Pełny tekst orzeczenia

POSTANOWIENIE

Dnia 3 sierpnia 2021 r.

Sąd Apelacyjny w Krakowie w II Wydziale Karnym w składzie:

Przewodniczący: SSO del. Robert Pelewicz

Protokolant: protokolant Maria Szamburska

przy udziale Prokuratora Prokuratury Okręgowej w Krakowie Agnieszki Krzyżanowskiej - Zielonki

po rozpoznaniu zażalenia wniesionego przez pokrzywdzonego K. S. na postanowienie Sądu Okręgowego w Krakowie z dnia 21 maja 2021 r., sygn. akt III K 112/15, w przedmiocie uwzględnienia wniosku skazanego o uchylenie zabezpieczenia majątkowego

na podstawie art. 437 § 2 k.p.k. i art. 624 § 1 k.p.k.

postanawia

uchylić zaskarżone postanowienie i wniosek skazanego K. B. przekazać do ponownego rozpoznania Sądowi Okręgowemu w Krakowie.

UZASADNIENIE

Postanowieniem z dnia 6 lutego 2015 r., sygn. VI Ds. 51/14/S, Prokurator Prokuratury Okręgowej w Krakowie zabezpieczył na mieniu podejrzanego K. B. (poprzednio K.) wykonanie obowiązku naprawienia szkody na rzecz pokrzywdzonego K. S. w kwocie 2.733.051 zł. Zabezpieczenia dokonano poprzez:

a) obciążenie hipoteką przymusową na rzecz K. S. do kwoty 300.000 zł nieruchomości gruntowej o nr 300/6, o pow. 0,2017 HA, położonej w Z. (Z.), gm. Z., woj. (...), stanowiącej własność K. B., dla której prowadzona jest przez Sąd Rejonowy dla Krakowa Krowodrzy – VI Zamiejscowy Wydział Ksiąg Wieczystych z siedzibą w K. księga wieczysta nr (...);

b) obciążenie hipoteką przymusową na rzecz K. S. do kwoty 300.000 zł części ułamkowej nieruchomości stanowiącej udział wynoszący ½ prawa własności nieruchomości gruntowej o nr 140, o pow. 0,5546 HA, położonej w D., pow. (...), woj. (...), stanowiący własność K. B., dla które prowadzona jest przez Sąd Rejonowy w Myślenicach – V Zamiejscowy Wydział Ksiąg Wieczystych z siedzibą w D. księga wieczysta nr (...) (k. 1626-1628, t. X).

Prawomocnym wyrokiem Sądu Okręgowego w Krakowie z dnia 17 listopada 2016 r., sygn. III K 112/15, częściowo zmienionym wyrokiem Sądu Apelacyjnego w Krakowie z dnia 9 maja 2018 r., sygn. II AKa 89/17, orzeczono wobec K. B., m.in. karę łączną 5 lat i 6 miesięcy pozbawienia wolności, a także nawiązkę na rzecz oskarżyciela posiłkowego K. S. w kwocie 99.500 zł.

Wnioskiem z dnia 23 marca 2021 r. (data prezentaty) K. B. zwrócił się do Sądu Okręgowego w Krakowie o uchylenie zabezpieczenia w postaci hipoteki z nieruchomości o nr KW (...), albowiem w dniu 22 listopada 2018 r. zapadł wyrok prawomocny do sprawy I C 1626/14/K stwierdzający zwrot nieruchomości nr 769 obr. 41 K. w K. pod KW nr (...) do K. S., przez co według skazanego upadają przesłanki do dalszego stosowania zabezpieczenia na nieruchomości w D. nr dz. 140, KW nr (...), będącej zabezpieczeniem roszczeń K. S.. Wnioskodawca wskazał również, iż posiada porozumienie zawarte w Kancelarii Notarialnej w K. przed Notariuszem E. W. Rep A nr 1069/2020 pomiędzy K. B., a firmą (...) sp. z o.o., które stanowi, że ww. spółka nie wnosi żadnych roszczeń co do jego osoby odnośnie sprawy III K 112/15 oraz jakichkolwiek z nią związanych spraw.

Postanowieniem z dnia 21 maja 2021 r., sygn. akt III K 112/15, Sąd Okręgowy w Krakowie uchylił wobec K. B. (poprzednio K.), syna J. i K. z domu B., urodzonego w dniu (...) w K., zabezpieczenie majątkowe zastosowane postanowieniem Prokuratora Prokuratury Okręgowej w Krakowie z dnia 6 lutego 2015 roku, sygn. VI Ds. 51/14/S, w zakresie dotyczącym obciążenia hipoteką przymusową na rzecz K. S. do kwoty 300.000 zł (trzysta tysięcy złotych), w części ułamkowej nieruchomości stanowiącej udział ½ prawa własności nieruchomości o nr 140, o pow. 0,5546 HA położonej w D., powiat (...), województwo (...), stanowiący własność K. B. (poprzednio K.), dla której prowadzona jest przez Sąd Rejonowy w Myślenicach – V Zamiejscowy Wydział Ksiąg Wieczystych z siedzibą w D. księga wieczysta nr (...). Sąd meriti uznał bowiem, że „przedmiotowe postępowanie zostało prawomocnie zakończone, zaś wobec K. B. orzeczono środek będący alternatywą dla obowiązku naprawienia szkody, tj. nawiązkę na rzecz K. S. w kwocie 99.500 zł, należy stwierdzić, że dla zabezpieczenia tego roszczenia wystarczające będzie stosowanie zabezpieczenia na nieruchomości nr KW (...). Powyższe uzasadnia uwzględnienie wniosku skazanego i uchylenie zabezpieczenia majątkowego w części dotyczącej nieruchomości nr KW (...) – szczegółowo opisanej w części dyspozytywnej niniejszego orzeczenia.” (k. 3821).

Na to postanowienie zażalenie wniósł pokrzywdzony K. S., zarzucając, że egzekucja prowadzona dotychczas wobec skazanego K. B. okazała się bezskuteczna, "a jedynymi jego wartościowymi składnikami majątkowymi są zabezpieczone nieruchomości” (k. 3835) i w konsekwencji skazany „dąży do usunięcia zabezpieczeń swojego wierzyciela, a następnie być może pozbycie się jedynego jego mienia, z którego możliwe będzie zaspokojenie orzeczonych wyrokiem roszczeń.” (k. 3835).

W konkluzji zażalenia A. S. wniósł o uchylenie zaskarżonego postanowienia.

Sąd Apelacyjny w Krakowie zważył, co następuje:

Zażalenie zasługuje na uwzględnienie.

Rację ma Sąd Okręgowy w Krakowie wskazując, że zgodnie z treścią art. 291 § 4 k.p.k., zabezpieczenie majątkowe należy niezwłocznie uchylić w całości lub w części, jeżeli ustaną przyczyny, wskutek których zostało ono zastosowane w określonym rozmiarze, lub powstaną przyczyny uzasadniające jego uchylenie choćby w części. Zapomina jednak przy tym, że istota tego środka przymusu ma na celu takie ograniczenie uprawnień majątkowych oskarżonego, aby możliwym stało się wykonanie wyroku karnego w zakresie orzeczonych przez sąd kar, środków kompensacyjnych i środków karnych o charakterze materialnym, albowiem zagwarantowanie egzekucji wyroków wydanych przez niezawisłe sądy jest elementarnym warunkiem porządku publicznego w państwie (por. uzasadnienie wyroku TK z dnia 12 stycznia 1999 r. P 2/98, OTK 1999/1/2). Niewątpliwie też, zabezpieczenie majątkowe stanowi istotne ograniczenie prawa do dysponowania swoim mieniem przez osobę, która w trakcie trwania postępowania karnego korzysta z domniemania niewinności, w konsekwencji czego jego stosowanie winno być ograniczone jeżeli w świetle okoliczności sprawy rysuje się realna szansa wykonania kary i wyegzekwowania odszkodowania także bez tego środka (por. P. Kruszyński, Z problematyki zmian przepisów k.p.k. w zakresie zabezpieczenia majątkowego, Palestra 1994, nr 9–10, str. 36). W konsekwencji, rozmiar zabezpieczenia powinien odpowiadać jedynie potrzebom tego, co ma zabezpieczać i należy je uchylić niezwłocznie w całości lub w części jeśli ustaną przyczyny wskutek których zostało ono zastosowane w określonym rozmiarze lub powstaną przyczyny uzasadniające jego uchylenie choćby w części. Zabezpieczenie majątkowe powinno być stosowane jedynie wtedy, gdy konkretne okoliczności wskazują, że wykonanie orzeczonych w przyszłości kary i środków karnych lub egzekucji zasądzonego odszkodowania jest zagrożone i wymaga zabezpieczenia przed działaniami oskarżonych, które mogą doprowadzić do uszczuplenia ich majątku lub jego ukrycia (zob. postanowienie SA w Katowicach z 9.10.2013., II AKz 588/13, LEX 1422309).

Przechodząc w powyższym kontekście normatywnym i judykacyjnym do merytorycznej oceny wydanego przez Sąd Okręgowy postanowienia stwierdzić należy, że nie jest ono trafne i nie znajduje podstawy zarówno w ustalonym stanie faktycznym, jak i w obowiązujących przepisach prawa. Nie budzi wątpliwości, iż zgodnie z przepisem art. 292 § 1 k.p.k. w zw. z art. 742 § 1 k.p.c. podstawą wniosku o uchylenie lub zmianę prawomocnego postanowienia, którym dokonano zabezpieczenia, może być odpadnięcie lub zmiana podstawy zabezpieczenia. Z pierwszą z wymienionych sytuacji mamy do czynienia przede wszystkim w razie odpadnięcia interesu prawnego w uzyskaniu zabezpieczenia, np. gdy wobec zmiany okoliczności faktycznych (uzyskanie przez uprawnionego zabezpieczenia materialnoprawnego, polepszenie się kondycji finansowej obowiązanego), nie istnieje już problem zapewnienia wykonalności orzeczenia. Zmiana podstawy zabezpieczenia zachodzi także wówczas, gdy dotychczasowy sposób zabezpieczenia stał się nadmiernie uciążliwy dla dłużnika (K. B.), a inny sposób zapewnia wierzycielowi (K. S.) należytą ochronę. Wskazania przy tym wymaga, iż wydając postanowienie o zabezpieczeniu organ do tego kompetentny ma swobodę wyboru sposobu zabezpieczenia w ramach przewidzianych katalogiem zamkniętym wskazanym w art. 747 k.p.c., do której to regulacji odsyła przepis art. 292 § 1 k.p.k.

Biorąc powyższe pod uwagę Sąd Apelacyjny nie dopatrzył się w realiach rozpoznawanej sprawy, by od czasu wydania postanowienia w przedmiocie zabezpieczenia majątkowego zmianie uległy okoliczności, które stanowiły podstawę do jego zastosowania i jednocześnie nie dostrzegł okoliczności przemawiających za potrzebą uchylenia ustanowionego w sprawie zabezpieczenia. Żadna z wymienionych wyżej okoliczności uzasadniających uchylenie zabezpieczenia majątkowego nie wynika z wniosku o uchylenie zabezpieczenia majątkowego i nie sygnalizuje jej skazany K. B. w inny sposób. Do przeciwnej konkluzji prowadzi z kolei analiza akt sprawy III K 112/15, zwłaszcza postanowień Sądu Okręgowego w Krakowie z dnia 19 lipca 2021 r. (k.3869-3871 i 3876-3879v) w kontekście treści zarzutów skarżącego (k. k.3835). Jak już bowiem zasygnalizowano zabezpieczenie majątkowe z natury rzeczy jest środkiem dolegliwym i w sposób istotny ingeruje w konstytucyjnie chronione prawa oskarżonego (skazanego). W niniejszej sprawie istniały pełne podstawy do skorzystania z tej instytucji, zważywszy na wykazane powyżej okoliczności, w postaci rodzaju i charakteru przestępstw zarzucanych oskarżonemu K. B., a następnie przypisanych w prawomocnym wyroku skazanemu K. B.. W przeciwieństwie do Sądu Okręgowego i skazanego, Sąd Apelacyjny nie dostrzegł w analizowanej sytuacji procesowej K. B., aby ustanowione w sprawie zabezpieczenie było zbyt dolegliwe w skutkach i na etapie postępowania wykonawczego. Zabezpieczenie w postaci hipoteki na nieruchomości stanowi bowiem wpis we właściwym rozdziale księgi wieczystej, i wobec nie wykazania konkretnych okoliczności, nie sposób uznać, aby okoliczność ta nosiła znamiona znacznej uciążliwości dla skazanego K. B., czy też ograniczała go w możliwości podjęcia jakichkolwiek działań, których przedmiotem miała by być owa nieruchomość. Tym bardziej, że we wniosku o uchylenie zabezpieczenia majątkowego skazany nie przedstawił żadnej racjonalnej i wiarygodnej argumentacji, która miałaby świadczyć o zasadności zmiany sposobu zabezpieczenia, poprzestając jedynie na sformułowaniu żądania (k. 3819).

W konsekwencji należało przyjąć, iż skoro egzekucja prowadzona dotychczas wobec skazanego K. B. okazała się bezskuteczna "a jedynymi jego wartościowymi składnikami majątkowymi są zabezpieczone nieruchomości” (k. 3835) i w konsekwencji skazany „dąży do usunięcia zabezpieczeń swojego wierzyciela, a następnie być może pozbycie się jedynego jego mienia, z którego możliwe będzie zaspokojenie orzeczonych wyrokiem roszczeń.” (k. 3835), to brak jest w aktualnym stanie faktycznym podstaw do uwzględnienia wniosku skazanego K. B. o uchylenie zabezpieczenia majątkowego w postaci hipoteki przymusowej na rzecz K. S. do kwoty 300.000 zł (trzysta tysięcy złotych), w części ułamkowej nieruchomości stanowiącej udział ½ prawa własności nieruchomości o nr 140, o pow. 0,5546 HA położonej w D., powiat (...), województwo (...), stanowiący własność K. B. (poprzednio K.), dla której prowadzona jest przez Sąd Rejonowy w Myślenicach – V Zamiejscowy Wydział Ksiąg Wieczystych z siedzibą w D. księga wieczysta nr (...). Nie ulega przecież wątpliwości, iż podstawę wniosku o zmianę zabezpieczenia może stanowić tylko zmiana okoliczności zaistniała po uprawomocnieniu się postanowienia o dokonaniu zabezpieczenia. Sam fakt upływu czasu okolicznością taką nie jest, a w dalszym ciągu nie uległy zmianie okoliczności stojące u podstaw zastosowania wobec K. B. wskazanego wyżej środka. Dotychczasowe zachowanie K. B. w toku procesu karnego (zob. uzasadnienie postanowienia Sądu Najwyższego z 15.12.2020., IV KK 703/19, k. 3776-3778), jednoznacznie wskazuje na zasadność argumentacji zażalenia K. S. i prowadzi do wniosku, że realna pozostaje obawa, iż w razie uchylenia zabezpieczenia, mógłby on podjąć bezprawne działania mające na celu uniknięcie egzekucji z tego mienia. Zwłaszcza jeśli się zważy, że postanowieniem z dnia 19 lipca 2021 r., w sprawie III K 112/15, Sąd Okręgowy w Krakowie uwzględnił wniosek i wydał „wierzycielowi – oskarżycielowi posiłkowemu K. S. dalszy tytuł wykonawczy w sprawie III K 112/15, w zakresie punktu II i XVII wyroku Sądu Okręgowego w Krakowie z dnia 17 listopada 2016 roku, sygn. akt III K 112/15 oraz punktu V, utrzymującego go w tym zakresie w mocy, wyroku Sądu Apelacyjnego w Krakowie z dnia 09 maja 2018 roku, sygn. akt II AKa 89/17, od K. B. na rzecz K. S., oznaczając go liczbą porządkową „2” i wskazując, że tytuł ten zostaje wydany w celu skierowania egzekucji do części ułamkowej nieruchomości stanowiącej udział wynoszący ½ prawa własności nieruchomości gruntowej stanowiącej działkę nr (...) w D., objętej Księgą Wieczystą numer (...) prowadzoną przez Sąd Rejonowy w Myślenicach V Zamiejscowy Wydział Ksiąg Wieczystych z siedzibą w D..” (k. 3869).

W konsekwencji stanowisko Sądu Apelacyjnego uwzgledniające zarzuty zażalenia, uzasadnione jest zarówno charakterem przypisanych skazanemu przestępstw, jak i przede wszystkim wysokością roszczeń wierzyciela K. S., gdyż wyrokiem Sądu Okręgowego w Krakowie z dnia 17 listopada 2016 r. sygn. akt III K 112/15:

- w punkcie II na mocy art. 46 § 2 k.k. w brzmieniu sprzed zmian obowiązujących od dnia 1 lipca 2015r. w zw. z art. 4 § 1 k.k. w związku ze skazaniem za czyn przypisany w pkt. I wyroku orzeczono wobec K. B. środek karny w postaci nawiązki na rzecz oskarżyciela posiłkowego K. S. w kwocie 99.500zł;

- w punkcie XVII: na zasadzie art. 627 k.p.k. w zw. z art. 633 k.p.k. w zw. z § 2 ust. 1 i 2 i § 14 ust. 1 pkt 2 i ust. 2 pkt 5 i ust. 7 oraz § 16 Rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002 roku w sprawie opłat za czynności adwokackie oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej z urzędu (Dz. U. 2002 Nr 163 poz. 1348, z późn. zm.) zasądzono na rzecz oskarżyciela posiłkowego K. S. od K. B. kwotę 17.000 zł tytułem zwrotu poniesionych przez K. S. uzasadnionych wydatków oskarżyciela posiłkowego.

Natomiast Sąd Okręgowy w części motywacyjnej zaskarżonego postanowienia nie wykazał żadnej innej (następczej) zmiany okoliczności, wskazującej na konieczność uchylenia stosowanego zabezpieczenia. Dlatego też stanowisko Sądu Okręgowego, iż dalsze stosowanie wskazanej instytucji jest zbędne dla zabezpieczenia przyszłego wyegzekwowania nawiązki i kosztów zasądzonych prawomocnym wyrokiem na rzecz oskarżyciela posiłkowego K. S., nie jest w tym aspekcie prawidłowe. Jak już bowiem wcześniej podkreślono, istotą zabezpieczenia majątkowego w postępowaniu karnym, zgodnie z przepisem art. 291 § 1 i następnymi k.p.k., jest zagwarantowanie skutecznego wykonania orzeczeń o charakterze majątkowym, wydanych w związku z rozstrzygnięciem o odpowiedzialności karnej. Należy więc przyjąć, że zgodnie z celem unormowań zawartych w rozdziale 32 Kodeksu postępowania karnego, sąd wykonujący prawomocne orzeczenie wydane w postępowaniu karnym może uchylić ustanowione w toku postępowania przygotowawczego lub jurysdykcyjnego zabezpieczenie majątkowe realizując jednocześnie cel, dla którego takie zabezpieczenie istniało.

W rozpatrywanej sprawie – na co wyraźnie wskazuje także treść zażalenia K. S. - skazany nie przedsiębrał żadnych realnych czynności, w tym nie dawał żadnych gwarancji, które mogłyby stanowić zapewnienie, iż orzeczona wobec niego na rzecz K. S. nawiązka i koszty zostaną przez niego wykonane - uiszczone. Skazany nie wykazał bowiem, iż posiada odpowiednie środki majątkowe, które pozwoliłyby na wykonanie orzeczonej nawiązki i kosztów, z innych środków aniżeli z tych zajętych w wyniku dokonanego zabezpieczenia. Jednocześnie wskazać przy tym należy, iż w okolicznościach sprawy nie doszło do upadku zabezpieczenia o jakim mowa w treści art. 294 § 1 k.p.k., albowiem w wyroku skazującym na wieloletnią karę pozbawienia wolności wobec K. B. orzeczono właśnie środek kompensacyjny wskazany w treści art. 291 § 1 pkt 4 k.p.k. Okoliczność ta spowodowała, iż ustanowione w sprawie zabezpieczenie nie upadło. Ponadto, skoro skazany nie wykazał, aby jego sytuacja materialna pozwoliła mu na wykonanie orzeczonego środka kompensacyjnego w wysokości 99.500 zł i kwoty 17.000 zł tytułem zwrotu poniesionych przez K. S. uzasadnionych wydatków oskarżyciela posiłkowego, to tym samym Sąd Okręgowy niezasadnie na etapie prowadzonego postępowania wykonawczego uchylił wobec K. B. zabezpieczenie majątkowe zastosowane postanowieniem Prokuratora Prokuratury Okręgowej w Krakowie z dnia 6 lutego 2015 r., w sprawie VI Ds. 51/14/S, w zakresie dotyczącym obciążenia hipoteką przymusową na rzecz K. S. do kwoty 300.000 zł (trzysta tysięcy złotych), w części ułamkowej nieruchomości stanowiącej udział ½ prawa własności nieruchomości o nr 140, o pow. 0,5546 HA położonej w D., powiat (...), województwo (...), stanowiący własność K. B., dla której prowadzona jest przez Sąd Rejonowy w Myślenicach – V Zamiejscowy Wydział Ksiąg Wieczystych z siedzibą w D. księga wieczysta nr (...).

Zdaniem Sądu Apelacyjnego konieczne jest zatem w sprawie z wniosku skazanego K. B. ustalenie, czy wytoczono powództwa, o których mowa w art. 294 § 1 k.p.k., a jeśli nie, sąd rozstrzygający w przedmiocie wniosku winien rozważyć możliwość uchylenia zabezpieczenia majątkowego, ale tylko i wyłącznie z jednoczesnym zrealizowaniem celu, dla którego takie zabezpieczenie istniało, a więc z jednoczesnym zaspokojeniem K. S. zgodnie z punktem II i punktem XVII wyroku Sądu Okręgowego w Krakowie z dnia 17 listopada 2016 r., sygn. akt III K 112/15.

Z tych wszystkich powodów orzeczono o uchyleniu zaskarżonego postanowienia i przekazaniu sprawy w przedmiocie wniosku skazanego do ponownego rozpoznania sądowi I instancji.