Pełny tekst orzeczenia

POSTANOWIENIE

Dnia 18 maja 2022 roku

Sąd Okręgowy w Sieradzu I Wydział Cywilny

w następującym składzie: Przewodniczący: sędzia Joanna Składowska

Protokolant: Elwira Kosieniak

po rozpoznaniu w dniu 18 maja 2022 roku w Sieradzu na rozprawie

sprawy z wniosku P. P. i J. M.

z udziałem: A. S., P. S. i Gminy W.

o ustanowienie drogi koniecznej

na skutek apelacji wnioskodawczyń

od postanowienia Sądu Rejonowego w Wieluniu z dnia 22 grudnia 2021 roku,

sygn. akt I Ns 103/20

postanawia:

I.  zmienić zaskarżone postanowienie w punkcie 1., nadając mu następującą treść:
„1. a. ustanowić na rzecz każdoczesnego właściciela nieruchomości położonej w miejscowości U., składającej się z działek oznaczonych w ewidencji gruntów nr (...) dla której w Sądzie Rejonowym w Wieluniu urządzona jest księga wieczysta Kw nr SR 1W/ (...) służebność drogi koniecznej, której zakres oznaczony został na mapie sporządzonej przez geodetę P. M. stanowiącej załącznik do opinii z 3 marca 2021 r. złożonej w sprawie kolorem zielonym, symbolem SG1 i punktami 0105-0106-2-1- (...), która to służebność obciążać będzie nieruchomość położoną w miejscowości U., oznaczoną w ewidencji gruntów nr działki (...), dla której w Sądzie Rejonowym w Wieluniu urządzona jest księga wieczysta Kw nr (...) - powierzchnia służebności 0,0039 ha;

1. b. zasądzić na rzecz uczestnika postepowania P. S. od wnioskodawczyń P. P. i J. M. kwoty po 10 250 (dziesięć tysięcy dwieście pięćdziesiąt) złotych z tytułu wynagrodzenia za ustanowienie służebności opisanej w pkt 1.a., płatne w terminie do 31 maja 2022 roku z ustawowymi odsetkami za opóźnienie w razie uchybienia temu terminowi”;

II.  ustalić, że każdy z zainteresowanych ponosi koszty związane ze swoim udziałem w postępowaniu apelacyjnym.

Sygn. akt I C 103/22

UZASADNIENIE

Zaskarżonym postanowieniem z 22 grudnia 2021 r., wydanym pod sygn. akt I Ns 103/20, Sąd Rejonowy w Wieluniu oddalił wniosek P. P. i J. M. o ustanowienie na nieruchomości stanowiącej własność P. S., położonej w (...), objętej księgą wieczystą prowadzoną przez Sąd Rejonowy

w W. Kw Nr (...), na rzecz każdoczesnego właściciela nieruchomości położonej w U., zapisanej na wnioskodawczynie, a posiadającej księgę wieczystą Kw Nr (...), służebności drogi koniecznej dla działek nr (...), która będzie stanowić poszerzenie istniejącej drogi usytuowanej na działce nr (...) z 2,5 m do 4 m (pkt 1), nakazując pobrać solidarnie od wnioskodawczyń na rzecz Skarbu Państwa - Sądu Rejonowego w Wieluniu kwotę 2 760,48 złotych z tytułu nieuiszczonych kosztów postępowania i stwierdzając, że w pozostałym zakresie zainteresowani ponoszą koszty postępowania związane ze swym udziałem w sprawie w kwotach dotychczas przez siebie wydatkowanych (pkt 2).

Rozstrzygniecie zapadło przy następujących ustaleniach i wnioskach:

Umową darowizny z 7 kwietnia 2009 r., sporządzoną przed notariuszem A. M. w Kancelarii Notarialnej w W. za Nr Rep. A (...) B. S. darowała P. S. nieruchomość położoną w U. gminie W., składającą się z działki oznaczonej numerem ewidencyjnym (...), stanowiącą rolę, sad

i zabudowania o powierzchni 0,13 ha.

W czerwcu 2015 r. z inicjatywy Gminy W. w obrębie miejscowości U. wszczęto postępowania w zakresie wznowienia granic. W wyniku ustalenia granicy P. S. uzyskał wiedzę, w którym miejscu przebiega granica pomiędzy działką oznaczoną numerem ewidencyjnym (...), stanowiącą jego własność a działką stanowiącą własność Gminy - drogą gminną oznaczoną numerem ewidencyjnym (...). Po dokonanym przez Gminę rozgraniczeniu, P. S. postawił, zgodnie z faktyczną granicą wytyczoną przez geodetę, płot betonowy. Postawienie nowego płotu betonowego spowodowało, iż droga dojazdowa do działek, należących do wnioskodawczyń uległa zwężeniu w końcowym odcinku do 2,5 metra, co utrudnia przejazd większym sprzętem rolniczym.

Umową darowizny z 17 października 2017 r., sporządzoną przed notariuszem D. K. w Kancelarii Notarialnej w W. za Nr Rep. A (...), S. M. darował po ½ części swoim córkom P. P. i J. M. nieruchomość położoną w U. gminie W., składającą się z działek oznaczonych numerami ewidencyjnymi (...), stanowiącą grunty orne, łąki trwałe i nieużytki o łącznej powierzchni 11,2701 ha.

W toku prowadzonego postępowania biegły sądowy geodeta P. M., po dokonaniu analizy dokumentacji geodezyjnej wskazał, iż innym możliwym przebiegiem drogi koniecznej do nieruchomości oznaczonej numerem ewidencyjnym (...), najmniej obciążającym nieruchomości sąsiednie jest przebieg oznaczony punktami nr 20 do 36 (kolor fioletowy), z drogi publicznej - działek nr (...). Położenie tej drogi to pas równoległy do zachodniego brzegu rowu przebiegającego między obrębami U.

i M.. W tym miejscu brak jest przeszkód terenowych, jest to obszar upraw rolnych

i szerokość dojazdu równa 3,00 m jest wystarczająca. Przebieg drogi koniecznej do działek nr (...) obciążałby następujące działki służebnością przejazdu/przechodu: nr 89/7 o powierzchni 0,0114 ha, nr 90 o powierzchni 0,0097 ha, nr 91 o powierzchni 0,0116 ha oraz nr 92 o powierzchni 0,0061 ha. Całkowita powierzchnia służebności przejazdu/przechodu wynosiłaby 0,0388 ha, a jej długość około 130 metrów.

Biegły sądowy z zakresu szacowania nieruchomości M. C. wskazał, iż wysokość jednorazowego wynagrodzenia za ustanowienie służebności drogi koniecznej przebiegającej przez nieruchomość gruntową położoną w U. gminie W., oznaczoną ewidencyjnie jako działka nr (...) wynosi 20 500,00 złotych. Natomiast, wysokość jednorazowego wynagrodzenia za ustanowienie służebności drogi koniecznej przebiegającej przez nieruchomość gruntową położoną w U. gminie W., oznaczoną ewidencyjnie jako działka nr (...) wynosi 3 400,00 złotych, a przebiegającej przez nieruchomość gruntową położoną w U. gminie W., oznaczoną ewidencyjnie jako działki nr (...) wynosi 1 050,00 złotych.

Analizując przesłanki ustanowienia służebności drogi koniecznej zgodnie z wnioskiem w kontekście unormowania zawartego w art. 145 § 1 k.c., Sąd Rejonowy wskazał, że dojazd do działek nr (...) z drogi publicznej oznaczonej nr 181 jest możliwy przez obszar działki nr (...) stanowiącej własność Gminy W., a będącej drogą wewnętrzną. Jednakże droga dojazdowa przy granicy z działką oznaczoną nr (...) ma szerokość zaledwie 2,5 metra, co powoduje, iż nie ma możliwości przejazdu sprzętem rolniczym. Natomiast od co najmniej dwóch lat wnioskodawczynie nie korzystają z przejazdu działką nr (...). Ponadto, biegły wskazał, iż możliwe jest wytyczenie innego przebiegu drogi dojazdowej do nieruchomości będących własnością wnioskodawczyń, który to przebieg jest najmniej obciążającym nieruchomości sąsiednie. Przebieg ten został oznaczony punktami nr 20 do 36 (kolor fioletowy) z drogi publicznej - działek nr (...). Sąd pierwszej instancji zauważył także, że poprzednik prawny wnioskodawczyń otrzymał od Gminy W. propozycję wykonania dojazdu do działek oznaczonych numerami ewidencyjnymi (...), poprzez ustanowienie służebności drogi koniecznej na działkach nr (...), jednak uznał, iż koszty wykonania takiej drogi są zbyt wysokie, a ponadto dojazd ten byłby o kilkaset metrów dłuższy.

Zdaniem Sądu, przepis art. 145 k.c. nie stwarza roszczenia o ustanowienie służebności drogowej zapewniającej łatwiejsze korzystanie z nieruchomości, lecz stanowi podstawę prawną żądania ustanowienia drogi koniecznej zapewniającej dostęp niezbędny. Do ustanowienia drogi koniecznej nie wystarczy zatem ustalenie, że droga przez grunt sąsiedni stanowiłaby krótsze, dogodniejsze połączenie nieruchomości z należącymi do niej budynkami gospodarskimi, o ile nie uzasadniają tego szczególne względy gospodarczo-społeczne pozwalające uznać, że spełnione zostały określone ustawowo przesłanki jej ustanowienia. W systemie gospodarki rynkowej wykładnia art. 145 k.c. powinna uwzględniać, że w miarę rozwoju techniki zmieniają się oceny „odpowiedniości” dostępu i możliwości przystosowania go do potrzeb właściciela nieruchomości. Można zatem stwierdzić, że w sytuacji, w której istniejący dostęp do drogi publicznej jest nieodpowiedni, regułą powinno być przystosowanie go do prawidłowego użytku, chyba że przystosowanie to byłoby niemożliwe lub wymagałoby niewspółmiernych nakładów. Możliwość ustanowienia służebności drogi koniecznej ograniczona jest zgodnie z art. 145 § 1 k.c. do wypadku, w którym nieruchomość nie ma odpowiedniego dostępu do drogi publicznej, instytucja ta nie może jednak służyć wygodzie właścicieli działki władnącej, kosztem ograniczenia prawa właściciela działki obciążonej. Uwzględnienie wniosku byłoby więc nie tylko niezasadne, ale wręcz niesprawiedliwe i sprzeczne z interesem uczestników postępowania, w związku z tym orzeczono jak w pkt 1 postanowienia.

O kosztach postępowania, jak w pkt 2, Sąd orzekł w oparciu o treść art. 520 § 1 k.p.c., za wyjątkiem tej części kosztów, którą wyłożył Skarb Państwa.

Wnioskodawczynie wniosły apelację od postanowienia Sądu Rejonowego, zaskarżając orzeczenie w całości i wnosząc o jego zmianę, poprzez ustanowienie służebności zgodnie

z wnioskiem. Skarżące zarzucały:

1.  błąd w ustaleniach faktycznych polegający na przyjęciu, że działki wnioskodawczyń

o nr 202, 95 i 93 mają odpowiedni dostęp do drogi publicznej;

2.  obrazę prawa materialnego, tj. art. 145 § 1 k.c., przez błędną jego wykładnię polegającą na ustaleniu, że działki wnioskodawczyń mają odpowiedni dostęp do drogi publicznej.

Uczestnik P. S. wnosił o oddalenie apelacji na koszt skarżących.

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

Apelacja zasługiwała na uwzględnienie.

Przede wszystkim trzeba podkreślić, że w treści art. 145 § 1 k.c. ustawodawca posłużył się pojęciem „odpowiedniego dostępu”. Roszczenie o ustanowienie służebności drogi koniecznej przysługuje zatem nie tylko wówczas, gdy nieruchomość nie ma w ogóle dostępu do drogi publicznej, lecz także wówczas gdy taki dostęp istnieje, lecz nie spełnia kryterium „odpowiedniości”. Tak jest w przedmiotowej sprawie.

Termin „odpowiedni” nie został ustawowo zdefiniowany, zatem rozumieć go należy jako „spełniający wymagane warunki”. O tym, czy nieruchomość ma odpowiedni dostęp, decydują każdorazowo okoliczności konkretnej sprawy. Odpowiedni dostęp do drogi publicznej musi stwarzać rzeczywistą, bezpieczną możliwość swobodnego przedostawania się z nieruchomości do takiej drogi. Co więcej, powinien obejmować także możliwość przejazdu pojazdów mechanicznych, chyba że nie uzasadniają tego potrzeby nieruchomości władnącej, konfiguracja granic, ukształtowanie terenu lub interes społeczno-gospodarczy. Wykładnia tego pojęcia powinna bowiem uwzględniać rozwój techniki.

Jak ustalił Sąd Rejonowy, dojazd do działek nr (...) z drogi publicznej oznaczonej nr 181 jest co prawda możliwy przez obszar działki nr (...) stanowiącej własność Gminy W., a będącej drogą wewnętrzną, jednakże droga dojazdowa przy granicy z działką oznaczoną nr (...) ma szerokość zaledwie 2,5 metra, co powoduje, iż nie ma możliwości przejazdu sprzętem rolniczym. Zatem - z uwagi na charakter działek, które stanowią nieruchomość rolną i powadzone są na nich uprawy wymagające pracy maszyn rolniczych - istniejący dostęp do drogi publicznej nie jest odpowiedni i rodzi roszczenie z art. 145 k.c. Wniosek złożony w przedmiotowej sprawie winien zatem co do zasady zostać uwzględniony.

Analiza uzasadnienia zaskarżonego rozstrzygnięcia nie pozwala na jednoznaczne stwierdzenie, z jakich przyczyn wniosek został oddalony. Z jednej strony Sąd wskazuje że jeżeli dostęp jest nieodpowiedni, regułą powinno być przystosowanie go do prawidłowego użytku, chyba że przystosowanie to byłoby niemożliwe lub wymagałoby niewspółmiernych nakładów. Sposobem takiego przystosowania jest zaś niewątpliwie poszerzenie istniejącego dojazdu drogą wewnętrzna kosztem fragmentu działki uczestnika postępowania oznaczonej nr 99, z więc ustanowienie służebności zgodnie z wnioskiem.

Z drugiej strony Sąd argumentuje, że możliwe jest wytyczenie innego przebiegu drogi dojazdowej do nieruchomości będących własnością wnioskodawczyń, który to przebieg jest najmniej obciążającym nieruchomości sąsiednie. Rację ma skarżący, że Sąd nie był związany treścią wniosku, co oznacza, że w razie przyjęcia, iż nieruchomość wnioskodawczyń nie ma odpowiedniego dostępu do drogi publicznej nie powinien oddalać wniosku, lecz dokonać wyboru optymalnego wariantu przebiegu drogi i ustanowić służebność. Niezależnie wszakże od tego aspektu, zdaniem Sądu Okręgowego, z przedstawioną oceną Sądu pierwszej instancji w zakresie właściwego przebiegu drogi koniecznej nie sposób się zgodzić.

Przeprowadzenie drogi koniecznej winno nastąpić z uwzględnieniem potrzeb nieruchomości niemającej dostępu do drogi publicznej oraz z najmniejszym obciążeniem gruntów, przez które droga ma prowadzić. Powinno uwzględniać interes społeczno-gospodarczy.

Zaprojektowany przez biegłego z zakresu geodezji P. M. przebieg służebności obciążającej nieruchomość uczestnika (działka nr (...)) dotyczy bardzo niewielkiego fragmentu gruntu przy samej granicy z działką stanowiącą drogę wewnętrzną (nr (...)).

W najszerszym miejscy ma on 1,69 m, a cała powierzania służebności zajmuje zaledwie 39 m ².

W wersji alternatywnej służebność miałaby obciążać cztery różne działki, długość drogi wyniosłaby aż 130 m, a łączna powierzchnia służebności - 388 m ², a więc dziesięciokrotnie więcej aniżeli w postaci żądanej przez wnioskodawczynie. Takie usytuowanie drogi wymagałoby obciążenia nieruchomości należących do różnych osób, zaprzestania przez niech upraw rolnych na tym obszarze i urządzenia drogi.

Jak się zdaje, analizując wybór właściwego wariantu Sąd dał prymat wysokości wynagrodzenia, tymczasem kwestia ta miała znaczenie drugorzędne, skoro wnioskodawczynie akceptowały szacunek i dokonały wyboru wariantu z ich punktu widzenia znacznie droższego. W takim wypadku priorytet nadać zatem należało pozostałym ze wskazanych elementów, które przesądzają o tym, że obciążenie służebnością działki uczestnika jest właściwe z punktu widzenia kryteriów ustawowych przebiegu drogi koniecznej. Jak już wskazano, w tej wersji służebność obciąża bardzo niewielki fragment gruntu i stanowi poszerzenie już istniejącej drogi. Natomiast konieczność przesunięcia ogrodzenia i likwidacji nasadzeń została uwzględniona w wysokości wynagrodzenia ustalonego przez biegłego z zakresu szacowania nieruchomości. Warto też zauważyć, że taki dojazd istniał w przeszłości.

Mając na uwadze powyższe Sąd Okręgowy, na podstawie art. 386 § 1 w zw. z art. 13 § 2 k.p.c., zmienił zaskarżone postanowienie w punktach 1, 2, 3 i 4 w ten sposób, że ustanowił na rzecz każdoczesnego właściciela nieruchomości położonej w miejscowości U., składającej się z działek oznaczonych w ewidencji gruntów nr (...) dla której

w Sądzie Rejonowym w Wieluniu urządzona jest księga wieczysta Kw nr SR 1W/ (...) służebność drogi koniecznej, której zakres oznaczony został na mapie sporządzonej przez geodetę P. M. stanowiącej załącznik do opinii z 3 marca 2021 r. złożonej w sprawie kolorem zielonym, symbolem SG1 i punktami 0105-0106-2-1- (...), która to służebność obciążać będzie nieruchomość położoną w miejscowości U., oznaczoną w ewidencji gruntów nr działki (...), dla której w Sądzie Rejonowym w Wieluniu urządzona jest księga wieczysta Kw nr (...) - powierzchnia służebności 0,0039 ha; zasądzając na rzecz uczestnika postepowania P. S. od wnioskodawczyń P. P. i J. M. kwoty po 10 250 złotych z tytułu wynagrodzenia za ustanowienie służebności, płatne w terminie do 31 maja 2022 roku z ustawowymi odsetkami za opóźnienie w razie uchybienia temu terminowi.

O kosztach postępowania orzeczono na podstawie art. 520 § 1 k.p.c.