Pełny tekst orzeczenia

POSTANOWIENIE

Dnia 29 lipca 2022 r.

Sąd Okręgowy w Olsztynie IX Wydział Cywilny Odwoławczy

w składzie następującym:

po rozpoznaniu w dniu 29 lipca 2022 r. w Olsztynie

na posiedzeniu niejawnym

sprawy z wniosku (...) Spółki Akcyjnej z siedzibą w G.

z udziałem Gminy O.

o ustanowienie służebności przesyłu

na skutek apelacji wnioskodawczyni od postanowienia Sądu Rejonowego w Olsztynie z dnia 26 kwietnia 2022 r., sygn. akt X Ns 343/18

p o s t a n a w i a :

I. oddalić apelację,

II. zasądzić od wnioskodawczyni na rzecz uczestniczki kwotę 240 (dwieście czterdzieści) zł tytułem zwrotu kosztów postępowania apelacyjnego.

SSO Jacek Barczewski

Sygn. akt IX Ca 713/22

UZASADNIENIE

(...) Spółka Akcyjna z siedzibą w G. Oddział w O. wniósł o ustanowienie na swoją rzecz służebności przesyłu na będących własnością uczestniczki Gminy O. nieruchomościach gruntowych, tj. nieruchomości położonej w O., przy ul. (...), oznaczonej w ewidencji gruntów numerem działki (...), dla której Sąd Rejonowy w Olsztynie prowadzi księgę wieczystą o numerze KW (...) oraz nieruchomości położonej w O., przy ul. (...), oznaczonej w ewidencji gruntów numerem działki (...), dla której Sąd Rejonowy w Olsztynie prowadzi księgę wieczystą o numerze KW (...), polegającej na obowiązku znoszenia urządzeń przesyłowych tj. linii kablowych niskiego napięcia nn 0,4 kV oraz prawie wnioskodawcy do korzystania z nieruchomości obciążonej w zakresie niezbędnym do dokonywania konserwacji, remontów, modernizacji urządzeń przesyłowych lub ich instalacji wraz z prawem wejścia i przejazdu na nieruchomość odpowiednim sprzętem za wynagrodzeniem jednorazowym w kwocie 4.510 zł. W uzasadnieniu swojego wniosku wnioskodawca podał, że na działce stanowiącej własność uczestnika projektowane są i mają być posadowione urządzenia przesyłowe będące własnością wnioskodawcy. Uczestnik wyraził zgodę na posadowienie urządzeń i zezwolił na dysponowanie nieruchomością na cele budowlane. Strony do tej pory nie doszły do porozumienia w zakresie wysokości jednorazowego wynagrodzenia za ustanowienie służebności przesyłu. Wnioskodawca ponadto wniósł o obciążenie kosztami postępowania wyłącznie uczestnika.

Uczestnik Gmina O. wniósł o uwzględnienie wniosku oraz zasądzenie od wnioskodawcy na rzecz uczestnika kosztów postępowania, w tym kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych. Uczestnik w uzasadnieniu wskazał, że przyczyną dotychczasowych zastrzeżeń ze strony wnioskodawcy było przyjmowanie przez uczestnika w operacie szacunkowym współczynnika współkorzystania na poziomie 0,5 zamiast 0,3, z czym wiązałoby się określenie wyższego wynagrodzenia za ustanowienie służebności.

Postanowieniem z dnia 26 kwietnia 2022 r. Sąd Rejonowy w Olsztynie ustanowił na rzecz wnioskodawcy (...) Spółka Akcyjna w G. Oddział w O., na stanowiącej własność uczestnika Gminy O. nieruchomości gruntowej, stanowiącej działkę nr (...), położonej przy ul. (...) w O., objętej księgą wieczystą KW nr (...), służebność przesyłu, polegającą na obowiązku znoszenia urządzeń przesyłowych w postaci linii kablowej niskiego napięcia 0,4 kV oraz prawie wnioskodawcy do korzystania z nieruchomości obciążonej w zakresie niezbędnym do dokonywania konserwacji, remontów, modernizacji urządzeń przesyłowych lub ich instalacji wraz z prawem wejścia i przejazdu na nieruchomość odpowiednim sprzętem - o przebiegu wskazanym na mapie znajdującej się na k. 123 akt sprawy (I.); ustanowił na rzecz wnioskodawcy (...) Spółka Akcyjna w G. Oddział w O., na stanowiącej własność uczestnika Gminy O. nieruchomości gruntowej, stanowiącej działkę nr (...), położonej przy ul. (...) w O., objętej księgą wieczystą KW nr (...), służebność przesyłu, polegającą na obowiązku znoszenia urządzeń przesyłowych w postaci linii kablowej niskiego napięcia 0,4 kV oraz prawie wnioskodawcy do korzystania z nieruchomości obciążonej w zakresie niezbędnym do dokonywania konserwacji, remontów, modernizacji urządzeń przesyłowych lub ich instalacji wraz z prawem wejścia i przejazdu na nieruchomość odpowiednim sprzętem - o przebiegu wskazanym na mapie znajdującej się na k. 124 akt sprawy (II.); tytułem jednorazowego wynagrodzenia za ustanowienie opisanej w pkt I. postanowienia służebności, przyznał uczestnikowi Gminie O. od wnioskodawcy (...) Spółka Akcyjna w G. Oddział w O. kwotę 12.900 złotych (III.); tytułem jednorazowego wynagrodzenia za ustanowienie opisanej w pkt II. postanowienia służebności, przyznał uczestnikowi Gminie O. od wnioskodawcy (...) Spółka Akcyjna w G. Oddział w O. kwotę 21.300 złotych (IV.); nakazał ściągnąć na rzecz Skarbu Państwa - kasy Sądu Rejonowego w Olsztynie od wnioskodawcy (...) Spółka Akcyjna w G. Oddział w O. kwotę 3.360,25 złotych tytułem zwrotu nieuiszczonych kosztów sądowych (V.); orzekł, że każdy z uczestników ponosi we własnym zakresie koszty postępowania związane ze swoim udziałem w sprawie (VI.).

Sąd Rejonowy ustalił następujący stan faktyczny: Uczestniczka Gmina O. jest właścicielem nieruchomości położonej w O., przy ul. (...), oznaczonej w ewidencji gruntów numerem działki (...), dla której Sąd Rejonowy w Olsztynie prowadzi księgę wieczystą o numerze KW (...) oraz nieruchomości położonej w O., przy ul. (...), oznaczonej w ewidencji gruntów numerem działki (...), dla której Sąd Rejonowy w Olsztynie prowadzi księgę wieczystą o numerze KW (...). Wnioskodawczyni i uczestniczka w zawartej umowie postanowiły o umieszczeniu zarówno na działce (...) jak i na działce (...) urządzeń przesyłowych będących własnością (...) S.A. Oddział w O. w postaci linii kablowej niskiego napięcia 0,4 kV. Wnioskodawczyni i uczestniczka nie porozumiały się przy tym co do wysokości wynagrodzenia za ustanowienie służebności przesyłu na rzecz (...) S.A. Oddział w O.. Przez ww. działki będzie przebiegać linia niskiego napięcia 0,4 kV, która zostanie wybudowana na potrzeby zasilania obiektu handlowego. Po wybudowaniu zarządzanie, utrzymywanie w należytym stanie tej linii przejmie (...) S.A. Linia ta będzie wybudowana dla inwestycji, która powstaje na podstawie decyzji nr (...) o ustaleniu warunków zabudowy dla obiektu celu publicznego dla (...) Sp. z.o.o. z dnia 31.12.2014 r. Długość przejścia linii kablowej przez działkę (...) wynosi 24 metry, natomiast długość przejścia linii kablowej przez działkę (...) wynosi 51 metrów. Zakres oddziaływania linii na działki wynosi 0,5 metrów symetrycznie po obu stronach położenia kabla. Wliczając jego grubość oraz to, że ułożony może być z pewnym odchyleniem od projektowanej osi, należy do tego wymiaru dodać 0,1 m. Razem szerokość strefy ochronnej kabla wynosi 1,1 m na całym jego przebiegu przez wspomniane działki. Obszar zajęty przez kabel nN na działce (...) wynosi 26,4 m ², natomiast obszar zajęty przez kabel nN na działce (...) wynosi 56,1 m ².

Kolejno tenże Sąd powołał się na biegłego geodetę M. S., który na mapie obejmującej przedmiotowe nieruchomości w zakresie działek (...), sporządzonej przy uwzględnieniu wniosków z opinii biegłego z zakresu elektrotechniki R. J. oznaczył powierzchnię zajętą przez urządzenia przesyłowe w celu wytyczenia przyszłej służebności przesyłu. Jak ustalił Sąd Rejonowy, wartość wynagrodzenia za korzystanie z nieruchomości przez przedsiębiorcę przesyłowego w pasie służebności przesyłu na działce (...) wynosi 4800 zł, natomiast wysokość odszkodowania za obniżenie wartości nieruchomości na skutek trwałego posadowienia na niej urządzenia przesyłowego wynosi 16 500 zł, tj. łącznie 21 300 zł. Wartość wynagrodzenia za korzystanie z nieruchomości przez przedsiębiorcę przesyłowego w pasie służebności przesyłu na działce (...) wynosi 2 900 zł, natomiast wysokość odszkodowania za obniżenie wartości nieruchomości na skutek trwałego posadowienia na niej urządzenia przesyłowego wynosi 10 000 zł, tj. łącznie 12 900 zł.

W tak ustalonym stanie faktycznym Sąd I instancji doszedł do przekonania, że wniosek zasługiwał na uwzględnienie. Wobec szczególnego charakteru sprawy o ustanowienie służebności przesyłu i ustalenie jednorazowego wynagrodzenia z tytułu jej ustanowienia Sąd zasięgnął wiadomości specjalnych z zakresu, w którym wypowiedzieli się powołani w sprawie biegli z zakresu elektroenergetyki, geodezji i wyceny nieruchomości. Biegli zaś przedstawili swoje opinie w sposób jasny, logicznie formułując swoje wnioski i popierając je skrupulatnymi wyliczeniami. Zdaniem Sądu Rejonowego, mimo że ww. ekspertyzy były w niniejszej sprawie kwestionowane przez wnioskodawcę, to podnoszone przez niego zarzuty stanowiły jedynie polemikę z wnioskami sformułowanymi przez biegłych. W ocenie tego Sądu, w szczególności nie zasługiwało na uwzględnienie zastrzeżenie wnioskodawcy w zakresie w jakim twierdził, iż odszkodowanie za obniżenie wartości nieruchomości bezwzględnie nie jest składnikiem jednorazowego wynagrodzenia za ustanowienie służebności przesyłu.

Zdaniem Sądu Rejonowego, na wynagrodzenie za ustanowienie służebności składa się również ekwiwalent za obniżenie wartości nieruchomości. W sprawach tego rodzaju koniecznie jest bowiem uwzględnienie zarówno kwestii obniżenia wartości nieruchomości na skutek lokalizacji urządzeń przesyłowych, jak i wynagrodzenia za współkorzystanie przez przedsiębiorstwo przesyłowe z nieruchomości. Źródłem uszczerbku po stronie właściciela nieruchomości jest ustanowienie prawa, a nie samych urządzeń i ten uszczerbek podlega wyrównaniu w ramach wynagrodzenia za ustanowienie służebności (postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 29 maja 2015 r., V CSK 468/14). Zgodnie z art. 305 ¹ k.c. nieruchomość można obciążyć na rzecz przedsiębiorcy, który zamierza wybudować lub którego własność stanowią urządzenia, o których mowa w art. 49 § 1, prawem polegającym na tym, że przedsiębiorca może korzystać w oznaczonym zakresie z nieruchomości obciążonej, zgodnie z przeznaczeniem tych urządzeń (służebność przesyłu). Ustanowienie takiej służebności ma zwykle większe znaczenie dla przedsiębiorcy wykonującego działalność gospodarczą związaną ze świadczeniem usług związanych z dostarczeniem mediów. W związku z tym, iż przesyłane za pomocą urządzeń „produkty” maja charakter niezbędnego dla ogółu ludności „dobra” uznano, że wykonywane w tym zakresie usługi mają charakter quasi-publiczny. To powoduje zaś, że istnieje konieczność ograniczenia właścicieli nieruchomości w zakresie wyłącznego korzystania z tych nieruchomości.

Jak zauważył tenże Sąd, poza sporem w niniejszej sprawie było, że urządzenia przesyłowe znaleźć się mają na nieruchomościach należących do uczestnika i stanowią składnik przedsiębiorstwa wnioskodawcy. W toku sprawy zarówno wnioskodawca jak i uczestnik zgodnie wnosili o ustanowienie przedmiotowej służebności, wskazując przy tym, że dotychczasowe negocjacje dotyczące umownego ustanowienia odpowiedniej służebności nie odniosły zamierzonego skutku. W postępowaniu sporna była co do zasady kwestia wysokości jednorazowego wynagrodzenia za ustanowienie służebności przesyłu. Jak zauważył Sąd I instancji, strony nie były w stanie dojść do porozumienia w przedmiocie umowy, o której mowa we wskazanym przepisie, przy czym ustanowienie służebności jest w przedmiotowej sprawie konieczne dla właściwego korzystania z urządzeń przesyłowych, które mają powstać na przedmiotowych nieruchomościach. Zasadność żądania zawartego we wniosku wypływa z brzmienia przepisu art. 305 ² § 1 k.c. Zgodnie z tym przepisem, jeżeli właściciel nieruchomości odmawia zawarcia umowy o ustanowienie służebności przesyłu, a jest ona konieczna dla właściwego korzystania z urządzeń, o których mowa w art. 49 § 1 k.c., przedsiębiorca może żądać jej ustanowienia za odpowiednim wynagrodzeniem. W związku z powyższym, należało ustanowić na rzecz wnioskodawcy (...) Spółka Akcyjna w G. Oddział w O. na stanowiącej własność uczestnika Gminy O. nieruchomości gruntowej stanowiącej działkę nr (...), położonej przy ul. (...) w O., objętej księgą wieczystą KW nr (...) służebność przesyłu, polegającą na obowiązku znoszenia urządzeń przesyłowych tj. linii kablowych niskiego napięcia 0,4 kV oraz prawie wnioskodawcy do korzystania z nieruchomości obciążonej w zakresie niezbędnym do dokonywania konserwacji, remontów, modernizacji urządzeń przesyłowych lub ich instalacji wraz z prawem wejścia i przejazdu na nieruchomość odpowiednim sprzętem o przebiegu wskazanym na mapie znajdującej się na k. 123 akt sprawy, a także ustanowić na rzecz wnioskodawcy (...) Spółka Akcyjna w G. Oddział w O. na stanowiącej własność uczestnika Gminy O. nieruchomości gruntowej stanowiącej działkę nr (...), położonej przy ul. (...) w O., objętej księgą wieczystą KW nr (...) służebność przesyłu, polegającą na obowiązku znoszenia urządzeń przesyłowych tj. linii kablowych niskiego napięcia 0,4 kV oraz prawie wnioskodawcy do korzystania z nieruchomości obciążonej w zakresie niezbędnym do dokonywania konserwacji, remontów, modernizacji urządzeń przesyłowych lub ich instalacji wraz z prawem wejścia i przejazdu na nieruchomość odpowiednim sprzętem o przebiegu wskazanym na mapie znajdującej się na k. 124 akt sprawy.

Zdaniem Sądu I instancji, z uwagi na brak ustawowych "wskazówek" według których należy ustalić wysokość wynagrodzenia za ustanowienie służebności przesyłu można tu per analogiam sięgnąć do dorobku orzecznictwa i doktryny dotyczących wynagrodzenia należnego właścicielowi nieruchomości obciążonej za ustanowienie służebności drogi koniecznej. Ustanowienie służebności drogi koniecznej w postępowaniu sądowym jest, ujmując w uproszczeniu, rodzajem wywłaszczenia, tyle że nie ze względu na cel publiczny, lecz prywatny. Skutkiem ustanowienia tej służebności jest w istocie pozbawienie dotychczasowego właściciela możności wykorzystywania gruntu zajętego pod drogę, natomiast skutkiem ustanowienia służebności przesyłu wyłącznie ograniczenie użytkowania polegające na tym, że przedsiębiorca może korzystać w oznaczonym zakresie z nieruchomości obciążonej, zgodnie z przeznaczeniem urządzeń, o których mowa w art. 49 § 1 k.c. Wynagrodzenie powinno być proporcjonalne do stopnia ingerencji w treść prawa własności, uwzględniać wartość nieruchomości i w takim kontekście mieć na względzie straty właściciela z uszczuplenia prawa własności. Inwestycja na nieruchomości obciążonej służąca w gruncie rzeczy celom publicznym jest zdarzeniem nieodwracalnym w pewnym przedziale czasu. Przewidywany okres trwałości urządzeń ma również wpływ na wysokość wynagrodzenia, którego suma nawet w odległej perspektywie nie powinna przekraczać wartości obciążonej nieruchomości, a jeśli nieruchomość ze względu na głębokość posadowienia urządzeń przesyłowych może być nadal wykorzystywana, suma wynagrodzenia w takiej perspektywie powinna być odpowiednio niższa od wartości nieruchomości. Przy ocenie wysokości wynagrodzenia za ustanowienie służebności przesyłu wskazówką powinien być sposób wykorzystywania pozostałych nieruchomości właściciela (pozostałej części nieruchomości) oraz rozwój gospodarczy terenów położonych w sąsiedztwie, a ponadto, że na tych terenach urządzenie przesyłowe jest usytuowane, i że w związku z tym ewentualne zamierzenia inwestycyjne właściciela z tych przyczyn mogą być ograniczone (tak Sąd Najwyższy w postanowieniu z dnia 5 kwietnia 2012 roku w sprawie II CSK 401/11, LEX nr 1211144).

Jak zauważył Sąd Rejonowy, wysokość powyższego wynagrodzenia była okolicznością sporną w sprawie. W niniejszym postępowaniu kwoty te zostały wyliczone przez biegłego z zakresu szacowania nieruchomości A. T., który swoją opinię zasadniczą w postaci operatu szacunkowego podtrzymał w opinii uzupełniającej z dnia 13.12.2021 roku w odpowiedzi na zastrzeżenia wnioskodawcy wskazując, że uwzględnienie poszczególnych składników wynagrodzenia za ustanowienie służebności pozostawiono do decyzji Sądu. Tenże Sąd przychylił się do stanowiska zgodnie z którym konieczne jest uwzględnienie w kwocie wynagrodzenia za ustanowienie służebności ekwiwalentu odpowiadającego obniżeniu wartości nieruchomości. Wynagrodzenie należne na podstawie art. 305 ² § 2 k.c. powinno uwzględniać taki uszczerbek (cały uszczerbek), który jest następstwem ustanowienia służebności. Źródło rekompensowanego uszczerbku powinno więc leżeć w zdarzeniu jakim jest powstanie prawa, tu: służebności, przez które to zdarzenie uszczerbek ten staje się trwały i nieodwracalny a nie w innych zdarzeniach faktycznych lub prawnych czy też w przepisach prawa (wyrok Sądu Najwyższego z dnia 15 września 2011 r., II CSK 681/10, postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 29 maja 2015 r., V CSK 468/14).

Sąd I instancji przy uwzględnieniu wniosków płynących z ww. opinii biegłego z zakresu szacowania nieruchomości przyznał na rzecz uczestnika będącego właścicielem przedmiotowych działek od wnioskodawcy kwotę 12 900 zł tytułem jednorazowego wynagrodzenia za ustanowienie opisanej w pkt I. postanowienia służebności na działce nr (...) oraz kwotę 21 300 zł tytułem jednorazowego wynagrodzenia za ustanowienie opisanej w pkt II. postanowienia służebności na działce nr (...). Zdaniem tego Sądu tak ustalone wynagrodzenie jest należycie wyważone i proporcjonalne do stopnia ingerencji posiadacza służebności w treść prawa własności. Sąd nakazał ściągnąć na rzecz Skarbu Państwa-Sądu Rejonowego w Olsztynie od wnioskodawcy (...) Spółka Akcyjna w G. Oddział w O. kwotę 3 360,25 zł tytułem zwrotu nieuiszczonych kosztów sądowych. Wszystkie koszty opinii biegłych powołanych w sprawie ponosił wnioskodawca z uwagi na fakt, że dowody te zostały przeprowadzone w jego interesie. Z uwagi na fakt, że wynagrodzenie biegłych w niniejszej sprawie przekroczyło wpłaconą przez wnioskodawcę zaliczkę, należało na podstawie art. 83 ust. 1 i 2 oraz art. 113 ust. 1 ustawy o kosztach sądowych w sprawach cywilnych ściągnąć od wnioskodawcy kwotę, która została tymczasowo wyłożona przez Skarb Państwa. Wnioskodawca został obciążony obowiązkiem zwrotu całości nieuiszczonych kosztów sądowych z uwagi na fakt, że wnioskowane dowody były przeprowadzane w jego interesie. Zgodnie z art. 520 §1 k.p.c. każdy z uczestników postępowania nieprocesowego ponosi koszty postępowania związane ze swoim uczestnictwem w sprawie. Każdy uczestnik postępowania ponosi zatem koszty związane ze swym udziałem w sprawie, co oznacza, że obciążają go koszty tej czynności, której sam dokonał, jak i czynności podjętej w jego interesie, także przez sąd, na jego wniosek lub z urzędu. Sąd Rejonowy nie uznał za słuszne skorzystania z wyjątków od powyższej zasady, jakie oferują § 2 i § 3 cytowanego przepisu.

Od powyższego postanowienia apelacje wniósł wnioskodawca, zaskarżając je w całości i zarzucając:

1. naruszenie prawa materialnego, a mianowicie art. 305 ¹ k.c. w związku z art. 305 ² k.c. poprzez błędne zastosowanie i przyznanie jednorazowego wynagrodzenia za ustanowienie służebności przesyłu w kwocie zawyżonej, która nie stanowi „odpowiedniego wynagrodzenia".

2. naruszenie przepisów postępowania mające istotny wpływ na wynik sprawy, a mianowicie:

2.1. art. 233 § 1 k.p.c. poprzez błędną, sprzeczną z zasadami logiki i doświadczenia życiowego ocenę zgromadzonego materiału dowodowego w sprawie i dokonanie dowolnej a nie swobodnej oceny materiału dowodowego, a mianowicie opinii biegłego sądowego z zakresu szacowania i wyceny nieruchomości i uznanie opinii za jasną i logiczną, podczas gdy opinia ta budzi uzasadnione wątpliwości i nie może być podstawą jakiegokolwiek rozstrzygnięcia Sądu

2.2. art. 100 k.p.c. w zw. z art. 520 § 1 k.p.c. i § 2 k.p.c. poprzez błędną wykładnię i oddalenie wniosku wnioskodawczyni o zasądzenie kosztów postępowania, podczas gdy uczestnik winien zwrócić połowę kosztów postępowania poniesionych przez wnioskodawcę na zaliczki na opinie biegłych sądowych i opłatę od wniosku.

Wnioskodawca wniósł o:

3.1. Zmianę zaskarżonego postanowienia i przyznanie jednorazowego wynagrodzenia za służebność przesyłu, w kwocie jak we wniosku, oraz zasądzenie od uczestnika na rzecz wnioskodawcy połowy kosztów na zaliczki na opinie biegłych sądowych,

3.2. Ewentualnie uchylenie zaskarżonego postanowienia i przekazanie sprawy Sądowi I instancji do ponownego rozpoznania,

3.3. Zasądzenie od uczestnika na rzecz wnioskodawcy kosztów postępowania za II instancję, w tym kosztów zastępstwa prawnego według norm prawem przepisanych,

3.4. Powołanie nowego biegłego sądowego z zakresu szacowania i wyceny i dopuszczenie dowodu z opinii biegłego w celu wykazania faktów: ustalenia wysokości jednorazowego wynagrodzenia za ustanowienie służebności przesyłu.

W odpowiedzi na apelacje uczestnik wniósł o:

1.  Oddalenie apelacji w całości:

2.  Pominięcie wniosku wnioskodawcy o powołanie biegłego;

3.  Zasądzenie od wnioskodawcy na rzecz uczestnika kosztów postępowania, w tym kosztów zastępstwa procesowego, według norm prawem przepisanych, wraz z odsetkami ustawowymi za opóźnienie od dnia uprawomocnienia się orzeczenia.

Postanowieniem z dnia 29 lipca 2022 r., na podstawie art. 235 ² § 1 pkt 2 i 5 w zw. z art. 13 § 2 k.p.c., Sąd Okręgowy pominął wniosek dowodowy zawarty w apelacji wnioskodawczyni.

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

Apelacja okazała się nieuzasadniona.

Sąd Okręgowy w całości podziela ustalenia faktyczne poczynione przez Sąd Rejonowy oraz ich ocenę prawną. Godzi się przypomnieć, iż w przedmiotowej sprawie nie była sporna sama kwestia ustanowienia służebności przesyłu. Żadna ze stron nie podważała również opinii biegłego z zakresu elektroenergetyki wyznaczającej zakres oddziaływania linii przesyłowej, jak również opinii biegłego z zakresu geodezji, który dokonał oznaczenia na mapach powierzchni zajętej przez urządzenia wnioskodawczyni i wyznaczył pasy służebności na mapach. Apelująca nie zgadza się jedynie z wysokością ustalonego przez biegłego z zakresu szacowania nieruchomości wynagrodzenia za ustanowienie służebności, przy czym zarzuty apelacji w tej części są niezwykle lakoniczne, sprowadzające się do prostego zanegowania opinii, bez przytoczenia jakichkolwiek merytorycznych argumentów zmierzających do jej podważenia.

Poczynając od zarzutu naruszenia art. 233 § 1 k.p.c. wskazać należy, że dla jego skuteczności nie wystarcza stwierdzenie o wadliwości dokonanych ustaleń faktycznych, odwołujące się do stanu faktycznego, który w przekonaniu skarżącego odpowiada rzeczywistości. Konieczne jest wskazanie przyczyn dyskwalifikujących postępowanie sądu w tym zakresie. W szczególności skarżący powinien wskazać, jakie kryteria oceny naruszył sąd przy ocenie konkretnych dowodów, uznając brak ich wiarygodności i mocy dowodowej lub niesłusznie im je przyznając. Zarzuty przedmiotowej apelacji powyższych wymogów nie spełniają. Nawet jeśli istnieje możliwość wyprowadzenia odmiennych wniosków ze zgromadzonego w sprawie materiału dowodowego, to ocena sądu nie narusza reguł swobodnej oceny dowodów (art. 233 § 1 k.p.c.), o ile z tego materiału sąd wyprowadza wnioski logicznie poprawne i zgodne z doświadczeniem życiowym, tak jak tego dokonał w niniejszej sprawie Sąd I instancji.

W ocenie Sądu Okręgowego brak jest podstaw do stawiania tezy, że opinia z zakresu szacowania i wyceny nieruchomości budzi wątpliwości i nie może być podstawą jakiegokolwiek rozstrzygnięcia Sądu. Przede wszystkim wnioskodawczyni nie uzasadniła na czym owe wątpliwości opiera. Jedyny stawiany opinii zarzut odnosi się do wyliczenia przez biegłego odpowiedniego wynagrodzenia za ustanowienie służebności w oparciu o dwa elementy, w tym kwestionowane przez wnioskodawczynię odszkodowanie za zmniejszenie wartości nieruchomości wskutek obciążenia jej ograniczonym prawem rzeczowym. Należy jednak zważyć, że kwestię uwzględnienia poszczególnych składników wynagrodzenia za ustanowienie służebności (tj. wynagrodzenie sensu stricto i odszkodowanie za obniżenie wartości) sporządzający opinię biegły pozostawił do oceny i uznania Sądu, a zatem trudno na tej podstawie twierdzić, że opinia jest wadliwa. Jednocześnie Sąd Okręgowy nie dopatrzył się, aby zarówno samo wyliczenie wynagrodzenia za korzystanie z nieruchomości przez przedsiębiorcę przesyłowego jak i wyliczenie odszkodowania za obniżenie wartości nieruchomości było w jakikolwiek sposób wadliwe, tj. zawierało błędy czy niedokładności. Biegły uzasadnił wybór metod, którymi posługiwał się dokonując obliczeń jak również wyjaśnił jakie wielkości uwzględniały zastosowane przez niego wzory, co czyni opinię zrozumiałą w stopniu umożliwiającym prześledzenie toku rozumowania biegłego i pozwala stwierdzić, że opinia jest spójna i logiczna.

Niezasadny jest również zarzut naruszenia przez Sąd Rejonowy art. 305 ¹ k.c. w związku z art. 305 ² k.c. poprzez ustalenie jednorazowego wynagrodzenia za ustanowienie służebności przesyłu jako sumy wynagrodzenia za korzystanie z nieruchomości przez przedsiębiorcę przesyłowego i odszkodowania za obniżenie wartości nieruchomości na skutek trwałego posadowienia urządzenia przesyłowego. Wprawdzie ustawodawca nie zdefiniował co należy rozumieć pod pojęciem „odpowiedniego wynagrodzenia” za ustanowienie służebności, jednak pojęcie to niejednokrotnie było przedmiotem rozważań judykatury, która sformułowała wytyczne jakimi powinny kierować się Sądy przy jego ustalaniu. Oczywiście ustalenia te nie mogą być czynione w oderwaniu od wartości nieruchomości obciążanej, bowiem wartość wynagrodzenia nie może być zbliżona do wartości samej nieruchomości, bowiem ustanowienie służebności nie jest równoznaczne z całkowitym wyzuciem właściciela nieruchomości obciążanej z prawa własności (nie jest wywłaszczeniem). Należy również brać pod uwagę potencjalne korzyści jakie uzyskuje uprawniony kosztem właściciela nieruchomości obciążonej. W postanowieniu z dnia 5 grudnia 2019 r., w sprawie III CZP 20/19, Sąd Najwyższy wskazał, że wynagrodzenie za ustanowienie służebności przesyłu jest ustalane w związku z ustanowieniem na podstawie postanowienia sądu służebności przesyłu jako tytułu prawnego do korzystania przez przedsiębiorcę przesyłowego z cudzej nieruchomości, w zakresie niezbędnym do eksploatowania urządzeń i wykonywania innych czynności. Ustawa nie wskazuje kryteriów ustalania wysokości tego wynagrodzenia, które jest, co należy podkreślić, wynagrodzeniem za obciążenie nieruchomości ograniczonym prawem rzeczowym. Oznacza to, że wynagrodzenie powinno być ustalane każdorazowo indywidualnie i dostosowane do okoliczności, w tym zakresu, charakteru i trwałości obciążenia, jego uciążliwości, wpływu na ograniczenie korzystania z nieruchomości przez właściciela, a także zmniejszenia jej wartości. Uwzględnić należy, czy urządzenia przesyłowe służą także zaspokojeniu potrzeb właściciela nieruchomości obciążonej. Z powyższego stanowisko wynika zatem, że podstawę dla ustalenia wysokości „odpowiedniego wynagrodzenia” stanowi szereg czynników, w tym również spadek wartości nieruchomości obciążanej. Wobec braku jednoznacznych przepisów, które wskazywałyby jak należy rzeczone wynagrodzenie wyliczyć, do orzekającego Sądu należy rozważenie ogółu aspektów, które w danych okolicznościach składają się na pojęcie odpowiedniego wynagrodzenia. W niniejszej sprawie, w ocenie Sądu Okręgowego, ustalenie „odpowiedniego wynagrodzenia” z pominięciem odszkodowania za obniżenie wartości nieruchomości obciążanej byłoby dla uczestniczki krzywdzące. Oparcie „odpowiedniego wynagrodzenia” wyłącznie na podstawie wysokości wynagrodzenia za korzystanie z nieruchomości sensu stricto nie zrównoważyłoby poniesionej przez uczestniczkę wymiernej, dającej się wyliczyć straty. W postanowieniu z dnia 8 lutego 2013 r. w sprawie IV CSK 317/12 Sąd Najwyższy wskazuje, że: Kontekst, w jakim ustawodawca odwołuje się do pojęcia „wynagrodzenie” wskazuje na to, że w pierwszej kolejności ma ono odpowiadać wartości świadczenia spełnionego na rzecz strony obowiązanej do jego zapłaty lub korzyści, którą obowiązany uzyskał w związku ze świadczeniem spełnionym wzajemnie, co nie oznacza, że nie może ono odpowiadać wysokości uszczerbku w majątku uprawnionej osoby, o ile tylko powstaje on w związku z sytuacją rodzącą obowiązek zapłaty. Niezapłacenie wynagrodzenia w tych relacjach, w których zasadnie go zażądano prowadzi do zachwiania równowagi ekonomicznej między stronami, gdyż ten, kto nie zapłacił wynagrodzenia za spełnione na jego rzecz świadczenie lub prawo, z którego skorzystał, uzyskuje korzyść kosztem majątku uprawnionego do wynagrodzenia. W dalszej części cytowanego uzasadnienia Sąd Najwyższy podnosi ważną kwestię, a mianowicie zauważa, że ustanowienie służebności przesyłu może dokonać się na drodze postanowienia sądu, ale służebność może również zostać ustanowiona w drodze umowy. Konkluzja jest zatem taka, że ustalane przez sąd wynagrodzenie zasadniczo powinno nawiązywać do tych samych kryteriów, które miałyby znaczenie dla stron przy określeniu przez nie wysokości wynagrodzenia za obciążenie nieruchomości służebnością. W ocenie Sądu Okręgowego rozsądnie działający właściciel nieruchomości obciążanej dążyłby do uzyskania pełnej kompensaty, a zatem brałby również pod uwagę spadek wartości nieruchomości. Jak dalej zauważa Sąd Najwyższy: Płatne jednorazowo wynagrodzenie za ustanowienie służebności przesyłu powinno stanowić ekwiwalent wszystkich korzyści, których właściciel nieruchomości zostanie pozbawiony w związku z jej obciążeniem. Powinno ono też pokryć wszystkie niedogodności, jakie w przyszłości dotkną właściciela obciążonej nieruchomości w związku z ustanowieniem służebności.

Nadto w cytowanym orzeczeniu Sąd Najwyższy wskazał, iż nie ma żadnych przeszkód, by wynagrodzenie za ustanowioną służebność, zarówno ustalone przez strony umownie, jaki i określone orzeczeniem sądu, kompensowało właścicielowi ten uszczerbek w jego majątku, który jest konsekwencją obniżenia się wartości nieruchomości, jako składnika jego majątku w związku z jej obciążeniem służebnością.

W tych warunkach ustalone przez Sąd Rejonowy wynagrodzenia za ustanowienie służebności były odpowiednie, uwzględniały wszelkie czynniki mające na celu zrekompensowanie właścicielowi niedogodności związanych z powstaniem ograniczonego prawa rzeczowego, zaś opinia stanowiąca podstawę jego obliczenia była fachowa, spójna i logiczna, co pozwalało na oparcie rozstrzygnięcia w oparciu o jej wnioski.

Odnosząc się dalej do zarzutu naruszenia art. 100 k.p.c. w zw. z art. 520 § 1 k.p.c. i § 2 k.p.c. wskazać należy na dwie kwestie. Po pierwsze, art. 520 k.p.c. nie stanowi wyłącznej podstawy rozstrzygania o kosztach postępowania nieprocesowego, bowiem na zasadzie z art. 13 § 2 k.p.c. może mieć zastosowanie chociażby art. 102 k.p.c., jednak takiego zastosowania nie będzie miał art. 100 k.p.c. Wynika to z redakcji art. 520 k.p.c., którego brzemiennie wyklucza zastosowanie art. 100 k.p.c. w postępowaniu nieprocesowym (por. K. Flaga-Gieruszyńska, A. Zieliński, Kodeks postępowania cywilnego. Komentarz. Wyd. 11, Warszawa 2022, komentarz do art. 520 k.p.c.). Po drugie, w art. 520 § 1 k.p.c. została wyrażona ogólna zasada odnosząca się do rozstrzygnięć w przedmiocie kosztów postępowania nieprocesowego, z której wynika, że każdy uczestnik ponosi koszty postępowania związane ze swym udziałem w sprawie, natomiast w § 2 i § 3 tego artykułu zostały przewidziane odstępstwa od tej reguły. Zgodnie z art. 520 § 2 k.p.c. jeżeli uczestnicy postępowania są w różnym stopniu zainteresowani w wyniku postępowania lub interesy ich są sprzeczne, sąd może stosunkowo rozdzielić obowiązek zwrotu kosztów lub włożyć go na jednego z uczestników w całości. To samo dotyczy zwrotu kosztów postępowania wyłożonych przez uczestników. Zgodnie zaś z § 3 tego artykułu jeżeli interesy uczestników są sprzeczne, sąd może włożyć na uczestnika, którego wnioski zostały oddalone lub odrzucone, obowiązek zwrotu kosztów postępowania poniesionych przez innego uczestnika. Przepis powyższy stosuje się odpowiednio, jeżeli uczestnik postępował niesumiennie lub oczywiście niewłaściwie. W ocenie Sądu Okręgowego, Sąd I instancji słusznie orzekł, że w niniejszej sprawie każdy z uczestników poniesie we własnym zakresie koszty postępowania związane ze swoim udziałem w sprawie (art. 520 § 1 k.p.c.). Zdaniem Sądu II instancji brak było podstaw do obciążenia uczestniczki kosztami sądowymi poniesionymi przez wnioskodawczynię, bowiem koszty te, tj. opłata sądowa od wniosku oraz zaliczki na wynagrodzenie biegłego, zostały poniesione w interesie wnioskodawczyni, która domagała się ustanowienia na swoją rzecz służebności. Zdaniem Sądu Okręgowego nie ma również podstaw do obciążania uczestniczki kosztami sporządzenia opinii, w oparciu o którą zostało ustalone należne uczestniczce jednorazowe wynagrodzenie. Wynagrodzenie za ustanowienie służebności ma zrekompensować uczestniczce obciążenie jej nieruchomości, a zatem obciążenie uczestniczki kosztami wyceny byłoby sprzeczne z kompensacyjnym charakterem tego wynagrodzenia. Na tej samej zasadzie w oparciu o art. art. 83 ust. 1 i 2 oraz art. 113 ust. 1 ustawy o kosztach sądowych w sprawach cywilnych Sąd Rejonowy orzekł o obowiązku poniesienia przez wnioskodawczynię kosztów sporządzenia opinii przez biegłych, które nie zostały pokryte z uiszczonych zaliczek. Zgodnie bowiem z art. 113 ust. 1 ustawy o kosztach sadowych w sprawach cywilnych o nieuiszczonych kosztach sądowych sąd rozstrzyga przy odpowiednim zastosowaniu zasad jakimi się kierował rozstrzygając o poniesionych przez uczestników kosztach.

W związku z powyższym, na podstawie art. 385 k.p.c. w zw. z art. 13 § 2 k.p.c., w punkcie I. postanowienia, Sąd Okręgowy apelację oddalił jako bezzasadną i na podstawie art. 520 § 3 k.p.c. w zw. z art. 391 § 1 k.p.c. w zw. z § 5 pkt 3 w zw. z § 10 ust. 1 pkt 1 rozporządzenia ministra Sprawiedliwości z dnia 22 października 2015 r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych, w punkcie II. postanowienia, zasądził od wnioskodawczyni na rzecz uczestniczki kwotę 240 zł tytułem zwrotu kosztów postępowania apelacyjnego. Opierając rozstrzygnięcie o kosztach na art. 520 § 3 k.p.c. Sąd Okręgowy miał na uwadze, że apelacja została oddalona.

SSO Jacek Barczewski