Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt VI U 53/22

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 24 maja 2022 r.

Sąd Okręgowy w Bydgoszczy VI Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych

w składzie:

Przewodniczący Sędzia Janusz Madej

Protokolant – starszy sekretarz sądowy Dorota Hańc

po rozpoznaniu w dniu 24 maja 2022 r. w Bydgoszczy na rozprawie

odwołania: Banku (...)w B.

od decyzji : Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddziału w Z.

z dnia 23 listopada 2021 r., znak: (...)

w sprawie: Banku (...) w B.

przeciwko: Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych Oddziałowi w Z.

o zwrot nienależnie pobranego świadczenia

oddala odwołanie.

Na oryginale właściwy podpis.

VI U 53/22

UZASADNIENIE

Decyzją z dnia 23 listopada 2021 r. - adresowaną do Banku (...) z siedzibą w B. - Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w Z. stwierdził, że przekazał świadczenie za okres od 1 stycznia 2021 r. do 31 stycznia 2021 r. w łącznej kwocie 3084,54 zł z tytułu renty rodzinnej przysługującej W. P., zmarłej w dniu (...) r. Świadczenie zostało przekazane na konto (...) . W dniu 10 lutego 2021 r. organ rentowy otrzymał z Banku zwrot kwoty 2900,12 zł, natomiast Bank odmówił zwrotu kwoty 184,41 zł, która brakuje od uzyskania pełnej kwoty świadczenia przekazanego na konto

Zmarłej. Organ rentowy stwierdził w związku z tym, że kwota 184,41 zł jest świadczeniem nienależnym i podlega zwrotowi. Zakład zobowiązał zatem Bank(...)w B. do zwrotu nienależnie świadczeń za okres od 1 stycznia 2021 r. do 31 stycznia 2021 r. w kwocie 184,41 zł., powołując jako podstawę prawną decyzji art.138 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (Dz. U. z 2021 r., poz. 291 ze zm.) oraz wskazując, iż zgodnie z art. 138a tej ustawy Bank jest zobowiązany do zwrócić Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych kwoty świadczenia przekazane na rachunek Banku za miesiąc po miesiącu, w którym nastąpiła śmierć świadczeniobiorcy.

Odwołanie od powyższej decyzji wniósł Bank (...)z siedzibą w B., domagając się zmiany decyzji w ten sposób, że powód nie jest zobowiązany do zwrotu pozwanemu 184,41zł z tytułu nienależnie wypłaconego świadczenia oraz zasądzenia od pozwanego na swoją rzecz kosztów procesu, w tym kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych.

W uzasadnieniu odwołania powodowy Bank wskazał, iż bezspornym w niniejszej sprawie jest, że zmarła W. P. była posiadaczem rachunku bankowego o nr (...), prowadzonego u powoda. Dnia 18 stycznia 2021 r. wpłynęło do powoda pismo pozwanego art. 138a na podstawie ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych o zwrot świadczenia za miesiąc styczeń 2021 r. w wysokości 3084,54 zł z powodu zgonu W. P. oraz ewentualnie o podanie danych umożliwiających identyfikację współposiadacza ww. rachunku bankowego. Biorąc pod uwagę, że ww. rachunek bankowy był rachunkiem indywidualnym, a nie wspólnym, powód w odpowiedzi z dnia 10 lutego 2021 wskazał pozwanemu osobę uprawnioną – K. Z., któremu powód wypłacił dnia 30 grudnia 2020 r. kwotę z tytułu dyspozycji na wypadek śmierci. Powodowy Bank uznał zatem, iż spełnił przesłanki z art. 55 ust. 3 Prawa bankowego, zgodnie z którym bank jest zwolniony od wypłaty pełnej lub częściowej kwoty, o której mowa w ust. 1 pkt 2, jeżeli przed otrzymaniem wniosku organu wypłacającego świadczenie lub uposażenie dokonał z tych rachunków wypłat innym uprawnionym osobom, które to wypłaty nie pozwalają zrealizować wniosku w całości lub w części, oraz w terminie 30 dni od otrzymania wniosku poinformuje o tym ten organ, wraz ze wskazaniem osób, które pobrały wypłaty. W dniu 1 września 2021 r. powodowy Bank otrzymał kolejne pismo od pozwanego, w którym zażądał wskazania adresu zamieszkania osoby wskazanej w dyspozycji na wypadek śmierci. W odpowiedzi z dnia 2 września powód wskazał, że żądane informacje objęte są tajemnicą bankową. W dniu 18 października 2021 r. powód otrzymał kolejne pismo pozwanego, w którym zażądał wskazania adresu miejsca zamieszkania osoby wskazanej w dyspozycji na wypadek śmierci. Powód w odpowiedzi z dnia 2 listopada 2021 r. wskazał, że żądane informacje objęte są tajemnicą bankową. Dnia 29 listopada 2021 r. wpłynęła do powoda zaskarżona w niniejszej sprawie decyzja. W dalszej części uzasadnienia odwołania powodowy Bank kwestionował podstawę prawną tej decyzji wskazaną przez organ rentowy – art. 138 ustawy emerytalnej, podnosząc że zasady zwrotu świadczeń emerytalno-rentowych regulują przepisy art. 138a ww. ustawy i prawa bankowego. Powód nie zgadzał się z zaskarżona decyzja i podnosił, że zgodnie z art. 55 ust. 3 Prawa bankowego, będącym przepisem szczególnym wobec ustawy o emeryturach i rentach z FUS oraz o systemie ubezpieczeń społecznych, jest zwolniony od wypłaty pozwanemu kwoty 184,41 zł ponieważ przed wniosku pozwanego o zwrot przedmiotowego świadczenia, powód na podstawie dyspozycji na wypadek śmierci dokonał wypłaty osobie uprawnionej – K. Z., zawiadamiając o tym fakcie pozwanego w ciągu 30 dni od dnia otrzymania ww. wniosku. Zdaniem powodowego Banku żądanie pozwanego w zakresie wskazania dalszych danych osoby uprawnionej wykracza poza zakres określony w art. 55 ust. 3 Prawa bankowego i stanowi naruszenie tajemnicy bankowej.

W odpowiedzi na odwołanie Pozwany organ rentowy wnosił o oddalenie

odwołania, wskazując iż zgodnie z :

- art. 138a ustawy o emeryturach i rentach z FUS podmiot prowadzący rachunek płatniczy oraz bank i spółdzielca kasa oszczędnościowo-kredytowa prowadzące rachunek inny niż płatniczy, a także wystawca instrumentu płatniczego są obowiązani zwrócić Zakładowi kwoty świadczeń przekazane na ten rachunek albo instrument płatniczy, za miesiące następujące po miesiącu, w którym nastąpiła śmierć świadczeniobiorcy;

- art. 55 ust. 2 pkt 2 ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. (Dz. U z 2018 r., poz. 2187 ze zm.) - Prawo bankowe w przypadku śmierci posiadacza rachunku oszczędnościowego, oszczędnościowo-rozliczeniowego lub rachunku terminowej lokaty oszczędnościowej bank jest obowiązany wypłacić z tych rachunków kwotę równą wpłatom na rachunki dokonanym przez organ wpłacający świadczenie z ubezpieczenia lub zabezpieczenia społecznego albo uposażenia w stanie spoczynku, które nie przysługiwały za okres po śmierci posiadacza rachunku, wskazaną we wniosku organu wypłacającego to świadczenie lub uposażenie, skierowanym do banku wraz z podaniem numerów rachunków, na które dokonano wpłat;

- art. 55 ust. 3 Prawa bankowego bank jest zwolniony od wypłaty pełnej kub częściowej kwoty, o której mowa w ust. 1 pkt 2, jeżeli przed otrzymaniem wniosku organu wypłacającego świadczenie lub uposażenie dokonał z tych rachunków wypłat innym uprawnionym osobom, które to wypłaty nie pozwalają zrealizować wniosku w całości lub w części, oraz w terminie 30 dni od otrzymania wniosku poinformuje o tym ten organ, wraz ze wskazaniem osób, które pobrały wypłaty.

W ocenie pozwanego organu rentowego w niniejszej sprawie nie miało to miejsca bowiem powodowy Bank co prawda wskazał osobę, która pobrała wypłatę po śmierci W. P., jednak nie wskazał adresu tej osoby.

Zatem zaskarżoną decyzją z dnia 23 listopada 2021 r. organ rentowy prawidłowo zobowiązał Bank (...) w B. do zwrotu kwoty wpłaconego świadczenia na rachunek bankowy za miesiące następujące po śmierci uprawnionej.

Sąd Okręgowy ustalił i rozważył, co następuje:

Okoliczności faktyczne niniejszej sprawy nie były między stronami sporne, natomiast spór sprowadzał się do kwestii prawa, w szczególności do wykładni art. 55 ust. 3 ustawy – Prawo bankowe i użytego w tym przepisie zwrotu „ ze wskazaniem osób, które pobrały wypłaty”.

Na wstępie Sąd Okręgowy wskazuje, że zgodnie z art. 101 pkt 2 ustawy z dnia 17grudnia1998r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (zwanej dalej ustawą emerytalną – t.j. Dz. U. z 2022 r., poz. 504) prawo do świadczeń ustaje ze śmiercią osoby uprawnionej. W. P. zmarła dnia (...) roku zatem nie nabyła prawa do wypłaty renty rodzinnej za miesiąc styczeń 2021 roku. Świadczenie wypłacone przez organ rentowy za miesiąc przypadający po miesiącu, w którym nastąpiła śmierć świadczeniobiorcy ma charakter świadczenia wypłaconego nienależnie.

Zgodnie z normą art. 130 ust. 2 ustawy emerytalnej, świadczenia wypłaca się osobie uprawnionej - na wniosek tej osoby - na jej rachunek w banku. Przepis ten w sposób jednoznaczny wskazuje, iż organ rentowy - w przypadku złożenia odpowiedniego wniosku - dokonuje wypłaty świadczenia jedynie na rachunek, którego posiadaczem jest osoba uprawniona do świadczenia.

W myśl art. 138a ustawy emerytalnej bank i spółdzielcza kasa oszczędnościowo-kredytową są zobowiązane zwrócić Zakładowi kwoty świadczeń przekazane na rachunek w banku lub spółdzielczej kasie oszczędnościowo-kredytowej za miesiące następujące po miesiącu, w którym nastąpiła śmierć świadczeniobiorcy, a przepis art. 144 ust. 1 stosuje się odpowiednio. Oznacza to, że na banku lub spółdzielczej kasie oszczędnościowo-kredytowej ciąży obowiązek zwrotu świadczenia, mającego charakter pobranego nienależnie, za miesiące przypadające po miesiącu,
w którym nastąpiła śmierć świadczeniobiorcy, a wpłaconego przez organ rentowy na rachunek bankowy świadczeniobiorcy prowadzony indywidualnie dla niego. Ten obowiązek, wynikający ze wskazanej regulacji ma na celu umożliwienie organowi rentowemu odzyskanie świadczeń, które bez jego winy zostały wypłacone, pomimo ustania do nich prawa, a nie ma podstaw, aby uznać, że pobrała je jakakolwiek osoba, która zobowiązana byłaby do ich zwrotu w myśl zasad zapisanych w art. 138 ustawy (tak też uchwała Sądu Najwyższego z dnia 13 czerwca 2006 r. II UZP 7/06, Biul. SN 2006/6/21). Celem regulacji wynikającej z art. 138a ustawy emerytalnej jest umożliwienie organowi rentowemu odzyskania świadczeń, które bez jego winy zostały wypłacone pomimo ustania do nich prawa, a nie ma podstaw, aby uznać, że pobrała je jakakolwiek osoba, która zobowiązana byłaby do ich zwrotu w myśl zasad zapisanych w art. 138 ustawy emerytalnej. Jeżeli bowiem tego rodzaju świadczenie wypłacono osobie trzeciej, to zastosowanie znajdzie
art. 138 ust. 3 ustawy emerytalnej, zgodnie z którym za nienależnie pobrane świadczenia w rozumieniu art. 138 ust. 1 uważa się również świadczenia wypłacone z przyczyn niezależnych od organu rentowego innej osobie niż wskazana w decyzji tego organu. Do zwrotu takich świadczeń jest wówczas zobowiązana osoba, która je pobrała. Wpłata tego rodzaju świadczeń na rachunek wspólny świadczeniobiorcy i osoby trzeciej (osób trzecich) jest równoznaczna z wypłaceniem świadczenia innej osobie w powyższym rozumieniu (zob. uchwała Sądu Najwyższego z dnia 13 czerwca 2006 r., II UZP 7/06, Lex nr 182934).

W orzecznictwie sądów powszechnych jak i Sądu Najwyższego przyjmuje się, że art. 138a ustawy emerytalnej stanowi jedynie podstawę do wydania przez organ rentowy, w przypadku odmowy dobrowolnej wpłaty przez bank, decyzji obciążającej bank zwrotem świadczenia wpłaconego na rachunek bankowy po śmierci jego posiadacza oraz otwiera drogę postępowania egzekucyjnego w administracji, natomiast podstawą obowiązków banku jest art. 55 ust. 1 pkt 2 ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. Prawo bankowe (wyrok Sądu Apelacyjnego w Gdańsku z dnia 3 marca 2016 r. , III AUa 1679/15, LEX nr 2026162). Zgodnie z treścią wyżej wskazanego przepisu Prawa bankowego w przypadku śmierci posiadacza rachunku oszczędnościowego, rachunku oszczędnościowo-rozliczeniowego lub rachunku terminowej lokaty oszczędnościowej bank jest obowiązany wypłacić z tych rachunków kwotę równą wpłatom na rachunki dokonanym przez organ wypłacający świadczenie z ubezpieczenia lub zabezpieczenia społecznego albo uposażenie w stanie spoczynku, które nie przysługiwały za okres po śmierci posiadacza rachunku, wskazaną we wniosku organu wypłacającego to świadczenie lub uposażenie, skierowanym do banku wraz z podaniem numerów rachunków, na które dokonano wpłat. Jednocześnie zgodnie z art. 55 ust. 3 Prawa bankowego bank jest zwolniony od wypłaty pełnej lub częściowej kwoty, o której mowa
w ust. 1 pkt 2, jeżeli przed otrzymaniem wniosku organu wypłacającego świadczenie lub uposażenie dokonał z tych rachunków wypłat innym uprawnionym osobom, które to wypłaty nie pozwalają zrealizować wniosku
w całości lub części, oraz w terminie 30 dni od otrzymania wniosku poinformuje o tym ten organ, wraz ze wskazaniem osób, które pobrały wypłaty. Podstawową przesłanką zwolnienia banku z obowiązku zwrotu świadczenia jest zatem stwierdzenie, że nie dysponuje on już dokonaną przez organ rentowy kwotą z tytułu świadczenia, gdyż przekazał ją innym uprawnionym podmiotom, a zatem, według terminologii cywilistycznej, nie jest już wzbogacony. Jednocześnie jednak bank musi zrealizować drugą przesłankę, tj. wskazać uprawnione osoby, które pobrały wypłaty z nienależnego świadczenia. Informacja ta ma umożliwić organowi rentowemu wydanie decyzji nakazującej zwrot świadczenia wobec innych osób, które je otrzymały (wyrok Sądu Apelacyjnego w Gdańsku z dnia 3 marca 2016 r. , III AUa 1679/15, LEX nr 2026162).

Mając na względzie powyższe uwagi natury ogólnej Sąd Okręgowy wskazuje , iż obowiązek wskazania innej osoby uprawnionej ciążący z mocy art. 55 ust. 3 Prawa bankowego m.in. na banku nie może mieć charakteru czysto teoretycznego, ograniczającego się do wskazania wyłącznie imienia i nazwiska tej osoby. Zasadniczym celem tego przepisu jest stworzenie organowi wpłacającemu świadczenie na rachunek bankowy realnej możliwości odzyskania od innej osoby uprawnionej zwrotu świadczeń wypłaconych nienależnie za miesiące przypadające po śmierci świadczeniobiorcy.

W tym kontekście nie można zgodzić się ze stanowiskiem powodowego banku, iż wypełnił on we właściwy sposób (zgodny z dyspozycją art. 55 ust. 3) obowiązek wskazania pozwanemu organowi osoby, która pobrała świadczenie nienależne. Powoływanie się przez powoda – przy odmowie wskazania pozwanemu posiadanego adresu miejsca zamieszkania innej osoby uprawnionej czyli T. Z. – na tajemnicę bankową ocenić należy jako zupełnie bezpodstawne, skoro przepis art. 55 ust. 3 Prawa bankowego jako przepis szczególny wprost przewiduje obowiązek banku podania organowi posiadanych informacji o innej osobie uprawnionej. Przepis ten uchyla w tym zakresie tajemnicę bankową określoną w ogólnych przepisach ustawy – Prawo bankowe i dzieje się tak zgodnie z wolą ustawodawcy.

W tym stanie rzeczy zaskarżona w niniejszej sprawie decyzja organu rentowego odpowiadała prawu, a odwołanie powodowego Banku z mocy art. 477 14 § 1 K.p.c. w związku z powołanymi wyże przepisami prawa materialnego podlegało oddaleniu.

Na oryginale właściwy podpis.