza w zakresie jego rozmiarów i czasu trwania tego stanu rzeczy) nie mogły przewidzieć i uwzględnić w treści zawartej umowy. Zewnętrznym dającym się zaobserwować przejawem spadku siły nabywczej pieniądza polskiego był stały wzrost cen towarów i usług konsumpcyjnych oraz postępujący (choć nieproporcjonalnie do wzrostu cen) wzrost wynagrodzeń w sferze gospodarki uspołecznionej. Biorąc pod uwagę wyżej wskazane okoliczności Sąd I instancji stwierdził, że cel umowy ubezpieczenia, tzn. zapewnienie uposażonemu świadczenia pośmiertnego, został praktycznie zniweczony.

Sąd Okręgowy, opierając się o poglądy prezentowane w orzecznictwie sądów powszechnych oraz Sądu Najwyższego wskazał, że wystąpienie wskazanej wyżej przesłanki zmiany siły nabywczej pieniądza otwiera drogę do przeprowadzenia sądowej waloryzacji świadczenia pieniężnego z umowy ubezpieczenia renty odroczonej, przy uwzględnieniu jednak i rozważeniu interesów każdej ze stron przedmiotowej umowy oraz stwierdzeniu, że zasady współżycia społecznego przemawiają za przeprowadzeniem sądowej waloryzacji. W orzecznictwie sądów powszechnych nie istnieje jednolity wskaźnik będący podstawą waloryzacji sądowej. Wskazać jednakże należy, że przepis art. 358 ¹ § 3 k.c. nakazujący uwzględniać przy dokonywaniu sądowej waloryzacji świadczenia pieniężnego interes obu stron i zasady współżycia społecznego, kreuje jedynie ogólny mechanizm waloryzacji, nie wskazując w szczególności kryteriów (mierników) waloryzacji ani przesłanek, od których zależy rozłożenie przez sąd ciężaru ryzyka spadku istotnej siły nabywczej pieniądza, zwłaszcza w okresie hiperinflacji na przełomie lat osiemdziesiątych i dziewięćdziesiątych ubiegłego wieku, stanowiącej fakt notoryjny. Sąd ma więc obowiązek wzięcia pod uwagę sytuacji obu stron stosunku umownego i oceny, w realiach rozpoznawanej sprawy, zarówno – powstałą w wyniku istotnego spadku siły nabywczej pieniądza - sytuację zakładu ubezpieczeń, który proponując określonej wysokości świadczenie za określoną w umowie składkę, nie uwzględnił w rachunku ekonomicznym działalności, z przyczyn od siebie niezależnych, zjawiska inflacji, której skali i zakresu żadna ze stron nie mogła w dacie zawarcia umowy przewidzieć, jak i sytuację ubezpieczonego oraz jego interes. Kryterium celu umowy, którym było zabezpieczenie finansowe uposażonego dziecka, nie zostało wymienione wśród przesłanek waloryzacji i nie może stanowić decydującej przesłanki określenia wartości zwaloryzowanego świadczenia - to jednak nie wyklucza traktowania go jako kryterium pomocniczego. Cel, któremu służyć ma danego rodzaju umowa, może bowiem stanowić wskazówkę dla określenia interesów stron, będących jednym z kryteriów waloryzacji sądowej. Kwestia wartości nominalnej świadczeń obu stron umowy, w tym świadczenia ubezpieczającego polegającego na uiszczaniu składek miesięcznych, których wartość także podlegała zjawiskom inflacyjnym, powinna być także brana pod uwagę przy rozważeniu interesów stron w kontekście zasad współżycia społecznego, jako element odnoszący się do ustalenia zakresu ryzyka obciążającego każdą ze stron stosunku umownego.

W świetle powyższego Sąd Okręgowy uznał, że najbardziej miarodajnym oraz obiektywnym wskaźnikiem waloryzacji przy ustalaniu wysokości świadczenia pieniężnego będzie odniesienie się do wysokości przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia w chwili wpłaty składek na poczet umowy renty odroczonej oraz z chwili śmierci ubezpieczonego, tj. w dacie, w której miała być ona wypłacana uposażonej, czyli powódce. Zdaniem Sądu I instancji wyżej wskazany sposób waloryzacji pozwoli na zaspokojenie roszczeń powódki wynikających z przedmiotowej polisy, w postaci wypłaty świadczenia pośmiertnego, której wysokość jednocześnie odpowiadałaby miarodajnemu wyobrażeniu ubezpieczonego co do przyszłego świadczenia.

Kierując się metodą waloryzacji przyjętą przez Sąd Apelacyjny w Szczecinie w sprawie (...) (wyrok z 28 lutego 2019 r., LEX nr 266139) Sąd Okręgowy, ustalając, że Sąd ustalając, że poprzednik prawny pozwanego w 1975 r. dysponował kwotą 100.000 zł, w 1976 r. i 1977 r. kolejnymi kwotami po 100.000 zł i w 1986 r. ponownie kwotą 100.000 zł, przyjął, że należy zastosować średnią wysokość miesięcznego przeciętnego wynagrodzenia w gospodarce narodowej z lat 1975-1977 oraz 1986 r. która wyniosła 9.221,25 zł (1975 r. - 3.913 zł , 1976 r. - 4.281 zł, 1977 r. - 4.596 zł i 1986 r. - 24 095 zł). Przy czym uwagi niepobieranie w tamtym czasie składek na podatek dochodowy oraz składek na ubezpieczenie społeczne, powyższego wynagrodzenia nie rozróżnia się na wynagrodzenie w kwocie netto oraz w kwocie brutto. Po podzieleniu kwoty umówionego świadczenia płatnego po okresie zakończenia ubezpieczenia (777.360 zł) przez kwotę przeciętnego wynagrodzenia z ww. lat, wysokość wskaźnika przeciętnego wynagrodzenia wyniesie 84,30. Z kolei przeciętne wynagrodzenie w I kwartale 2019 r. – tj. kiedy nastąpić powinna wypłata świadczenia pośmiertnego i kiedy miało miejsce częściowe spełnienie świadczenia z tego tytułu wynosiło 3.560,92 zł netto. Mnożąc kwotę przeciętnego wynagrodzenia w I kwartale 2019 r., przez ustalony wskaźnik Sąd Okręgowy uzyskał kwotę 300.185,56 zł.

Odnośnie ryzyka inflacji Sąd Okręgowy stwierdził, że winno ono obciążać strony w stosunku 1/3 powódka i 2/3 pozwany. Biorąc pod uwagi okoliczności niniejszej sprawy Sad I instancji nie miał wątpliwości, że żadna ze strony nie była w stanie przewidzieć tak znacznej destabilizacji waluty polskiej w okresie obowiązywania umowy ubezpieczenia. Sąd miał przy tym na względzie, że pozwany jako podmiot profesjonalny, posiadający wieloletnie doświadczenia przede wszystkim na rynku ubezpieczeń, z przyczyn obiektywnych posiadał zdecydowanie większe możliwości finansowe, jak też operacyjne, wynikające z prowadzenia działalności gospodarczej w ramach szerokich, powiązanych ze sobą struktur, do zapobieżenia ewentualnym, negatywnym skutkom tak zasadniczej zmiany siły nabywczej pieniądza. Zdaniem Sądu Okręgowego zdecydowanie mniejsze możliwości w tym zakresie posiadała powódka, a w istocie ubezpieczona G. J.. Pozwany jako przedsiębiorca, prowadzący działalność gospodarczą w celu osiągnięcia zysku ma lepszą możliwość rekompensowania ewentualnych strat finansowych aniżeli powódka jako osoba fizyczna. Sąd Okręgowy podkreślił, że istotą prowadzenia działalności gospodarczych jest ryzyko ponoszenia ewentualnych strat. W związku z przyjęciem, że ryzyko inflacji obciąża powódkę w 1/3, wysokość zwaloryzowanego świadczenia pośmiertnego Sąd I instancji obliczył na kwotę 200.123,70 zł (300.185,56 zł x 1/3). Jednocześnie w odniesieniu od żądania zapłaty zwaloryzowanego świadczenia ustaloną w pkt 1 kwotę Sąd Okręgowy pomniejszył o część wypłaconego powódce świadczenia, w konsekwencji zasądzając kwotę 187.982,03 zł.

O kosztach procesu Sąd I instancji orzekł na podstawie art. 100 k.p.c. uznając za zasadne obciążenie strony kosztami sądowych w postaci opłaty sądowej od pozwu po połowie i zniesienie wzajemne pozostałych kosztów. W konsekwencji Sąd I instancji zasądził od pozwanego na rzecz powódki kwotę 9.298 zł tytułem zwrotu ½ uiszczonej przez powódkę opłaty sądowej od pozwu.

Apelację od wyroku Sądu Okręgowego w P. z dnia 8 kwietnia 2021 r. wydanego w sprawie o sygn. akt (...) wniosła powódka zaskarżając go w części tj.:

-

co do pkt 1 – w zakresie, w jakim Sąd I instancji dokonał waloryzacji świadczenia pośmiertnego należnego powódce E. Z. na podstawie umowy dobrowolnego ubezpieczenia renty odroczonej, zawartej w 1975 r. przez matkę powódki G. J. z poprzednikiem prawnym pozwanej- Państwowym Zakładem (...)- zamienionego następnie w 1990 r. na ubezpieczenie renty natychmiast płatnej (numer polisy (...)) poprzez podwyższenie jego wysokości jedynie do kwoty 200.123,70 zł (zamiast do kwoty 371.902,30 zł);

-

co do pkt 3- tj. co do oddalenia powództwa ponad część uwzględnioną w pkt 1 i 2 sentencji (tj. w zakresie oddalenie powództwa co do kwoty 171.778,60 zł);

-

co do pkt 4 i 5- w zakresie rozstrzygnięcia o kosztach postępowania przed Sądem I instancji tj. w zakresie, w jakim Sąd I instancji zasądził od pozwanej na rzecz powódki jedynie kwotę 9.298 zł tytułem ½ opłaty sądowej od pozwu (zamiast kwoty 18.596 zł tytułem całej opłaty sądowej od pozwu) oraz w zakresie, w jakim pozostałe koszty procesu wzajemnego zniósł (zamiast zasądzić na rzecz powódki od pozwanej kwotę 10.800 zł tytułem kosztów zastępstwa procesowego.

Powódka zarzuciła zaskarżonemu orzeczeniu naruszenie przepisu prawa materialnego tj. art. 358 ¹ § 3 k.c. poprzez jego niewłaściwe zastosowanie polegające na:

-

przyjęciu i zastosowaniu wskaźnika (współczynnika) waloryzacji rażąco zaniżonego (o rażąco zaniżonej wysokości) wskutek odwołania się do przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia w gospodarce uspołecznionej uśrednionego dla lat wpłat składek (1975.1976, 1977 oraz 1986) oraz tym samym na istotnym zaniżeniu wartości (siły nabywczej) świadczenia pośmiertnego pierwotnie zakładanej przez strony umowy, a zwłaszcza przez ubezpieczoną- a w rezultacie na dokonaniu waloryzacji świadczenia pośmiertnego należnego powódce na podstawie umowy dobrowolnego ubezpieczenia renty odroczonej zawartej przez matkę powódki z poprzednikiem prawnym pozwanego w 1975 r., zamienionego na ubezpieczenie renty natychmiast płatnej w 1990 r., poprzez podwyższenie jego wysokości jedynie do kwoty 200.123,70 zł oraz zasądzeniu na rzecz powódki jedynie kwoty 187.982,03 zł i oddaleniu powództwa w pozostałym zakresie;

-

obciążeniu powódki ryzykiem inflacji w stopniu wyższym aniżeli 30% tj. na obciążeniu powódki ryzkiem inflacji w 1/3 (czyli w 33,33%), wbrew zgodnym stanowiskom stron co do rozkładu ciężaru ryzyka zmiany siły nabywczej pieniądza tj. pomimo iż pozwana aprobowała rozkład ciężaru ryzyka inflacji pomiędzy strony w proporcji – 30 % powódka, 70 % pozwany – a w rezultacie na dokonaniu waloryzacji świadczenia pośmiertnego należnego powódce na podstawie umowy dobrowolnego ubezpieczenia renty odroczonej zawartej przez matkę powódki z poprzednikiem prawnym pozwanego w 1975 r., zamienionego na ubezpieczenie renty natychmiast płatnej w 1990 r., poprzez podwyższenie jego wysokości jedynie do kwoty 200.123,70 zł oraz zasądzeniu na rzecz powódki jedynie kwoty 187.982,03 zł i oddaleniu powództwa w pozostałym zakresie.

Wskazując na powyższe zarzuty powódka wniosła o:

1.  zmianę zaskarżonego wyroku:

a.  w pkt 1 poprzez dokonanie waloryzacji świadczenia pośmiertnego należnego powódce E. Z. na podstawie dobrowolnego ubezpieczenia renty odroczonej zawartej w 1975 r. przez matkę powódki G. J. z poprzednikiem prawnym pozwanego- Państwowym Zakładem (...), zamienionego następnie w 1990 r. na ubezpieczenie renty natychmiast płatnej (numer polisy (...))- poprzez podwyższenie wysokości świadczenia pośmiertnego do kwoty 371.902,30 zł tj. o dalszą kwotę 171.778,60 zł;

b.  w pkt 3 poprzez zasądzenie od pozwanego (...) Zakładu (...) na (...) Spółki Akcyjnej z siedzibą w W. na rzecz powódki E. Z. dalszej kwoty 171.778,60 zł tytułem świadczenia pośmiertnego wraz z odsetkami ustawowymi za opóźnienie liczonymi od dnia uprawomocnienia się wyroku do dnia zapłaty;

c.  w pkt 4 poprzez zasądzenie od pozwanego na rzecz powódki dalszej kwoty 9.298 zł tytułem pozostałej części opłaty sądowej od pozwu;

d.  w pkt 5 poprzez zasądzenie od pozwanego na rzecz powódki kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych;

2.  zasądzenie od pozwanego na rzecz strony powodowej kosztów postępowania apelacyjnego, w tym kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych.

Ustosunkowując się do wniesionego przez stronę powodową środka zaskarżenia pozwany wniósł o jego oddalenie w całości oraz zasądzenie od powódki na rzecz strony pozwanej kosztów postępowania apelacyjnego, w tym kosztów zastępstwa procesowego w postępowaniu apelacyjnym według norm przepisanych.

Sąd Apelacyjny zważył, co następuje:

Apelacja powódki podlegała uwzględnieniu w części.

Rozpoznanie zarzutów apelacji strony powodowej powinno zostać poprzedzone stwierdzeniem, że Sąd Apelacyjny, na podstawie art. 350 § 1 i § 3 k.p.c. w zw. z art. 391 § 1 k.p.c., dokonał sprostowania punktu 2 zaskarżonego wyroku poprzez zmianę słownego zapisu zasądzonej kwoty z obecnego „(sto osiemdziesiąt siedem dziewięć osiemdziesiąt dwa 3/100)” na następujący „(sto osiemdziesiąt siedem tysięcy dziewięćset osiemdziesiąt dwa złote 3/100)”, o czym orzeczono w punkcie I sentencji wyroku. Na konieczność dokonania sprostowania w powyższym zakresie słusznie zwróciła uwagę powódka w treści wniesione środka zaskarżenia.

Przechodząc do oceny zarzutów zaprezentowanych w apelacji powódki strony powodowej zauważyć należy, że nie sformułowała ona zarzutów procesowych, przy pomocy których negowałaby poprawność wniosków dotyczących poczynionych przez Sąd I instancji ustaleń faktycznych. W konsekwencji stwierdzić należy, że ustalenia te i wyprowadzone na ich podstawie wniosku, Sąd Apelacyjny w pełni podziela i przyjmuje za własne, czyniąc je również podstawą własnego rozstrzygnięcia.

Na gruncie apelacji powódka, podnosząc zarzut naruszenia art. art. 358 ¹ § 3 k.c., kwestionuje przyjęty przez Sąd Okręgowy sposób waloryzacji świadczenia pośmiertnego należnego powódce na podstawie umowy dobrowolnego ubezpieczenia renty odroczonej zawartej przez matkę powódki z poprzednikiem prawnym pozwanego w 1975 r., zamienionego na ubezpieczenie renty natychmiast płatnej w 1990 r., uznając uzyskany w jego rezultacie współczynnik waloryzacji jako rażąco zaniżony oraz zarzuca, że powódka powinna być obciążona ryzykiem inflacji w proporcji niższej (30 %, nie 33,33%) niż przyjął Sąd I instancji.

W ocenie Sądu odwoławczego uwzględnić należy zarzut apelującej dotyczący tego, że Sąd Okręgowy niezasadnie obciążył ją ryzykiem inflacji na poziomie 33,33% (1/3) podczas, gdy ze zgodnego stanowiska stron wynika, że winny one być obciążone tym ryzykiem w proporcji 30% powódka 70 % pozwany. Oprócz argumentów uzasadniających obciążenie pozwanego jako profesjonalisty ryzykiem inflacji w stopniu wyższym niż powódkę, które to argumenty Sąd Apelacyjny w pełni podziela, Sąd I instancji nie wyjaśnił dlaczego przyjął rozkład ryzyka inflacyjnego na poziomie sprzecznym ze zgodnym stanowiskiem stron. W piśmie procesowym z dnia 20 października 2020 r. (k. 146- 146v) wprost wskazał, że jest skłonny przyjąć podział skutków inflacji proponowany przez stronę powodową w stosunku 70% strona pozwana 30% powódka. Obciążenie ryzykiem inflacji strony powodowej w większej proporcji niż wyżej 30% byłoby sprzeczne z normą art. 385 ¹ § 3 k.c. albowiem naruszałoby interesy stron, które prezentowały zgodne stanowisko w zakresie rozkładu ciężaru ryzyka spadku siły nabywczej pieniądza.

W związku z powyższym Sąd Apelacyjny na podstawie art. 386 § 1 k.p.c. zmienił zaskarżony wyrok w pkt 1 w tent sposób, że podwyższył zwaloryzowane świadczenie pośmiertne należne powódce na podstawie umowy dobrowolnego ubezpieczenia renty odroczonej, zawartej w 1975 r. przez matkę powódki G. J. z poprzednikiem prawnym pozwanego Państwowym Zakładem (...) zamienionego następnie w 1990 r. na ubezpieczenie renty natychmiast płatnej (numer polisy (...)) do kwoty 210.129,89 zł. W związku z powyższym zmianie podlegało również rozstrzygnięcie zawarte w pkt 2 zaskarżonego orzeczenia poprzez podwyższenie zasądzonej od pozwanego na rzecz powódki kwoty 187.982,03 zł do kwoty 197.988,22 zł.

Zmiana zaskarżonego orzeczenia w powyższej wskazanym zakresie wynikała z uwzględnienia stanowiska apelującej odnośnie rozkładu ryzyka inflacji i przyjęcia, że ryzyko to winno obciążać powódkę w 30 %, natomiast pozwanego w 70 % zgodnie z niespornym stanowiskiem stron niniejszego procesu. Przemnożenie zwaloryzowanej kwoty świadczenia pośmiertnego tj. 300.185,56 zł przez 70 % dawało kwotę 210.129,89 zł, natomiast po odliczeniu wypłaconego powódce świadczenia w kwocie 12.141.67 zł, pozwany zobowiązany był do zapłaty na rzecz powódki kwoty 197.988,22 zł.

Częściowe uwzględnienie apelacji spowodowało konieczność zmiany zaskarżonego wyroku w zakresie rozstrzygnięć o kosztach postępowania pierwszoinstancyjnego zwartych w pkt 4 i 5. W związku z faktem, iż strona powodowa ostatecznie wygrała spór do kwoty 210.129,89 zł, a zatem w 56 %, natomiast strona pozwana w 44 % koszty procesu podlegały stosunkowemu rozdzieleniu na podstawie art. 100 k.p.c., obciążając w konsekwencji powódkę w 44 % oraz pozwanego w 56%. Na koszty procesu poniesione przez strony w toku postępowania przed Sądem I instancji w łącznej kwocie 40.230 zł składały się opłata od pozwu w kwocie 18.596 zł oraz koszty zastępstwa procesowego pełnomocników stron wraz z opłatami skarbowymi od pełnomocnictwa w łącznej kwocie 21.634 (po 10800 zł tytułem kosztów zastępstwa procesowego oraz po 17 zł tytułem opłaty skarbowej od pełnomocnictwa). Wysokość stawek minimalnych kosztów zastępstwa procesowego pełnomocników stron wynika z § 2 pkt 7 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z 22 października 2015r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych (tekst jedn. Dz. U. z 2018 r., poz. 265). Biorąc pod uwagę proporcje w jakich strony zostały obciążone kosztami procesu stwierdzić należy, że strona pozwana winna je ponieść w kwocie 22.528,80 zł (56% x 40.230 zł), lecz poniosła je jedynie w kwocie 10.817 zł. Z tego względu Sąd Apelacyjny w pkt II pkt 3 na podstawie art. 386 § 1 k.p.c. zmienił zaskarżony wyrok w pkt 4 i 5 w ten sposób, że zasądził od pozwanego na rzecz powódki kwotę 11.711,80 zł tj. kwotę stanowiąca różnicę między poniesionymi przez stronę pozwaną kosztami postępowania pierwszoinstancyjnego, a kosztami procesu obciążającymi pozwanego według ustalonej proporcji.

W pozostałym zakresie Sąd Apelacyjny oddalił apelację powódki jako bezzasadną na podstawie art. 385 k.p.c. (pkt III sentencji wyroku). Wbrew odmiennemu zapatrywaniu powódki ocena prawna dokonana przez Sąd Okręgowy w pozostałym zakresie była słuszna, a zarzut apelującej odnośnie przyjęcia i zastosowanie wskaźnika waloryzacji rażąco zaniżonego wskutek odwołania się do przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia w gospodarce uspołecznionej uśrednionego dla lat wpłat składek i w konsekwencji zaniżenia wartości świadczenia pośmiertnego należnego powódce nie zasługiwał na uwzględnienie.

W ocenie Sądu Apelacyjnego przy wyborze przez Sąd I instancji wskaźnika na podstawie, które zwaloryzował należne powódce świadczenie nie doszło do naruszenia art. 358 ¹ § 3 k.c. Wskazać należy, że przepis ten nie zawiera żadnych wskazówek, zatem pozostawienie wyboru miernika waloryzacji i sposobu jej przeprowadzenia pozostawione jest uznaniu sędziowskiemu, nakazując sądowi każdorazowo rozważenie interesów obu stron zgodnie z zasadami współżycia społecznego oraz wzięcie pod uwagę okoliczności konkretnej sprawy.

Sąd Apelacyjny podziela stanowisko Sądu I instancji, który uznał, że właściwym i najbardziej obiektywnym kryterium waloryzacyjnym będzie w rozstrzyganej sprawie przeciętne miesięczne wynagrodzenie. Posłużenie się tego rodzaju kryterium, z jednej strony uzasadnione jest charakterem świadczenia, z drugiej zaś wyposaża uprawnioną do świadczenia powódkę w kwotę istotną ekonomicznie z punktu widzenia obecnych realiów gospodarczych. Zastosowanie opisanego w uzasadnieniu Sądu I instancji mechanizmu wyliczenia kwoty zwaloryzowanego świadczenia opartego na przyjętym kryterium, jest w ocenie Sądu Apelacyjnego nastawione na zachowanie przybliżonej wartości ekonomicznej świadczenia umownego należnego powódce o wartości nienaruszonej przez zjawiska hiperinflacyjne w okresie trwania zobowiązania.

Sąd Okręgowy zasadnie przyjął, że współczynnik waloryzacji, powinien wynieść donosząc go do przeciętnego wynagrodzenia w gospodarce narodowej z lat 1975, 1976, 1977 oraz 1986. Skoro ubezpieczyciel dysponował kwotą 100.000 zł w roku 1975, następnie w latach 1976 oraz 1977 kolejnymi kwotami po 100.000 zł oraz w 1986 r. ponownie kwotą 100.000 zł to powinno się zastosować średnia przeciętnego wynagrodzenia z wyżej wskazanych lat, która wynosiła 9.221,25 zł Po podzieleniu kwoty umówionego świadczenia płatnego po okresie zakończenia ubezpieczenia (777.360 zł) przez kwotę przeciętnego wynagrodzenia z wyżej wskazanych lat, wysokość wskaźnika przeciętnego wynagrodzenia wyniesie 84,30. Wbrew jednak odmiennemu stanowisku powódki, uwzględniając zasady współżycia społecznego, zasady słuszności i wyważenie interesów obu strony niezasadnym wydawało się przyjęcie współczynnika waloryzacyjnego o wartości wyższej, który według stanowiska apelującej winien wynosić 149,20.

Sądy powszechne wypracowały już dawno sposób postępowania pozwalający na sprawne waloryzowanie świadczeń pieniężnych powstałych przed zmianą ustrojową z 1990 r. Jest on jak najbardziej poprawny i pomimo pewnego schematyzmu zasługuje na rozpowszechnienie. W odniesieniu do waloryzacji świadczeń z tzw. polis posagowych polega on na tym, że wartość świadczenia, które miał otrzymać uposażony, jest porównywana do przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia z daty zawierania umowy. Otrzymuje się wskutek tego pewien ułamek albo wielokrotność, jaką oczekiwana do wypłaty z polisy suma stanowi względem tego wynagrodzenia. Tak ustalony wskaźnik mnożony jest następnie przez aktualne przeciętne miesięczne wynagrodzenie.

Mając na uwadze, że apelacja strony powodowej została uwzględniona jedynie w zakresie ok. 5,8 % (do kwoty 10.006,19 zł, przy wartości przedmiotu zaskarżenia wynoszącej 171.778, 60 zł) Sąd Apelacyjny obciążył powódkę całością kosztów postępowania apelacyjnego stosownie do treści art. 100 zd. 2 k.p.c. w zw. z art. 391 § 1 k.p.c. i zasądził od niej na rzecz pozwanego kwotę 4.050 zł. Wysokość kosztów zastępstwa procesowego poniesionego przez stronę pozwaną w postępowaniu apelacyjnym została ustalona według stawki minimalnej wynikającej z § 10 ust. 1 pkt 2 w zw. z § 2 pkt 7 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z 22 października 2015r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych (tekst jedn. Dz. U. z 2018 r., poz. 265).

Małgorzata Mazurkiewicz- Talaga

Umieściła w Portalu Informacyjnym:

Sekretarz sądowy

Karolina Budna

Niniejsze pismo nie wymaga podpisu własnoręcznego na podstawie § 21 ust. 4 zarządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 19 czerwca 2019 r. w sprawie organizacji i zakresu działania sekretariatów sądowych oraz innych działów administracji sądowej jako właściwie zatwierdzone w sądowym systemie teleinformatycznym.