Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 10 czerwca 2022 r.

Sąd Okręgowy w Olsztynie I Wydział Cywilny

w składzie następującym:

po rozpoznaniu w dniu 6 czerwca 2022 r. w Olsztynie na rozprawie

sprawy z powództwa G. M. i A. M.

przeciwko Bankowi (...) Spółce Akcyjnej z siedzibą w W.

o ustalenie

I. ustala, że nieważna jest umowa kredytu hipotecznego nr KH (...) zawarta 18 lutego 2009r. przez powodów G. M. i A. M. z (...) Bank S.A. we W.,

II. zasądza od pozwanego Banku (...) S.A. w W. na rzecz powodów G. M. i A. M. kwotę 11.817 zł tytułem zwrotu kosztów procesu z ustawowymi odsetkami za opóźnienie za okres od dnia uprawomocnienia się tego orzeczenia o kosztach do dnia zapłaty.

sędzia del. Dorota Scott-Sienkiel

Sygn. akt: I C 673/21

UZASADNIENIE

Powodowie G. M. i A. M. wnieśli 02.07.2021 r. wobec pozwanego Banku (...) S.A. w W. o:

1)  ustalenie, że umowa kredytu nr KH (...) zawarta z poprzednikiem prawnym pozwanego ( (...) Bank S.A.) jest nieważna,

ewentualnie

2)  ustalenie, że postanowienia wskazane w § 1 ust. 3.5, §1 ust. 4, § 6 ust. 2, §7 ust 6 Umowy oraz §2 ust. 14, §4 ust. 1 zd. drugie, §6 ust.1 zd. drugie, §8 ust. 8, §18 ust. 4, § 18 ust. 6 Regulaminu stanowią niedozwolone postanowienia umowne.

W uzasadnieniu wskazali, że zawarta przez nich z poprzednikiem prawnym umowa dotyczyła kredytu indeksowanego i jest nieważna jako sprzeczna z art. 353 ¹ k.c., art. 58§2 k.c. jako sprzeczna z zasadami współżycia społecznego oraz art. 69 ust. 1, 2 pkt 4, 5 Prawa bankowego, gdyż świadczenie kredytobiorcy nie zostało jednoznacznie określone, a jego wartość została uzależniona jedynie od woli jednej strony zobowiązania, tj. pozwanego w zakresie regulowania kursem waluty zgodnie z tabelą obowiązującą w banku, przy czym ani umowa kredytu ani regulamin nie zawierają definicji tabeli kursowej pozwalającej na określenie procedury jej tworzenia, tym samym sposobu ustalenia kursu waluty obcej, od której zależy wysokość salda zadłużenia kredytobiorcy po uruchomieniu kredytu i każdorazowej raty kapitałowo- odsetkowej. Dodatkowo, sprzeczne z ustawą Prawo bankowe są zapisy umowy dotyczące oprocentowania kredytu, gdyż kredyt został oprocentowany według zmiennej stopy procentowej opartej o stałą marżę banku i „stopę bazową”, przy definicja tego ostatniego pojęcia zawarta w regulaminie nie dotyczy kredytu indeksowanego, a co za tym idzie umowa kredytu nie zawiera określenia wysokości oprocentowania. Nadto, bank wadliwie określił warunki zmiany oprocentowania kredytu wedle niedookreślonych kryteriów, w sposób dowolny da siebie. Powodowie podkreślili, że postanowienie dotyczące zmiany oprocentowania (...) Bank S.A. zostało uznane za niedozwolone i wpisane do rejestru UOKiK pod nr (...). Niezależnie od powyższego, w ocenie powodów, umowa zawiera postanowienia abuzywne na które składają się: postanowienia umowy dotyczące mechanizmu przeliczeniowego, zmiennego oprocentowania, zmiany umowy, regulaminu, tabeli. Zapisy dotyczące zmiany umowy, regulaminu, tabeli zawarte w §14 ust. 5 i 18 ust. 4 regulaminu przewidujące jednostronną zmianę umowy przez bank wedle nieokreślonych kryteriów, co rażąco narusza interes konsumenta, są sprzeczne z dobrymi obyczajami. Podobny w treści zapis został uznany za postanowienie niedozwolone w umowach z (...) Bank S.A. i wpisany do rejestru UOKiK pod nr (...). Tak skonstruowane postanowienia kształtują prawa i obowiązki powodów w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami, rażąco naruszając ich interesy, a przy tym nie zostały uzgodnione indywidualnie, lecz przy wykorzystaniu wzorca opracowanego przez bank, na który powodowie nie mieli żadnego wpływu. Skutkiem abuzywności ww. postanowień jest brak związania nimi kredytobiorcy – konsumenta. W ocenie powodów, po wyeliminowaniu niedozwolonych postanowień, brak jest możliwości utrzymania umowy. Powodowie podnieśli, że posiadają interes prawny, albowiem orzeczenie ustalające nieważność umowy zniesie wątpliwości stron i zapobiegnie dalszemu sporowi o roszczenia banku wynikające z umowy. Na wypadek, gdyby Sąd oddalił roszczenie główne, powodowie wnieśli o ustalenie bezskuteczności zakwestionowanych postanowień.

Pozwany wniósł o oddalenie powództwa w całości. Podniósł, że powodowie nie posiadają interesu prawnego w powództwie o ustalenie nieważności umowy. Nadto bank w sposób należyty zrealizował wobec powodów obowiązek informacyjny, w szczególności poinformował o ryzyku kursowym wynikającym z umowy, zaś mimo przekazanych im informacji i przedstawienia oferty kredytu złotowego, powodowie samodzielnie zdecydowali się na zawarcie spornej umowy, tym samym przyjmując na siebie ryzyko z nią związane. Pozwany stanął na stanowisku, że umowa jest ważna, postanowienia dotyczące indeksacji oraz dotyczące zmiennego oprocentowania nie są abuzywne/nieważne. Ewentualna abuzywność dotyczy co najwyżej postanowienia stanowiącego o odesłaniu do tabel kursowych banku, brak jest jednak podstaw do eliminacji z umowy mechanizmu indeksacji w całości. Ewentualna abuzywność tegoż postanowienia nie powoduje nieważności umowy ani w całości ani w części, nie powoduje niemożliwości wykonania umowy ani pierwotnej ani następczej, ponieważ kurs CHF to powszechny wskaźnik rynkowy, nadto nie wyklucza dokonywania interpretacji umowy, w tym ustalenia zgodnego zamiaru stron tej umowy, tj. zawarcia umowy kredytu indeksowanego do waluty obcej, czemu kredytobiorca dał wyraz we wniosku kredytowym, wnosząc o udzielenie mu takiego kredytu.

Sąd ustalił następujący stan faktyczny:

Powodowie we wniosku kredytowym zawnioskowali do poprzednika prawnego pozwanego banku ( (...) Bank S.A.) o kwotę 358.877,52 zł, jako walutę wskazując CHF, z przeznaczeniem na refinansowanie kredytu zaciągniętego w innym banku. Wraz z wnioskiem powodowie złożyli oświadczenie, że są świadomi zmiennego oprocentowania kredytu, które może ulec podwyższeniu w związku ze wzrostem stopy referencyjnej WIBOR lub LIBOR. Jednocześnie oświadczyli, że po przedstawieniu oferty kredytu w złotych oraz indeksowanego do waluty obcej, dokonują wyboru oferty kredytu indeksowanego do waluty obcej. Przedłożona symulacja obejmowała stawkę WIBOR na poziomie 6,60% i LIBOR – 2,81% dla kredytu w wysokości 200.000 zł.

( wniosek kredytowy k. 133-134, oświadczenie k. 135, symulacja kosztów obsługi kredytu k. 136 )

W dniu 18 lutego 2009r. powodowie zawarli z (...) Bank S.A. we W. umowę kredytu hipotecznego nr KH (...) na kwotę 364.260,68 zł indeksowanego do waluty CHF (§1 ust. 3.5) z okresem kredytowania 320 miesięcy, płatnego w ratach annuitetowych z przeznaczeniem na refinansowanie kredytu zaciągniętego w innym banku
w wysokości 358.877,52 zł. Na dzień sporządzenia umowy kwota kredytu wyrażona
w walucie obcej według kursu kupna waluty określonego w Tabeli obowiązującej
w banku wynosiła 118.640,09 CHF, miała charakter informacyjny i nie stanowiła zobowiązania banku (§1 ust. 4).

W umowie wskazano, że kredyt jest oprocentowany według zmiennej stopy procentowej, składającej się ze stałej w okresie kredytowania marży banku (1,80%) oraz aktualnej w danym kwartale stopy bazowej, ogłaszanej w Tabeli obowiązującej
w banku. W przypadku zmiany stopy bazowej określonej dla danej waluty lub zmiany parametrów finansowych rynku pieniężnego i kapitałowego w kraju, którego waluta jest podstawą indeksacji, mogła nastąpić zmiana wysokości oprocentowania, o której każdorazowo zawiadamiał bank kredytobiorców i poręczycieli na piśmie. Ryzyko związane ze zmianą wysokości stopy bazowej oraz ryzyko kursowe wynikające
z wahań ceny danej waluty w okresie spłaty ponosił kredytobiorca. Na dzień zawarcia umowy oprocentowanie w stosunku rocznym wynosiło 2,49 % (§ 6 ust. 2 oraz § 1 pkt. 3.13 umowy oraz § 8 ust. 8 Regulaminu).

Zgodnie z umową bank zobowiązał się uruchomić kredyt w 1 transzy w drodze przelewu środków na podstawie pisemnej dyspozycji powódki w ciągu 60 dni od zawarcia umowy z zastrzeżeniem, że uruchomienie środków następuje do 5. dnia roboczego po zawarciu umowy i spełnieniu warunków w niej określonych oraz regulaminie i złożeniu dyspozycji wypłaty (§ 6 ust. 3 Regulaminu).

W § 6 ust. 1 Regulaminu wskazano, że wysokość zadłużenia z tytułu udzielonego kredytu indeksowanego do waluty obcej wyrażona jest w walucie obcej, po przeliczeniu uruchomionych środków po kursie kupna danej waluty zgodnie z Tabelą obowiązującą w dniu ich uruchomienia.

Wysokość rat kapitałowo–odsetkowych miała być określona w walucie obcej, a spłacana w PLN, po przeliczeniu po kursie sprzedaży danej waluty zgodnie z Tabelą obowiązującą w dniu poprzedzającym spłatę rat określonym w umowie. Spłata rat następowała poprzez obciążenie wskazanego w umowie rachunku bankowego kredytobiorcy. O dotrzymaniu terminu spłaty raty decydowała data wpływu środków na rachunek kredytobiorcy w banku (§ 11 ust. 5, 8 i 9 Regulaminu i § 7 ust. 6 umowy).

Tabelę określono jako tabelę oprocentowania, tabelę kursów walut oraz tabelę opłat i prowizji banku dla kredytów i pożyczek hipotecznych, obowiązujące w banku, dostępne w placówkach, na stronie internetowej oraz pod numerem infolinii telefonicznej, stanowiące integralną część umowy (§ 2 ust. 14 Regulaminu).

Ani w umowie, ani w regulaminie nie wyjaśniono mechanizmu dokonywania podstawy mechanizmu wymiany walut, w szczególności nie wyjaśniono powodom mechanizmu ustalania kursów tabeli banku branych do przeliczenia wypłaconego kredytu.

Bank zastrzegł sobie prawo do zmiany regulaminu oraz stawek procentowych i kwotowych ujętych w tabeli w okresie obowiązywania umowy, tych ostatnich, wyłącznie z ważnych przyczyn wymienionych w regulaminie (§18 ust. 4 i 6 regulaminu).

W dniu 18.05.2015r. strony podpisały aneks nr (...) do umowy, postanawiając, że splata zadłużenia z tytułu rat kapitałowo- odsetkowych następować będzie w walucie indeksacyjnej kredytu, tj. franku szwajcarskim na warunkach określonych w aneksie.

( umowa k.26-37, aneks nr (...), k. 46-48, Regulamin udzielania kredytów i pożyczek hipotecznych przez (...) Bank S.A. k. 38-45, zeznania powodów k. 366-367 )

Powodowie w dniu 18.02.2009 r. (data wpływu do banku 19.02.2009 r.) złożyli dyspozycję wypłaty kwoty 358.877,52 zł na rachunek Banku (...) S.A. tytułem spłaty kredytu. Powodowie otrzymali kwotę 364.260,68 zł czyli 124.083,89 CHF wg kursu 2,9356 z dnia 23 lutego 2009 r.

( dyspozycja wypłaty kredytu k. 165, harmonogramy spłat k. 225-228, zaświadczenie
o wysokości spłat odsetek od kredytu hipotecznego k. 49-55 )

Sąd zważył, co następuje:

Stan faktyczny został ustalony na podstawie dokumentów, a w zakresie wyżej wskazanym ponadto na podstawie zeznań świadków i zeznań strony powodowej (do których Sąd ograniczył dowód z przesłuchania stron). Na podstawie zeznań zawnioskowanych przez pozwanego świadków i zeznań powodów niemożliwe okazało się dokonanie jednoznacznych ustaleń dotyczących treści ustnych informacji i pouczeń przekazywanych przy zawarciu umowy. Zarówno świadek S. P., jak
i świadek K. G. nie pamiętali powodów, co dyskwalifikowało ich zeznania
w świetle tego, co miało być objęte indywidualnymi ustaleniami stron na etapie zawierania spornej umowy. Dostrzec trzeba również, że choć świadkowie byli obecni przy zawieraniu umowy – co wynika wprost z przedłożonych dokumentów, jednak nie mogli powiedzieć nic na temat okoliczności jej zawarcia. Świadkowie wprawdzie pobieżnie odwoływali się do obowiązku informowania klientów o poszczególnych ryzykach związanych z zawarciem umowy powiązanej z walutą CHF, jednak to wcale nie oznacza, że te konkretnie narzucone procedury były zastosowane względem powodów – wobec tego, że generalnie świadkowie nie pamiętali okoliczności zawarcia spornej umowy.

Sąd pominął dowód z zeznań świadka R. F., a nadto z opinii biegłego z zakresu bankowości, uznając, że nie będzie on istotny do rozstrzygnięcia sprawy. Podstawą oceny ważności umowy oraz abuzywności jej poszczególnych zapisów były przedłożone przez strony do niniejszej sprawy dokumenty. Bezprzedmiotowe było przeprowadzanie wnioskowanych przez pozwanego dowodów na okoliczność wynagrodzenia za bezumowne korzystanie z kapitału czy też wykazania rynkowości stosowanych kursów walut, ponieważ spór opiera się na ocenie ważności umowy oraz tego, czy jej poszczególne postanowienia były dozwolone, nie było więc potrzeby dokonywania żadnych specjalistycznych ustaleń z dziedziny finansów i bankowości.

Roszczenie powodów, w pierwszej kolejności, opierało się na ustaleniu, że nie istnieje między pozwanym a powodami stosunek prawny na podstawie umowy nr (...), zawartej w dniu 18 lutego 2009 r. Powyższe żądanie powodowie opierali na twierdzeniu, że świadczenie w umowie było nieokreślone, co skutkowało niemożliwością ustalenia wysokości rat kapitałowo–odsetkowych, a nadto kwoty wypłaty udostępnionego kredytu. W ocenie powodów, tak skonstruowana umowa nie spełniała wymogów określonych w Prawie bankowym – również pod względem ścisłego określenia zmiennego oprocentowania. Kolejno podnieśli, że w umowie zawarte są postanowienia umowne, które jako niedozwolone powinny zostać wyeliminowane z umowy wskutek czego umowa nie może dalej być wykonywana wobec braku podstawowych elementów konstrukcyjnych. Jako abuzywne powodowie wskazali następujące postanowienia umowne: § 1 ust. 3.5, §1 ust. 4, § 6 ust. 2, §7 ust 6 Umowy oraz §2 ust. 14, §4 ust. 1 zd. drugie, §6 ust.1 zd. drugie, §8 ust. 8, §18 ust. 4, § 18 ust. 6 Regulaminu, odwołujące się w swojej treści do sposobu przeliczeń zobowiązania w odniesieniu do waluty indeksacji tj. CHF, oprocentowania kredytu oraz zmiany umowy, regulaminu, tabeli.

Omawiane tu żądanie powodów jest osadzone w art. 189 k.p.c., który wymaga od strony żądającej ustalenia wykazania interesu prawnego. Sąd podziela argumentację strony powodowej, że ma ona interes prawny w żądaniu nieważności umowy, ponieważ tylko orzeczenie ustalające zniesie wątpliwości stron i zapobiegnie dalszemu sporowi wynikającemu z umowy. Jednocześnie, ewentualne podzielenie przez Sąd argumentacji o nieważności umowy tylko na potrzeby rozstrzygnięcia o zapłatę wynikać będzie nie z sentencji wyroku, lecz z uzasadnienia, a nie ma pewności, czy będzie to uznawane w innych postępowaniach w kategorii powagi rzeczy osądzonej, a ponadto orzeczenie stwierdzające nieważność umowy może dawać podstawę również do stwierdzenia nieważności hipoteki ustanowionej na zabezpieczenie kredytu.

W tym stanie rzeczy, w pierwszej kolejności rozważyć należało, jaki jest charakter umowy podpisanej między stronami i czy wskazywane przez powodów postanowienia miały charakter niedozwolony. Zacząć należy jednak od kwestii ogólnej zgodności umowy z prawem.

Sporna tu umowa kredytu indeksowanego do waluty obcej spełnia część wymagań art. 69 ustawy – Prawo bankowe (w brzmieniu obowiązującym w dacie jej zawarcia). Określone były strony umowy, kwota i waluta kredytu (podana w złotych), cel, na jaki został udzielony, zasady i termin jego spłaty. Prawidłowości tej nie zmienia postanowienie, że kwota udzielonego kredytu miała być indeksowana kursem waluty obcej. Wymaga bowiem podkreślenia, że w przeciwieństwie do umowy kredytu denominowanego znana była w tym przypadku od początku kwota kredytu w złotych. Art. 358 ¹ § 2 k.c. przewiduje możliwość zastrzeżenia w umowie, że wysokość zobowiązania, którego przedmiotem od początku jest suma pieniężna, zostanie ustalona według innego niż pieniądz miernika wartości. W przepisie chodzi o pieniądz polski, a innym miernikiem może być również waluta obca. Zasady wypłaty kredytu w złotych i spłaty również w złotych nie pozostawiają wątpliwości, że strony zamierzały zawrzeć umowę kredytu bankowego w tej właśnie walucie. Dopuszczalność prawna kredytów indeksowanych walutą obcą wynika z wyraźnego wskazania tego rodzaju kredytów w treści art. 69 ust. 2 pkt. 4a i ust. 3 prawa bankowego oraz wprowadzenie art. 75b prawa bankowego, na podstawie nowelizacji tej ustawy, które to zmiany weszły w życie z dniem 26.08.2011 r. Trudno uznać, aby konstrukcja umowy kredytu indeksowanego była sprzeczna z prawem (zwłaszcza, że art. 69 prawa bankowego
w brzmieniu obowiązującym od 26.08.2011 r. wprost wspomina o tego rodzaju kredytach) lub zasadami współżycia społecznego, skoro ryzyko takiego ukształtowania stosunku prawnego obciąża obie strony.

Przechodząc do zarzutów strony powodowej skierowanych ku nieważności umowy opartej o klauzule abuzywne, w pierwszej kolejności podnieść należy, że z art. 353 ¹ k.c. wynika że strony zawierające umowę mogą ułożyć stosunek prawny według swego uznania, byleby jego treść lub cel nie sprzeciwiały się właściwości (naturze) stosunku, ustawie ani zasadom współżycia społecznego. Sam mechanizm indeksacji, a także zasada zmiennego oprocentowania, wbrew wywodom powodów nie jest sprzeczna z naturą stosunku. Gdyby tak było, kredyty indeksowane nie zostałyby wskazane w przepisach jako jeden z rodzajów umów kredytowych. Ryzyko zmiany kursu waluty przyjętej jako miernik wartości świadczenia z zasady może wywoływać konsekwencje dla obu stron – w przypadku podwyższenia kursu podwyższając wartość zobowiązania kredytobiorcy w stosunku do pierwotnej kwoty wyrażonej w walucie wypłaty, a w przypadku obniżenia kursu – obniżając wysokość jego zadłużenia w tej walucie.

Zupełnie inną kwestią jest to, czy w związku z konsumenckim charakterem umowy (w sprawie niniejszej bezspornym było, że powodowie zawarli umowę kredytu jako konsument) zachodzi bezskuteczność postanowień umownych na zasadzie art. 385 ¹ §1 k.c. – z dalszymi tego konsekwencjami.

Zgodnie z art. 385 ¹ § 1 k.c. postanowienia umowy zawieranej z konsumentem nieuzgodnione indywidualnie nie wiążą go, jeżeli kształtują jego prawa i obowiązki
w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami, rażąco naruszając jego interesy (niedozwolone postanowienia umowne). Nie dotyczy to postanowień określających główne świadczenia stron, w tym cenę lub wynagrodzenie, jeżeli zostały sformułowane w sposób jednoznaczny. § 2 - Jeżeli postanowienie umowy zgodnie z § 1 nie wiąże konsumenta, strony są związane umową w pozostałym zakresie. § 3 - nieuzgodnione indywidualnie są te postanowienia umowy, na których treść konsument nie miał rzeczywistego wpływu. W szczególności odnosi się to do postanowień umowy przejętych z wzorca umowy zaproponowanego konsumentowi przez kontrahenta. § 4 - ciężar dowodu, że postanowienie zostało uzgodnione indywidualnie, spoczywa na tym, kto się na to powołuje. Klauzulą niedozwoloną jest postanowienie umowy zawartej z konsumentem (lub wzorca umownego), które spełnia (łącznie) wszystkie przesłanki określone w przepisie art. 385 ¹ k.c.: 1) nie jest postanowieniem uzgodnionym indywidualnie; 2) nie jest postanowieniem w określającym główne świadczenia stron; 3) kształtuje prawa i obowiązki konsumenta w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami, rażąco naruszając jego interesy. Wszelkie klauzule sporządzone z wyprzedzeniem są klauzulami pozbawionymi cechy indywidualnego uzgodnienia i okoliczności tej nie niweczy fakt, że konsument mógł znać ich treść. Uznanie, że treść danego postanowienia umownego została indywidualnie uzgodniona, wymagałoby wykazania, że konsument miał realny wpływ na konstrukcję niedozwolonego (abuzywnego) postanowienia wzorca umownego, zaś konkretny zapis był z nim negocjowany.

Po wyroku Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej (TSUE) z 3.10.2019 r. w sprawie C-260/18 na tle wykładni dyrektywy 93/13/EWG należy przyjąć, że postanowienia w tym zakresie podlegają kontroli w celu stwierdzenia, czy nie mają charakteru niedozwolonego, jeżeli nie zostały sformułowane jednoznacznie (art. 385 ¹ § 1 zd. drugie k.c.). Według umowy, wysokość zobowiązania powódki (konsumentów) będzie przeliczana z zastosowaniem dwóch rodzajów kursów waluty indeksacyjnej – kredyt wg kursu kupna, zaś rata wg kursu sprzedaży. W obu przypadkach chodzić miało o kursy pozwanego banku publikowane w niezdefiniowanej Tabeli. Konkretny sposób ustalania kursu nie został opisany ani w umowie, ani w regulaminie i żadne
z zawartych w nich postanowień nie wskazuje w jaki sposób tworzona jest Tabela,
z zastosowaniem jakich obiektywnych czynników ustalano kurs kupna i sprzedaży waluty indeksacyjnej. To przyznało bankowi jednostronną swobodę w zakresie ustalania kursu waluty indeksacyjnej. Nie ma podstaw, na gruncie zebranego materiału dowodowego, w szczególności zeznań powodów, do przyjęcia, że postanowienia umowy w zakresie mechanizmu ustalania kursu waluty, stanowiącej narzędzie waloryzacji kredytu i wyznaczającej wysokość zobowiązania powodów względem pozwanego, zostały w przypadku umowy stron uzgodnione indywidualnie.

Dalej należało rozważyć, czy – skoro zakwestionowane postanowienia dotyczą głównego przedmiotu umowy – są wystarczająco jednoznaczne i czy wynikające z nich prawa lub obowiązki stron zostały ukształtowane sprzecznie z dobrymi obyczajami lub w sposób rażący naruszają interesy powodów jako konsumentów.

Powtórzyć w tym miejscu należy, że w umowie nie wskazano, w jaki konkretnie sposób tabela kursów banku jest ustalana. To zaś nie pozwala na jednoznaczne określenie postanowień i konsekwencji płynących dla kredytobiorcy. Nie można uznać, aby postanowienia indeksacyjne były wystarczająco jednoznaczne. Przyznanie sobie przez pozwanego jednostronnej kompetencji do swobodnego ustalania kursów przyjmowanych do wykonania umowy prowadzi do wniosku, że były one sprzeczne
z dobrymi obyczajami i naruszały rażąco interesy powodów w rozumieniu art. 385 ¹ § 1 k.c., oceniane na datę zawarcia umowy. Dla uznania postanowienia umownego za niedozwolone wystarczy taka jego konstrukcja, która prowadzi do obiektywnej możliwości rażącego naruszenia interesów konsumenta, przy czym bez znaczenia pozostaje sposób wykonania umowy stron w tym zakresie. Zgodnie z art. 385 ² k.c. ewentualna abuzywność postanowień umowy podlega badaniu na datę jej zawarcia z uwzględnieniem towarzyszących temu okoliczności i innych umów pozostających
w związku z umową objętą badaniem. Bez znaczenia jest więc, jakie możliwości mieli powodowie w zakresie ewentualnej zmiany warunków spłaty określonych w umowie.

Postanowienia umowy zatem miały charakter niedozwolony w rozumieniu art. 385 ¹ § 1 k.c., a w związku z tym nie wiążą powodów. Wyeliminowanie ich
i związanie stron umową w pozostałym zakresie, czyli przy zachowaniu postanowień dotyczących indeksacji kredytu, oznaczałoby, że kwota kredytu wypłaconego powodom powinna zostać przeliczona na walutę szwajcarską, a powodowie w terminach płatności kolejnych rat powinni je spłacać w walucie polskiej, przy czym żadne postanowienie nie precyzowałoby kursu, według którego miałyby nastąpić takie rozliczenia. Nie ma możliwości wyeliminowanych postanowień zastąpić żadnym innym kursem waluty.

Zgodnie z wiążącą wszystkie sądy Unii Europejskiej wykładnią dyrektywy 93/13/EWG dokonaną przez TSUE w powołanym już wyżej wyroku z dnia 3.10.2019 r. w sprawie C-260/18:

a)  w przypadku ustalenia, że w umowie zostało zawarte postanowienie niedozwolone w rozumieniu dyrektywy (którą implementowały do polskiego porządku prawnego przepisy art. 385 ¹ i nast. k.c.), skutkiem tego jest wyłącznie wyeliminowanie tego postanowienia z umowy, chyba że konsument następczo je zaakceptuje,

b)  w drodze wyjątku możliwe jest zastosowanie w miejsce postanowienia niedozwolonego przepisu prawa o charakterze dyspozytywnym albo przepisem, który można by zastosować za zgodą stron, o ile brak takiego zastąpienia skutkowałby upadkiem umowy i niekorzystnymi następstwami dla konsumenta, który na takie niekorzystne rozwiązanie się nie godzi (pkt 48, 58 i nast. wyroku TSUE),

c)  nie jest możliwe zastąpienie postanowienia niedozwolonego przez odwołanie się do norm ogólnych prawa cywilnego, nie mających charakteru dyspozytywnego, gdyż spowodowałoby to twórczą interwencję, mogącą wpłynąć na równowagę interesów zamierzoną przez strony, powodując nadmierne ograniczenie swobody zawierania umów (dotyczy m.in. art. 56 k.c., art. 65 k.c. i art. 354 k.c. - por. w szczególności pkt 57-62 wyroku TSUE),

d)  w przypadku ustalenia, że wyeliminowanie postanowień niedozwolonych powoduje zmianę charakteru głównego przedmiotu umowy, nie ma przeszkód, aby przyjąć, zgodnie z prawem krajowym, że umowa taka nie może dalej obowiązywać (por. w szczególności pkt 41-45 wyroku TSUE),

e)  nawet jeżeli skutkiem wyeliminowania niedozwolonych postanowień miałoby być unieważnienie umowy i potencjalnie niekorzystne dla konsumenta następstwa, decyzja co do tego, czy niedozwolone postanowienia mają obowiązywać, czy też nie, zależy od konsumenta, który przed podjęciem ostatecznej decyzji winien być poinformowany o takich skutkach (por. w szczególności pkt 66-68 wyroku TSUE).

Przenosząc zatem powyższe uwagi na stan faktyczny niniejszej sprawy, należy wskazać, że brak możliwości stosowania norm o charakterze ogólnym nie pozwala na sięgnięcie do domniemanej woli stron lub utrwalonych zwyczajów (art. 65 k.c. i art. 56 k.c.), które w odniesieniu do innych stosunków prawnych pozwalały na ustalenie wartości świadczenia określonego w walucie obcej np. przez odniesienie się do tej waluty według kursu średniego ogłaszanego przez Narodowy Bank Polski.

W ocenie Sądu brak określenia kursów wymiany i możliwości uzupełnienia umowy w tym zakresie skutkuje koniecznością wyeliminowania z niej całego mechanizmu indeksacji, który - określony przy pomocy niedozwolonych postanowień dotyczących kursu wymiany - jawi się w całości jako sprzeczny z dobrymi obyczajami
i rażąco naruszający interesy kredytobiorcy - konsumenta.

Abuzywność mechanizmu indeksacji nie jest jednak przyczyną nieważności umowy, ponieważ po wyeliminowaniu postanowień niedozwolonych, odwołujących się do waluty obcej możliwe byłoby zachowanie umowy w pozostałym zakresie, okrojonym do waluty polskiej – o ile postanowienia dotyczące oprocentowania pozbawione byłyby wady. Pozbawione jednak nie były.

Otóż strona powodowa uczyniła pozwanemu zarzut jednostronnego, niczym nie ograniczonego, sposobu ustalania oprocentowania. W myśl art. 69 ust. 2 pkt 5 ustawy Prawo bankowe umowa kredytu powinna być zawarta na piśmie i określać
w szczególności wysokość oprocentowania kredytu i warunki jego zmiany. Stosownie zaś do brzmienia przepisu art. 76 pkt 1 ww. ustawy zasady oprocentowania kredytu określa umowa kredytu, z tym że w razie stosowania stopy zmiennej należy określić
w umowie kredytowej warunki zmiany stopy procentowej kredytu. Uznać należy, że jest to element konstrukcyjny umowy kredytowej, a zatem jest elementem przedmiotowo-istotnym, którego brak skutkowałby możliwością uznania takiej umowy za nieważną od samego początku, albowiem umowa kredytu ma charakter odpłatny, zaś oprocentowanie jest wyrazem tej zasady.

Zgodnie z treścią umowy, oprocentowanie ustalone zostało według zmiennej stopy procentowej, składającej się ze stałej marży banku oraz aktualnej w danym kwartale stopy bazowej ogłaszanej w Tabeli obowiązującej w banku. Oprocentowanie kredytu w stosunku rocznym w dniu zawarcia umowy wynosiło 0,69%, w tym zmienna stopa bazowa 2,79% i stała marża 1,80% (obie pozycje zawarte na pierwszej stronie umowy pod numerami: (...)). Rozwinięcie tematu oprocentowania zawarto w § 8 ust. 8: „Zmiana wysokości oprocentowania może następować w przypadku zmiany właściwej dla danego kredytu stopy bazowej i współczynnik zmiany określony w tabeli”. I tu nie ma jednak zawartych żadnych zasad kształtowania zmiany oprocentowania. Sięgając do Regulaminu, czytamy w jego §2 ust. 13, jak kształtowana jest stopa bazowa dla kredytów w PLN – WIBOR 3M (ppkt a) oraz jak kształtowana jest dla kredytów denominowanych w CHF – LIBOR 3M (ppkt b). Nie ma tu jednak wyjaśnienia, jak kształtowana jest dla kredytów indeksowanych do CHF – jakim jest kredyt sporny w niniejszej sprawie.

Oznacza to, iż w przedmiotowej umowie kredytowej zostały wskazane warunki zmiany wysokości oprocentowania, jednakże warunki te niewątpliwie są warunkami bardzo ogólnymi. Zawarte w umowie postanowienie przewiduje możliwość zmiany oprocentowania wedle nieprecyzyjnych kryteriów. Na podstawie tak skonstruowanego postanowienia niewiadomym jest, jakie zmiany parametrów finansowych na rynku pieniężnym i kapitałowym wpływają na wysokość oprocentowania, nadto - czy zmiana oprocentowania dopuszcza jedynie wzrost czy także obniżenie stopy bazowej. O ile zatem kredytobiorca był świadomy zmiennego oprocentowania, tak nie posiadał wiedzy, od czego to zmienne oprocentowanie jest zależne.

Podnieść należy, że sposób określania przez banki warunków zmiany stopy procentowej kredytu powinien podlegać ocenie z punktu widzenia naruszenia interesów konsumenta i w tym zakresie banki powinny zachować szczególną staranność, w szczególności w odniesieniu do precyzyjnego, jednoznacznego i zrozumiałego dla konsumenta określenia tych warunków (orzeczenia Sądu Najwyższego: wyrok z dnia 5 kwietnia 2002 roku, II CKN 933/99, uchwała składu 7 Sędziów z dnia 6 marca 1992 roku, III CZP 141/91, uchwała składu 7 Sędziów z dnia 22 maja 1991 roku, III CZP 15/91 oraz wyrok Sądu Apelacyjnego w Warszawie z dnia 10 lutego 2012 roku, VI ACa 1460/11). Klauzula zmiennego oprocentowania, choć dozwolona i powszechnie stosowana w umowach długoterminowych, nie może mieć charakteru blankietowego, lecz powinna dokładnie wskazywać czynniki (okoliczności faktyczne) usprawiedliwiające zmianę oprocentowania oraz relację między zmianą tych czynników, a rozmiarem zmiany stopy oprocentowania kredytu, określając precyzyjnie wpływ zmiany wskazanych okoliczności na zmianę stopy procentowej, a więc kierunek, skalę i proporcję tych zmian. W przeciwnym razie dokonywana przez bank w czasie trwania umowy kredytowej zmiana stopy oprocentowania kredytu nosiłaby cechy uznaniowości i dowolności.

Sporny zapis dotyczący oprocentowania kredytu nie pozwala wyprowadzić konkretnego wniosku co do powtarzalnego mechanizmu zmian oprocentowania. Nie określono w nim wagi poszczególnych parametrów, sposobu i kierunku dokonania zmiany oprocentowania. Klauzula ta jest nieczytelna i nieweryfikowalna dla przeciętnego konsumenta, który jako konsument nie jest zobligowany do posługiwania się pojęciem z dziedziny ekonomii.

W zaistniałej sytuacji umowa kredytowa nie określała szczegółowego sposobu ustalania oprocentowania kredytu, przez co powodowie byli zdani na arbitralne decyzje banku w tej kwestii. Treść kwestionowanych postanowień umożliwiała bankowi jednostronne kształtowanie sytuacji konsumenta w zakresie wysokości jego zobowiązań wobec banku, przez co zakłócona została równowaga pomiędzy stronami przedmiotowej umowy. To powodowało, że postanowienia te były sprzeczne z dobrymi obyczajami oraz w sposób rażący naruszały interesy konsumenta.

W konsekwencji, § 6 ust. 2 umowy i § 8 ust. 8 Regulaminu należy uznać za sprzeczny z art. 69 pkt. 5 w zw. z art. 76 Prawa bankowego na podstawie art. 58 § 1 k.c.

Blankietowe określenie zmiennego oprocentowania prowadzi jednocześnie do dwóch wniosków – że następuje pierwotna nieważność umowy jako niespełniającej jednego z elementów przedmiotowo istotnych zawartych w ustawowej definicji umowy kredytu oraz że niezależnie od tego klauzula zmiennego oprocentowania jest abuzywna (dotyczy to wszystkich opisanych wyżej postanowień umowy i regulaminu na nią się składających), a to prowadzi do wniosku, że zachodzi również tzw. wtórna nieważność umowy – wynikająca właśnie z tej abuzywności.

Łączna eliminacja klauzul abuzywnych umowy zarówno w zakresie mechanizmu indeksacji, jak i oprocentowania powoduje, że nie nadaje się do wykonania, bowiem nie są zachowane elementy zasadniczo dla niej istotne. Z uwagi na brak sposobu określenia oprocentowania nie jest zachowany element odpłatności umowy kredytu, a ustalone raty w PLN nie dają się wyodrębnić. Eliminacyjny skutek pominięcia klauzul abuzywnych, przy zastosowanych zapisach umownych nie pozwala wykonywać umowy.

W ocenie Sądu, skoro oprocentowanie miało być zmienne, nie można utrzymać umowy z zachowaniem w ramach oprocentowania tylko jednego jego składnika – marży banku, ponieważ marża ta jest stała.

Wobec powyższego umowa kredytowa zawiera w sobie obligatoryjny składnik określony w art. 69 ust 2 pkt 5 prawa bankowego wysoce niejasny i niedoprecyzowany. Braków tych nie da się zapełnić w żaden sposób i umowa nie nadaje się do wykonania, co prowadzi i tą drogą do wniosku, że zawarta została jako nieważna (niezgodna z art. 69 pr. bank. i tym samym sprzeczna z prawem i nieważna - art. 58 k.c.).

Powodowie bez wątpienia domagali się stwierdzenia nieważności umowy, świadomi potencjalnych skutków związanych z rozliczeniami na jej tle, co jasno wynika z ich oświadczeń złożonych na rozprawie (k. 366-367).

Uwzględnienie roszczenia głównego czyni bezprzedmiotowym rozpoznawania żądań zgłoszonych jako ewentualne (wyłącznie na wypadek stwierdzenia, że sporna umowa jest ważna i dalej wiąże strony). Tylko na marginesie można wskazać, że
w razie nieuwzględnienia żądania głównego uwzględnieniu podległoby pełne żądanie uznania wszystkich wymienionych w żądaniu ewentualnym postanowień umowy oraz regulaminu – na podstawie podanych wyżej przepisów i wywodów, z tym samym uzasadnieniem dotyczącym posiadania przez powodów interesu prawnego.

Wygrana w zakresie żądania głównego oznacza wygraną w procesie.

Zgodnie z art. 98 k.p.c. strona, która przegrała proces, obowiązana jest do zwrotu jego uzasadnionych kosztów na rzecz strony wygrywającej. Na koszty procesu po stronie powodów składały się: opłata od pozwu (1.000 zł), opłata za pełnomocnictwo (17 zł), wynagrodzenie pełnomocnika w stawce wynikającej z § 2 pkt 6 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22.10.2015 r. w sprawie opłat za czynności adwokackie (10.800 zł).

.

sędzia del. Dorota Scott-Sienkiel