Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 1 lipca 2022 roku

Sąd Okręgowy w Sieradzu Wydział I Cywilny, w składzie:

Przewodniczący: Sędzia Robert Pabin

Protokolant: Justyna Raj

po rozpoznaniu w dniu 24 czerwca 2022 roku w Sieradzu na rozprawie

sprawy z powództwa B. N. i J. N.

przeciwko (...) Bank (...) S.A. z siedzibą w W.

o zapłatę i ustalenie

1.  ustala, że pomiędzy B. N. i J. N. oraz (...) Bankiem (...) S.A. z siedzibą w W. nie istnieje stosunek prawny kredytu wynikający z umowy nr (...) z dnia 2 czerwca 2006 roku ze skutkiem ex tunc;

2.  zasądza od (...) Bank (...) S.A. z siedzibą w W. na rzecz B. N. 22.461,54 zł (dwadzieścia dwa tysiące czterysta sześćdziesiąt jeden złotych pięćdziesiąt cztery grosze) z ustawowymi odsetkami za opóźnienie naliczanymi od kwoty:

a)  22.372,03 zł (dwadzieścia dwa tysiące trzysta siedemdziesiąt dwa złote trzy grosze) od dnia 10 czerwca 2021r. do dnia zapłaty,

b)  89,51 zł (osiemdziesiąt dziewięć złotych pięćdziesiąt jeden groszy) od dnia 8 grudnia 2021r. do dnia zapłaty;

3.  zasądza od (...) Bank (...) S.A. z siedzibą w W. na rzecz J. N. 59.770,95 zł (pięćdziesiąt dziewięć tysięcy siedemset siedemdziesiąt złotych dziewięćdziesiąt pięć groszy) z ustawowymi odsetkami za opóźnienie naliczanymi od kwoty:

c)  59.681,44 zł (pięćdziesiąt dziewięć tysięcy sześćset osiemdziesiąt jeden złotych czterdzieści cztery grosze) od dnia 10 czerwca 2021r. do dnia zapłaty,

d)  89,51 zł (osiemdziesiąt dziewięć złotych pięćdziesiąt jeden groszy) od dnia 8 grudnia 2021r. do dnia zapłaty;

4.  w pozostałym zakresie powództwo J. N. oddala;

5.  zasądza od (...) Bank (...) S.A. z siedzibą w W. na rzecz B. N. 4.117 zł (cztery tysiące sto siedemnaście złotych) tytułem zwrotu kosztów procesu w tym 3.600 zł (trzy tysiące sześćset złotych) tytułem zwrotu kosztów zastępstwa prawnego z ustawowymi odsetkami za opóźnienie od dnia uprawomocnienia się wyroku do dnia zapłaty;

6.  zasądza od (...) Bank (...) S.A. z siedzibą w W. na rzecz J. N. 5.917 zł (pięć tysięcy dziewięćset siedemnaście złotych) tytułem zwrotu kosztów procesu w tym 5.400 zł (pięć tysięcy czterysta złotych) tytułem zwrotu kosztów zastępstwa prawnego z ustawowymi odsetkami za opóźnienie od dnia uprawomocnienia się wyroku do dnia zapłaty.

Sygn. akt I C 366/21

UZASADNIENIE

B. N. i J. N. wnieśli o zasądzenie od (...) Bank (...) S.A. z siedzibą w W. kwoty 82.467,03 zł, w tym:

⚫

na rzecz B. N. kwoty 22.461,54 zł wraz z ustawowymi odsetkami za opóźnienie liczonymi od kwoty 22.372,03 zł od dnia 10 czerwca 2021 r. do dnia zapłaty, a od kwoty 89,51 zł od dnia następnego po doręczeniu pozwanemu odpisu pozwu do dnia zapłaty;

⚫

na rzecz J. N. kwoty 60.005,68 zł wraz z ustawowymi odsetkami za opóźnienie liczonymi od kwoty 59.916,17 zł od dnia 10 czerwca 2021 r. do dnia zapłaty, a od kwoty 89,51 zł od dnia następnego po doręczeniu pozwanemu odpisu pozwu do dnia zapłaty;

z tytułu zwrotu wszystkich świadczeń otrzymanych od strony powodowej przez pozwanego i jego poprzednika prawnego, Bank (...) S.A., w okresie od dnia 06 czerwca 2006 r. do dnia 11 marca 2021 r. na podstawie ww. umowy o kredyt, jako świadczeń nienależnych z uwagi na bezwzględną nieważność tejże umowy w całości, oraz o ustalenie nieistnienia stosunku prawnego pomiędzy stronami B. N. i J. N. a pozwanym wynikającego z umowy o kredyt nr (...) zawartej w dniu 02 czerwca 2006 r. między stroną powodową a poprzednikiem prawnym pozwanego Bankiem (...) S.A. Ewentualnie, w przypadku uznania związania stron umową kredytu co do zasady, wnosili o zasądzenie od pozwanego łącznie na ich rzecz kwoty 20.801,40 zł w tym:

⚫

na rzecz B. N. kwoty 3.453,31 zł wraz z ustawowymi odsetkami za opóźnienie liczonymi od kwoty 2.741,85 zł od dnia 10 czerwca 2021 r. do dnia zapłaty, a od kwoty 711,46 zł od dnia następnego po doręczeniu pozwanemu odpisu pozwu do dnia zapłaty;

⚫

na rzecz J. N. kwoty 17.348,09 zł wraz z ustawowymi odsetkami za opóźnienie liczonymi od kwoty 16.636,63 zł od dnia 10 czerwca 2021 r. do dnia zapłaty, a od kwoty 711,46zł od dnia następnego po doręczeniu pozwanemu odpisu pozwu do dnia zapłaty;

z tytułu zwrotu wszystkich świadczeń w części nienależnie pobranej przez pozwanego i jego poprzednika prawnego, Bank (...) S.A., w okresie od dnia 06 czerwca 2006 r. do dnia 11 marca 2021 r. na podstawie abuzywnych postanowień denominacyjnych umowy o kredyt nr (...) zawartej w dniu 02 czerwca 2006 r. (jej walutowej klauzuli waloryzacyjnej); oraz z uwagi na abuzywność klauzuli (...) umowy o kredyt nr (...) z dnia 06 czerwca 2006r. – o zasądzenie od pozwanego na rzecz powodów B. N., J. N. kwoty 528,70 zł w tym :

⚫

na rzecz B. N. kwoty ½ ww. kwoty, tj. 264,35 zł wraz z ustawowymi odsetkami za opóźnienie liczonymi od kwoty 264,35zł od dnia następnego po doręczeniu pozwanemu odpisu pozwu do dnia zapłaty;

⚫

na rzecz J. N. kwoty ½ ww. kwoty, tj. 264,35 zł wraz z ustawowymi odsetkami za opóźnienie liczonymi od kwoty 264,35zł od dnia następnego po doręczeniu pozwanemu odpisu pozwu do dnia zapłaty;

z tytułu zwrotu świadczenia strony powodowej nienależnie pobranego przez bank w okresie od dnia 06 czerwca 2006 r. do dnia 11 marca 2021 r. jako składka ubezpieczenia niskiego wkładu własnego. Ponadto wnosili oni również o zasądzenie od pozwanego na rzecz powodów kosztów procesu według norm przepisanych, w tym kosztów zastępstwa procesowego, w wysokości 10.800 zł jako dwukrotność stawki minimalnej oraz opłat skarbowych od pełnomocnictwa w wysokości 34 zł wraz z ustawowymi odsetkami za opóźnienie liczonymi od tych kwot od dnia uprawomocnienia się orzeczenia, którym je zasądzono do dnia zapłaty.

Pozwany wniósł o oddalenie powództwa w całości oraz o zasądzenie
od powodów na jego rzecz kosztów procesu wraz z ustawowymi odsetkami
za opóźnienie od dnia uprawomocnienia się wyroku do dnia zapłaty.

Sąd Okręgowy ustalił, co następuje

Powodowie byli małżeństwem do dnia 24 czerwca 2014r. W 2006 r. potrzebowali środków na zaspokojenie potrzeb mieszkaniowych w tym celu postanowili zaciągnąć kredyt. W tym celu wybrali Bank (...) S.A. ponieważ zaoferował im najkorzystniejszy kredyt i najszybciej przedstawił im ofertę. Powodowie nie mieli zdolności kredytowej do zaciągnięcia zobowiązania w walucie polskiej. Żaden z banków nie chciał im przyznać kredytu w walucie polskiej a rata kredytu złotowego przekraczała dochody powodów. Zostali zapewnieni o tym, że kredyt „frankowy” jest bardzo popularny, bezpieczny i dogodny. Posiada minimalne ryzyko, a jeśli wystąpią wahania kursu (...), to będą one nieznaczne. Nie zapoznali się z całą umową, podpisali ją. Nie negocjowali jej, byli zainteresowani jedynie wysokością raty.

Dowód: zeznania powoda J. N. ReCourt z dnia 08 marca 2022 r. od 00:07:43 do 00:37:07; zeznania powódki B. N. ReCourt z dnia 08 marca 2022, kopia wyroku rozwodowego (k.40-40v);

W dniu 02 czerwca 2006 r. powodowie zawarli z Bankiem (...) S.A. z siedzibą w W., będącym poprzednikiem prawnym pozwanego, umowę kredytu budowlanego w walucie wymienialnej o numerze (...), która dotyczyła kwoty 32.041,24 franków szwajcarskich. Kredyt był denominowany do franka szwajcarskiego. Spłata kredytu w ratach miała potrwać do 10 maja 2036r. Kredyt był oprocentowany według zmiennej stopy referencyjnej 6M LIBOR, zaokrąglonej do czwartego miejsca po przecinku, obowiązującej w banku w dniu podpisania umowy,
a w okresie kredytowania - w pierwszym dniu kolejnego okresu stabilizacji oprocentowania oraz przy uwzględnieniu marży banku w wysokości 2,00 punktów procentowych. Pierwsza zmiana oprocentowania nastąpić miała po upływie 6 miesięcy od podpisania umowy. Każda następna zmiana oprocentowania następować miała natomiast po upływie 6 miesięcy od poprzedniej. Zgodnie z umową bank miał naliczać odsetki w okresach miesięcznych od kwoty aktualnego zadłużenia od dnia wypłaty kredytu do dnia poprzedzającego całkowitą spłatę zobowiązań z tytułu kredytu. W przypadku, gdy stopa oprocentowania byłaby wyższa w okresie kredytowania niż czterokrotność stopy kredytu lombardowego NBP, pozwany bank miał pobierać odsetki naliczone według stopy równej czterokrotności stopy kredytu lombardowego NBP. Stopa ta na dzień zawarcia umowy wynosiła 5,50 %. Kredyt miał być wypłacony jednorazowo, a spłata miała nastąpić w miesięcznych ratach kapitałowych,
a pierwsza lub ostatnia rata kapitału miała być ratą wyrównującą. Odsetki były spłacane miesięcznie, w terminach płatności rat. Zabezpieczeniem kredytu miała być hipoteka kaucyjna do kwoty 48.061,86 CHF stanowiącej 150% kwoty kredytu, wpisana na pierwszym miejscu na rzecz Banku, na zakupywanym lokalu mieszkalnym (lokal nr (...) w bloku nr (...)) położonego w W. na Osiedlu (...) dla której zostanie urządzona księga wieczysta; ubezpieczenie oraz cesja praw polisy ubezpieczenia powyższej nieruchomości od ognia i innych zdarzeń losowych. Integralną częścią umowy był regulamin kredytu hipotecznego i budowalnego. Powodowie poświadczyli pisemnie, że go otrzymali, zapoznali się z jego treścią i wyrazili zgodę na jego stosowanie,

Dowód: umowa kredytu - k. 28-32v; regulamin kredytu hipotecznego i budowlanego - k. 33-39.

W treści umowy zawarte zostało oświadczenie powodów, z którego wynikało, że zostali poinformowani przez pracowników banku o ryzyku walutowym i ryzyku zmiennej stopy procentowej, że rozumieją tego konsekwencje i zobowiązują się w tym celu podpisać oświadczenie według określonego wzoru.

Dowód: umowa kredytu k. 28-32v; regulamin kredytu hipotecznego i budowlanego k. 33-39v.

Kredyt został wypłacony powodom jednorazowo w walucie polskiej, przy zastosowaniu kursu kupna dewiz dla franka szwajcarskiego zgodnie z tabelą kursów obowiązującą w pozwanym banku w dniu wypłaty danej transzy (§ 38 ust 1 regulaminu kredytu hipotecznego i budowlanego). Kredyt został wypłacony 06 czerwca 2006 r. w kwocie 80.077,47 zł co stanowiło równowartość 32.041,24 CHF.

Dowód: umowa kredytu k. 28-32v; regulamin kredytu hipotecznego i budowlanego k. 33-39v; historia wypłat kredytu k. 175

Wysokość rat kapitałowych określona była w CHF. Spłata tych rat dokonywana była w złotych polskich po uprzednim ich przeliczeniu według kursu sprzedaży dewiz dla CHF - zgodnie z tabelą kursów obowiązującą w banku w dniu spłaty.

Dowód: umowa kredytu - k. 28-32v; regulamin kredytu hipotecznego i budowlanego - k. 33-39v.

Wysokość należnych odsetek określana była w CHF. Ich spłata następowała w złotych polskich po uprzednim ich przeliczeniu według kursu sprzedaży dewiz dla CHF - zgodnie z tabelą kursów obowiązującą w banku w dniu spłaty.

Dowód: umowa kredytu - k. 28-32v; regulamin kredytu hipotecznego i budowlanego - k. 33-39v.

Bank mógł kontrolować wykorzystanie i spłatę kredytu, w szczególności powodowie byli zobowiązani do udostępnienia nieruchomości w celu dokonania inspekcji jej stanu do czasu spłaty wszystkich zobowiązań z tytułu kredytu. W przypadku niespłacenia w terminie określonym w umowie kredytu lub raty kapitałowej, pozwany bank był uprawniony do wysyłania pisemnej informacji do osób będących jego dłużnikami z tytułu zabezpieczenia spłaty kredytu, iż kredytobiorca opóźnia się z ze spłatą kredytu. Z tytułu opóźnienia
w płatności bankowi przysługiwały odsetki w wysokości 1,5 stopy oprocentowania kredytu obowiązującego w terminach zalegania z zapłatą, nie więcej niż w wysokości czterokrotności wysokości stopy kredytu lombardowego NBP. Wezwania do zapłaty zarówno wobec kredytobiorców jaki osób będących dłużnikami z tytułu zabezpieczenia spłaty kredytu wysyłane były listem poleconym. Bank mógł wysyłać wezwania do kredytobiorców opóźniających się ze spłatą zobowiązania.

Dowód: umowa kredytu - k. 28-32v; regulamin kredytu hipotecznego i budowlanego - k. 33-39v.

Bank mógł obniżyć kwotę przyznanego kredytu lub wypowiedzieć umowę w przypadku niedotrzymania przez kredytobiorcę warunków udzielania kredytu lub w razie utraty przez niego zdolności kredytowej, w szczególności w przypadkach naruszenia postanowień umowy lub regulaminu kredytu hipotecznego i budowlanego oraz ujawnienia, że kredytobiorcy złożyli fałszywe dokumenty lub niezgodne z prawdą oświadczenia. Okres wypowiedzenia umowy wynosił co do zasady 30 dni, natomiast w razie zagrożenia upadłością kredytobiorcy 7 dni.

Dowód: umowa kredytu - k. 28-32v; regulamin kredytu hipotecznego i budowlanego - k. 33-39v.

Zgodnie z umową kredytobiorca zobowiązany był do przestrzegania zobowiązań wynikających z umowy, w tym między innymi do: spłaty kredytu wraz z odsetkami w terminach umownych oraz innych należności wynikających z niniejszej umowy w terminie określonym w wezwaniu do zapłaty, do przedłużenia w banku w terminie 30 dni roboczych od dnia otrzymania z sądu zawiadomienia o wpisach dokonanych w księdze wieczystej nieruchomości będącej przedmiotem hipoteki – nie później jednak niż w terminie przed wypłatą kredytu - odpisu z księgi wieczystej nieruchomości zawierającego prawomocny wpis hipoteki stanowiącej zabezpieczenie spłaty kredytu oraz potwierdzającego brak innych obciążeń i roszczeń osób trzecich z wyjątkiem zaakceptowanych przez bank.

Dowód: umowa kredytu - k. 28-32v; regulamin kredytu hipotecznego i budowlanego - k. 33-39v.

Nadto powodowie byli zobowiązani do informowania na piśmie banku o zmianach dotyczących swojej sytuacji prawnej i majątkowej, a szczególności o zmianie nazwiska, adresu i miejsca zamieszkania oraz zameldowania, wszczęciu postepowania egzekucyjnego oraz do umożliwiana bankowi podejmowania czynności związanych z oceną sytuacji finansowej i gospodarczej i przedstawiania na jego żądanie informacji i dokumentów niezbędnych do oceny tej sytuacji oraz do oceny wartości przejętych zabezpieczeń, do ubezpieczania domu od ognia i innych zdarzeń losowych przez cały okres kredytowania i dokonywania na rzecz banku cesji praw z umowy ubezpieczenia oraz do przedkładania dowodów zapłaty składek ubezpieczeniowych nie później niż w dniu upływu ważności uprzedniej polisy ubezpieczeniowej. Powodowie mieli także obowiązek informowania banku o zamiarze sprzedaży i dodatkowego obciążenia nieruchomości i spłaty wszystkich zobowiązań z tytułu umowy w terminie 7 dni po zawarciu umowy sprzedaży nieruchomości, do niedokonywania zmian konstrukcyjnych w nieruchomości bez pisemnej zgody banku, do zachowania nieruchomości w dobrym stanie oraz do niezwłocznego ujawniania domu jednorodzinnego w księdze wieczystej nieruchomości.

Dowód: umowa kredytu - k. 28-32v; regulamin kredytu hipotecznego i budowlanego - k. 33-39v.

Powodowie w piśmie z dnia 1 czerwca 2021r. wystąpili z reklamacją do Banku, w której zawarli wezwanie do zapłaty kwot nienależnie pobranych od powodów w okresie od dnia 10 lipca 2006 r. do dnia 10 marca 2021 r. w związku z nieważnością umowy kredytowej w świetle przepisów praca. Powodowie zażądali spłaty od Banku w wysokości 82.288,20 zł. Nadto w przypadku zakwestionowania przez Bank nieważności umowy powodowie wezwali do zapłaty kwoty 19.378,49 zł tytułem nienależnie pobranych od nich rat kapitałowo-odsetkowych w wyższej wysokości niż rzeczywiście wymagalne w związku z zawartymi w umowie niedozwolonymi klauzulami umownymi.

Dowód: reklamacja k. 56-58; odpowiedź na reklamację k. 59-60v.

Wobec powoda J. N. i powódki B. N. w dniu 02 czerwca 2014 roku orzeczono rozwód przed Sądem Okręgowym w Sieradzu sygn. akt I 1 C 578/13. Wyroku uprawomocnił się 24 czerwca 2014 roku.

Dowód: kserokopia odpisu wyroku k.40-41.

W okresie trwania małżeństwa tj. od 10 lipca 2006 r. do 10 czerwca 2014 r. powodowie w wykonaniu umowy wpłacili na rzecz banku z majątku wspólnego kwotę 44.684,83 zł. Po ustaniu małżeństwa kredyt samodzielne spłacał J. N. uiszczając w okresie od 11 czerwca 2014r. do 11 marca 2021r. na rzecz banku 37.073,34 zł. Ponadto w dniu 6 czerwca 2006r. powodowie uiścili na rzecz banku składkę z tytułu ubezpieczenia pomostowego w wysokości 179,02 zł a w dniach 6 czerwca 2006r i 3 czerwca 2009r. składki z tytułu ubezpieczenia niskiego wkładu w wysokości 531,41 zł. Łącznie, kwota uiszczonych przez powodów składek ubezpieczeniowych wyniosła 710,43 zł.

Dowód: zaświadczenie - k. 42-47; zeznania powoda J. N. ReCourt z dnia 08 marca 2022 r. od 00:07:43 do 00:37:07; zeznania powódki B. N. ReCourt z dnia 08 marca 2022.

Powodowie mają świadomość, jakie skutki niesie za sobą przesłankowe stwierdzenie nieważności przedmiotowej umowy o kredyt.

Dowód: zeznania powoda J. N. ReCourt z dnia 08 marca 2022 r. od 00:07:43 do 00:37:07; zeznania powódki B. N. ReCourt z dnia 08 marca 2022.

Powyższy stan faktyczny został ustalony w oparciu o zgromadzony w aktach sprawy nieosobowy materiał dowodowy w postaci dokumentów prywatnych i urzędowych przedłożonych przez strony, które wobec braku dowodów przeciwnych sąd w całości uznał za wiarygodne. Z tych samych względów jako wiarygodne sąd uznał zeznania przesłuchanych w sprawie powodów.

Sąd pominął wnioski stron o dopuszczenie dowodu z opinii biegłego. Było to konsekwencją uznania, iż okoliczności, których stwierdzenia miały służyć wnioskowane dowody, są irrelewantne dla wyniku postępowania w kontekście zgłoszonego roszczenia. Na kanwie niniejszej sprawy zasadniczy spór pomiędzy stronami dotyczył bowiem kwestii materialnoprawnych i koncentrował się na ocenie postanowień umownych stosowanych przez pozwanego, przez pryzmat ich zgodności z przepisami prawa chroniącymi konsumentów, a zakazujących m. in. stosowania klauzul abuzywnych we wzorcach umów stosowanych przez przedsiębiorców.

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

W ocenie Sądu Okręgowego w ustalonym stanie faktycznym powództwo zasługiwało na uwzględnienie niemalże całości, nie tylko z uwagi na uznanie nieważności umowy ze względu na naruszenie przepisów art. 69 prawa bankowego, ale także z uwagi na występowanie w umowie klauzul abuzywnych, które nie mogą być zastąpione innymi uregulowaniami, co czyni umowę o kredyt bez tych uregulowań za niemożliwą do wykonania, a przez to również nieważną.

W niniejszej sprawie należy stwierdzić, że powód nie zawarł umowę kredytu jako przedsiębiorca. Mieszkanie, które powodowie kupili i chcieli wyremontować z środków pochodzących z przedmiotowego kredytu, nigdy nie był podstawą prowadzonej przez nich działalności gospodarczej, służył jedynie do zaspokojenia jego osobistych potrzeb mieszkaniowych.

Trzeba także stwierdzić, że powodowie wykazali interes prawny
w wytoczeniu powództwa o ustalenie nieważności umowy. Bezspornym jest,
że w sprawie istnieje niepewność stanu prawnego i nie ma przy tym znaczenia
czy ta niepewność wynika z przyczyn faktycznych lub prawnych. Ponadto należy dodać, że samo ustalenie nieważności umowy, bez dodatkowo wyartykułowanego żądania o zapłatę, może uczynić zadość potrzebie ochrony określonej sfery prawnej powoda, bowiem rozstrzygnięcie w tym zakresie może doprowadzić niewątpliwie do wywołania skutków prawnych między stronami, w następstwie których ich sytuacja prawna zostanie określona jednoznacznie i tym samym wyeliminowane zostanie - wynikające z błędnego przekonania pozwanego banku o przysługiwaniu mu określonego uprawnienia - ryzyko naruszenia w przyszłości praw powoda. Chodzi tu przede wszystkim o kwestię dalszego spłacania kredytu, a następnie roszczeń pozwanego banku wobec powoda powstałych na skutek niespłacania kredytu, jak również kwestię obciążenia hipotecznego. Zatem należy stwierdzić, że w niniejszej sprawie sporny stosunek prawny może powodować dalej idące skutki, których nie sposób wyeliminować na drodze powództwa o świadczenie.

Stosownie do treści art. 69 ust. 1 prawa bankowego (w brzmieniu obowiązującym w dacie zawarcia przedmiotowej umowy), przez umowę kredytu bank zobowiązuje się oddać do dyspozycji kredytobiorcy na czas oznaczony w umowie kwotę środków pieniężnych z przeznaczeniem na ustalony cel, a kredytobiorca zobowiązuje się do korzystania z niej na warunkach określonych w umowie, zwrotu kwoty wykorzystanego kredytu wraz z odsetkami
w oznaczonych terminach spłaty oraz zapłaty prowizji od udzielonego kredytu. Umowa kredytu powinna być zawarta na piśmie i określać w szczególności: strony umowy, kwotę i walutę kredytu, cel, na który kredyt został udzielony, zasady i termin spłaty kredytu, wysokość oprocentowania kredytu i warunki jego zmiany, sposób zabezpieczenia spłaty kredytu, zakres uprawnień banku związanych z kontrolą wykorzystania i spłaty kredytu, terminy i sposób postawienia do dyspozycji kredytobiorcy środków pieniężnych, wysokość prowizji, jeżeli umowa ją przewiduje, warunki dokonywania zmian i rozwiązania umowy (art. 69 ust. 2). Należy zatem stwierdzić, że umowa kredytu jest umową nazwaną. Jest też umową konsensualną, czyli dochodzi do skutku w wyniku samego uzgodnienia przez strony jej podstawowych postanowień. Przedmiotem umowy musi być jednak określona kwota pieniężna. Muszą być też w niej określone zasady jej spłaty.

W chwili zawierania umowy przez strony przepisy prawa bankowego
nie przewidywały możliwości udzielania kredytów denominowanych lub indeksowanych. Dopiero od 26 sierpnia 2011 r. wprowadzono do prawa bankowego zapis, zgodnie z którym umowa o kredyt denominowany lub indeksowany do waluty innej niż waluta polska, powinna określać szczegółowe zasady określania sposobów i terminów ustalania kursu wymiany walut, na podstawie którego w szczególności wyliczana jest kwota kredytu, jego transz i rat kapitałowo - odsetkowych oraz zasad przeliczania na walutę wypłaty albo spłaty kredytu. Ponadto do art. 69 prawa bankowego wprowadzono przepis, zgodnie z którym w przypadku umowy o kredyt denominowany lub indeksowany do waluty innej niż waluta polska, kredytobiorca może dokonywać spłaty rat kapitałowo - odsetkowych oraz dokonać przedterminowej spłaty pełnej lub częściowej kwoty kredytu bezpośrednio w tej walucie. W tym przypadku w umowie o kredyt określa się także zasady otwarcia i prowadzenia rachunku służącego do gromadzenia środków przeznaczonych na spłatę kredytu oraz zasady dokonywania spłaty za pośrednictwem tego rachunku.

W przepisach brak jest definicji kredytu denominowanego lub indeksowanego. Przyjmuje się, że kredyt denominowany lub indeksowany do waluty obcej, to kredyt udzielony w złotych polskich, którego kwota jest odnoszona do waluty obcej. Kredyt taki jest kredytem złotowym, z tym, że na skutek denominacji lub indeksacji, saldo kredytu wyrażane jest w walucie obcej, do której kredyt został denominowany lub indeksowany. Po ustaleniu salda kredytu w tejże walucie obcej umowa może przewidywać uruchomienie kredytu
w walucie polskiej, po przeliczeniu salda kredytu wyrażonego w walucie obcej
na złote polskie po kursie waluty z dnia uruchomienia kredytu. W przypadku kredytu denominowanego lub indeksowanego do waluty obcej kredytobiorca może dokonywać spłaty rat kapitałowo - odsetkowych w walucie, do której kredyt został denominowany lub indeksowany bądź w walucie polskiej, po przeliczeniu raty wyrażonej w walucie, do której kredyt denominowano lub indeksowano, według kursu wymiany waluty z dnia płatności raty. W wykonaniu umowy o kredyt denominowany wszelkie operacje z walutą wykonywane są w celach księgowych, natomiast do faktycznego transferu wartości dewizowych w którąkolwiek stronę nie dochodzi. Do faktycznego pojawienia się waluty obcej w relacji pomiędzy kredytobiorcą i bankiem może dojść dopiero w przypadku uzgodnienia przez strony, że kredytobiorca będzie spłacał kredyt w walucie, do której został on denominowany. Nie zmienia to jednak w charakteru kredytu.

Zawarte w łączącej strony umowie o kredyt postanowienia umowne dotyczące dokonywania przeliczenia kwoty udzielonego kredytu na walutę obcą (franka szwajcarskiego) należy zakwalifikować jako element klauzuli waloryzacyjnej w rozumieniu art. 358 1 § 2 k.c. W konsekwencji tego, zaciągnięty przez powoda kredyt jest kredytem w złotych polskich, nie zaś kredytem walutowym (patrz postanowienie Sądu Najwyższego z 19 października 2018 r., IV CSK 200/18). Kredyt walutowy to kredyt udzielony w innej niż złoty polski walucie, a zatem również w tej walucie wypłacany i spłacany. Natomiast w niniejszej sprawie kredyt zgodnie z umową musiał być wypłacony w złotych polskich, choć był wyrażony we frankach szwajcarskich, gdyż był przeznaczony między innymi na sfinansowanie przez powoda wykończenia domu w Polsce.

Należy jednak zauważyć, że z uwagi na zastosowanie w umowie zabiegów denominacyjnych, nie doszło do precyzyjnego, jednoznacznego określenia kwoty kredytu. W umowie bowiem wskazano, że przy wypłacie kredytu w walucie polskiej stosuje się kurs kupna dla dewiz (aktualna tabela kursów), obowiązujący w banku w dniu realizacji zlecenia płatniczego. Doprowadziło to do takiej sytuacji, że powód nie wiedział w dniu zawarcia umowy, jaką ostatecznie kwotę kredytu otrzyma w przeliczeniu na walutę polską. Zatem przedmiotowa umowa nie określała kwoty środków pieniężnych, którą pozwany bank zobowiązał się oddać do jego dyspozycji, co prowadzi do stwierdzenia, że jest przez
to nieważna w oparciu o treść art. 58 § 1 k.c. w zw. art. 69 prawa bankowego.

Ponadto wypada dodać w tym miejscu, że stosunek prawny, ukształtowany w wyniku zawartej przez strony umowy, wykracza poza granicę swobody umów określoną w art. 353 ¹ k.c., z uwagi na zastosowanie przez bank tworzonych przez siebie tabel kursów walut, mających bezpośredni wpływ na treść zobowiązania powoda.

Zgodnie z powyższym przepisem, strony zawierające umowę mogą ułożyć stosunek prawny według swego uznania, byleby jego treść lub cel nie sprzeciwiały się właściwości (naturze) stosunku, ustawie ani zasadom współżycia społecznego. Zatem nie jest dopuszczalne, aby postanowienia umowne dawały jednej ze stron uprawnienie do kształtowania według swojej woli zakresu obowiązków drugiej strony. Byłoby to sprzeczne z naturą stosunku zobowiązaniowego. W sytuacji, gdy oznaczenie świadczenia zostało pozostawione jednej ze stron, powinno być ono oparte na obiektywnej podstawie, nie zaś pozostawione do swobodnego uznania strony. W przeciwnym wypadku zobowiązanie należałoby z reguły uznać
za nieważne.

Przenosząc te rozważania na grunt niniejszej sprawy należy stwierdzić, że pozwany bank zawarł we wzorcach umowy uregulowania prowadzące także do stwierdzenia nieważności umowy stosownie do treści art. 58 § 1 k.c. w zw. z art. 353 ¹ k.c. Dowolnie bowiem ustalał kurs waluty, od którego zależała wysokość każdej raty kredytu, która wynikała z przemnożenia pewnej sumy wyrażonej we frankach szwajcarskich przez ustalony kurs waluty wskazany w tabeli. Ponadto należy stwierdzić, że umowa nie przewidywała żadnych ograniczeń w określaniu przez pozwany bank kursów w tabeli kursów w nim obowiązujących. Nie przewidywała żadnych kryteriów, według których miałby być ustalony kurs z tabeli ani instrumentów, które mogłyby służyć kredytobiorcy do wpłynięcia na wysokość tego kursu. Obowiązujące regulacje prawne nie zakazywały pozwanemu zamieszczania w tworzonych przez siebie tabeli kursów takich wartości, jakie uzna za stosowne. Nie ma znaczenia dla negatywnej oceny takiego kształtu umowy to, w jaki sposób pozwany bank w praktyce dokonywał określania kursów wpisywanych następnie do tabeli obowiązującej
w banku. Stosowanie w danym okresie takiej czy innej praktyki w określaniu kursu waluty było swobodną decyzją pozwanego banku i w każdej chwili mogło ulec dowolnej zmianie.

W niniejszej sprawie podkreślenia także wymaga, że o nieważności czynności prawnej decyduje jej treść lub cel. Przesądza to o tym, że oceniając ważność czynności prawnej nie można przypisywać dominującego znaczenia ani okolicznościom poprzedzającym zawarcie umowy, ani sposobowi jej wykonania. W konsekwencji nie ma znaczenia, czy kurs zastosowany przez pozwanego przy wyliczeniu kwoty kredytu do wypłaty i kursy użyte przy wyliczaniu kolejnych rat kredytu były, bądź są kursami rynkowymi, gdyż
o ważności umowy orzeka się oceniając jej treść i cel z daty zawarcia umowy,
a nie sposób jej faktycznego wykonania.

Dodać też należy, że świadomość stron odnośnie treści zapisów umownych nie ma znaczenia dla oceny ważności umowy w kontekście jej zgodności bądź niezgodności z prawem. Nieważna umowa nie staje się ważna poprzez świadomość stron co do treści zapisów powodujących nieważność. Bez znaczenia pozostaje, czy strony rozumiały mechanizm denominacji. Gdyby sama świadomość stron co do postanowień umowy sprzecznych z ustawą czyniła je ważnymi, byłby to prosty sposób na obejście przepisów bezwzględnie obowiązujących.

Podsumowując, brak określenia wysokości świadczenia obu stron umowy o kredyt przesądza o sprzeczności treści umowy z treścią art. 353 ¹ k.c. i art. 69 prawa bankowego. W tym miejscu należy jeszcze raz podkreślić, że jeśli świadczenie nie jest oznaczone, zobowiązanie nie istnieje ze względu na brak istotnego elementu stosunku zobowiązaniowego. Kredyt, o czym była już mowa, należy zakwalifikować jako kredyt złotowy, a zatem umowa powinna określać, jaką kwotę udzielonego kredytu, wskazaną w złotych polskich, denominowano do waluty obcej. Takich ustaleń strony nie poczyniły. Strony nie określiły zatem podstawowego obowiązku kredytodawcy, gdyż nie oznaczyły kwoty udzielanego kredytu, poprzestając jedynie nie wskazaniu wysokości odpowiednika tej kwoty
w walucie obcej.

W myśl art. 58 § 1 k.c., czynność prawna sprzeczna z ustawą albo mająca na celu obejście ustawy jest nieważna, chyba że właściwy przepis przewiduje inny skutek, w szczególności ten, iż na miejsce nieważnych postanowień czynności prawnej wchodzą odpowiednie przepisy ustawy. W myśl § 2 tego przepisu, nieważna jest czynność prawna sprzeczna z zasadami współżycia społecznego. Jak zaś stanowi art. 58 § 3 k.c., jeżeli nieważnością jest dotknięta tylko część czynności prawnej, czynność pozostaje w mocy co do pozostałych części, chyba że z okoliczności wynika, iż bez postanowień dotkniętych nieważnością czynność nie zostałaby dokonana.

Należy uznać, że bez omówionych wyżej postanowień dotyczących możliwości kształtowania przez pozwany bank, wedle jego woli, w trakcie wykonywania umowy, zarówno wysokości świadczenia własnego (kwoty kredytu), jak i powoda, bez klauzuli denominacyjnej, której zakres nie został w żaden sposób ograniczony, sporna umowa kredytu nie zostałaby przez strony zawarta. W konsekwencji zachodzi konieczność uznania za nieważną całej umowy. W tym miejscu należy dodać, że wieloletnie wykonywanie przez strony przedmiotowej umowy nie stoi na przeszkodzie badaniu jej ważności i ustaleniu, że jest ona nieważna. Ponadto wprowadzenie w życie w 2011 r. tzw. ustawy antyspreadowej nie skutkowało sanowaniem wadliwości umów o kredyt indeksowany lub denominowany zawartych wcześniej, ani później z naruszeniem konieczności określenia w umowie świadczeń obu stron. Wypada zauważyć, że wprowadzony do prawa bankowego pkt 4a art. 69 ust. 2 nie ustala konkretnych zasad określania sposobu i terminów ustalania kursu wymiany walut, tylko nakazuje je wprowadzić. Samo zaistnienie w porządku prawnym tego przepisu, pomimo jego imperatywnego charakteru, nie zmieniło treści umów zawartych przed jego wejściem w życie, jak i po tej dacie. Dopiero wykonanie ustawowego nakazu i określenie w umowie precyzyjnych zasad przeliczania mogłoby doprowadzić do zmiany oceny wadliwości określonych postanowień, ale tylko w sytuacji, gdyby znalazły się w ważnie zawartej umowie.

Tak samo należy ocenić regulację art. 4 ustawy z 29 lipca 2011 r. o zmianie ustawy prawo bankowe oraz niektórych innych ustaw, w myśl której, w przypadku kredytów zaciągniętych przez kredytobiorcę przed dniem wejścia w życie niniejszej ustawy, ma zastosowanie art. 69 ust. 2 pkt 4a prawa bankowego w stosunku do tych kredytów lub pożyczek pieniężnych, które nie zostały całkowicie spłacone - do tej części kredytu lub pożyczki, która pozostała do spłacenia. W tym zakresie bank dokonuje bezpłatnie stosownej zmiany umowy kredytowej lub umowy pożyczki. Podkreślić trzeba, iż ustawowe zobowiązanie
do dostosowania jednego z postanowień umowy o kredyt denominowany
do wymogów prawa, może dotyczyć tylko umów ważnie zawartych, w których znalazły się niedozwolone postanowienia, z mocy wspomnianych przepisów wymagające uzupełnienia. Sytuacja taka nie miała miejsca w niniejszej sprawie, gdyż przedmiotowa umowa kredytu z przyczyn omówionych wyżej była w całości nieważna od chwili jej zawarcia, zatem omawiany przepis nie mógł mieć do niej zastosowania.

Gdyby uznać hipotetycznie, że powyższe poglądy są poglądami błędnymi, to i tak należało uznać umowę o kredyt za nieważną z przyczyn omówionych w dalszej części uzasadnienia.

Zgodnie z treścią art. 385 ¹ § 1 k.c. postanowienia umowy zawieranej
z konsumentem nieuzgodnione indywidualnie nie wiążą go, jeżeli kształtują jego prawa i obowiązki w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami, rażąco naruszając jego interesy (niedozwolone postanowienia umowne). Nie dotyczy to postanowień określających główne świadczenia stron, w tym cenę lub wynagrodzenie, jeżeli zostały sformułowane w sposób jednoznaczny.

Z przepisu tego wynika, że niedozwolonymi postanowieniami umownymi
są klauzule umowne, jeśli spełniają łącznie trzy przesłanki pozytywne: klauzule umowne ostały zawarte zostały w umowach z konsumentami, kształtują prawa i obowiązki konsumenta w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami oraz rażąco naruszają jego interesy. Natomiast kontrola abuzywności postanowień umowy jest niedopuszczalna, gdy postanowienia umowne zostały indywidualnie uzgodnione z konsumentem oraz postanowienia umowne określają główne świadczenia stron i są sformułowane w sposób jednoznaczny.

Z zebranego w sprawie materiału dowodowego nie wynika, że strony negocjowały warunki umowy i że w związku z tym nie posłużyły się wzorcem umowy, gdyż na tę okoliczność pozwany nie przedstawił żadnych dowodów, a na nim przecież spoczywał ciężar wynikający z treści art. 6 k.c.

Ustalenia więc wymaga, czy postanowienia umowy są sprzeczne z dobrymi obyczajami i rażącego naruszają interesu konsumenta, czyli powodów.

W sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami rażąco naruszają interesy konsumenta postanowienia umowne godzące w równowagę kontraktową stron, a także te, które zmierzają do wprowadzenia konsumenta w błąd, wykorzystując jego zaufanie i brak specjalistycznej wiedzy. Zatem sprzeczne z dobrymi obyczajami są takie działania, które zmierzają do dezinformacji lub wywołania błędnego mniemania konsumenta (czy szerzej klienta), wykorzystania jego niewiedzy lub naiwności, ukształtowania stosunku zobowiązaniowego niezgodnie z zasadą równorzędności stron, nierównomiernego rozłożenia praw i obowiązków między partnerami kontraktowymi.

Dobre obyczaje to klauzula generalna pozwalająca ocenić treść czynności prawnej w świetle norm moralnych i obyczajowych, które są powszechnie akceptowane albo znajdują uznanie np. w stosunkach z konsumentem. Oceny zgodności postanowienia umowy z dobrymi obyczajami dokonuje się według stanu z chwili zawarcia umowy, biorąc pod uwagę jej treść, okoliczności zawarcia oraz uwzględniając umowy pozostające w związku z umową obejmującą postanowienie będące przedmiotem oceny.

Mając na uwadze powyższe oraz zebrany w sprawie materiał dowodowy należy stwierdzić, że niedozwolony charakter mają postanowienia umowy kredytowej zawarte w § 3 ust. 1,2 i 4 czyli postanowienia dotyczące procesów denominacyjnych. Możliwość arbitralnego ustalania kursu franka szwajcarskiego przez pozwany bank, o czym była już mowa powyżej, doprowadziła do jednostronnego kształtowania treści stosunku prawnego w czasie jego trwania, co jest sprzeczne z dobrymi obyczajami i rażąco narusza interesy powoda jako konsumenta. Ponadto wspomniane klauzule abuzywne określają główne świadczenie stron i zostały sformułowane w sposób niejednoznaczny, wobec czego, stosownie do art. 385 ¹ § 1 k.c., podlegają badaniu pod względem abuzywności. Nie można uznać za jednoznaczne takiego sformułowania treści zapisów umownych, z którego nie wynika kwota udzielonego kredytu. W przypadku kredytu złotowego denominowanego do franka szwajcarskiego, o jednoznaczności można byłoby mówić jedynie wówczas, gdyby umowa określała wysokość udzielonego kredytu w dniu jej zawarcia. Wskazanych postanowień nie można też było uznać za jednoznaczne, gdyż odsyłały do nieokreślonych w umowie wielkości, a mianowicie do kursów z tabeli kursów walut obowiązujących w pozwanym banku. Wielkości tych nie dawało
się sprecyzować w świetle treści umowy, bowiem nie określała jednoznacznie,
w jaki sposób kursy sprzedaży i kupna z tabeli banku będą ustalane. W chwili zawarcia umowy ani powód, ani pozwany bank, nie znali konkretnych wartości, jakie mogły się pojawić w tabeli kursów obowiązującej w banku w dniu przeliczania kwoty kredytu wyrażonej w walucie obcej na polskie złote, celem wypłaty kredytu ani w dniach wyliczania kolejnych rat do spłaty.

Z tych niedozwolonych klauzul wynika nierównomierne rozłożenie pomiędzy stronami umowy ryzyka wynikającego z zastrzeżenia denominacji kredytu, tj. wyrażenia wysokości zobowiązania konsumenta w walucie obcej, której kurs podlega nieograniczonym zmianom - bez zagwarantowania w umowie jakichkolwiek mechanizmów, które mogłyby ograniczyć ryzyko ponoszone przez powoda.

Z treści umowy wynika także, że bank udzielając kredytu w „złotówkach” ryzykował stratę jedynie kwoty, która została wypłacona powodowi, co mogło nastąpić w przypadku znacznego spadku wartości waluty wskazanej jako waluta waloryzacji. Natomiast w przypadku powoda wysokość jego zobowiązania mogła osiągnąć niczym nieograniczoną wysokość już na początkowym etapie (wraz ze spadkiem wartości waluty krajowej w stosunku do waluty indeksacji). Do tego mogło dojść również w czasie wykonywania zobowiązania po kilku lub kilkunastu latach. Ponadto umowa nie przewidywała instrumentu, który pozwoliłoby powodowi na zmianę sposobu wykonywania umowy po wystąpieniu niekorzystnego dla niego wzrostu kursu walut, bądź zabezpieczenie się przed takim niekorzystnym zjawiskiem finansowym.

Z tych też względów wskazane powyżej uregulowania umowy należy uznać za niedozwolone, gdyż mogły doprowadzić i ostatecznie doprowadziły, gdy porównamy wysokość udzielonego kredytu, wysokość spłaconego kredytu i wysokość zadłużenia, do ukształtowania stosunku zobowiązaniowego niezgodnie z zasadą równorzędności stron, czyli do nierównomiernego rozłożenia praw i obowiązków między stronami. Ponadto naruszyły one dobre obyczaje, ponieważ doszło do wykorzystania przewagi kontraktowej banku, który dokonując wcześniej fachowej oceny ryzyka kursowego zabezpieczył swoje interesy, a nie interesy powoda, którego informowano jedynie o korzystniejszych warunkach oprocentowania w porównaniu do kredytu niedenominowanego do waluty obcej.

W tym miejscu należy wskazać, że bank nie wykonał swoich obowiązków
w zakresie poinformowania powoda o ryzyku kursowym. Nie można bowiem uznać za wystarczającą w tym zakresie wzmiankę w umowie (§ 30). Trzeba dodać, że wprowadzenie do umowy kredytowej zawieranej na wiele lat mechanizmu działania ryzyka kursowego, wymagało szczególnej staranności banku w zakresie wyraźnego wskazania zagrożeń wiążących się z oferowanym kredytem, tak by powód miał pełną wiedzę co do konsekwencji ekonomicznych zawieranej umowy. Przedkontraktowy obowiązek informacyjny w zakresie ryzyka kursowego powinien zostać wykonany w sposób jednoznacznie i zrozumiale unaoczniający powodowi, że zaciągnięcie takiego kredytu jest bardzo ryzykowne, a efektem może być obowiązek zwrotu kwoty wielokrotnie wyższej od pożyczonej, mimo dokonywania regularnych spłat. Z poczynionych w sprawie ustaleń nie wynikało, by taki obowiązek informacyjny został przez bank wykonany w sposób ponadstandardowy, dający powodowi pełne rozeznanie w tym zakresie. Na tę okoliczność pozwany nie przedstawił w zasadzie żadnych dowodów. Należy w tym miejscu zauważyć, że rzeczywistość pokazała, że określenie nawet w przybliżeniu skali ryzyka walutowego związanego z tego rodzaju kredytami okazało się całkowicie nietrafione, a zatem wykształcenie ekonomiczne i praktyka powoda w zakresie finansów w niczym nie ma tu nic do rzeczy, bowiem już w zaleceniach Europejskiej Rady ds. Ryzyka Systemowego z dnia 21 września 2011 r. dotyczących kredytów walutowych wskazano, że nawet najbardziej staranny konsument nie był w stanie przewidzieć konsekwencji ekonomicznych kredytu hipotecznego we frankach szwajcarskich, który był proponowany przez banki, jako bezpieczny, bo oferowany „w najbardziej stabilnej walucie świata”.

Postanowienia dotyczące waloryzacji są niedozwolone również z uwagi
na to, że ustalają inną wysokość kursu przyjętego dla przeliczeń kwoty udzielonego kredytu ze „złotówek” na franka szwajcarskiego i inną wysokość kursu przyjętego przy ustalaniu wysokości wymaganej spłaty z franka szwajcarskiego na „złotówki”, a także z uwagi na to, że pozwalają bankowi na swobodne ustalenie wysokości każdego z tych kursów, jak przy działalności wolnorynkowej (kantorowej), mimo że miały jedynie zabezpieczać bank przed spadkiem kursu waluty i pozwolić na zastosowanie niższych stóp procentowych. Zatem sposób ustalania przez bank kursu waluty mógł doprowadzić do ustalenia wyższej wysokości zobowiązania w chwili wypłaty od wysokość rzeczywiście udzielonego kredytu, co wymusza twierdzenie o naruszeniu przez bank interesów konsumenta, co jest z kolei sprzeczne z dobrymi obyczajami.

W tym miejscu należy dodać, że umowa nie wyjaśnia relacji kursu banku do kursów na rynku międzybankowym i innych czynników. Zatem od arbitralnej decyzji banku zależało ustalanie kursu, a to rażąco naruszyło interes powoda, który nie mógł dokonać weryfikacji kursu, gdyż tego nie przewidywała umowa. Zatem takie uregulowania są sprzeczne z dobrymi obyczajami.

Uznanie powyższych postanowień umownych za abuzywne skutkuje ich bezskutecznością. Zatem nie wiążą one stron umowy, co jest równoznaczne
z tym, że do wzajemnych rozliczeń z tytułu przedmiotowej umowy nie bierze się pod uwagę „denominacji”.

W razie sporu o ważność umowy kredytu bankowego denominowanego (indeksowanego) do obcej waluty, w której treści znajduje się niedozwolona klauzula konsumencka dotycząca sposobu tej denominacji, rozpatrzeć należy kilka możliwości rozstrzygnięcia. Pierwsza, to stwierdzenie nieważności umowy, która bez klauzuli niedozwolonej nie może dalej funkcjonować w obrocie prawnym, zwłaszcza ze względu na brak (odpadnięcie) któregoś z koniecznych składników (essentialia negotii) umowy nazwanej kredytu bankowego. Druga, to przyjęcie, że umowa jest ważna, ale w miejsce bezskutecznych postanowień waloryzacyjnych nie wchodzą żadne dodatkowe postanowienia. Trzecia,
to przyjęcie, że umowa jest ważna i że jest możliwe jej uzupełnienie przez sąd poprzez wprowadzenie w miejsce niedozwolonych klauzul innego mechanizmu waloryzacji.

W dotychczasowym orzecznictwie Sądu Najwyższego dopuszczało się uzupełnianie takiej niekompletnej umowy przepisami dyspozytywnymi lub stosowaniem analogii z art. 58 § 3 k.c., jednak uznawano, że ingerencje takie powinny mieć charakter wyjątkowy (patrz wyrok Sądu Najwyższego z 14 maja 2015 r., II CSK 768/14, OSNC 2015, nr 11, poz. 132). Dominuje jednak, zasługujący na podzielenie pogląd, że art. 385 ¹ § 2 k.c. wyłącza stosowanie art. 58 § 3 k.c., co uzasadnia stanowisko, że nieuczciwe postanowienia indeksacyjne nie powinny być zastępowane innym mechanizmem przeliczeniowym opartym na przepisach kodeksu cywilnego.

Również Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej co do zasady wyklucza, aby sąd krajowy mógł zmieniać treść nieuczciwych warunków zawartych w umowach. Zwraca się uwagę, że działania sądu w razie stwierdzenia klauzuli abuzywnej mają mieć charakter sankcyjny, co oznacza osiągnięcie swoistego skutku zniechęcającego profesjonalnych kontrahentów, zawierających umowy z konsumentami do przewidywania w umowach z nimi nieuczciwych postanowień umownych. Skutek ten nie mógłby zostać osiągnięty, gdyby umowa mogła zostać uzupełniona w niezbędnym zakresie przez sąd krajowy przez wprowadzenie do umowy warunków uczciwych. Kontrahent konsumenta niczym by nie ryzykował, narzucając nieuczciwe postanowienia umowne, skoro mógłby liczyć na to, że sąd uzupełni umowę przez wprowadzenie uczciwych warunków, które powinny być przez niego zaproponowane od razu. Należy zatem dążyć do osiągnięcia stanu „niezwiązania” konsumenta zakwestionowanymi postanowieniami umownymi, przy jednoczesnym (na ile to możliwe) utrzymaniu w mocy umowy (art. 6 ust. 1 dyrektywy 93/13) (patrz wyrok Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej w sprawie P. i P., C-453/10, pkt 31; a także wyrok w sprawie B. E. de C., pkt 40 i przytoczone tam dalsze orzecznictwo). W konsekwencji zastąpienie przez sąd klauzul abuzywnych np. kursem średnim waluty obcej z dnia wymagalności roszczenia ogłaszanym przez NBP (patrz wyroki Sądu Najwyższego: z 13 grudnia 2018 r., V CSK 559/17 i z 27 lutego 2019 r., II CSK 19/18, niepublikowane) należy wykluczyć, jako sprzeczne z celem Dyrektywy 93/13, bowiem ryzyko przedsiębiorcy stosującego abuzywne klauzule byłoby w razie ich eliminacji ze stosunku umownego niewielkie i nie zniechęcałoby przedsiębiorców do stosowania nieuczciwych klauzul w przyszłości.

Wykładnia art. 6 ust. 1 Dyrektywy 93/13 nakłada jednak na Państwa Członkowskie obowiązek zapewnienia, że „nieuczciwe warunki w umowach zawieranych przez sprzedawców lub dostawców z konsumentami nie będą wiążące dla konsumenta, a umowa w pozostałej części będzie nadal obowiązywała strony, jeżeli jest to możliwe po wyłączeniu z niej nieuczciwych warunków” (patrz wyrok Sądu Najwyższego z 14 lipca 2017 r., II CSK 803/16, OSNC 2018, Nr 7-8, poz. 79). Obowiązywanie umowy w dalszym ciągu, po wyłączeniu z niej nieuczciwych postanowień umownych jest pomyślane jako ochrona interesu konsumenta a nie jego kontrahenta, skutki ekonomiczne stwierdzenia nieważności umowy mogą być bowiem dla niego dotkliwe.

Istotnym podsumowaniem dotychczasowego stanowiska Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej w omawianym zakresie jest wyrok z 3 października 2019 r. w sprawie C-260/18 na gruncie sprawy bezpośrednio odnoszącej się do polskiego systemu prawnego. Odpowiadając na pytania prejudycjalne Trybunał stwierdził, że powołany art. 6 ust. 1 drugi człon zdania dyrektywy 93/13 sam w sobie nie określa kryteriów dotyczących możliwości dalszego obowiązywania umowy bez nieuczciwych warunków, lecz pozostawia ich ustalenie - zgodnie z prawem Unii Europejskiej - krajowemu porządkowi prawnemu. Oznacza to, w świetle kryteriów przewidzianych w prawie krajowym, że w konkretnej sytuacji należy zbadać możliwość utrzymania w mocy umowy, której klauzule zostały uznane za nieważne. W takim przypadku, jeżeli sąd krajowy uzna, że zgodnie z odpowiednimi przepisami obowiązującego prawa utrzymanie w mocy umowy bez zawartych w niej nieuczciwych postanowień nie jest możliwe, art. 6 ust. 1 dyrektywy 93/13 nie stoi na przeszkodzie stwierdzeniu, że ta umowa nie może dalej obowiązywać bez takich warunków i wtedy sąd powinien orzec jej unieważnienie. Jednocześnie, po raz kolejny wykluczono możliwość uzupełnienia luk w umowie wyłącznie na podstawie przepisów krajowych o charakterze ogólnym, przewidujących, że treść czynności prawnej jest uzupełniana przez skutki wynikające z zasad słuszności lub ustalonych zwyczajów, które nie są zatem przepisami o charakterze dyspozytywnym lub przepisami mającymi zastosowanie, jeżeli strony umowy wyrażą na to zgodę. Z powołaniem się na stanowisko wyrażone w wyrokach z 30 kwietnia 2014 r. w sprawie K. i K. R., C-26/13 (pkt 80-84) oraz z 26 marca 2019 r. w sprawie (...) B. i B., C-70/17 i C-179/17 (pkt 64) Trybunał wyraźnie stwierdził, że art. 6 ust. 1 Dyrektywy nie stoi na przeszkodzie zastąpieniu nieuczciwego postanowienia umownego wspomnianym przepisem dyspozytywnym albo przepisem mającym zastosowanie w razie wyrażenia na to zgody przez strony, jednak możliwość ta jest ograniczona do przypadków, w których usunięcie nieuczciwego postanowienia umownego zobowiązywałoby sąd do unieważnienia umowy jako całości, wbrew woli konsumenta, narażając go tym samym na szczególnie szkodliwe skutki.

Ponadto Trybunał uznał we wskazanym wyroku w sprawie C - 260/18, że sąd krajowy, na podstawie prawa krajowego, zobowiązany jest wskazać moment, w którym należy dokonać oceny skutków stwierdzenia nieuczciwego charakteru postanowienia umownego, mając na uwadze, w braku wyraźnych wskazówek ustawowych, że interes konsumenta, jaki należy rozważyć, to interes istniejący w momencie rozstrzygania sprawy. Odpowiadając na zadane pytanie prejudycjalne w kwestii uwzględnienia woli konsumenta co do skutków powołania się na niedozwoloną klauzulę umowną, Trybunał uznał, że wola konsumenta, który uważa, iż stwierdzenie nieważności całej umowy nie jest dla niego niekorzystne, przeważa nad wdrożeniem systemu ochrony, takiego jak zastąpienie nieuczciwego postanowienia i utrzymanie umowy w mocy. W związku z tym Dyrektywa 93/13 sprzeciwia się, w przypadku braku wyraźnej woli samego konsumenta, utrzymaniu w mocy nieuczciwych warunków umowy, które w chwili rozstrzygnięcia sporu ocenia się jako obiektywnie korzystne dla niego. Do sądu krajowego zatem należy, na podstawie prawa krajowego i zgodnie z prawem Unii Europejskiej, dokonanie oceny w zakresie kwalifikacji nieuczciwego charakteru postanowienia umownego oraz przedmiotu umowy, w celu ustalenia, czy możliwe jest utrzymanie w mocy umowy pozbawionej nieuczciwych postanowień.

Mając powyższe na uwadze oraz to, że w polskim systemie prawa nie
ma przepisów dyspozytywnych pozwalających zastąpić abuzywny mechanizm ustalania kursu waluty innym mechanizmem służącym do określenia sposobu i wysokości świadczeń stron (kurs wymiany wynikający z odpowiedniego zastosowania art. 41 prawa wekslowego nie mógł być odczytywany jako przepis dyspozytywny, albowiem nie został jako taki wprowadzony do porządku prawnego dla innych potrzeb, niż zapłata weksla w walucie) należało uznać, że nie jest możliwe dalsze funkcjonowanie umowy po wyłączeniu klauzul abuzywnych. Ponadto należy stwierdzić, że cel i treść powstałego na skutek wyeliminowania klauzul abuzywnych stosunku prawnego sprzeciwiałyby się właściwości tego stosunku, ustawie lub zasadom współżycia społecznego, tym bardziej, że powód nie chce utrzymania tego stosunku. Dalsze jej trwanie bez klauzul denominacyjnych i bez ustalonego kursu wymiany, powodowałoby, że powstanie umowa zasadniczo odmienna, której strony nie zawierały i na którą się nie umawiały. Taki stosunek prawny musi zostać uznany za nieważny, gdyż jest sprzeczny z ustawą, która to sprzeczność polega na naruszeniu granic swobody umów (art. 58 § 1 k.c. w zw. z art. 353 1 k.c.).

W tym miejscu wypada dodać, że zawarcie umowy kredytu stanowi obciążenie ryzykiem powierzonych bankowi środków pod tytułem zwrotnym. Zatem zawierane przez bank czynności nie powinny prowadzić do pomniejszenia wartości środków przeznaczonych dla ich dokonania. W przypadku umów kredytu, w szczególności długoterminowego, konieczne jest zatem, aby stopień odpłatności umowy kredytu był określony na poziomie gwarantującym odzyskanie przez bank wartości wypłacanych środków, przy uwzględnieniu zmieniającej
się w czasie wartości pieniądza, jak również kosztów związanych z funkcjonowaniem banku. Na konkurencyjnym rynku poziom taki wyznacza oprocentowanie stosowane powszechnie przez konkurujące ze sobą podmioty. W innym przypadku samo zawieranie umów kredytowych (z pominięciem ryzyka wiążącego się z brakiem możliwości odzyskania zwrotu wypłaconych środków) prowadziłoby do zubożenia po stronie banku. Stąd też należy przyjąć, że odmienne ukształtowanie umowy kredytu sprzeczne będzie z właściwością stosunku prawnego, a właśnie taki rezultat wiąże się z zawarciem umowy, w której doszłoby do ustalenia i wypłaty kapitału kredytu w „złotówkach”, a do ustalenia odpłatności w oparciu o wskaźniki całkowicie nieadekwatne do ekonomicznej wartości waluty będącej podstawą rozliczeń stron.

Należy też stwierdzić, że umowę kredytu, w której zastrzeżono, że oprocentowanie jest ustalane w oparciu o wskaźniki nieodpowiadające walucie, w jakiej został udzielony kredyt, należałoby uznać za sprzeczną z zasadami współżycia społecznego.

Sprzeczność czynności prawnej z zasadami współżycia społecznego oznacza, że czynność prawna jest negatywnie oceniana w świetle reguł lub wartości moralnych powszechnie w społeczeństwie akceptowanych. Chodzi m.in. o równość faktyczną stron, słuszność kontraktową czy wolną konkurencję. Przyjęcie, że możliwe jest istnienie umowy kredytu w omawianym kształcie byłoby niesprawiedliwe wobec tych kredytobiorców, którzy w tym samym czasie zawarli umowy o kredyty udzielane i spłacane bezpośrednio w walucie polskiej, a więc umowy o kredyty niedenominowane do waluty obcej, ponosząc przy tym z reguły wyższe koszty związane z korzystaniem z cudzego kapitału. Należałoby jednak uznać, że w omawianym przypadku doszłoby do nadmiernego naruszenia równowagi kontraktowej stron na korzyść powoda, bowiem wysokość jego świadczenia pozostawałaby nieadekwatna do stawek istniejących na rynku.

Takie konsekwencje ustalenia abuzywności części postanowień umowy
dla możliwości dalszego jej funkcjonowania w kształcie nieprzewidzianym przez strony, nie stanowią naruszenia zasad określonych w Dyrektywie 93/13, której celem jest nie tylko ochrona konsumentów, ale też ułatwienie ustanawiania rynku wewnętrznego poprzez stymulowanie konkurencji. Określenie minimalnego poziomu ochrony konsumentów stanowi środek do celu, jakim jest istnienie rynku wewnętrznego opartego na zasadach konkurencyjności.

Eliminacja z umowy klauzul abuzywnych powinna być korzystna dla konsumenta, ale jednocześnie winna przywracać równowagę kontraktową stron, bez uprzywilejowania którejkolwiek z nich. Stosowanie regulacji wynikających z dyrektywy nie może również zachwiać konkurencją na rynku, zmuszając część przedsiębiorców do wykonywania umów na zasadach tak znacząco odbiegających od tych, jakie analogiczne umowy wykonują inni przedsiębiorcy - nawet jeśli jest konsekwencją zastosowania w umowie klauzul abuzywnych.

Należy jednak dodać, że wyeliminowanie z umowy postanowień dotyczących oprocentowania kredytu opartego o stawkę LIBOR nie prowadzi do powstania luki uniemożliwiającej wykonanie umowy. Brak określenia wysokości zmiennego oprocentowania w umowie może być uzupełniony bądź przez odwołania się do zasad określonych we wzorcu umownym (regulaminie) dla kredytów udzielonych w złotych polskich, bądź też, jeśli pierwszy ze sposobów okaże się niemożliwy, przez odwołanie do treści art. 359 § 2 k.c., który określa,
że jeżeli wysokość odsetek nie jest w inny sposób określona, należą się odsetki ustawowe. Jednak mając na względzie poszanowanie woli stron umowy, jak również niemożność przyjęcia takich skutków wprowadzenia do umowy klauzul abuzywnych, należało uznać, że z okoliczności sprawy wynika, że bez dotkniętych abuzywności postanowień dotyczących wysokości oprocentowania, umowa nie zostałaby zawarta. Dlatego też należało stwierdzić, że jest ona w całości nieważna, co nie niesie dla powoda nadmiernie negatywnych skutków, bowiem w większej części wykonał swoje zobowiązanie.

Z tych też względów Sąd orzekł, jak w pkt 1 wyroku, na podstawie art. 189 k.p.c.

Powyższe stwierdzenie, że umowa jest nieważna, skutkowało uznaniem
za zasadne żądanie powodów o zwrot tego, co na jej podstawie świadczyli pozwanemu w okresie spornym, gdyż za ten okres ich roszczenie nie jest przedawnione - z uwagi na treść wyroku TSUE z dnia 10 czerwca 2021 r. (C-776/19), z którego argumentami w zakresie przedawnienia Sąd Okręgowy w pełni się zgadza i dlatego nie będzie ich dodatkowo przytaczał. Ponadto w najnowszym orzecznictwem Sądu Najwyższego pojawił się pogląd, z którego wynika, że termin przedawnienia roszczeń o zwrot nienależnie spełnionych świadczeń może rozpocząć bieg dopiero po podjęciu przez kredytobiorcę - konsumenta wiążącej (świadomej, wyraźnej i swobodnej) decyzji w tym względzie. Dopiero bowiem wtedy można przyjąć, że brak podstawy prawnej świadczenia stał się definitywny, a strony mogą żądać skutecznie zwrotu nienależnych świadczeń.

Jak stanowi art. 410 § 2 k.c., świadczenie jest nienależne, jeżeli czynność prawna zobowiązująca do świadczenia była nieważna i nie stała się ważna
po spełnieniu świadczenia. Tak właśnie stało się w okolicznościach niniejszej sprawy. Czynność prawna w postaci umowy kredytu była nieważna i nie stała się ważna po jej wykonaniu.

W tym miejscu należy stwierdzić, że roszczenie powodów nie jest sprzeczne
z zasadami współżycia społecznego. Nie można w żadnym wypadku uznać,
że konsument, który swoje roszczenia wywodzi z niedozwolonych postanowień umownych, wprowadzonych do umów przez przedsiębiorcę, nadużywa swoich praw podmiotowych. Zatem wynikająca z treści art. 5 k.c. zasada ,,czystych rąk” wyklucza możliwość skutecznego zniweczenia żądania powoda. Wypada w tym miejscu podkreślić, że ocena skutków niedozwolonych postanowień umownych dokonywana jest ad casu, czyli bez znaczenia pozostają wywołane przez nie dla pozwanego przedsiębiorcy konsekwencje.

Brak było także podstaw do stwierdzenia, że pozwany nie był wzbogacony kosztem powoda, bądź aby zaistniały przesłanki wskazane w art. 409 k.c. Na gruncie powyższego przepisu, przypadki zużycia lub utraty wzbogacenia powodujące odpadnięcie wzbogacenia, muszą ograniczyć się tylko do tych sytuacji, kiedy nastąpiło to bezproduktywnie - a zatem bez uzyskania jakiegokolwiek ekwiwalentu, czy też innej korzyści dla majątku wzbogaconego.
W przedmiotowej sprawie brak było jednak dowodu, z którego wynikałoby, że pozwany zużył lub utracił uzyskaną korzyść w taki sposób, że nie jest już wzbogacony, gdyż z całą pewnością środki uzyskane od powoda spowodowały albo wzrost aktywów, albo spadek pasywów.

W tym miejscu należy dodać, że Sąd uznał, że w niniejszej sprawie
nie można zastosować teorii salda, gdyż w orzecznictwie niepodzielnie panuje teoria dwóch kondykcji. Samo spełnienie świadczenia nienależytego jest źródłem roszczenia zwrotnego, przysługującego zubożonemu i nie ma potrzeby ustalania, czy i w jakim zakresie spełnione świadczenie wzbogaciło accipiensa ani czy na skutek tego majątek solvensa uległ zmniejszeniu.

Pozwany bank nie udowodnił także, że doszło do spełniania świadczenia
ze świadomością braku podstawy prawnej, gdyż powód spełniał świadczenie dobrowolnie, ale nie miał pozytywnej wiedzy i świadomości, że nie jest do tego świadczenia zobowiązany. Nie wystarczy zatem, aby powód miał w tym względzie wątpliwości lub podejrzenia, że być może świadczy nienależnie w całości lub w części. (patrz wyrok Sądu Najwyższego z 24 października 2018 r., II CSK 632/17).

W wykonaniu nieważnej umowy powodowie uiścili na rzecz banku w okresie trwania wspólności ustawowej od 10 lipca 2006 roku do dnia 10 czerwca 2014 roku kwotę 44.684,83 zł oraz 710,43 zł tytułem składek ubezpieczeniowych. Kwoty pochodziły z majątku wspólnego powodów będących małżonkami. Po uprawomocnieniu się wyroku rozwodowego tj. o w okresie od 11 czerwca 2014r. do 11 marca 2021r. J. N. spłacał kredyt samodzielnie uiszczają na rzecz banku 37.073,33 zł. Tak więc obecnie, po ustaniu małżeńskiej wspólności ustawowej i ukształtowaniu się z mocy art. 50 ¹ Krio równych udziałów małżonków w wierzytelności przysługującej im wobec pozwanego, każdy z powodów może realizując własne przysługujące im prawo żądać od banku zwrotu swojej części spełnionego świadczenia. W przypadku każdego powodów będzie to kwota 22.697,61 zł ((44.684,83 zł + 710,43 zł) : 2) a w przypadku powoda dodatkowa kwota 37.073,34 zł. Tak więc za okres dochodzony pozwem tj. od 10 lipca 2006r do 11 marca 2021r. powódce przysługuje wobec banku roszczenie w kwocie 22.679,61 zł zaś powodowi roszczenie w wysokości 59.770,95 zł.

Mając powyższe na uwadze, na podstawie art. 410 § 2 k.c. sąd w całości uwzględnił żądanie B. N. opiewające na 22.461,54 zł i częściowo - do kwoty 59.770,95 zł żądanie J. N..

Z tych wszystkich względów Sąd orzekł, jak w pkt 2 i 3 wyroku, na podstawie art. 410 k.c., gdyż suma spłaconych rat kapitałowo - odsetkowych w spornym okresie nie była między stronami sporna.

Termin płatności odsetek od zasądzonej kwoty Sąd ustalił na podstawie art. 481 k.c. w zw. z art. 359 k.c. i w zw. z art. 455 k.c. Żądana kwota była wymagalna przed wytoczeniem powództwa z dniem wynikającym z wezwania do zapłaty (k. 56-60) a w części z chwilą doręczenia pozwu (k.67), dlatego Sąd orzekł o odsetkach zgodnie z żądaniem pozwu.

O kosztach procesu, na które składała się: opłata stała w wysokości 1 000,00 zł (po 500 zł na każdego z powoda) opłata skarbowa od pełnomocnictwa w wysokości 17,00 zł (zarówno dla powódki jak i powoda) oraz opłata za zastępstwo prawne powódki w wysokości 3600,00 zł oraz opłata za zastępstwo prawne powoda 5.400,00 zł ustalona na podstawie § 2 pkt 7 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 października 2015 r.
w sprawie opłat za czynności adwokackie (tekst jedn., Dz. U. z 2015 r., poz. 1800 ze zm.), Sąd orzekł, jak w pkt 2 i 3 wyroku, na podstawie art. 98 k.p.c., gdyż powód wygrał sprawę niemalże w całości.