Pełny tekst orzeczenia

sygn. akt II Ca 2092/19; II Cz 2154/19

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 5 października 2020 r.

Sąd Okręgowy w Krakowie II Wydział Cywilny Odwoławczy

w składzie:

Przewodniczący:

Sędzia SO Zbigniew Zgud

Sędziowie:

SO Renata Stępińska

SO Agnieszka Cholewa-Kuchta

po rozpoznaniu w dniu 5 października 2020 r. w Krakowie

na posiedzeniu niejawnym

sprawy z powództwa I. B.

przeciwko Gminie Miejskiej K.

na skutek apelacji strony pozwanej od wyroku Sądu Rejonowego dla Krakowa-Podgórza w Krakowie z dnia 6 lutego 2019 roku sygnatura akt XII C 2380/18/P oraz zażalenia powódki na postanowienie zawarte w tym wyroku

1.  zmienia zaskarżony wyrok w ten sposób, że:

a)  w punkcie I pozbawia wykonalności tytuł wykonawczy w stosunku do powódki I. B. w zakresie odsetek ustawowych zasądzonych od kwoty należności głównej 19 114,96 zł liczonych od dnia 2 października 2010 roku do dnia 7 czerwca 2012 roku;

b)  w punkcie III kwotę 665,90 zł (sześćset sześćdziesiąt pięć złotych dziewięćdziesiąt groszy) zastępuje kwotą 2410,50 zł (dwa tysiące czterysta dziesięć złotych pięćdziesiąt groszy);

c)  w punkcie VI a kwotę 437,85 zł (czterysta trzydzieści siedem złotych osiemdziesiąt pięć groszy) zastępuje kwotą 590,75 zł (pięćset dziewięćdziesiąt złotych siedemdziesiąt pięć groszy);

d)  w punkcie VI b kwotę 257,15 zł zastępuje kwotą 104,25 zł (sto cztery złote dwadzieścia pięć groszy);

2.  oddala zażalenie powódki;

3.  zasądza od powódki na rzecz strony pozwanej kwotę 1219 zł (tysiąc dwieście złotych) tytułem zwrotu kosztów postępowania apelacyjnego

4.  zasądza od powódki na rzecz strony pozwanej kwotę 120 zł (sto dwadzieścia złotych) tytułem zwrotu kosztów postępowania zażaleniowego.

SSO Renata Stępińska SSO Zbigniew Zgud SSO Agnieszka Cholewa-Kuchta

Sygn. akt II Ca 2092/19; II Cz 2154/19

UZASADNIENIE

wyroku Sądu Okręgowego w Krakowie z dnia 5 października 2020 roku

Apelacja została wniesiona przed nowelizacją Kodeksu postępowania cywilnego, która weszła w życie 7 listopada 2019 roku, stąd też do uzasadnienia wyroku znajduje zastosowanie art. 387 § 2 1 k.p.c. w dotychczasowym brzmieniu. Ponieważ sąd drugiej instancji nie przeprowadził postępowania dowodowego ani nie zmienił ustaleń faktycznych sądu pierwszej instancji, a w apelacji nie zgłoszono zarzutów dotyczących tych ustaleń, uzasadnienie wyroku zostanie ograniczone do wyjaśnienia podstawy prawnej wyroku z przytoczeniem przepisów prawa. Za podstawę faktyczną rozstrzygnięcia Sąd Okręgowy przyjmuje ustalenia Sądu Rejonowego.

Sąd Okręgowy zważył co następuje:

Kluczowe znaczenie dla zasadności apelacji ma uznanie złożenia wniosku o stwierdzenie nabycia spadku za czynność skutkującą przerwaniem biegu przedawnienia. Zgodnie z art. 123 § 1 pkt 1 k.c. bieg przedawnienia przerywa się między innymi przez każdą czynność przed sądem, przedsięwziętą bezpośrednio w celu dochodzenia lub ustalenia roszczenia, albo zaspokojenia lub zabezpieczenia tego roszczenia. Przepis nie przewiduje zamkniętego katalogu takich czynności. Ocena skutku czynności procesowej dla przerwania biegu przedawnienia zależna jest zatem od okoliczności konkretnej sprawy. Sąd Okręgowy zwraca uwagę, że w niniejszej sprawie istniał już tytuł wykonawczy wydany na rzecz strony pozwanej przeciwko poprzednikowi prawnemu powódki. Wobec śmierci dłużnika - J. B., jedyną możliwością dla dochodzenia, czyli zaspokojenia roszczenia wierzyciela było zatem uzyskanie klauzuli wykonalności przeciwko spadkobiercom dłużnika. W tym czasie nie obowiązywał bowiem jeszcze art. 788 § 3 k.p.c. i związane z nim art. 804 1 i art. 804 2 k.p.c. umożliwiające prowadzenie postępowania egzekucyjnego bez uzyskania klauzuli wykonalności przeciwko następcy prawnemu dłużnika. Zgodnie z art. 788 § 1 k.p.c. nadanie klauzuli wykonalności przeciwko następcom prawnym dłużnika wymaga wykazania przejścia tego obowiązku dokumentem urzędowym lub prywatnym z podpisem urzędowo poświadczonym. W przypadku wierzyciela, jedynym dokumentem umożliwiającym uzyskanie klauzuli wykonalności przeciwko spadkobiercom jest uzyskanie prawomocnego postanowienia spadkowego. Innymi słowy, wierzyciel nie może wszcząć egzekucji przeciwko następcom prawnym dłużnika jeżeli nie uzyska prawomocnego postanowienia spadkowego i klauzuli wykonalności przeciwko spadkobiercom. Obydwie te czynności są niezbędne dla dochodzenia roszczenia. Wierzyciel dysponujący już tytułem wykonawczym przeciwko dłużnikowi nie mógł do 21 sierpnia 2019 roku czyli wejścia w życie art. 804 2 k.p.c., ominąć wskazanych wyżej etapów dochodzenia roszczenia. Spełnione są wiec wszystkie przesłanki uzasadniające uznanie przedmiotowych czynności )każdej z osobna) za przerywające bieg przedawnienia nawet zgodnie z poglądami doktryny przytoczonymi na stronach 2 i 3 odpowiedzi na apelację. Podobnie zresztą owo pojęcie „bezpośredniej czynności" wykładał Sąd Najwyższy przesądzając zagadnienie przerwania biegu przedawnienia przez złożenie wniosku o nadanie klauzuli wykonalności. W uzasadnieniu uchwały z dnia 16 stycznia 2004 roku w sprawie III CZP 101/03 (OSNC 2005, nr 4, poz. 58) Sąd Najwyższy wskazał miedzy innymi, że ,,[w]prowadzenie do art. 123 § 1 pkt 1 k.c. wymagania "bezpośredniości czynności" było (...) środkiem zastosowanym dla przeciwdziałania zbyt szerokiemu zakreślaniu kręgu czynności podejmowanych przed sądem lub innym organem albo sądem polubownym przerywających bieg przedawnienia. Krytyka ta skierowana była przeciwko zaliczaniu do kręgu takich czynności aktów niekoniecznych z punktu widzenia właściwych przepisów procesowych do dochodzenia, ustalenia zaspokojenia lub zabezpieczenia roszczenia, czyli w szczególności takich, jak wniosek

0  zwolnienie od kosztów sądowych, wniosek o zabezpieczenie dowodów, wniosek o wyznaczenie sądu właściwego do rozpoznania sprawy lub wniosek o wyznaczenie kuratora reprezentującego stronę w przyszłym procesie. Uznawała natomiast za należące do omawianych czynności wszelkie akty konieczne we wskazanym sensie do dochodzenia, ustalenia, zaspokojenia lub zabezpieczenia roszczenia, w szczególności wniosek o nadanie klauzuli wykonalności tytułowi egzekucyjnemu, będący - poza przypadkami nadawania klauzuli wykonalności z urzędu - conditione sine qua non zaspokojenia roszczenia." Sąd Najwyższy wskazał dalej, że ,,[z]a wykładnią art. 123 §

pkt 1 k.c., według której hipotezą normy tego przepisu objęte są wszelkie czynności konieczne, czyli takie, których nie można ominąć w toku dochodzenia, ustalenia, zaspokojenia lub zabezpieczenia roszczenia (...) przemawia wzgląd na funkcję, jaką spełnia możliwość przerwania biegu przedawnienia przez czynności podjęte przez uprawnionego przed sądem lub innym organem albo sądem polubownym, w świetle założeń instytucji przedawnienia. Po podjęciu czynności koniecznej we wskazanym wyżej znaczeniu, do czasu ukończenia wywołanego nią postępowania, uprawniony nie ma możliwości inicjowania dalszych stadiów postępowania, nie może więc podjąć innej czynności koniecznej, mogącej też przerwać bieg przedawnienia. Dlatego omawiane czynności nie tylko powodują przerwanie biegu przedawnienia (art. 123 § 1 pkt 1 k.c.), ale też jego zawieszenie aż do ukończenia postępowania wywołanego daną czynnością (art. 124 § 2 k.c.). Uregulowanie to odpowiada fundamentalnemu założeniu instytucji przedawnienia, zgodnie z którym, termin przedawnienia nie może biec, jeżeli uprawniony nie ma możliwości realizowania roszczenia (por. np. postanowienia Sądu Najwyższego z dnia 9 maja 2003 r., V CK 13/03, OSP 2004, nr 4, poz. 53 i z dnia 9 maja 2003 r., V CK 24/03, nie publ. oraz uchwała składu siedmiu sędziów Sądu Najwyższego z dnia 31 stycznia 2002 r., III CZP 72/01, OSNC 2002, nr 9, poz. 107)." Pogląd ten Sąd Okręgowy podziela w niniejszej sprawie. Ustalenie spadkobierców jest niezbędne dla uzyskania klauzuli wykonalności. Czynności tej nie da się pominąć, a krąg spadkobierców ustalany jest wiążąco dopiero w postanowieniu spadkowym. Nie doszło bowiem do wydania aktu poświadczenia dziedziczenia. Nie ma znaczenia, czy wierzycielowi znany jest uprzednio krąg potencjalnych spadkobierców. Nadanie klauzuli wykonalności następuje bowiem nie na podstawie wiedzy i oświadczenia wierzyciela, ale dokumentu urzędowego. Wbrew twierdzeniom odpowiedzi na apelację czynności jaką jest skierowanie wniosku o stwierdzenie nabycia spadku nie zastępuje zawezwanie do próby ugodowej. Taki wniosek byłby wręcz niedopuszczalny. Sąd Okręgowy przypomina bowiem, że zgodnie z utrwalonym orzecznictwem sądowym powaga rzeczy osądzonej oprócz samych stron występujących w zakończonym postępowaniu obejmuje także ich następców prawnych. W tym względzie wypada przytoczyć za Sądem Najwyższym z uzasadnienia postanowienia z dnia 2 kwietnia 2009 r. w sprawie IV CSK 477/08, iż ,,[n]ie ma wątpliwości, że powaga rzeczy osądzonej występuje w stosunku do nabywcy rzeczy spornej w toku procesu (por. orz. SN (7) z 5 maja 1951 r., ŁC Prez. 685/50, OSN 1952, Nr 1, poz. 3, orz. SN z 10 kwietnia 1963 r., III CR 26/63, OSPiKA 1964, nr 7-8, poz. 134, tamże; uchwała SN z 27 lipca 1989 r., HI CZP 68/89, niepubl.), ale także m.in. co do spadkobierców. Nie ma znaczenia, czy sukcesja taka ma charakter uniwersalny czy syngularny. Chodzi jedynie o to, by dotyczyła ona prawa, które w wyniku następstwa przeszło na inny podmiot.". Innymi słowy, jakiekolwiek postępowanie skierowane przeciwko domniemanym spadkobiercom dłużnika, co do którego istnieje już prawomocny wyrok, skutkowałoby odrzuceniem pozwu na zasadzie art. 199 § 1 pkt 2 k.p.c. Podobnie niedopuszczalna byłaby próba ugodowa prowadząca do powstania innego tytułu egzekucyjnego niż już istniejący (art. 184 k.p.c.). Wniosek o stwierdzenie nabycia spadku był zatem niezbędny dla dochodzenia roszczenia pozwanej Gminy. Składając taki wniosek 8 czerwca 2015 strona pozwana przerwała zatem bieg przedawnienia. Odnośnie odsetek należnych po dacie wydania wyroku przedawnienie nastąpiło zatem do 7 czerwca 2012 roku, czyli trzy lata wstecz. Orzeczenie Sądu Rejonowego było zatem prawidłowe co do zasady, z tą różnicą, że co do odsetek pozbawienie wykonalności winno było nastąpić do 7 czerwca 2012 roku. Stąd konieczna stałą się zmiana wyroku na zasadzie art. 186 § 1 k.p.c.

Konsekwencją powyższej zmiany jest zmiana rozstrzygnięcia o kosztach postępowania przed Sądem Rejonowym. Do pozbawienia wykonalności doszło bowiem jedynie co do odsetek za okres od 5 października 2010 roku do 7 czerwca 2012 roku. Wartość skapitalizowanych za ten okres odsetek od kwoty 19.114,96 zł wynosi 4173,35 zł czyli około 15% wskazywanej w pozwie wartości przedmiotu sporu. Według tej proporcji 85% do 15% winy zostać rozliczone koszty postępowania. W konsekwencji zastosowania tej proporcji i przy uwzględnieniu kwot kosztów wskazanych już w uzasadnieniu zaskarżonego orzeczenia powódka winna zwrócić stronie pozwanej 2410,15 zł kosztów procesu. Tak samo rozkłada się też ciężar zwrotu niepokrytych kosztów procesu, co skutkuje obciążeniem tymi kosztami powódki w wysokości 590,75 zł a strony pozwanej 104,25 zł. Nie ma podstaw do zastosowania w sprawie art. 102 k.p.c. Przedmiotem postępowania było kwestionowanie przez powódkę jej obowiązku świadczenia ze względu na przedawnienie. Powódka zmierzała zatem do ustalenia, że zwolniona jest z obowiązku świadczenia, które wynikało ze zobowiązania zaciągniętego przez jej poprzednika prawnego. Zasadą jest obowiązek spełnienia świadczenia wynikającego z prawomocnego orzeczenia sądowego. Powódka od samego początku była w sprawie reprezentowana przez profesjonalnego pełnomocnika. W takiej sytuacji nie ma podstaw do odstąpienia od obciążenia powódki kosztami procesu przeciwegzekucyjnego przegranego w znacznej części. Strona pozwana ma prawo do zwrotu kosztów obrony przeciwegzekucyjnej i prawa tego nie umniejsza charakter podmiotu jakim jest Gmina. Sama sytuacja majątkowa powódki także nie uzasadnia zwolnienia jej z obowiązku zwrotu kosztów przegranego procesu. Skoro stwierdzenie nabycia spadku nastąpiło z dobrodziejstwem inwentarza, to odpowiedzialność powódki jest ograniczona do wartości majątku spadkowego. Nie przekracza więc tego, co powódka winna była otrzymać w drodze dziedziczenia. Co więcej, powódka nie jest jedynym spadkobiercą, a zatem nie są wykluczone ewentualne rozliczenia między spadkobiercami z tytułu zaspokojenia długów. Z tych względów nie zachodzą w sprawie szczególne okoliczności uzasadniające odstąpienie od obciążania powódki kosztami procesu. Z tych względów' zażalenia powódki jako bezzasadne podlegało oddaleniu na zasadzie art. 385 k.p.c. w zw. z art. 397 § 2 k.p.c. w brzmieniu sprzed 7 listopada 2019 roku.

Konsekwencją uwzględnienia apelacji i oddalenia zażalenia jest rozstrzygnięcie o kosztach postępowania odwoławczego na zasadzie art. 98 k.p.c. w zw. z art. 391 § 1 k.p.c. i art. 397 § 2 k.p.c. w brzemieniu sprzed 7 listopada 2019 roku. Na zasądzone koszty składa się kwota 319 zł opłaty sądowej od apelacji oraz 900 zł kosztów zastępstwa procesowego w postępowaniu apelacyjnym zgodnie z § 2 ust. 4 w zw. z § 10 ust. 1 pktl Rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości w sprawie opłat za czynności radców prawnych. Z kolei wobec oddalenia zażalenia na koszty postępowania zażaleniowego złożyła się kwota 120 zł zgodnie z § 10 ust. 2 pkt 1 tego Rozporządzenia.