Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 1 lipca 2022 roku

Sąd Okręgowy w Sieradzu Wydział I Cywilny, w składzie:

Przewodniczący: Sędzia Robert Pabin

Protokolant: Justyna Raj

po rozpoznaniu w dniu 24 czerwca 2022 roku w Sieradzu na rozprawie

sprawy z powództwa H. O. (1)

przeciwko R. W. (1)

o zachowek

1.  zasądza od R. W. (1) na rzecz H. O. (1) 127.448 zł (sto dwadzieścia siedem tysięcy czterysta czterdzieści osiem złotych) z ustawowymi odsetkami za opóźnienie od kwoty:

-100.000 zł (stu tysięcy złotych) od dnia 25 grudnia 2020 roku do dnia zapłaty;

-27.448 zł (dwudziestu siedmiu tysięcy czterystu czterdziestu ośmiu złotych) od dnia 25 sierpnia 2022r. do dnia zapłaty;

2.  w pozostałym zakresie powództwo oddala;

3.  zasądza od R. W. (1) na rzecz H. O. (1) 5.417 zł (pięć tysięcy czterysta siedemnaście złotych) tytułem zwrotu kosztów procesu w tym 5.400 zł (pięć tysięcy czterysta złotych) tytułem zwrotu kosztów zastępstwa prawnego z ustawowymi odsetkami za opóźnienie od dnia uprawomocnienia się wyroku do dnia zapłaty:

4.  nakazuje pobrać na rzecz Skarbu Państwa – Sądu Okręgowego w Sieradzu tytułem zwrotu kosztów sądowych od R. W. (1) 9.673,07 zł (dziewięć tysięcy sześćset siedemdziesiąt trzy złote siedem groszy).

Sygn. akt IC 62/21

UZASADNIENIE

W ostatecznie skonkretyzowanym żądaniu (k.239) wynikającym z pozwu z dnia 7 stycznia 2021r. powódka H. O. (1) (poprzednio P.) wniosła o zasądzenie od R. W. (1) kwoty 128.534,00 zł z ustawowymi odsetkami za opóźnienie od dnia 21 grudnia 2020 r. do dnia zapłaty tytułem zachowku po ojcu J. W. (1) a także o zasądzenie od pozwanego na rzecz powódki kosztów postępowania w tym kosztów zastępstwa procesowego wg norm przepisanych. Uzasadniając żądanie powódka wskazała, iż jej zmarły ojciec J. W. (1), ostatnio stale zamieszkały w W. pozostawił po sobie trójkę dzieci: powódkę H. P. (1), R. S. (1) i pozwanego R. W. (1). Spadek po nim na podstawie testamentu własnoręcznego z dnia 24 stycznia 2016 r. nabył w całości pozwany syn R. W. (1). W pkt. 3 testamentu testator zawarł oświadczenie o wydziedziczeniu córek H. P. (1) i R. S. (1) tym nie mniej testament nie zawiera wskazania żadnych konkretnych powodów wydziedziczenia. Ponadto nie zostały wskazane żadne okoliczności faktyczne uzasadniające decyzję spadkodawcy. Z uwagi na powyższe wydziedziczenie jest zdaniem powódki nieskuteczne, co w kontekście pozostawionego przez ojca spadku uzasadnia jej żądanie pokrycia zachowku.

W odpowiedzi na żądanie, pozwany nie uznał powództwa i wniósł o jego oddalenie oraz
o zasądzenie od powódki na jego rzecz kosztów procesu w tym kosztów zastępstwa procesowego. Ponadto pozwany wnosił o zaliczenie do masy spadkowej: darowizny dokonanej przez (...) na rzecz (...) w postaci środków pieniężnych w kwocie 100.000 zł, którą otrzymała po sprzedaży gospodarstwa rolnego. Nadto pozwany wnosił o odliczenie od wyceny biegłego nakładów jakie pozwany poczynił na nieruchomość w łącznej kwocie 24.060 zł.

Sąd Okręgowy ustalił, co następuje

H. O. (2) i R. W. (1) są rodzeństwem. W dniu 2 stycznia 2016r. zmarła ich matka T. W., która od 2015r. chorowała na nowotwór. Spadek po niej na podstawie testamentu własnoręcznego nabył w całości ojciec stron – J. W. (1). W tym czasie mężczyzna chorował na nerki i wymagał regularnego dializowania. Tym nie mniej nie wymagał stałej opieki. Był bowiem osobą sprawną i samodzielnie jeździł na zabiegi do szpitala. Powódka utrzymywała dobre relacje z rodzicami. Odwiedzała ich w miarę możliwości i pomagała im w razie potrzeby. Tym nie mniej wiodącą rolę w tym zakresie pełnił syn R. W. (1), który po rozstaniu się z żoną w 2013r. na stałe zamieszkał z rodzicami w W. przy ul. (...) na posesji stanowiącej współwłasność jego i rodziców, podczas gdy H. O. (2) mieszkała w S. położonym około 15 km od W.. Po śmierci matki pomiędzy stronami wybuchł konflikty na tle majątkowym. Powódka zażądała od pozwanego zwrotu kwoty 150.000 zł zdeponowanej wcześniej przez matkę na jej rachunku bankowym. Pozwany odmówił twierdząc, że środki te matka przeznaczyła na spłatę byłej żony pozwanego. W efekcie R. W. (1) zabronił siostrze przychodzenia na posesję przy B..

Dowód: odpis skrócony aktu zgonu (k. 25); kserokopia postanowienia (k. 175)

Kilka dni po śmierci żony tj. w dniu 26 stycznia 2016r. J. W. (1) sporządził własnoręczny testament w którym do spadku w całości powołał jako spadkobiercę swojego syna R. W. (1). Jednocześnie, w testamencie zawarł oświadczenie o treści „…zgodnie z art. 1008 Kc pkt 3 wydziedziczam (pozbawiam zachowku) moje córki 1) H. P. (2) (…) 2) R. S. (1) (…)”. W dniu sporządzania testamentu J. W. (1) był osobą sprawną i samodzielną. Chorował przewlekle lecz nie wymagał stałej opieki i pomocy osób trzecich. Sytuacja ta uległa zmianie w okolicach marca. Stan zdrowia mężczyzny uległ pogorszeniu w efekcie czego rozpoczęła się jego hospitalizacja. W szpitalu kilkukrotnie odwiedziła go powódka. Bieżącą pomoc zapewniał mu syn R. W. (1). W dniu 12 maja 2016 roku ojciec stron zmarł. Do kręgu spadkobierców ustawowych po J. W. (1) należały jego córki powódka H. O. (1) i R. S. (1) oraz syn R. W. (1).

Dowód: kopia testamentu (k.21); odpisy aktów urodzenia (k.23,24); kopie aktów zgonu (k.25,26); kserokopia postanowienia (k. 175)

Postanowieniem z dnia 21 czerwca 2016 r. Sąd Rejonowy w Wieluniu I Wydział Cywilny stwierdził, że spadek po J. W. (1), zmarłym w dniu 12 maja 2016 r. nabył w całości syn R. W. (1) na podstawie testamentu własnoręcznego sporządzonego w dniu 24 stycznia 2016 r. otwartego i ogłoszonego w Sądzie Rejonowym w Wieluniu w dniu 23 maja 2016 r. w sprawie o sygn. akt I Ns 706/16. Pochówkiem zmarłego zajął się jego syn który poniósł z tego tytułu koszty w łącznej wysokości 10.400 zł w tym 4.000 zł za trumnę, 2.000 zł za stypę, 2.500 zł za rozebranie pomnika T. W. i ponowne jego zmontowanie po złożeniu zmarłego do grobu wspólnie z żoną, 800 zł za wykucie liter na płycie nagrobnej, 600 zł za księdza, 250 zł za organistę i 250 zł za grabarza. Cześć tych kosztów została pokryta z zasiłku pogrzebowego otrzymanego przez pozwanego w wysokości 3.000 zł.

Dowód: kserokopia postanowienia (k. 175); pisemne wyjaśnienie i usprawiedliwienie R. S. (1) k. 154-155v; zeznania świadka R. S. (1) ReCourt z dnia 23 listopada 2021 r. od 00:21:01 do 00:44:15; zeznania pozwanego R. W. (1) ReCourt z dnia 08 czerwca 2021 r. od 00:22:38 do 00:51:03 w związku z zeznaniami z dnia 24 sierpnia 2021 r. ReCourt od 00:05:03 do 00:09:33 w związku z zeznaniami z dnia 24 czerwca 2022 r. ReCourt od 00:12:56 do 00:34:14)

W spadku po sobie zmarły pozostawił prawo użytkowania wieczystego nieruchomości składającej się z działek gruntu numer (...) o łącznej powierzchni 0,0073ha dla której Sąd Rejonowy w Wieluniu prowadzi księgę wieczystą nr (...) oraz udział wynoszący ½ cześć we własności nieruchomości składającej się z zabudowanej działki gruntu nr (...) o powierzchni 0,1311 ha położonej przy ul. (...) w W., dla której Sąd Rejonowy w Wieluniu V Wydział Ksiąg Wieczystych prowadzi księgę wieczystą o nr (...). Pod względem funkcjonalno – gospodarczym wszystkie działki objęte w/w księgami wieczystymi stanowią jedną nieruchomość, która według stanu na dzień otwarcia spadku a cen dzisiejszych miała wartość 1.447.000,00 zł. Działka nr (...) stanowiła w pozostałej ½ części własność R. W. (1), który w latach 2017-20 tj. po śmierci ojca poczynił na niej nakłady na które wydatkował łącznie 24.060 zł. Ponadto w skład masy spadkowej wchodził samochód osobowy WV Touareg rocznik ’95 i samochód osobowy marki M. z lat’90. Po śmierci ojca pozwany sprzedał samochody za łączną kwotę około 25 tysięcy złotych. Zmarły pozostawił także po sobie oszczędności w wysokości 5 tysięcy euro na niemieckim koncie.

Dowód: opinia biegłej J. S. (k. 195-227), zeznana pozwanego R. W. (1) ReCourt z dnia 08 czerwca 2021 r. od 00:22:38 do 00:51:03 w związku z zeznaniami z dnia 24 sierpnia 2021 r. ReCourt od 00:05:03 do 00:09:33 w związku z zeznaniami z dnia 24 czerwca 2022 r. ReCourt od 00:12:56 do 00:34:14); kopia aktu notarialnego (k.108-110); wypis z rejestru gruntów i kartoteki budynków (k.42-44);

Zarówno powódka, jak i jej siostra R. S. (1) nie otrzymały nic ze spadku. Zmarły nie uczynił także na ich rzecz żadnego zapisu. Siostry pozwanego nie otrzymały także od ojca żadnych darowizn. W pierwszej połowie lat 80 rodzice stron byli właścicielami dwóch gospodarstw rolnych położonych w J. – (...) oraz (...). Przed wyjazdem do Australii z której wspólnie z pozwanym powrócili w 1996r. T. i J. W. (1) przekazali własność obu gospodarstw córce R. S. (1). Gospodarstwo w J. zostało przez R. S. (1) sprzedane a pieniądze uzyskane z tego tytułu zostały zgodnie z wolą matki przekazane częściowo H. O. (2), częściowo matce a częściowo przeznaczone na spłatę długów po rodzicach. W zamian za gospodarstwo w G., którego właścicielem do chwili obecnej pozostaje R. S. (1), T. i J. W. (1) otrzymali emerytury rolnicze wypłacane im po powrocie z Australii. Przed powrotem z Australii pozwany za pośrednictwem siostry R. S. zakupił w W. na (...) działkę budowlaną. Pieniądze na ten cel w wysokości blisko 17.850 dolarów przesłali R. S. (1) – rodzice stron.

Dowód: zeznania pozwanego R. W. (1) ReCourt z dnia 08 czerwca 2021 r. od 00:22:38 do 00:51:03 w związku z zeznaniami z dnia 24 sierpnia 2021 r. ReCourt od 00:05:03 do 00:09:33 w związku z zeznaniami z dnia 24 czerwca 2022 r. ReCourt od 00:12:56 do 00:34:14); pisemne wyjaśnienie i usprawiedliwienie R. S. (1) k. 154-155v; zeznania świadka R. S. (1) ReCourt z dnia 23 listopada 2021 r. od 00:21:01 do 00:44:15; zeznania powódki H. O. (1) (uprzednio P.) ReCourt z dnia 24 czerwca 2022r. od 00:02:42 do 00:12:56 w związku z ReCourt z dnia 08 czerwca 2021 r. od 00:03:38 do 00:22:38 i od 00:43:34 do 01:00:34 k. 103-105v;

Za życia matki powódka oraz jej siostra R. S. (1) nie były skłócone z rodzicami, których odwiedzały, interesowały się ich losem oraz okazjonalnie im pomagały. Po śmierci matki, w związku z konfliktem z pozwanym zaczęło dochodziło do sytuacji w których powódka nie była wpuszczana na posesję zamieszkiwaną przez ojca. Była ona przez brata „wyganiana” z domu. Córki odwiedzały swoich rodziców raz na trzy tygodnie, co przez zmarłych było postrzegane jako bardzo rzadki kontakt.

Dowód: zeznania świadka A. S. ReCourt z dnia 08 czerwca 2021 r. od 01:15:38 do 01:34:23; pisemne wyjaśnienie i usprawiedliwienie R. S. (1) k. 154-155v; zeznania świadka R. S. (1) ReCourt z dnia 23 listopada 2021 r. od 00:21:01 do 00:44:15)

Powódka przed wytoczeniem powództwa wezwała pozwanego do zapłaty tytułem zachowku kwoty 102 500,00 zł. Do chwili obecnej pozwany na rzecz powódki z tego tytułu nie uiścił żadnej kwoty.

Dowód: przedsądowe wezwanie do zapłaty (k. 15)

Pozwany ukończył 55 lat. Z zawodu jest ustawiaczem maszyn. Jest właścicielem nieruchomości na ul. (...) i ul. (...) w W.. Pozwany jest po rozwodzie z pierwszą małżonką, obecnie zamieszkuje wraz z konkubiną w domu swoich zmarłych rodziców. Powódka H. O. (1) uprzednie nazwisko P. ma skończone 53 lata. Z zawodu jest ogrodnikiem i mieszka w S..

bezsporne

Powyższy stan faktyczny jest niesporny i został ustalony o twierdzenia stron i złożone do kat dokumenty, których prawdziwość i rzetelności żadna ze stron nie kwestionowała.

Sąd dał wiarę zeznaniom powódki, iż wspólnie z siostrą utrzymywała poprawne relacje z rodzicami. Zeznania w tej części potwierdziła świadek A. S., choć co oczywiste kontakty te mogły być przez zmarłych rodziców postrzegane jako zbyt rzadkie, szczególnie w kontekście tego, że pozwany syn na stałe zamieszkiwał wspólnie z nimi na jednej posesji. Zgromadzone w toku niniejszego postępowania dowody w postaci zeznań stron i świadków nie pozwoliły na ustalenie konkretnych zdarzeń i okoliczności wskazujących na to, że na datę sporządzenia przez J. W. (1) testamentu tj. na dzień 26 stycznia 2016r. powódka i jej siostra uporczywie nie dopełniały względem spadkodawcy obowiązków rodzinnych.

Sąd nie dał wiary zeznaniom pozwanego w części, w której twierdził,
że powódka otrzymała od spadkodawczyni darowiznę w postaci 100.000,00 zł oraz w części, w której twierdził, że relacje powódki z rodzicami nie były najlepsze, gdyż w tym zakresie jego zeznania są gołosłowne oraz sprzeczne z zeznaniami powódki oraz R. S. (1), którym Sąd w tym zakresie dał wiarę.

W tym miejscu warto wskazać, że to na stronach postępowania zgodnie z art. 6 k.c. spoczywał obowiązek wykazania i udowodnienia faktów z których wywodzą skutki prawne. W tym kontekście brak inicjatywy dowodowej stron reprezentowanych przez zawodowych pełnomocników, skutkował niemożnością ustalenia charakteru prawnego i wartości przysporzeń majątkowych dokonanych przez (...) na rzecz (...). Proces o zachowek ma charakter kontradyktoryjny i pomimo, że z treści akt. 993 i 994 kc wynika obowiązek sądu zaliczenia na schedę spadkową określonych darowizn, nie oznacza obowiązku prowadzenia przez sąd dochodzenia w celu ustalenia z urzędu składu spadku i rodzaju dokonanych przez spadkodawcę za życia rozrządzeń majątkowych. Mówiąc prościej, to strony obowiązane są udowodnić, że określone rozrządzenia miała charakter darowizn aby sąd mógł ewentualnie uwzględnić je przy ustalaniu substratu zachowku. Zdaniem sądu tego rodzaju okoliczności strony nie udowodniły a sąd czuł się zwolniony z działania z urzędu wobec faktu, że były one reprezentowane przez zawodowych pełnomocników. Tak więc z wiarygodnych zeznań R. S. wynika, że od rodziców otrzymała ona w przeszłości własność dwóch gospodarstw rolnych z czego jedno położone w J. sprzedała a za drugie – położone w G., rodzice otrzymali renty rolnicze. Oczywiście bez zbadania dokumentów wskazujących na charakter prawny tych przysporzeń oraz rodzaj gruntów i składu gospodarstw nie sposób przyjąć ponad wszelką wątpliwość, że przysporzenia te były darowiznami ze strony J. W. (1) jak również określić ich wartości według stanu z daty przysporzenia. Wątpliwości co do charakteru prawnego tych przysporzeń powstają zwłaszcza w kontekście tego, że w zamian za co najmniej jedno z gospodarstw rodzice otrzymali renty rolnicze. Powyższe uprawdopodabnia tezę, że czynności te mogły w istocie stanowić umowy o przekazanie gospodarstwa następcy prawnemu dokonane zgodnie z przepisami z zakresu ubezpieczeń społecznych które to przysporzenia nie podlegają zaleczeniu na poczet substratu zachowku. Podsumowując, strony poprzez brak twierdzeń i inicjatywy dowodowej nie wykazały, że przysporzenia majątkowe (...) na rzecz (...). S. stanowiły darowizny oraz jak była wartość tych przysporzeń, co w ocenie sądu uniemożliwia zaliczenie ich na schedę spadkową. W kontekście twierdzeń o przekazaniu powódce środków ze sprzedaży gospodarstwa w J., należało uznać, że do przekazania takiego rzeczywiście doszło co potwierdziła R. S. (1). Tym nie mniej należy podkreślić, że darowizna została uczyniona nie przez T. W., lecz przez R. S. (1) na polecenie matki, z środków uzyskanych przez R. S. ze sprzedaży gospodarstwa w J. stanowiącego wówczas jej własność. W tym stanie rzeczy R. S. (1), uczyniła na rzecz siostry darowiznę ze swojego majątku. Tak więc pomimo tego, że powódka otrzymała przysporzenie majątkowe od siostry na życzenie swojej matki, nie sposób uznać aby przysporzenie to było darowizną uczynioną na jej rzecz przez spadkodawcę. Niezależnie bowiem od motywów dokonania darowizny, darczyńcą była R. S. (1) a nie ojciec stron J. W. (1).

Podobnie jako nieudowodnione i gołosłowne sąd potraktował twierdzenia powoda o inwestycjach czynionych na nieruchomości przy B. 7 przed 2017r. Złożone do akt sprawy rachunki dowodzą bowiem jedynie dokonywania nakładów w latach 2017-20. Nakłady te nie mają jednak w sprawie żadnego znaczenia, skoro biegła zgodnie z poleceniem sądu oszacowała wartość nieruchomości według stanu na dzień śmierci J. W. tj. na 12 maja 2016r. czyli z okresu poprzedzającego w/w nakłady.

Sąd nie dał wiary pozwanemu twierdzącemu, że nie wiedział o testamencie sporządzonym przez albowiem jego konkubina - świadek A. S. zeznała, iż były rozmowy, z których wynikało, że ojciec pozwanego pozostawił testament. Sąd nie dał wiary zeznaniom pozwanego w zakresie, w którym utrzymywał on, że nie utrudniał kontaktu siostrom z chorym ojcem. Zdaniem Sądu zachowanie pozwanego od początku było podyktowane chęcią powołania jego osoby co do całości spadku po rodzicach. Świadczyć o tym może, także testament jego matki złożony jako pierwszy, który okazał się testamentem nie sporządzonym przez nią samą.

Sąd dał wiarę zeznaniom pozwanego co do kosztów poniesionych w związku z pochówkiem ojca. Dla sądu oczywistym jest, że po upływie ponad 7 lat od śmierci spadkodawcy trudno oczekiwać aby pozwany dysponował fakturami czy też rachunkami na poniesione wydatki, tym nie mniej podawane przez niego kwoty jawią się całkowicie racjonalnie i wiarygodne, musiały być przez kogoś poniesione a sam fakt pokrycia przez pozwanego kosztów pogrzebu ojca był przecież między stronami niesporny.

Sąd nie dał wiary zeznaniom świadka H. L. (1) w części,
w której twierdziła, że powódka wraz z siostrą otrzymały już tyle od rodziców, iż postanowili oni córki wydziedziczyć. W tym zakresie zeznania świadka są dość enigmatyczne
i sprzeczne z twierdzeniami samej powódki jak i jej siostry. Nadto świadek nie wykazał swoimi zeznaniami aby powódka uporczywie niedopełniała obowiązków rodzinnych względem zmarłego. Świadek zeznała, że małżeństwo narzekało na córki i wykazywało rozgoryczenie, iż córki rzadko ich odwiedzają jednakże z doświadczenia życiowego Sąd uznał, że powódka która minimum raz na trzy tygodnie przyjeżdżała do matki i próbująca odwiedzać także i ojca wykazywała chęć kontaktu i zainteresowanie względem swoich rodziców.

Zeznania świadków H. L. (1), A. S. i R. S. (1) w żaden sposób nie uprawdopodobniły dokonania darowizny na rzecz powódki. Słowa świadka H. L. (1), iż powódka została wraz z siostra wydziedziczona, bo dostały one już dużo pieniędzy w żaden sposób nie świadczą o dokonanej na rzecz powódki darowiźnie. Nadto tożsame zeznania nie pozwalają w oczach Sądu na stwierdzenie, iż powódka dopuściła się uporczywego niedopełnienia obowiązków rodzinnych. Co warte podkreślenia, świadek H. L. zeznała, że pieniądze przekazywane przez matkę powódce stanowiły pożyczki a nie darowizny, albowiem matka oczekiwała od córki ich zwrotu.

Podsumowując, twierdzenia pozwanego o darowiznach uczynionych przez rodziców na rzecz powódki sąd uznał za nieudowodnione.

Sąd ustalił wartość nieruchomości na podstawie opinii biegłej do spraw wyceny nieruchomości. Niniejsza opinia w ocenie Sądu jest jasna, logiczna i wewnętrznie niesprzeczna i nie była przez strony kwestionowana.

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

Powództwo jest zasadne i zasługuje na częściowe uwzględnienie. Zgodnie z treścią art. 991 § 1 k.c. zstępnym (…) którzy byliby powołani do spadku z ustawy, należą się jeśli uprawniony jest trwale niezdolny do pracy (…) – dwie trzecie wartości udziału spadkowego, który by mu przypadał przy dziedziczeniu ustawowym, w innych zaś wypadkach połowa wartości tego udziału (zachowek). Jeżeli uprawniony nie otrzymał należnego mu zachowku bądź w postaci uczynionej przez spadkodawcę darowizny, bądź w postaci powołania do spadku, bądź w postaci zapisu przysługuje mu przeciwko spadkobiercy roszczenie o zapłatę sumy potrzebnej do pokrycia zachowku albo do jego uzupełnienia (art. 991 § 2 k.c.). Zgodnie z powszechnie przyjętym stanowiskiem orzecznictwa, instytucja zachowku znajduje swoje zastosowanie zarówno w przypadku dziedziczenia testamentowego jak i ustawowego. Ustalenie wysokości zachowku następuje zgodnie z treścią art. 993 k.c. W myśl powołanego przepisu przy obliczaniu zachowku nie uwzględnia się zapisów i poleceń natomiast dolicza się do spadku (…) darowizny uczynione przez spadkodawcę. Tzw. „substrat zachowku” o którym mowa powyżej oblicza się wyliczając „czystą wartość spadku” stanowiąca różnicę pomiędzy stanem czynnym (aktywa) i stanem biernym (długi spadkowe za wyjątkiem zapisu i polecenia) i dodając do niego darowizny.

Jak wynika z poczynionych w sprawie ustaleń zmarły pozostawił po sobie udział wynoszący ½ część w prawie własności nieruchomości położonej w W. o łącznej wartości 1.447.000,00 zł a także samochody o wartości 25.000 zł oraz 5.000 Euro co przy kursie NBP z daty orzekania (4,7176 zł) daje kwotę 23.588 zł. Łączna wartość spadku po J. W. (1) wynosi 772.088 zł (1/2x1.447.000 zł + 25.000 zł + 23.588 zł).

Sąd nie znalazł podstaw faktycznych do zaliczenia na schedę spadkową jakichkolwiek darowizn, w szczególności rzekomej darowizny 100.000 zł na rzecz H. O. (1). Istniały natomiast podstawy do uwzględnienia przy ustalaniu „czystej wartości spadku” długów spadkowych (art. 922 § 3 k.c.) w postaci kosztów pochówku J. W. (1) poniesionych przez R. W. (1) w części nie sfinansowanej z zasiłku pogrzebowego tj. kwoty 7.400 zł (10.400 zł – 3000 zł).

Ostatecznie substrat zachowku sąd ustalił na kwotę 764.688 zł (772.088 zł – 7.400 zł).

Osobami uprawnionymi po myśli art. 991 § 1 kc do otrzymania zachowku po J. W. (1) były jego dzieci tj. powódka, pozwany i R. S. (1). Roszczenie powódki o pokrycie zachowku wynosi połowę wartości jej udziału spadkowego czyli 1/6 spadku (1/2 x 1/3) co w wymiarze kwotowym wyraża się sumą 127.448 zł (764.688 zł x 1/6).

Powódka nie otrzymała należnego jej zachowku w postaci darowizny, powołania do spadku bądź zapisu.

Z tych względów Sąd zasądził od R. W. na rzecz H. O. kwotę 127.448 zł z ustawowymi odsetki za opóźnienie (art. 481 § 1 k.c.) od kwoty 100.000 zł zgodnie z wezwaniem (k.15,29) poczynając od 8 dnia od jego doręczenia a od kwoty 27.448 zł od dnia następnego po doręczenia pozwanemu pisma rozszerzającego powództwo ponad kwotę 100.000 zł (k.141,157) W tych bowiem datach roszczenie powoda było już wymagalne.

Jako chybiony sąd uznał zarzut wydziedziczenia powódki przez ojca. Zgodnie z treścią art. 1008 pkt 3 k.c. spadkodawca może w testamencie pozbawić zstępnych, małżonka i rodziców zachowku jeżeli uprawniony do zachowku uporczywie nie dopełnia względem spadkodawców obowiązków rodzinnych.

Zgodnie z ugruntowanym stanowiskiem doktryny i orzecznictwa skuteczność wydziedziczenia wymaga, zgodnie z treścią art. 1008 i 1009 k.c., zarówno wskazania przez spadkodawcę w testamencie przyczyny wydziedziczenia, należącej do jednej z przyczyn zawartych w zamkniętym katalogu z art. 1008 k.c., jak i rzeczywistego istnienia wskazanych przez spadkodawcę okoliczności. Należy przy tym podkreślić, że podstawą do ustalenia przyczyny wydziedziczenia może być tylko treść testamentu, w którym spadkodawca ma obowiązek określić powody swojego rozporządzenia pozbawiającego wydziedziczonego zarówno prawa do spadku, jak i prawa do zachowku. Dlatego też wydziedziczenie pozostaje nieskuteczne, jeżeli jego przyczyna nie wynika z treści testamentu - nawet gdyby w rzeczywistości przyczyna wydziedziczenia zachodziła, w związku z czym przyjmuje się, że spadkodawca winien opisać w testamencie przykłady konkretnych zachowań uprawnionego do zachowku, które wypełniałyby ustawowe przesłanki, nie jest zaś wystarczające posłużenie się ogólnymi sformułowaniami, bez wskazania konkretnych zachowań lub rodzaju obowiązków. Przyczyna wydziedziczenia powinna więc zostać w testamencie skonkretyzowana, sprecyzowana, jednoznacznie sformułowana i opisana. Nie może być przyjmowana w sposób dorozumiany, wbrew treści testamentu, z pominięciem tej treści, a także nie może zostać ustalona jako realnie istniejąca w razie braku odpowiedniej dyspozycji testamentu (por. Wyrok S.A. w Warszawie z dnia 16.11.2017r w sprawie VIACa (...), Wyrok S.A. w Warszawie z dnia 13.11.2013r. w sprawie VI ACa 578/13).

Tak więc w rozpoznawanej sprawie już sam treść testamentu pozwala stwierdzić nieskuteczność wydziedziczenia skoro brak w nim zapisu co do konkretnych zachowań H. O. stanowiących, zdaniem testatora przyczynę wydziedziczenia.

Niezależnie od tego zebrany w sprawie materiał dowodowy nie daje podstaw do stwierdzenia, iż powódka dopuściła się względem ojca zachowań które na dzień sporządzenia testamentu dawały podstawę do jej wydziedziczenia. Z zeznań zarówno strony powodowej, świadków jak i samego pozwanego nie wynika to by córki wykazywały się wobec ojcva niewdzięcznością. Sam spadkodawca nie podał w testamencie powodów do wydziedziczenia swoich dwóch córek a jedynie posłużył się dyspozycją art. 1008 k.c. co jak wskzano nie stanowi przesłanki skutecznego wydziedziczenia testamentowego. Zarówno w treści samego testamentu jak i podczas przesłuchań stron i świadków tego postępowania Sąd nie znalazł żadnych powodów wydziedziczenia powódki H. O. (1) (P.) i R. S. (1). W toku postępowania nie zostały wykazane żadne okoliczności faktyczne, które uzasadniałyby taką decyzję spadkodawcy oraz nie zostały wykazane żadne powody, które wypełniałyby dyspozycje przepisu, na który spadkodawca powołał się w swoim testamencie otwartym i ogłoszonym w dniu 23 maja 2016 r. przed Sądem Rejonowym w Wieluniu w sprawie o sygn. akt I Ns 706/

Wobec podnoszonych przez pozwanego argumentów Sąd rozważył jeszcze, czy w rozpoznawanej sprawie istnieje podstawą do oddalenia powództwa stosownie do treści art. 5 k.c. w związku z nadużyciem prawa podmiotowego.

Sąd stosuje prawo materialne - w tym również art. 5 k.c. - z urzędu, co oznacza, że nawet bez zarzutu pozwanego odnoszącego się do realizacji przez powoda jego uprawnienia w sposób sprzeczny z zasadami współżycia społecznego sąd powinien rozważyć, czy ze strony uprawnionego nie zachodzi nadużycie prawa podmiotowego. Jednakże okoliczności, które miałyby stanowić podstawę do uznania, że wykonywanie przez uprawnionego jego prawa nie zasługuje na ochronę, powinny być udowodnione, a ciężar udowodnienia tych okoliczności spoczywa w tym wypadku na pozwanym (art. 6 k.c.).

W doktrynie i orzecznictwie konsekwentnie wskazuje się, iż zakres zastosowania powyższego przepisu powinien być jednak stosunkowo wąski, bowiem ocena sądu, czy żądanie zapłaty sumy odpowiadającej wysokości zachowku stanowi nadużycie prawa podmiotowego, nie powinna pomijać,że prawa osoby uprawnionej do zachowku wynikają z ustawy i służą urzeczywistnieniu obowiązków moralnych, jakie spadkodawca ma wobec swoich najbliższych (patrz wyrok Sądu Najwyższego z dnia 7 kwietnia 2004 r., PiP 2006, z.6, s.111). Względy te nakazują szczególną ostrożność przy podejmowaniu oceny o nadużyciu prawa żądania zapłaty sumy pieniężnej odpowiadającej wysokości zachowku, która nie może opierać się jedynie na ogólnym odwołaniu się do klauzuli generalnej zasad współżycia (patrz: wyrok Sądu Apelacyjnego w Poznaniu z dnia 9 maja 2013 r., I ACa 334/13; wyrok Sądu Apelacyjnego
w Warszawie z dnia 24 lutego 2014 r., I ACa 1204/13; wyrok Sądu Apelacyjnego w Białymstoku z dnia 31 marca 2011 r., OSAB 2011, z.1, poz.21; wyrok Sądu Apelacyjnego w Warszawie z dnia 17 czerwca 2014 r., I ACa 1527/13). Zatem obniżenie wysokości zachowku może mieć miejsce w przypadkach zupełnie wyjątkowych. W doktrynie wskazuje się, że już samo pozbawienie uprawnionego do zachowku korzyści ze spadku w drodze dziedziczenia jest dla niego okolicznością krzywdzącą i dolegliwą, a stanu tego nie powinno jeszcze pogłębiać ograniczenie możliwości realizacji roszczeń z tytułu zachowku. W świetle zgodnego stanowiska orzecznictwa i doktryny prawa cywilnego przy ocenie istnienia podstaw do zastosowania art. 5 k.c. należy brać wszystkie okoliczności konkretnego przypadku, zachodzące tak po stronie zobowiązanego do zapłaty zachowku, jak i po stronie uprawnionego do zachowku (patrz wyrok Sądu Najwyższego z dnia 17 lipca 2009 r., IV CSK 163/09, LEX nr 527197).

Zdaniem Sądu podane przez pozwanego okoliczności, że powódka
rzadko odwiedzała rodziców, nie interesowała się ich losem matki i nie pomagała w opiece nad nimi nie uzasadniają pozbawienia powódki prawa do zachowku. Jest bezsporne, że to pozwany w ostatnim czasie opiekował się ojcem i dobrze wywiązywał się z tego obowiązku. Pozwany podejmując taką decyzję zdawał sobie sprawę z dolegliwości z tym związanych - w zamian za to otrzymał od rodziców cały ich majątek. Ponadto nie ma w niniejszej sprawie żadnych dowodów na to, że powódka była skłócona z rodzicami czy, że zachowywała się wobec nich niewłaściwie.

Powołując się na zasady współżycia społecznego można również miarkować wysokość zachowku przysługującego uprawnionemu. Będzie to miało miejsce w przypadku, gdy głównym składnikiem spadku jest nieruchomość służąca do zaspokojenia niezbędnych potrzeb zobowiązanego do zapłaty zachowku i brak jest praktycznie innych możliwości zaspokojenia tych potrzeb, zaś inne składniki majątku nie wystarczają na pokrycie zobowiązania z tytułu zachowku. W takiej sytuacji nie można wyłączyć, przy rozważeniu również sytuacji majątkowej i osobistej zobowiązanego do zapłaty zachowku, dopuszczalności przyjęcia, iż w konkretnych okolicznościach żądanie zapłaty pełnej należności z tytułu zachowku pozostałoby w sprzeczności z zasadami współżycia społecznego, (patrz: uchwała Sądu Najwyższego z dnia 19 maja 1981 r., III CZP 18/81, OSNC 1981/12/228 oraz wyrok Sądu Najwyższego z dnia
7 kwietnia 2004 r., IV CK 215/03). Jednakże zastosowanie art. 5 k.c. nie może udaremnić przepisów o zachowku. Odwołanie do zasad współżycia społecznego winno raczej służyć ochronie zobowiązanego do zachowku w sytuacji, gdy jego wysokość będzie nadmierna np. w wyniku nagłych zmian ekonomicznych, czy innych nieprzewidzianych i niezależnych od spadkobiercy zjawisk wpływających na wartość spadku (patrz A. Szpunar glosa do uchwały Sądu Najwyższego z dnia 19 maja 1981 r., NP. 1983, nr 2, s.94 i nast.).

Jednakże ocena okoliczności niniejszej sprawy nie uzasadnia dokonania miarkowania zachowku, ponieważ pozwany jest zdolny do pracy oraz dwie nieruchomości, które może sprzedać.

Podstawę orzeczenia o kosztach procesu stanowił przepis art. 100 ustawy o kosztach sądowych w sprawach cywilnych zgodnie, z którym w razie zwolnienia strony od kosztów sądowych będą one wobec strony zniesione. Powódka dochodziła zapłaty kwoty 128.534,00 zł a Sąd zasądził na jej rzecz kwotę łącznie kwotę 127.448,00 zł co stanowi niemalże 99% dochodzonego roszczenia stwierdzić należy zatem, iż powódka wygrała powództwo niemalże w całości wobec czego za wynik niniejszego procesu jest odpowiedzialny pozwany, który przegrał powództwo. Wobec powyższego Sąd zasądził wyłącznie od pozwanego koszty postępowania a także koszty poniesione dotychczas przez Skarb Państwa.

Na poniesione przez powódkę koszty procesu w wysokości 5.417,00 zł składa się: wynagrodzenie adwokata w wysokości 5 400,00 zł, ustalone na podstawie § 2 pkt 6 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 października 2015 roku w sprawie opłat za czynności adwokackie (Dz.U. z 2015 roku, poz. 1800 ze zm.), opłata skarbowa od pełnomocnictwa w wysokości 17,00 zł. W toku niniejszego postępowania Skarb Państwa poniósł koszty związane z przeprowadzaną opinią biegłego oraz koszty sądowe którymi w całości obarczył pozwanego R. W. (1) w łącznej wysokości 9.673,07 zł.