Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt: I C 914/20

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 22 czerwca 2022 r.

Sąd Okręgowy w Olsztynie I Wydział Cywilny

w składzie następującym:

Przewodniczący:

sędzia Ewa Oknińska

Protokolant:

sekretarz sądowy Dominika Orzepowska

po rozpoznaniu w dniu 1 czerwca 2022 r. w Olsztynie

na rozprawie

sprawy z powództwa A. P., S. P.

przeciwko Bankowi (...) Spółce Akcyjnej z siedzibą w W.

o ustalenie i zapłatę

I . umarza postępowanie o ustalenie, że pomiędzy stronami nie istnieje stosunek prawny wynikający z umowy kredytu hipotecznego z dnia 28.10.2004 r.,

II. umarza postępowanie o zapłatę kwoty 45.104,36 CHF oraz o zapłatę ustawowych odsetek za opóźnienie od kwoty 69.105,80 zł od dnia wniesienia pozwu do dnia 10 stycznia 2021 r.,

III. umarza postępowanie o zapłatę kwoty 225,28 CHF z ustawowymi odsetkami za opóźnienie od dnia wniesienia pozwu do dnia zapłaty,

IV. w pozostałym zakresie oddala powództwo główne,

V. oddala powództwo w zakresie żądań ewentualnych,

VI. nie obciąża powodów kosztami procesu.

sędzia Ewa Oknińska

Sygn. akt I C 914/20

UZASADNIENIE

Powodowie S. P. i A. P. wnieśli pozew przeciwko Bankowi (...) S.A. w W., w którym wnieśli o:

1)  ustalenie, że pomiędzy nimi a pozwanym bankiem nie istnieje stosunek prawny wynikający z umowy kredytu hipotecznego nr (...)- (...) z dnia 28 października 2004 r.

2)  zasądzenie od pozwanego na ich rzecz łącznie kwot: 152.505,52 zł oraz 45.104,36 CHF tytułem zwrotu nienależnie pobranego świadczenia wraz z odsetkami ustawowymi za opóźnienie tj. od kwoty 83.399,63 zł liczonymi od dnia 3 listopada 2020 r. oraz od kwoty 69.105,89 zł od dnia wytoczenia powództwa do dnia zapłaty a także kwoty w wysokości 225,28 CHF tytułem nienależnie pobranej prowizji wraz z odsetkami ustawowymi liczonymi od dnia wniesienia powództwa do dnia zapłaty.

ewentualnie, na wypadek nie uwzględnienia przez tut. Sąd powyższych żądań, wnieśli o:

3)  zasądzenie od pozwanego na ich rzecz łącznie kwot: 16.646,14 zł oraz 14.401,34 CHF wraz z odsetkami ustawowymi za opóźnienie wskutek uznania poniższych zapisów załącznika nr (...)do umowy kredytu hipotecznego nr (...)- (...) z dnia 28 października 2004 r. za bezskuteczne wobec powodów jako niedozwolone postanowienia umowne: ust. 2 pkt 1, ust. 2 pkt 2 oraz ust. 2 pkt 4

a ponadto o zwrot kosztów procesu.

W uzasadnieniu wskazali, że w dniu 28 października 2004 r. zawarli z bankiem (...) SA w K. – poprzednikiem prawnym pozwanego, umowę kredytu hipotecznego.
W dniu 14 lipca 2016 r. dokonali całkowitej spłaty kredytu. W pozwie domagają się zwrotu nienależnie pobranych przez bank kwot na podstawie nieważnej czynności prawnej. W ich ocenie przedmiotową umowę kredytu należy uznać za sprzeczną z przepisami ustawy – kodeks cywilny i prawo bankowe. Wskazali, że bank udzielił im kredytu w kwocie wyrażonej w (...) a jego wypłata nastąpiła w PLN po przeliczeniu według kursu kupna waluty obcej, ustalonego przez bank. Podnieśli, że nie wiedzieli jaka kwota zostanie im wypłacona, gdyż nie znali i nie mogli znać kursu (...) z dnia wypłaty transz kredytu. Spłata natomiast następowała po przeliczeniu wskazanych w harmonogramie kwot wyrażonych w (...) na PLN według kursu sprzedaży waluty obcej, ustalonego przez bank. Bank dowolnie regulował kursy waluty obcej, w której został udzielony kredyt a umowa nie precyzowała mechanizmu ich ustalania wobec czego nie była znana powodom, co pozwalało na arbitralne sterowanie wysokością ich zobowiązania przez bank. Podnieśli nadto, że sporna umowa nie wskazywała wysokości zobowiązania wzajemnego kredytobiorców wobec banku, czyli zwrotu kwoty kredytu z odsetkami i prowizją, co w ich ocenie jest sprzeczne z art. 69 ust. 1 prawa bankowego i powinno prowadzić do nieważności umowy. Przedmiotowa umowa jest nieważna w myśl art. 58 § 1 k.c. jako sprzeczna z zasadami współżycia społecznego, oznaczenie świadczenia zostało pozostawione jednej ze stron. Kwestionowana postanowienia umowne określające główne świadczenie stron w postaci obowiązku zwrotu kredytu i uiszczenia odsetek były dotknięte brakiem przejrzystości warunków umownych a więc nie było jednoznacznie określone w rozumieniu art. 385 1 § 1 k.c. Dalej wskazali, że byli obciążeni dodatkową płatnością na rzecz banku stanowiącą różnicę między kursem kupna i sprzedaży (...) (spread). Pobieranemu spreadowi nie odpowiadało żadne świadczenie banku co w istocie czyni z niego prowizję, której wysokości powodowie nie mogli oszacować. A. postanowienia nie zostały indywidualnie uzgodnione z powodami. Umowa została zawarta przy wykorzystaniu wzorca a więc powodowie nie mieli rzeczywistego wpływu na jej kształt. Wobec tego, postanowienia te mają charakter niedozwolony w rozumieniu art. 385 1 k.c. i jako takie nie wiążą powodów jako konsumentów. Wobec braku uregulowania w umowie zasad dokonywania rozliczeń między stronami, po wyeliminowaniu kwestionowanych postanowień umowa powinna być uznana za nieważną z uwagi na brak elementów przedmiotowo istotnych.

W zakresie pieniężnego żądania głównego wskazali, że domagają się zwrotu kwoty 152.505,52 zł z tytułu pobranych bez podstawy prawnej rat kredytu w okresie od dnia 25 listopada 2004 r. do dnia 27 czerwca 2016 r. oraz kwoty 45.104,36 CHF stanowiącej nienależną, pobraną bez podstawy prawnej całkowitą spłatę kredytu, która nastąpiła w dniu 14 lipca 2016 r. a nadto kwoty 225,28 CHF tytułem nienależnie pobranej prowizji z tytułu całkowitej spłaty kredytu. W zakresie roszczenia ewentualnego z tytułu występowania w umowie niedozwolonych postanowień domagają się nadpłaty w wysokości 16.646,14 zł i 14.401,34 CHF (pozew k. 4-14).

Pismem z dnia 5 maja 2021 r. powodowie rozszerzyli powództwo w ten sposób, że na wypadek nieuwzględnienia przez Sąd żądania opisanego w pkt. 1 i 2 pozwu a także uznania, że ich roszczenie w zakresie żądania ewentualnego opisanego w pkt 3 pozwu ulegają przedawnieniu po upływie 10 lat, wnieśli ewentualnie o:

1)  zasądzenie od pozwanego na ich rzecz łącznie kwot: 20.438,35 zł oraz 14.401,34 CHF wraz z odsetkami ustawowymi za opóźnienie wskutek uznania poniższych zapisów załącznika nr 7 do umowy kredytu hipotecznego nr (...)- (...) z dnia 28 października 2004 r. za bezskuteczne wobec powodów jako niedozwolone postanowienia umowne: ust. 2 pkt 1, ust. 2 pkt 2 oraz ust. 2 pkt 4.

Uzasadniając owo rozszerzenie, wskazali, że żądana w kwota w PLN stanowi sumę pobranych przez bank rat w okresie od dnia 26 grudnia 2010 r. do dnia 27 czerwca 2016 r. a żądana kwota w (...) odpowiada wysokością kwocie pobranej przez bank w (...) w dniu 14 lipca 2016 r. w ramach całkowitej jednorazowej spłaty kredytu w walucie szwajcarskiej. (pismo z dn. 5 maja 2021 r. k. 242-244)

Pismem z dnia 30 listopada 2021 r. powodowie ponownie zmodyfikowali powództwo w ten sposób, że:

- cofnęli pozew o ustalenie nieistnienia stosunku prawnego wynikające ze spornej umowy kredytu (pkt 1 pozwu),

- cofnęli pozew o zasądzenie na ich rzecz kwot: 45.104,36 zł i 225,28 CHF (pkt 2 pozwu),

Podtrzymali wniosek o zasądzenie od pozwanego na ich rzecz łącznie kwoty 152.505,52 zł tytułem zwrotu nienależnie pobranego świadczenia wraz ze zmodyfikowanym żądaniem zasądzenia odsetek ustawowych za opóźnienie tj. od kwoty 69.105,89 zł od dnia doręczenia pozwanemu pozwu do dnia zapłaty oraz od kwoty 83.399,63 zł liczonymi od dnia 3 listopada 2020 r. do dnia zapłaty.

Ponadto wnieśli o:

4)  zasądzenie od pozwanego na ich rzecz łącznie kwoty 184.944,93 zł tytułem zwrotu nienależnie pobranego świadczenia na podstawie nieważnej umowy kredytu wraz z odsetkami ustawowymi za opóźnienie liczonymi od doręczenia pozwanemu tego pisma do dnia zapłaty,

5)  zasądzenie od pozwanego na ich rzecz łącznie kwoty 1.715,60 zł tytułem zwrotu nienależnie pobranej prowizji od przyznanego kredytu na podstawie nieważnej umowy kredytu wraz z odsetkami ustawowymi za opóźnienie liczonymi od doręczenia pozwanemu tego pisma do dnia zapłaty,

6)  zasądzenie od pozwanego na ich rzecz łącznie kwoty 322,86 zł tytułem zwrotu nienależnie pobranych kosztów ubezpieczenia z tytułu niskiego udziału własnego na podstawie nieważnej umowy kredytu wraz z odsetkami ustawowymi za opóźnienie liczonymi od doręczenia pozwanemu tego pisma do dnia zapłaty,

7)  zasądzenie od pozwanego na ich rzecz łącznie kwoty 409,07 zł tytułem zwrotu nienależnie pobranych kosztów ubezpieczenia kredytu w okresie przejściowym na podstawie nieważnej umowy kredytu wraz z odsetkami ustawowymi za opóźnienie liczonymi od doręczenia pozwanemu tego pisma do dnia zapłaty,

Na wypadek uznania przez tut. Sąd, ze w zakresie roszczenia ewentualnego przysługuje im różnica (nadpłata) pomiędzy kwotą spłaconego kredytu a kwotą kredytu wypłaconego przez bank, jako nienależnego świadczenia z tytułu nieważnej umowy kredytu hipotecznego, wnieśli o:

8)  zasądzenie od pozwanego na ich rzecz łącznie kwoty 152.858,97 zł tytułem zwrotu nienależnie pobranego świadczenia na podstawie nieważnej umowy kredytu wraz z odsetkami ustawowymi za opóźnienie liczonymi od doręczenia pozwanemu tego pisma do dnia zapłaty.

9)  w pozostałym zakresie podtrzymali dotychczasowe stanowisko zawarte w pozwie.

W uzasadnieniu powodowie wskazali, że domagają się zwrotu kwoty 337.450,45 zł w przypadku uznania, że umowa jest nieważna, na którą składają się suma rat w wysokości 152.505,42 zł oraz kwota całkowitej spłaty kredytu w wysokości 184.994,93 zł.

(pismo z dn. 30 listopada 2021 r. k. 279-286, załącznik do protokołu k. 317)

Pozwany Bank (...) S.A. w W. wniósł o oddalenie powództwa (również zmodyfikowanego), kwestionując je co do zasady i wysokości. Nadto wniósł o zwrot kosztów procesu. W uzasadnieniu wskazał, że kwestionuje jakoby:

1)  istniały podstawy do stwierdzenia nieważności umowy z uwagi na jej sprzeczność z treścią art. 69 ust. 1 prawa bankowego w brzmieniu obowiązującym w dacie jej zawarcia,

2)  umowa kredytu pozostawała czynnością naruszającą granice swobody umów, art. 353 1 k.c. i jako taka była sprzeczna z istotą stosunku zobowiązaniowego,

3)  postanowienia umowy kredytu nie stanowiły wyniku indywidualnych negocjacji,

4)  umowa kredytu zawierała niedozwolone klauzule umowne w rozumieniu art. 385 1 k.c. i w jakimkolwiek zakresie nie wiązała powoda,

5)  w przypadku stwierdzenia abuzywności postanowień umownych składających się na tzw. Klauzulę przeliczeniową/denominacyjną umowy kredytu nie dało się nadal wykonywać a w konsekwencji istniały podstawy do stwierdzenia jej nieważności,

6)  postanowienia umowy kredytu kształtowały interes powoda w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami, rażąco naruszając jego interesy,

7)  pozwany bank był w jakimkolwiek zakresie bezpodstawnie wzbogacony względem powodów,

8)  powodom przysługiwało względem pozwanego jakiekolwiek roszczenie o zapłatę,

9)  bank ustalał kursy walut w sposób dowolny,

10)  bank nie przedstawił klientowi oferty kredytu w polskich złotych.

Ponadto, pozwany podniósł zarzut przedawnienia oraz wniósł o zawieszenie postępowania do czasu zakończenia postępowania toczącego się przed Trybunałem Sprawiedliwości UE z wniosku SO w Gdańsku skierowanego w trybie prejudycjalnym w sprawie XV C 458/18.

(odpowiedź na pozew k. 86-108).

Sąd ustalił, co następuje:

Powodowie dnia 28 września 2004 r. zwrócili się do poprzednika prawnego pozwanego z wnioskiem o udzielenie kredytu na zakup i remont domu wolnostojącego w kwocie 200.000 zł. Jako wnioskowaną walutę kredytu wskazali franka szwajcarskiego ( (...))

(dowód: wniosek - k. 113-115)

W dniu 28 października 2004 r. powodowie zawarli z Bankiem (...) S.A. w K. umowę kredytu hipotecznego nr (...)- (...), na podstawie której bank zobowiązał się postawić do dyspozycji powodów kredyt w kwocie 68.624,26 CHF z przeznaczeniem na zakup i remont domu wolnostojącego położonego w M., działka nr (...) gm. W. (§2 ust 1 i 2).

Stosownie do § 5 umowy, wypłata kredytu miała nastąpić na podstawie wniosku kredytobiorcy złożonego najpóźniej na jeden dzień przed planowaną wypłatą. Wypłata miała nastąpić zgodnie z harmonogram i po spełnieniu warunków określonych w załączniku nr 2 do umowy.

W załączniku nr 2 do umowy strony ustaliły, że wypłata kredytu zostanie wypłacona w wysokości 47.442 CHF po spełnieniu następujących warunków:

a)  zapłacie prowizji bankowej określonej w § 3 ust. 1 umowy kredytu,

b)  ustanowieniu zabezpieczeń spłaty kredytu, o których mowa w § 7 umowy kredytu.

W załączniku tym strony ustaliły dodatkowe warunki uruchomienia środków w postaci:

1)  dostarczenia do banku aktu notarialnego zakupu nieruchomości wolnej od wszelkich obciążeń i wpisów, zawierającego wniosek o ujawnienie kredytobiorcy w księdze wieczystej

2)  dostarczenie do banku potwierdzenia złożenia w sądzie wniosku o wpis hipotek na rzecz banku wraz z dowodem płacenia podatku od ustanowienia hipotek, kopią deklaracji podatkowej (...)1 oraz oświadczeniem banku w przedmiocie poparcia wniosku o wpis w trybie art. 512 kpc,

3)  wypłata I transzy w kwocie 80.000,00 zł na rachunek zbywcy określony w akcie notarialnym

4)  wypłata II transzy kredytu po rozliczeniu fakturami, rachunkami wykorzystania II transzy na cel określony w umowie. (załącznik nr 2).

Zgodnie z § 3.1 umowy, powodowie zobowiązani byli do uiszczenia prowizji bankowej od kwoty przyznanego kredytu w wysokości 1.715,60 CHF, co stanowiło 2,50 % kwoty kredytu. Z kolei zgodnie z § 7 umowy prawnym zabezpieczeniem spłaty udzielonego kredytu była:

a)  hipoteka zwykła wypisana na pierwszym miejscu w wysokości 68.624,26 CHF z tytułu udzielonego kredytu,

b)  hipoteka kaucyjna do wysokości 37.100 CHF z tytułu odsetek umownych i kosztów udzielonego kredytu,

na finansowanej nieruchomości,

c)  cesja praw z polisy ubezpieczenia nieruchomości od ognia i zdarzeń losowych.

Zgodnie z załącznikiem nr 7 do umowy, prowizja bankowa naliczana jest i pobierana w złotych polskich po kursie sprzedaży waluty kredytu obowiązującym w banku w dniu zapłaty prowizji, zgodnie z tabelą kursów walut banku (...) S.A. ogłaszaną w siedzibie banku z zastosowaniem zasad ustalania kursów walut obowiązujących w banku.

Kwota kredytu lub transzy kredytu wypłacana jest w złotych po przeliczeniu według kursu kupna waluty kredytu obowiązującego w banku, zgodnie z tabelą kursów walut banku (...) S.A. ogłaszaną w siedzibie banku w dniu wypłaty kredytu lub transzy kredytu.

Ewentualna nadwyżka wynikająca z różnic kursowych zostanie wypłacona przelewem na rachunek bankowy kredytobiorcy wskazany we wniosku o wypłatę, który stanowi załącznik nr 1 do umowy kredytu

Kwota spłaty podlega przeliczeniu na złote po kursie sprzedaży waluty kredytu obowiązującym w banku zgodnie z zgodnie z tabelą kursów walut banku (...) S.A.
ogłaszaną w siedzibie banku na koniec dnia spłaty. (ust. 2 pkt 1-4 załącznika nr 7).

Jednocześnie w załączniku tym powodowie oświadczyli, że znane im są oraz wyjaśniono ryzyko zmiany kursu waluty, w której zaciągnęli zobowiązanie kredytowe i są świadomi ponoszenia przez siebie tego ryzyka (ust. 1 załącznika nr 7 do umowy).

Stosownie do zasad oprocentowania opisanych w umowie, w dniu sporządzenia umowy oprocentowanie kredytu wynosi 3,67% w stosunku rocznym. W całym okresie kredytowania stanowi sumę stawki LIBOR dla terminów 6-miesiecznych i stałej marży w wysokości 2,90% (§ 4 ust. 1 i 2)

O wysokości oprocentowania bank zawiadomi kredytobiorcę pisemnie w terminie 14 dni od dnia uruchomienia kredytu lub pierwszej transzy. Oprocentowanie kredytu ulega zmianie w zależności od zmiany stopy LIBOR określonej w ust. 2. Na wniosek kredytobiorcy możliwa jest zmiana oprocentowania ze stopy zmiennej na stopę stałą (§4 ust. 4-8 umowy).

Stosownie do § 9 umowy, kredyt miał być spłacany w równych miesięcznych ratach obejmujących kapitał i odsetki, przy czym w miarę spłaty zadłużenia udział odsetek w racie kredytu będzie malał, a kapitału wzrastał. Spłata zadłużenia miała być dokonywana przez obciążanie rachunku kredytobiorców, co do którego kredytobiorca wystawi pełnomocnictwo i z którego bank będzie pobierał środki na spłatę zadłużenia w kwotach i terminach wynikających z zawartej umowy kredytu (§ 9 ust. 6 i 8).

Kredytobiorcy zobowiązali się do spłaty kredytu i odsetek w terminach i wysokościach określonych w harmonogramie spłat stanowiącym integralną część umowy. Harmonogram spłat miał zostać przesłany kredytobiorcom w terminie 14 dni od uruchomienia środków kredytu (§9 ust.4).

(dowód: umowa k. 18-21, załączniki k. 22- 29, regulamin k. 30-31)

W dniu 09 lipca 2020 r. bank wystawił zaświadczenie, w którym wskazał, że kredyt został wykorzystany w następujący sposób:

I i II transza wypłacona w dniu 29 października 2004 r. w wysokości 56.253,84 CHF
z czego:

- 1.715,60 CHF tytułem prowizji z tyt. udzielonego kredytu

- 7.192,69 CHF co po kursie 2, (...) stanowiło 20.000 zł tytułem zapłaty za nieruchomość,

- 7.192,69 CHF co po kursie 2, (...) stanowiło 20.000 zł tytułem zapłaty za nieruchomość

- 7.192,69 CHF co po kursie 2, (...) stanowiło 20.000 zł tytułem zapłaty za nieruchomość

- 7.192,69 CHF co po kursie 2, (...) stanowiło 20.000 zł tytułem zapłaty za nieruchomość

- 25.767,48 CHF co po kursie 2, (...) stanowiło 71.649,05 zł przekazana na rachunek kredytobiorcy

III transza wypłacona w dniu 16 grudnia 2004 r. w wysokości 12.370,42 CHF co po kursie 2,6630 stanowiło 32.942,43 zł.

(dowód: zaświadczenie k. 40-46).

Środki z kredytu powodowie przeznaczyli na zakup domu w celu utworzenia zawodowej rodziny zastępczej. Kredytowaną nieruchomość sprzedali w dniu 13 lipca 2016 r.

(dowód: zeznania powodów k. 320-321, akt notarialny – k. 49-55)

Pismem z dnia 22 października 2020 r. powodowie wezwali bank do zapłaty kwot 83.399,63 zł i 45.104,36 CHF tytułem zwrotu nienależnie pobranego świadczenia, podnosząc, że umowa kredytu jest nieważna. W odpowiedzi, bank nie uwzględnił żądania powodów.

(dowód: wezwanie do zapłaty – k. 56, potwierdzenie odbioru – k 61, pismo banku – k. 62-63)

Powodowie w okresie od 25 listopada 2004 r. do 25 października 2010 r. wpłacili łącznie tytułem spłaty rat kwotę 69.105,89 zł. W okresie od 26 października 2010 r. do 27 czerwca 2016 r. wpłacili tytułem spłaty rat kwotę 83.399,63 zł. W dniu 14 lipca 2016 r. dokonali całkowitej spłaty kredytu uiszczając kwotę 184.994,93 zł. Podsumowując, powodowie zapłacili na rzecz zapłacili na rzecz banku kwotę 337.450,45 zł.

Ponadto powodowie ponieśli następujące koszty na rzecz banku w związku z zawartą umową:

- 1.715,60 zł tytułem prowizji z tytułu udzielenia kredytu,

- 322,86 zł koszty ubezpieczenia z tytułu niskiego udziału własnego,

- 409,07 zł tytułem kosztów ubezpieczenia kredytu w okresie przejściowym.

( bezsporne, ponadto dowód: zaświadczenie – k. 40-46, potwierdzenie przelewu – k. 290)

Sąd zważył, co następuje:

Sąd dokonał ustaleń faktycznych w sprawie w oparciu o załączone do akt – niekwestionowane przez strony – dokumenty, nie stwierdzając podstaw do podważenia ich wiarygodności. Ponadto, Sąd uwzględnił zeznania powodów w zakresie znajdującym odzwierciedlenie w zebranym materiale dowodowym. Podnieść również należy, że pozwany bank nie zakwestionował skutecznie wyliczeń powodów co do wysokości łącznej kwoty, którą powodowie zapłacili na rzecz banku z tytułu kredytu.

Postanowieniem na rozprawie w dniu 1 czerwca 2022 r. Sąd pominął na podstawie (...) § 1 pkt 2 k.p.c. wniosek dowodowy o dopuszczenie dowodu z opinii biegłego. Pominięcie dowodu zgłaszanego przez stronę jest bowiem dopuszczalne wtedy, gdy okoliczności sporne, na które dowód powołano, zostały dostatecznie wyjaśnione (wyrok Sądu Najwyższego z 19 grudnia 2012 r. sygn. akt II CNP 41/12, wyroki SN: z 12 stycznia 2005 r., I CK 451/04, z 5 lutego 2009 r., II UK 176/08 i z 13 grudnia 2010 r., III SK 16/10). Opinia biegłego stanowi jedynie dowód dający Sądowi, rozstrzygającemu sprawę merytorycznie, dokonanie ustaleń w zakresie wymagającym wiadomości specjalnych (a więc wiedzy wykraczającej poza objętą zakresem wiedzy ogólnej – powszechnej). W tej sprawie Sąd uznał, że zgromadzone w sprawie dowody w postaci dokumentów i zeznań strony powodowej w pełni pozwalają na rozstrzygniecie sprawy, zaś wniosek dowodowy o dopuszczenie opinii biegłego potraktował, jako nieistotny dla rozstrzygnięcia sprawy. Z tezy dowodowej wynika, że chodziło o dowód pozbawiony znaczenia dla rozstrzygnięcia.

Odnosząc się do żądania pozwu, należy wskazać, że zgodnie z art. 189 k.p.c. można żądać ustalenia przez sąd istnienia lub nieistnienia stosunku prawnego lub prawa, gdy mają w tym interes prawny. Interes prawny polegać może na tym, że strona powodowa domaga się definitywnego usunięcia niepewności prawnej co do istnienia łączącego ich z pozwanym stosunku prawnego. Wyrok ustalający w takiej sprawie wyeliminuje spory co do tego, czy strony łączy umowa kredytowa, czy też stosunek w tym zakresie nie istnieje.

Taką możliwość daje zatem rozstrzygnięcie o zgłoszonym w trakcie wykonywania umowy żądaniu ustalenia nieistnienia lub nieważności umowy, względnie bezskuteczności tych jej postanowień, które mają charakter niedozwolony, gdyż usuwa to wątpliwości co do zakresu związania stron umową. Po zakończeniu wykonywania umowy nie ma już wątpliwości, czy stosunek ten istnieje i czy umowa ma być dalej wykonywana. Wszelkie związane z nim rozliczenia, w tym wynikające z jego nieważności lub częściowej bezskuteczności mogą natomiast być dochodzone w drodze powództwa o zapłatę.

W niniejszej sprawie powodowie w piśmie z dnia 30 listopada 2021 r. cofnęli pozew o ustalenie, zatem postępowanie w tym zakresie zostało umorzone o czym Sąd orzekł w punkcie I wyroku.

W pkt II wyroku Sąd umorzył postępowanie o zapłatę kwoty 45.104,36 CHF oraz o zapłatę ustawowych odsetek za opóźnienie od kwoty 69.105,80 zł od dnia wniesienia pozwu do dnia 10 stycznia 2021 r, ponadto w pkt III wyroku umorzył postępowanie o zapłatę kwoty 225,28 CHF z ustawowymi odsetkami za opóźnienie od dnia wniesienia pozwu do dnia zapłaty z uwagi na cofnięcie przez powodów pozwu w tym zakresie.

Sąd na podstawie art. 203 § 4 i art. 355 § 1 kpc umorzył postępowanie w tej części, uznając że cofnięcie pozwu w tym zakresie nie jest sprzeczne z prawem, zasadami doświadczenia życiowego i nie zmierza do obejścia prawa.

W niniejszej sprawie strona powodowie wystąpili z żądaniami o zapłatę. Niewątpliwie rozstrzygając o powyższych żądaniach, należy rozważyć, czy umowa kredytu była ważna, czy zawiera niedozwolone postanowienia umowne.

Zgodnie z art. 58 § 1 k.c. nieważna jest czynność prawna sprzeczna z ustawą albo mająca na celu obejście ustawy, chyba że właściwy przepis przewiduje inny skutek, w szczególności ten, że na miejsce nieważnych postanowień czynności prawnej wchodzą odpowiednie przepisy ustawy. Nieważna jest również czynność prawna sprzeczna z zasadami współżycia społecznego (art. 58 § 2 k.c.). Jeżeli nieważnością jest dotknięta tylko część czynności prawnej, czynność pozostaje w mocy co do pozostałych części, chyba że z okoliczności wynika, iż bez postanowień dotkniętych nieważnością czynność nie zostałaby dokonana (art. 58 § 3 k.c.). W myśl art. 69 ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. Prawo bankowe (w brzmieniu obowiązującym w dacie zawarcia przez strony przedmiotowej umowy kredytu) przez umowę kredytu bank zobowiązuje się oddać do dyspozycji kredytobiorcy na czas oznaczony w umowie kwotę środków pieniężnych z przeznaczeniem na ustalony cel, a kredytobiorca zobowiązuje się do korzystania z niej na warunkach określonych w umowie, zwrotu kwoty wykorzystanego kredytu wraz z odsetkami w oznaczonych terminach spłaty oraz zapłaty prowizji od udzielonego kredytu. Umowa kredytu powinna być zawarta na piśmie i określać w szczególności: strony umowy, kwotę i walutę kredytu, cel, na który kredyt został udzielony, zasady i termin spłaty kredytu, wysokość oprocentowania kredytu i warunki jego zmiany, sposób zabezpieczenia spłaty kredytu, zakres uprawnień banku związanych z kontrolą wykorzystania i spłaty kredytu, terminy i sposób postawienia do dyspozycji kredytobiorcy środków pieniężnych, wysokość prowizji, jeżeli umowa ją przewiduje, warunki dokonywania zmian i rozwiązania umowy.

W ocenie Sądu zasadnicze postanowienia spornej umowy spełniają co do zasady przesłanki z art. 69 ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. – Prawo bankowe i pozwalają na uznanie jej za umowę kredytu bankowego. Znane są bowiem i strony umowy i kwota oraz waluta kredytu, cel, na jaki został udzielony zasady i termin jego spłaty, wysokość oprocentowania i zasady jego zmiany.

Zatem w ocenie Sądu umowa łącząca strony - ze względu na jej konstrukcję - nie może być uznana za nieważną. Oceny tej nie zmienia okoliczność, że kwota udzielonego kredytu została określona i poddana oprocentowaniu w walucie szwajcarskiej, a miała być wypłacona i spłacona w walucie polskiej. Dopuszczalne jest zawieranie tego typu umów w świetle art. 358 1 § 2 k.c. Zgodnie z powołanym przepisem istnieje możliwość zastrzeżenia w umowie, że wysokość zobowiązania, którego przedmiotem od początku jest suma pieniężna, zostanie ustalona według innego niż pieniądz miernika wartości. W orzecznictwie zgodnie przyjmuje się przy tym, że w omawianym przepisie chodzi o pieniądz polski, a innym miernikiem wartości może być również waluta obca (por. wyrok SN w sprawie I CSK 4/07, I CSK 139/17, uzasadnienie wyrok SN w sprawie V CSK 229/06).

W przedmiotowej sprawie walutą kredytu jest (...), natomiast walutą wykonania kredytu był złoty polski. Powodowie bowiem zobowiązani byli spłacać w PLN równowartość rat kredytu wyrażonych w (...). Zgodnie z orzecznictwem SN dopuszczalne jest zaciągnięcie zobowiązania w walucie obcej oraz zastrzeżenie sposobu wykonania umowy tj. wypłaty i dokonywania spłaty kredytu w złotych polskich. Ponadto zgodnie z art. 353 1 k.c. zgodnie z którą strony zawierające umowę mogą ułożyć stosunek prawny według swego uznania, byleby jego treść lub cel nie sprzeciwiały się właściwości (naturze) stosunku, ustawie ani zasadom współżycia społecznego. Zdaniem Sądu powyższa umowa stanowi swojego rodzaju wariant umowy kredytowej przewidzianej w przepisach ustawy prawo bankowe. Bez wątpienia bowiem celem stron było udostępnienie przez pozwanego powodom równowartości określonej kwoty pieniędzy oraz jej zwrot przez powodów w określonym w umowie terminie - przy czym miernikiem tej wartości miał być kurs franka szwajcarskiego do waluty polskiej.

W przypadku ryzyka zmiany kursu wskazać trzeba natomiast, że na zmianę kursu waluty wpływa szereg czynników ekonomicznych jak i pozaekonomicznych, niezależnych od woli stron zawartej umowy. Jak wynika z oświadczeń kredytobiorców zostali poinformowani o ryzyku kursowym i że po zapoznaniu się z ofertą Banku zdecydowali się zawrzeć umowę kredytu. Kursy walut z natury swojego funkcjonowania cechują się zmienną wartością, wykazując raz tendencję zwyżkową, a innym razem spadkową. Zmienność kursów walut jest faktem powszechnie znanym, nie wymagającym dowodu.

W tym miejscu rozważyć jednakże trzeba, czy postanowienia umowy łączącej strony zwłaszcza w zakresie ustalenia kursu waluty (...), niezbędnego do ustalenia wzajemnych zobowiązań stron, mają charakter niedozwolony.

Zgodnie z art. 385 1 k.c. postanowienia umowy zawieranej z konsumentem, które kształtują jego prawa i obowiązki w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami lub rażąco naruszając jego interesy, nie są wiążące, jeżeli nie zostały uzgodnione indywidualnie. Nie dotyczy to postanowień określających główne świadczenia stron, w tym cenę lub wynagrodzenie, jeżeli zostały sformułowane w sposób jednoznaczny (§ 1). Nieuzgodnione indywidualnie są te postanowienia umowy, na których treść konsument nie miał rzeczywistego wpływu, co w szczególności odnosi się do postanowień umowy przejętych z wzorca umowy zaproponowanego konsumentowi przez kontrahenta (§ 3).

Bezspornym w przedmiotowej sprawie było, że powodowie są konsumentami. Żaden przeprowadzony w sprawie dowód nie wskazuje, aby zawierali oni przedmiotową umowę w ramach działalności gospodarczej. Faktu tego pozwany poza gołosłownymi twierdzeniami – nie zdołał obalić.

W ust. 2 pkt 2 załącznika nr 7 do umowy określono, że wypłata kredytu miała nastąpić według kursu kupna waluty (Tabeli kursów walut Banku (...) S.A) obowiązującego w banku w dniu realizacji zlecenia płatniczego. Natomiast w ust. 2 pkt 4 ww. załącznika wskazano, że kwota spłaty podlega przeliczeniu na złote po kursie sprzedaży waluty kredytu obowiązującym w banku w dniu dokonywania spłaty zgodnie z Tabelą kursów walut Banku (...) S.A. Zgodnie §9 umowy spłata zadłużenia miała być dokonywana przez obciążanie rachunku kredytobiorcy, do którego kredytobiorca wystawi pełnomocnictwo i z którego Bank będzie pobierał środki na spłatę zadłużenia w kwotach i terminach wynikających z zawartej umowy kredytu.

Zgodnie z art. 385 2 k.c. oceny zgodności postanowienia umowy z dobrymi obyczajami dokonuje się według stanu z chwili zawarcia umowy, biorąc pod uwagę jej treść, okoliczności zawarcia oraz uwzględniając umowy pozostające w związku z umową obejmującą postanowienie będące przedmiotem oceny. Ponadto zgodnie z brzmieniem art. 4 dyrektywy, nadanym sprostowaniem z 13 października 2016 r. (Dz.Urz.UE. L z 2016 r. Nr 276, poz. 17), nieuczciwy charakter warunków umowy jest określany z uwzględnieniem rodzaju towarów lub usług, których umowa dotyczy i z odniesieniem, w momencie zawarcia umowy, do wszelkich okoliczności związanych z zawarciem umowy oraz do innych warunków tej umowy lub innej umowy, od której ta jest zależna. W rezultacie przy dokonywaniu oceny niedozwolonego charakteru określonego postanowienia umownego, w tym także oceny indywidualnej, nie ma żadnego znaczenia, w jaki sposób umowa była wykonywana przez strony. W szczególności nie ma znaczenia, czy przedsiębiorca rzeczywiście korzystał z możliwości, jakie wynikają dla niego z określonego brzmienia postanowień umownych. Istotne jest jedynie, że nie było żadnych przeszkód, aby z takich uprawnień, mogących naruszać interesy konsumenta, mógł skorzystać (z tych względów bezprzedmiotowe było również prowadzenie postępowania dowodowego na omawiane okoliczności).

W ocenie Sądu postanowienia zawierające uprawnienie banku do przeliczania sumy wykorzystanego przez kredytobiorców kredytu do waluty obcej dotyczą głównych świadczeń stron umowy kredytu w rozumieniu art. 385 1 § 1 zdanie drugie k.c. co oznacza, że postanowienia takie, jeżeli nie zostały sformułowane jednoznacznie, podlegają kontroli w celu stwierdzenia, czy nie mają charakteru niedozwolonego (art. 385 1 § 1 zd. drugie k.c.). W razie uznania ich za niedozwolone, a tym samym za niewiążące kredytobiorcę, który zawiera umowę jako konsument, konieczne staje się również rozważenie skutków tego stanu rzeczy. Wprowadzenie do umowy stron „klauzul waloryzacyjnych” spowodowało, że wysokość zobowiązań wynikających z umowy podlegała wielokrotnemu przeliczaniu z zastosowaniem dwóch rodzajów kursu waluty przy czym mechanizm ustalania kursu nie został opisany w żaden sposób, gdyż umowa w tym względzie odsyła tylko do tabeli kursów obowiązującej w Banku. Oznacza to, że zgodnie z umową Bank miał całkowitą swobodę w zakresie ustalania kursu waluty, zaś powodowie nie mieli na ten kurs żadnego wpływu. Zatem postanowienia, o których mowa, nie były uzgodnione indywidualnie z powodami w rozumieniu art. 385 1 § 1 i 3 k.c. Jak wynika z przedłożonych dokumentów, powodowie zostali poinformowani o ryzyku zmiany kursu i zadeklarowali zgodę na poniesienie tego ryzyka, jednakże czym innym jest zgoda na poniesienie ryzyka związanego ze zmianą kursu waluty, a czym innym jest swobodne ustalanie tego kursu przez jedną ze stron.

Kwestionowane postanowienia umowy wskazywały na dwa rodzaje kursów – kurs kupna do ustalenia wysokości kredytu, którą należy wypłacić w PLN oraz kurs sprzedaży do ustalenia wysokości kolejnych rat spłaty w PLN. Ponieważ sposób ustalania tych kursów nie został określony w umowie, oznacza to, że mogły być one wyznaczane jednostronnie przez Bank według kryteriów na które powodowie nie mieli żadnego wpływu. Na tle tak ukształtowanych postanowień dotyczących kursu waluty, która ma być miernikiem waloryzacji (przeliczania) zobowiązań wynikających z umowy kredytu bankowego utrwalony jest już pogląd, że mają one charakter niedozwolony, gdyż są „nietransparentne, pozostawiają pole do arbitralnego działania banku i w ten sposób obarczają kredytobiorcę nieprzewidywalnym ryzykiem oraz naruszają równorzędność stron” (por. np. uzasadnienie wyroku SN w sprawie V CSK 382/18 i przywołane tam orzecznictwo). Wysokość kredytu wyrażonego w walucie obcej do wypłaty w walucie polskiej, a następnie wysokość, w jakiej spłaty w walucie polskiej, będą zaliczane na spłatę kredytu wyrażonego w walucie obcej, zależą bowiem wyłącznie od jednej ze stron umowy. Takie ukształtowanie umowy spowodowało, że po zawarciu umowy powodowie mieli ograniczoną możliwość przewidzenia wysokości kwoty, jaka została im wypłacona, a następnie wysokości zadłużenia w PLN, skoro kursy wymiany w toku wykonywania umowy określić miał bank.

Zdaniem Sądu takie zapisy umowy, w której to jedna strona ma prawo do swobodnego ustalania kursów przyjmowanych do wykonania umowy, prowadzi do wniosku, że postanowienia dotyczące kursu waluty właściwego dla wzajemnych rozliczeń stron były sprzeczne z dobrymi obyczajami i naruszały rażąco interesy powodów w rozumieniu art. 385 1 § 1 k.c., oceniane na datę zawarcia umowy (art. 385 2 k.p.c. – por. uchwała SN z 20.06.2018 r. w sprawie III CZP 29/17). Takie rozwiązania dawały bowiem Bankowi, czyli tylko jednej ze stron stosunku prawnego, możliwość przerzucenia na powodów całego ryzyka wynikającego ze zmiany kursów waluty wymienialnej i pozostawiały mu całkowitą swobodę w zakresie ustalania wysokości ich zadłużenia przez dowolną i pozbawioną jakichkolwiek czytelnych i obiektywnych kryteriów możliwość ustalania kursu przyjmowanego do rozliczenia spłaty kredytu.

Wyeliminowanie postanowień dotyczących kursu waluty przy zachowaniu postanowień dotyczących określenia kwoty kredytu w (...) oznaczałoby, że kwota kredytu powinna zostać przeliczona na PLN, a powodowie w terminach płatności kolejnych rat powinni je spłacać w PLN, przy czym żadne postanowienie nie precyzowałoby kursu, według którego miałyby nastąpić takie rozliczenia.

Aktualne poglądy orzecznictwa traktują klauzulę waloryzacyjną jako główne świadczenie kredytobiorcy, gdyż wpływa ona na wysokość tego świadczenia (tak wyrok Sądu Najwyższego z dnia 9 maja 2019 r., sygn. akt: I CSK 242/18, legalis nr 1966950, wyrok Sądu Apelacyjnego w Białymstoku z dnia 8 sierpnia 2019 r., sygn. akt: I ACa 126/18). To z kolei oznacza brak możliwości zastępowania niedozwolonych klauzul umownych przepisami o charakterze ogólnym, które są przepisami dyspozytywnymi w odniesieniu do przeliczenia należności stron. Jedynie w drodze wyjątku możliwe jest zastosowanie w miejsce postanowienia niedozwolonego przepisu prawa o charakterze dyspozytywnym. Wyjątek ten obejmuje sytuacje, w której jest zgoda stron na jego zastosowanie oraz okoliczność, że brak takiego zastąpienia skutkowałby upadkiem umowy i niekorzystnymi następstwami dla konsumenta, który na takie niekorzystne rozwiązanie się nie godzi. Pogląd ten został wypracowany w oparciu o związanie wszystkich sądów Unii Europejskiej wykładnią dyrektywy 93/13/EWG dokonaną przez Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej w wyroku z dnia 3 października 2019 r. w sprawie C-260/18. (...) podtrzymał pogląd, że w przypadku ustalenia, że w umowie zostało zawarte postanowienie niedozwolone w rozumieniu dyrektywy, skutkiem tego jest wyłącznie wyeliminowanie tego postanowienia z umowy, chyba że konsument następczo je zaakceptuje. Jedynie w drodze wyjątku możliwe jest zastosowanie w miejsce postanowienia niedozwolonego przepisu prawa o charakterze dyspozytywnym. Wyjątek ten obejmuje sytuacje w której jest zgoda stron na jego zastosowanie oraz okoliczność, że brak takiego zastąpienia skutkowałby upadkiem umowy i niekorzystnymi następstwami dla konsumenta, który na takie niekorzystne rozwiązanie się nie godzi.

Analiza powołanych przepisów oraz utrwalonego orzecznictwa prowadzi do wniosku, że konsument może powołać się na niedozwolony charakter postanowień umowy wyłącznie do czasu zakończenia jej wykonywania, zaś po tej dacie nie jest już to możliwe. Skutkiem bowiem uznania danego postanowienia za niedozwolone jest wyeliminowanie go z umowy a co za tym idzie wyłącznie brak związania nimi konsumenta. Uznać trzeba, że powyższe dotyczy okresu, w którym umowa obowiązuje, a nie okresu, po którym zobowiązania z niej wynikające w całości wygasły, co następuje w przypadku ich wykonania. Po wygaśnięciu zobowiązań zawartych w umowie strony nie są bowiem już nią związane. Po drugie, brak jest automatyzmu sankcji w postaci niestosowania niedozwolonego postanowienia umownego. To konsument winien w trakcie wykonywania umowy, przedsięwzięć działanie, zwłaszcza jeżeli możliwym skutkiem wyeliminowania tego postanowienia miałby być upadek całej umowy. Możliwa jest bowiem akceptacja konsumenta dla stosowania niedozwolonego postanowienia umownego. W konsekwencji, o ile umowa od początku sprzeczna z ustawą, mająca na celu jej obejście lub sprzeczna z zasadami współżycia społecznego, jest bezwzględnie nieważna – ex lege (art. 58 k.c.), o tyle umowa zawierająca postanowienia niedozwolone może dopiero zostać uznana za nieważną w wyniku woli i działań konsumenta.

Wprawdzie, przepisy art. 385 1 k.c. nie przewidują żadnego terminu dla powołania się przez konsumenta na niedozwolony charakter postanowień umowy to jednak możliwość następczej akceptacji treści takich postanowień przez konsumenta i brak automatyzmu stosowania sankcji, przemawia zdaniem Sądu, za przyjęciem, że może to nastąpić najpóźniej do chwili zakończenia wykonywania umowy i wygaśnięcia zawartych w niej zobowiązań. Przyjęcie poglądu przeciwnego prowadziłoby do tego, że wszelkie wykonane umowy mogłyby być podważane w niczym nieograniczony sposób i w nieograniczonym czasie co podważałoby pewność obrotu prawnego.

W przedmiotowej sprawie umowa łącząca strony została wykonana w całości, a zobowiązania stron z niej wynikające wygasły wskutek ich spełnienia, a zatem obecnie strony nie są już nią związane. Zgodnie z zawartą pomiędzy stronami umową, Bank udostępnił powodom kwotę kredytu, zaś strona powodowa zwróciła pozwanemu kredyt wraz z umówionymi odsetkami – na swój wniosek dokonując wcześniejszej spłaty kredytu. Podczas trwania umowy, strona powodowa nie miała wątpliwości co do sposobu, w jaki miała ona być wykonywana, nie powoływała się nadto na to, że umowa zawiera postanowienia mające charakter niedozwolony. Zarzut ów podniesiony został dopiero po zakończeniu umowy.

W związku z powyższym, uznać należy, że wobec zakończenia wykonywania umowy i wygaśnięcia zobowiązań w niej zawartych – powodowie nie mogą skutecznie dochodzić zwrotu świadczenia z powołaniem się na zamieszczenie się w niej niedozwolonych postanowień umownych. Roszczenie to wygasło najpóźniej w lipcu 2016 r., kiedy to umowa była jeszcze przez strony wykonywana. Dopuszczenie zaś możliwości powoływania się na niedozwolone postanowienia umowne – po jej wykonaniu – godziłoby w pewność obrotu prawnego, w ten sposób, że wszelkie wykonane umowy w niczym nieograniczony sposób i w nieograniczonym czasie, mogłyby skutecznie podważane, również bez zgody i woli konsumenta.

Ponadto dobrowolna spłata zobowiązania przed terminem doprowadziła do wygaśnięcia zobowiązania. W ocenie Sądu spełnienie świadczenia z umowy, która była wykonywana bez żadnych zastrzeżeń przez obie strony, aż do czasu jej zakończenia, przy uwzględnieniu, że powodowie nie sygnalizowali pozwanemu zamiaru jej kwestionowania, czyni zadość zasadzie lojalnego dotrzymywania zobowiązań (pacta sunt servanda).

Mając na uwadze powyższe oraz powołane przepisy powództwo główne o zapłatę kwot 152.505,52 zł, 184.944,93 zł, 1.715,60 zł, 322,86 zł, 409,07 zł tytułem zwrotu nienależnie pobranych świadczeń oraz powództwo w zakresie żądań ewentualnych należało oddalić – jak w punkcie IV i V sentencji wyroku.

Odnosząc się do zarzutu przedawnienia, zgłoszonego przez pozwanego, Sąd uznał go za zasadny w części. Zgodnie z utrwaloną już linią orzeczniczą, w przypadku dochodzenia nadpłaconych rat kapitałowo–odsetkowych lub zwrot świadczenia z tytułu nieważności umowy, w oparciu o konstrukcję świadczenia nienależnego okres przedawnienia wynosił 10 lat zgodnie z art. 118 k.c. W związku z wejściem w życie ustawy z dnia 13 kwietnia 2018 r. o zmianie ustawy Kodeks cywilny oraz niektórych innych ustaw, termin przedawnienia wynosi 6 lat. Zgodnie z art. 5 ust. 2 cytowanej ustawy, jeżeli termin przedawnienia jest krótszy niż według przepisów dotychczasowych, bieg terminu przedawnienia rozpoczyna się z dniem wejścia w życie ustawy. Według dotychczasowych przepisów, okres przedawnienia 10 lat upłynął w z zakresie roszczenia o zwrot świadczeń za okres od dnia 25.11. 2004 r. do dnia 30 listopda 2010 r.

W punkcie VI wyroku orzeczono o kosztach procesu na podstawie art. 102 k.p.c. W wypadkach szczególnie uzasadnionych sąd może zasądzić od strony przegrywającej tylko część kosztów albo nie obciążać jej w ogóle kosztami. Z uwagi na skomplikowany charakter niniejszej sprawy oraz stosowanie w umowie klauzul abuzywnych przez Bank, Sąd uznał, że zachodzą szczególne względy do nieobciążania powodów, jako strony przegrywającej kosztami procesu na rzecz pozwanego.

sędzia Ewa Oknińska