Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 19 maja 2022 r.

Sąd Okręgowy Warszawa - Praga w Warszawie VII Wydział Pracy
i Ubezpieczeń Społecznych

w składzie:

Przewodniczący: SSO Dorota Michalska

Protokolant: st. sekr. sądowy Anna Kapanowska

po rozpoznaniu na rozprawie w dniu 19 maja 2022 r. w Warszawie

sprawy M. D.

przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych (...) Oddział w W.

o rekompensatę

na skutek odwołania M. D.

od decyzji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych (...) Oddział w W.

z dnia 30 grudnia 2021 r. znak (...)

zmienia zaskarżoną decyzję Zakładu Ubezpieczeń Społecznych (...) Oddział w W. w ten sposób, że przyznaje M. D. prawo do rekompensaty od dnia 1 sierpnia 2021 r.

Sygn. akt VII U 150/22

UZASADNIENIE

M. D. w dniu 11 stycznia 2022 r. złożyła odwołanie od decyzji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych (...) Oddział w W. z dnia 30 grudnia 2021 r. znak (...) w przedmiocie odmowy prawa do rekompensaty. Organowi rentowemu zarzuciła błędne ustalenie stanu faktycznego i nie uwzględnienie świadectwa pracy w warunkach szczególnych z 12 sierpnia 2004 r. potwierdzającego zatrudnienie od 11 października 1982 r. do 15 października 1995 r. (...) w L..

W uzasadnieniu swojego stanowiska ubezpieczona podniosła, że dostarczyła do Zakładu Ubezpieczeń Społecznych kompletną dokumentację dotyczącą okresów zatrudnienia w warunkach szczególnych. Odwołująca nadmieniła, że (...) w L. nie istnieje, a dokumenty do emerytury zgodnie ze świadectwem pracy w warunkach szczególnych otrzymała z archiwum (odwołanie, k. 3 – 3 v. a.s.).

W odpowiedzi na odwołanie Zakład Ubezpieczeń Społecznych (...) Oddział w W. wniósł o oddalenie odwołania M. D. na podstawie art. 477 ¹⁴ § 1 k.p.c.

Uzasadniając swe stanowisko organ rentowy wyjaśnił, że odwołująca nie spełnia warunków do przyznania rekompensaty ponieważ zamiast wymaganych 15 lat pracy w szczególnych warunkach zgodnie z art. 21 ust. 1 ustawy emerytalnej ubezpieczona udokumentowała jedynie 13 lat, 1 miesiąc i 25 dni tego rodzaju zatrudnienia. Do pracy wykonywanej w szczególnych warunkach organ rentowy nie uwzględnił zatrudnienia w (...) Publicznym Szpitalu (...) w L. od 27 kwietnia 1982 r. do 30 października 1982 r. z uwagi na rozbieżności w dacie końcowej zatrudnienia w załączonych dokumentach tj. w świadectwie pracy i druku RP-7 widnieje data końcowa 9 października 1985 r., a na świadectwie wykonywania prac w szczególnych warunkach 30 października 1982 r. W związku z powyższym organ rentowy zaskarżoną decyzją odmówił ubezpieczonej prawa do rekompensaty za pracę w warunkach szczególnych (odpowiedź na odwołanie, k. 4-4 v. a.s.).

Sąd Okręgowy ustalił następujący stan faktyczny:

M. D. urodzona (...), w okresie od 27 kwietnia 1982 r. do 15 października 1982 r. M. D. była zatrudniona w (...) Publicznym Szpitalu (...) w L. na stanowisku technika elektroradiologii. Otrzymała od pracodawcy świadectwo wykonywania prac w szczególnych warunkach zgodnie, z którym w okresie od 27 kwietnia 1982 r. do 15 października 1982 r. stale i w pełnym wymiarze czasu pracy wykonywała prace wymienione w Wykazie A rozporządzenia Rady Ministrów z 7 lutego 1983 r. Dz. U. Nr 8 poz. 43, dziale XIV, poz. 4 – narażające na działanie promieniowania jonizującego oraz prace narażające na działanie pól elektromagnetycznych w zakresie od 0,1 do 300 000 MHz w strefie zagrożenia – na stanowisku technika RTG (świadectwo wykonywania prac w szczególnych warunkach z 20 lipca 2020 r., k. 37 a.r., zeznania M. D., k. 24-25 a.s.).

Następnie od dnia 11 października 1982 r. do dnia 15 października 1995 r. była zatrudniona w (...) w L. w pełnym wymiarze czasu na stanowisku technika elektroradiologii. W tym okresie nie korzystała z urlopu wychowawczego i urlopu bezpłatnego. W świadectwie pracy z 12 sierpnia 2004 r. pracodawca wskazał, że M. D. wykonywała pracę w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze od 11 października 1982 r. do dnia 15 października 1995 r. na stanowisku technika elektroradiologii. Przebywała na zwolnieniach lekarskich od 11 stycznia 1993 r. do 14 maja 1993 r., od 4 marca 1994 r. do 23 marca 1994 r. (zaświadczenie z Urzędu Miasta L. z 3 sierpnia 2020 r., k. 13 a.r., świadectwo pracy z 12 sierpnia 2004 r., k. 15 a.r., karty wynagrodzeń za lata 1992-1995 r., k. 17- 33 a.r., zeznania M. D., k. 24-25 a.s.).

Na stanowisku technika elektroradiologii do obowiązków M. D. należało wykonywanie badań rentgenowskich, praca ta była wykonywana stale i w pełnym wymiarze czasu pracy w środowisku RTG w zamkniętym pomieszczeniu z ograniczeniem dostępu dla osób trzecich (zeznania M. D., k. 24-25 a.s.).

Ubezpieczona ma przyznane prawo do emerytury powszechnej decyzją Zakładu Ubezpieczeń Społecznych (...) Oddział w W. z dnia 21 września 2021 r. znak: (...) (decyzja ZUS z 21 września 2021 r., k. 55 a.r.).

W dniu 27 sierpnia 2021 r. M. D. złożyła wniosek o emeryturę wraz z rekompensatą z tytułu pracy w warunkach szczególnych (wniosek z 27 sierpnia 2021 r., k. 1 – 11 a.r.).

Decyzją z dnia 30 grudnia 2021 r. znak (...), organ rentowy odmówił M. D. prawa do rekompensaty z tytułu pracy w szczególnych warunkach, ponieważ na dzień 31 grudnia 2008r. nie udokumentowała co najmniej 15 lat pracy w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze. Organ rentowy uwzględnił okresy pracy w szczególnych warunkach od 16 października 1995 r. do 31 grudnia 2008 r., po wyłączeniu okresów nieskładkowych łącznie 13 lat, 1 miesiąc i 25 dni. Natomiast nie uwzględnił okresów pracy w warunkach szczególnych od 27 kwietnia 1982 r. do 30 października 1982 r. w (...) Publicznym Szpitalu (...) w L. z uwagi na rozbieżności w dacie końcowej zatrudnienia w załączonych dokumentach tj. w świadectwie pracy i druku RP-7 widnieje data końcowa 9 października 1982 r., a na świadectwie wykonywania prac w szczególnych warunkach 30 października 1982 r. (decyzja ZUS z 30 grudnia 2021 r., k. 77 a.r.).

M. D. w dniu 11 stycznia 2022 r. złożyła odwołanie od powyższej decyzji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych (...) Oddział w W. (odwołanie, k. 3 – 3 v. a.s.).

Wskazany stan faktyczny Sąd Okręgowy ustalił na podstawie powołanych dowodów z dokumentów znajdujących się w aktach niniejszej sprawy oraz w aktach organu rentowego, jak również w oparciu o zeznania ubezpieczonej M. D., które zostały przez Sąd ocenione jako wiarygodne w całości.

Dowody z dokumentów, w szczególności znajdujące się w aktach sprawy i aktach rentowych przede wszystkim te przedstawione przez ubezpieczoną wraz z wnioskiem o emeryturę i rekompensatę, Sąd również ocenił jako wiarygodne, gdyż były one zgodne z osobowymi źródłami dowodowymi i tworzyły spójny obraz zatrudnienia M. D.. Organ rentowy kwestionował zgodność okresów pracy w warunkach szczególnych od 27 kwietnia 1982 r. do 30 października 1982 r. w (...) Publicznym Szpitalu (...) w L. z uwagi na rozbieżności w dacie końcowej zatrudnienia w załączonych dokumentach tj. w świadectwie pracy i druku RP-7 z rzeczywistym stanem rzeczy. W tym zakresie Sąd oparł się na zeznaniach ubezpieczonej, która potwierdziła, że pracowała w (...) Publicznym Szpitalu (...) w L. od 27 kwietnia 1982 r. do 15 października 1982 r. i taka data zakończenia tego okresu zatrudnienia została przyjęta. Było to również logiczne z punktu widzenia okoliczności, że od 11 października 1982 r. ubezpieczona rozpoczęła w pracę w (...) w L., co wynika ze świadectwa pracy wystawionego przez ten zakład pracy, które z kolei nie zostało zakwestionowane przez organ rentowy.

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

Odwołanie M. D. od decyzji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych (...) Oddział w W. z dnia 30 grudnia 2021 r. znak (...) było zasadne.

Regulacja dotycząca prawa do rekompensaty z tytułu zatrudnienia w warunkach szczególnych, o którą ubiegała się M. D. została wprowadzona do ustawy z dnia 19 grudnia 2008r. o emeryturach pomostowych (tekst jednolity Dz. U. z 2018r., poz. 1924). Art. 2 pkt 5 tej ustawy zawiera definicję rekompensaty rozumianej jako odszkodowanie za utratę możliwości nabycia prawa do wcześniejszej emerytury z tytułu pracy w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze dla osób, które nie nabędą prawa do emerytury pomostowej. Z kolei warunki jej przyznawania oraz sposób jej obliczenia wskazują art. 21 – 23 zamieszczone w Rozdziale III „Rekompensata”. Art. 23 stanowi, że ustalenie rekompensaty następuje na wniosek ubezpieczonego o emeryturę oraz, że przyznawana jest ona w formie dodatku do kapitału początkowego, o którym mowa w przepisach art. 173 i art. 174 ustawy o emeryturach i rentach z FUS. W art. 21 ust. 1 ustawy wskazano natomiast, że rekompensata przysługuje ubezpieczonemu, jeżeli ma okres pracy w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze w rozumieniu przepisów ustawy o emeryturach i rentach z FUS, wynoszący co najmniej 15 lat. Z art. 21 ust. 2 ustawy wynika zaś, że rekompensata nie przysługuje osobie, która nabyła prawo do emerytury na podstawie przepisów ustawy o emeryturach i rentach z FUS.

Celem rekompensaty, o której mowa w cytowanych przepisach, podobnie jak i emerytury pomostowej, jest łagodzenie skutków utraty możliwości przejścia na emeryturę przed osiągnięciem wieku emerytalnego przez pracowników zatrudnionych przy pracach w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze. W przypadku rekompensaty realizacja tego celu polega jednak nie na stworzeniu możliwości wcześniejszego zakończenia aktywności zawodowej, lecz na odpowiednim zwiększeniu podstawy wymiaru emerytury z FUS, do której osoba uprawniona nabyła prawo po osiągnięciu powszechnego wieku emerytalnego.

Wskazywane art. 2 pkt 5 i art. 21 ust. 1 ustawy o emeryturach pomostowych formułują dwie zasadnicze przesłanki nabycia prawa do rekompensaty: 1) nienabycie prawa do emerytury pomostowej oraz 2) osiągnięcie okresu pracy w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze w rozumieniu ustawy o emeryturach i rentach z FUS wynoszącego co najmniej 15 lat. Z kolei w art. 21 ust. 2 tej ustawy została zawarta przesłanka negatywna, którą stanowi nabycie prawa do emerytury na podstawie przepisów ustawy o emeryturach i rentach z FUS. Może ona budzić wątpliwości, gdyż literalna wykładnia tego wyrwanego z kontekstu normatywnego przepisu może prowadzić do wniosku, że prawo do rekompensaty przysługuje wyłącznie tym osobom, które nie nabyły prawa do jakiejkolwiek emerytury z FUS. Do prawidłowej interpretacji tego przepisu konieczne jest jednak zastosowanie wykładni systemowej, która prowadzi do przepisu art. 23 ustawy o emeryturach pomostowych, zgodnie z którym rekompensata przyznawana jest w formie dodatku do kapitału początkowego. Z kolei z art. 173 ust. 1 ustawy emerytalnej wynika, że kapitał początkowy ustala się dla ubezpieczonych urodzonych po dniu 31 grudnia 1948 roku, za których były opłacane składki na ubezpieczanie społeczne przed dniem 1 stycznia 1999 roku. W tych okolicznościach warunek sformułowany w art. 21 ust. 1 ustawy o emeryturach pomostowych należy rozumieć w taki sposób, że rekompensata jest adresowana wyłącznie do ubezpieczonych objętych systemem emerytalnym zdefiniowanej składki, którzy przed osiągnięciem podstawowego wieku emerytalnego nie nabyli prawa do emerytury z FUS w obniżonym wieku emerytalnym z uwagi na prace w warunkach szczególnych, obliczanej według formuły zdefiniowanego świadczenia. Nabycie prawa do takiego tylko świadczenia stanowi przesłankę negatywną przyznania prawa do rekompensaty. Natomiast nabycie prawa do emerytury na zasadach ogólnych nie wpływa w żaden sposób na uprawnienia do rekompensaty (wyrok Sadu Apelacyjnego w Gdańsku z dnia 5 maja 2017r., III AUa 2047/16, wyrok Sądu Apelacyjnego w Łodzi z dnia 14 grudnia 2015r., III AUa 1070/15, wyrok Sądu Apelacyjnego w Warszawie z dnia 22 września 2017r., III AUa 529/16).

Przenosząc powyższe rozważania na grunt rozpatrywanej sprawy należy wskazać, że nie zachodzi negatywna przesłanka przyznania M. D. prawa do rekompensaty. Ubezpieczona nie miała przyznanego prawa do wcześniejszej emerytury z uwagi na prace w warunkach szczególnych. Decyzją z dnia 21 września 2021 r. znak: (...) przyznano jej prawo do emerytury w powszechnym wieku emerytalnym.

Wobec powyższego, celem ustalenia, czy ubezpieczonej przysługuje prawo do rekompensaty należało zbadać spełnienie przesłanek pozytywnych, o których była mowa. Analiza cytowanych przepisów ustawy o emeryturach pomostowych, prowadzi do wniosku, że prawo do rekompensaty mają osoby urodzone po 1948r., które przed 1 stycznia 2009r. wykonywały przez co najmniej 15 lat prace w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze w rozumieniu art. 32 i 33 ustawy o emeryturach i rentach z FUS. Podobnie jak przy ustalaniu tego okresu na potrzeby przyznania emerytury w niższym wieku emerytalnym, tak przy ustalaniu prawa do rekompensaty będą uwzględnione tylko okresy, w których praca była wykonywana stale i w pełnym wymiarze czasu pracy.

Zdaniem Sądu, M. D. spełniła przesłanki pozytywne konieczne do tego, by uzyskać prawo do rekompensaty z tytułu pracy w warunkach szczególnych. Ubezpieczona nie nabyła prawa do emerytury pomostowej i legitymuje się okresem 15 lat pracy w warunkach szczególnych, przypadającym przed 1 stycznia 2009r.

Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze (Dz. U. z 1983r., Nr 8, poz. 43) – zwane dalej rozporządzeniem w sprawie wieku emerytalnego, do którego należy się odwołać na podstawie art. 32 ust. 4 ustawy o emeryturach i rentach z FUS, wskazuje w § 2 ust. 1, że okresami pracy uzasadniającymi prawo do świadczeń na zasadach określonych w rozporządzeniu są okresy, w których praca w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze jest wykonywana stale i w pełnym wymiarze czasu pracy obowiązującym na danym stanowisku pracy. W przypadku ubezpieczonej, której ZUS uwzględnił do stażu pracy w warunkach szczególnych okres 13 lat, 1 miesiąc i 25 dni należało doliczyć również okres pracy od 27 kwietnia 1982 r. do 15 października 1982 r. w (...) Publicznym Szpitalu (...) w L. w pełnym wymiarze czasu na stanowisku starszego technika elektroradiologii oraz okres pracy od 11 października 1982 r. do dnia 15 października 1995 r. była zatrudniona w (...) w L. w pełnym wymiarze czasu na stanowisku technika elektroradiologii. Według organu rentowego okresu tego nie można było uwzględnić z uwagi na brak świadectwa wykonywania pracy w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze oraz nieścisłościach w dacie końcowej zatrudnienia.

Odnosząc się do wskazanej okoliczności należy podnieść, że w sprawie o prawo do emerytury w obniżonym wieku emerytalnym z uwagi na wykonywanie pracy szczególnych warunkach – analogicznie w sprawie o prawo do rekompensaty - należy ustalić faktyczny rodzaj i zakres powierzonych do wykonywania czynności (obowiązków) pracowniczych i to one podlegają każdorazowo ocenie, a nie rodzaj stanowiska, jaki w dokumentach podał pracodawca. Ponadto, choć wykonywanie pracy w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze powinno być stwierdzone przez pracodawcę w świadectwie wykonywania pracy w szczególnych warunkach lub szczególnym charakterze lub w świadectwie pracy (wyrok Sądu Najwyższego z dnia 15 grudnia 1997 roku, II UKN 417/97 oraz wyrok Sądu Najwyższego z dnia 21 listopada 2001 roku, II UKN 598/00), to dokumenty te podlegają każdorazowo weryfikacji. Wynika to z tego, że są to dokumenty prywatne w rozumieniu art. 245 k.p.c. i nie stanowią dowodu tego co zostało w nim odnotowane. Taki walor mają wyłącznie dokumenty urzędowe, do których w myśl stosowanego a contrario art. 244 § 1 k.p.c. nie zalicza się świadectwa pracy, skoro nie zostało sporządzone przez organy władzy publicznej ani inne organy państwowe (wyrok Sądu Apelacyjnego w Katowicach z dnia 17 grudnia 2013r., III AUa 783/13, Lex nr 1409118). To zatem oznacza, że nawet jeśli pracodawca ww. dokument pracownikowi wystawił, to i tak podlega on kontroli ZUS i Sądu i nie oznacza automatycznie, że praca w danym okresie była wykonywana w warunkach szczególnych. Z drugiej zaś strony, brak takiego dokumentu bądź jego wadliwości nie przesądzają o tym, że praca nie była wykonywana w warunkach szczególnych. Kwestia ta każdorazowo podlega badaniu przy uwzględnieniu tego, jakie czynności i rodzaj prac faktycznie wykonywał wnioskodawca i co ważne, w razie wszczęcia postępowania sądowego, toczącego się wskutek odwołania ubezpieczonego od odmownej decyzji organu rentowego w sprawie przyznania uprawnień do emerytury w wieku obniżonym (także w sprawie o rekompensatę), dopuszczalne jest przeprowadzanie wszelkich dowodów dla wykazania okoliczności, mających wpływ na prawo do świadczenia. Wynika to z tego, że w postępowaniu przed sądami pracy i ubezpieczeń społecznych okoliczności mające wpływ na prawo do świadczeń lub ich wysokość mogą być udowadniane wszelkimi środkami dowodowymi, przewidzianymi w kodeksie postępowania cywilnego, a nie tylko świadectwem pracy w warunkach szczególnych.

W rozpatrywanej sprawie z przeprowadzonych przez Sąd dowodów jednoznacznie wynika, że M. D. w spornym okresie od 27 kwietnia 1982 r. do 15 października 1982 r. pracowała jako technik elektroradiologii w (...) Publicznym Szpitalu (...) w L., oraz od 11 października 1982 r. do dnia 15 października 1995 r. pracowała jako technik elektroradiologii w (...) w L.. Jej podstawowe obowiązki polegały na wykonywaniu badań rentgenowskich, praca ta była wykonywana stale i w pełnym wymiarze czasu pracy w środowisku RTG w zamkniętym pomieszczeniu z ograniczeniem dostępu dla osób trzecich.

Praca, o której mowa, może zostać zakwalifikowana jako odpowiadająca pkt 4 działu XIV (Prace różne) wykazu A stanowiącego załącznik do rozporządzenia z dnia 7 lutego 1983r. (Dz. U. Nr 8 poz. 43). Wymieniono tam m.in. prace narażające na działanie promieniowania jonizującego oraz prace narażające na działanie pól elektromagnetycznych w zakresie od 0,1 do 300.000 MHz w strefie zagrożenia, a taką pracę ubezpieczona w spornym okresie zatrudnienia niewątpliwie wykonywała, bowiem w pomieszczeniu w którym przebywała znajdowała się cała aparatura emitująca promieniowanie jonizujące, zaś praca przy użyciu tej aparatury narażała ją na działanie pól elektromagnetycznych. Jak wskazano, taki rodzaj i charakter pracy ubezpieczonej znajduje potwierdzenie przede wszystkim w świadectwach pracy i świadectwach wykonywania prac w szczególnych warunkach oraz zeznaniach ubezpieczonej.

Z powyższych względów Sąd uznał sporne okresy zatrudnienia ubezpieczonej jako okresy wykonywania pracy w warunkach szczególnych. Zatrudnienie to trwało od 27 kwietnia 1982 r. do 15 października 1982 r. oraz od 11 października 1982 r. do dnia 15 października 1995 r. i okresy te były na tyle długie, by przyjąć, że M. D. łącznie legitymuje się okresem pracy w warunkach szczególnych ponad 15 lat, a więc więcej niż minimalny próg, o którym mowa w art. 21 ust. 1 ustawy o emeryturach pomostowych.

W tych okolicznościach należało stwierdzić, że ubezpieczona spełnia przesłanki do uzyskania dochodzonego od organu rentowego prawa do rekompensaty. W konsekwencji odwołanie podlegało uwzględnieniu poprzez zmianę zaskarżonej decyzji na podstawie art. 477 ¹⁴ § 2 k.p.c., o czym Sąd orzekł w sentencji wyroku.