Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 30 września 2021 roku

Sąd Okręgowy w Krakowie II Wydział Cywilny Odwoławczy w składzie:

po rozpoznaniu w dniu 30 września 2021 roku w Krakowie

na posiedzeniu niejawnym

sprawy z sprawy z powództwa (...).pl (...) z siedzibą we W. (poprzednio (...) Spółka Akcyjna we W.)

przeciwko (...) Spółce Akcyjnej w W.

o zapłatę

na skutek apelacji strony pozwanej od wyroku Sądu Rejonowego w Oświęcimiu z dnia 24 marca 2021 roku, sygnatura akt I C 1572/20

1.  zmienia zaskarżony wyrok w punktach 1 i 2 w ten sposób, że:

a)  oddala powództwo w zakresie żądania zasądzenia od strony pozwanej kwoty 492,00 zł (czterysta dziewięćdziesiąt dwa złote) wraz z ustawowymi odsetkami za opóźnienie liczonymi od dnia 15 września 2020 roku do dnia zapłaty;

b)  w miejsce rozstrzygnięcia w przedmiocie kosztów procesu zawartego w punkcie 2, zasądza od strony powodowej (...).pl (...) z siedzibą we W. na rzecz strony pozwanej (...) Spółki Akcyjnej w W. kwotę 107 zł (sto siedem złotych) tytułem zwrotu kosztów procesu, z ustawowymi odsetkami za opóźnienie od dnia uprawomocnienia się orzeczenia do dnia zapłaty;

2.  zasądza od strony powodowej (...).pl (...) z siedzibą we W. na rzecz strony pozwanej (...) Spółki Akcyjnej w W. kwotę 150 zł (sto pięćdziesiąt złotych) tytułem zwrotu kosztów postępowania apelacyjnego, z ustawowymi odsetkami za opóźnienie od dnia uprawomocnienia się orzeczenia do dnia zapłaty.

SSO Grzegorz Buła

UZASADNIENIE

wyroku z dnia 30 września 2021 roku

Niniejsza sprawa była rozpoznana przez Sąd Okręgowy w postępowaniu uproszczonym. Sąd Okręgowy nie przeprowadzał postępowania dowodowego, zatem na podstawie art. 505 ¹³ § 2 k.p.c. uzasadnienie wyroku obejmować będzie jedynie wyjaśnienie podstawy prawnej rozstrzygnięcia z przytoczeniem przepisów prawa.

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

Apelacja strony pozwanej zasługiwała na uwzględnienie.

W ocenie Sądu Okręgowego słuszny okazał się podniesiony przez stronę pozwaną zarzut naruszenia przepisu prawa materialnego, tj. art. 361 §1 k.c. poprzez przyjęcie przez Sąd pierwszej instancji, że w adekwatnym związku przyczynowym ze zdarzeniem wywołującym szkodę objętą niniejszym procesem pozostaje koszt strony powodowej związany ze sporządzeniem prywatnej ekspertyzy określającej koszt naprawy uszkodzonego samochodu.

Zgodnie z treścią art. 361 § 1 i § 2 k.c. zobowiązany do odszkodowania ponosi odpowiedzialność za normalne następstwa działania lub zaniechania, z którego wynikła szkoda. Naprawienie szkody w braku odmiennego przepisu ustawy lub postanowienia umowy obejmuje straty, które poszkodowany poniósł oraz korzyści, które mógłby osiągnąć gdyby mu szkody nie wyrządzono. Szkoda obejmuje wszelkie celowe i ekonomicznie uzasadnione wydatki poniesione przez poszkodowanego w celu jej naprawienia. Rzeczą strony powodowej było zatem wykazanie nie tylko, że koszty opinii rzeczywiście poniosła, ale również że poniesiony wydatek na przedmiotową opinię był celowy i ekonomicznie uzasadniony. Nie wszystkie bowiem wydatki pozostające w związku z wypadkiem mogą być refundowane, istnieje bowiem obowiązek wierzyciela zapobiegania szkodzie i zmniejszania jej rozmiarów (art. 354 § 2 k.c., art. 362 k.c. i art. 826 § 1 k.c.). Na dłużniku ciąży w związku z tym obowiązek zwrotu wydatków celowych i ekonomicznie uzasadnionych, pozwalających na wyeliminowanie negatywnych dla poszkodowanego następstw, niedających się wyeliminować w inny sposób, ale z zachowaniem rozsądnej proporcji między korzyścią wierzyciela a obciążeniem dłużnika.

W orzecznictwie odnotowuje się rozbieżności co do oceny czy koszty sporządzenia prywatnej opinii (ekspertyzy) mogą zostać uwzględnione w ramach odszkodowania. Wprawdzie co do zasady nie wyklucza się takiej możliwości, jednak w praktyce różnie oceniane są zbliżone stany faktyczne. Sąd Najwyższy w uchwale z dnia 18 maja 2004 roku, III CZP 24/04 (OSNC 2005, nr 7-8, poz. 117) przyjął, iż odszkodowanie przysługujące z umowy ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej posiadaczy pojazdów mechanicznych za szkody powstałe w związku z ruchem tych pojazdów może - stosownie do okoliczności sprawy - obejmować także koszty ekspertyzy wykonanej na zlecenie poszkodowanego. W uzasadnieniu powyższej uchwały wskazano, że ocena czy poniesione koszty ekspertyzy sporządzonej na zlecenie poszkodowanego w postępowaniu przedsądowym są objęte odszkodowaniem przysługującym od ubezpieczyciela z umowy odpowiedzialności cywilnej, musi być dokonana przy uwzględnieniu całokształtu okoliczności sprawy, a w szczególności uzależniona od ustalenia, czy zachodzi normalny związek przyczynowy pomiędzy poniesieniem tego wydatku a wypadkiem, oraz czy poniesienie tego kosztu było obiektywnie uzasadnione i konieczne.

Przyjęte stanowisko pozostaje aktualne w razie przelewu wierzytelności odszkodowawczej, gdyż nabywca jedynie wchodzi w sytuację prawną zbywcy w zakresie dotyczącym przelanej wierzytelności, stając się jego następcą prawnym pod tytułem syngularnym. Zgodnie z brzmieniem art. 509 § 1 i 2 k.c. wierzyciel może bez zgody dłużnika przenieść wierzytelność na osobę trzecią (przelew), chyba że sprzeciwiałoby się to ustawie, zastrzeżeniu umownemu albo właściwości zobowiązania (§ 1). Wraz z wierzytelnością przechodzą na nabywcę wszelkie związane z nią prawa, w szczególności roszczenie o zaległe odsetki (§ 2). Wprost z § 2 cytowanego przepisu wynika, że wraz z wierzytelnością przechodzą na nabywcę wszelkie prawa z nią związane. Nie ma przy tym znaczenia czy były one wprost wymienione w umowie cesji wierzytelności. Na skutek zawarcia umowy cesji cesjonariusz wchodzi do stosunku prawnego na miejsce cedenta. Skoro zatem poszkodowanemu przysługuje zwrot kosztów prywatnej ekspertyzy sporządzonej przez osobę trzecią, to analogicznie uprawienie przysługiwać będzie również cesjonariuszowi. Przejście uprawnień w tym zakresie z bezpośrednio poszkodowanego na nabywcę wierzytelności z tytułu przysługującego poszkodowanemu odszkodowania nie budzi wątpliwości, gdy koszt takiej ekspertyzy poniósł poszkodowany (cedent). Natomiast wątpliwości budzi sytuacja gdy koszty ekspertyzy zostały poniesione przez nabywcę wierzytelności, będącego profesjonalistą w zakresie nabywania wierzytelności tego rodzaju.

W orzecznictwie Sądu Najwyższego wskazuje się, że nabywcy - w drodze przelewu - wierzytelności o odszkodowanie za szkodę komunikacyjną przysługuje od ubezpieczyciela odpowiedzialności cywilnej zwrot uzasadnionych kosztów ekspertyzy zleconej osobie trzeciej tylko wtedy, gdy jej sporządzenie było w okolicznościach sprawy niezbędne do efektywnego dochodzenia odszkodowania (por. uchwała Sądu Najwyższego 7 sędziów z dnia 29 maja 2019 roku, III CZP 68/18, OSNC 2019, nr 10, poz. 98, a także uchwała Sądu Najwyższego 7 sędziów z dnia 2 września 2019 roku, III CZP 99/18, LEX nr 271467). W uzasadnieniu uchwały Sądu Najwyższego 7 sędziów z dnia 29 maja 2019 roku, III CZP 68/18 wyjaśniono, że zlecenie przez poszkodowanego osobie trzeciej ekspertyzy na potrzeby dochodzenia odszkodowania od ubezpieczyciela pozostaje w normalnym związku przyczynowym w rozumieniu art. 361 § 1 k.c. z wypadkiem komunikacyjnym, a koszt tej ekspertyzy wchodzi w określony w art. 361 § 2 k.c. zakres szkody objętej należnym odszkodowaniem od ubezpieczonego i tym samym od ubezpieczyciela, jeżeli w stanie faktycznym sprawy, przy uwzględnieniu całokształtu okoliczności, zlecenie ekspertyzy, jak i jej koszt, były celowe, niezbędne, konieczne, racjonalne, wystarczająco uzasadnione z punktu widzenia efektywnej realizacji roszczenia odszkodowawczego.

W niniejszej sprawie obie strony powołując się na powyższą uchwałę Sądu Najwyższego wywodziły z niej całkowicie odmienne wnioski. Strona powodowa dostrzegała w tym stanowisku potwierdzenie zasadności zgłoszonego roszczenia o zwrot kosztów zleconej ekspertyzy, podczas gdy strona pozwana wywodziła z niej potwierdzenie dla braku zasadności tego roszczenia odszkodowawczego w tej części.

W ocenie Sądu Okręgowego należy podzielić stanowisko reprezentowane przez stronę pozwaną. Zdaniem Sądu Okręgowego w niniejszej sprawie strona powodowa nie przytoczyła ani nie dowiodła takich okoliczności, z których by wynikało, że opinia rzeczoznawcy dotycząca kosztów naprawy samochodu, była niezbędna dla dochodzonego przez nią roszczenia. Za niewystarczające w tym względzie uznać należało twierdzenie, że była ona konieczna z uwagi na odmowę wypłaty należnego świadczenia w pełnej wysokości przez ubezpieczyciela. Podobnie niewystarczające było przedłożenie dowodu z dokumentu w postaci faktury za wykonanie kalkulacji szkody. Sama faktura dowodzi jedynie obowiązku poniesienia określonego wydatku, nie zaś jego celowości i ekonomicznego uzasadnienia. Zauważyć należy, iż strona powodowa prowadzi działalność gospodarczą, w zakres której wchodzi działalność związana z oceną ryzyka i szacowaniem poniesionych strat (PKD 66.21.Z), co wynika z załączonego do akt sprawy wydruku informacji odpowiadającej odpisowi pełnemu z rejestru przedsiębiorców Krajowego Rejestru Sądowego. Z treści Rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 24 grudnia 2007 roku w sprawie Polskiej Klasyfikacji Działalności (PKD) (Dz. U. Nr 251, poz. 1885 z późn. zm.) wynika, że podklasa PKD 66.21.Z obejmuje: szacowanie roszczeń ubezpieczeniowych (ocena roszczeń, obliczenie ryzyka i poniesionych szkód, ocena ryzyka, likwidacja szkód) i dochodzenie roszczeń ubezpieczeniowych. W ocenie Sądu Okręgowego podmiot zajmujący się profesjonalnie tego rodzaju działalnością co do zasady powinien dysponować środkami technicznymi i kadrowymi do świadczenia tego rodzaju usług. A zatem strona powodowa winna zatrudniać osoby posiadające odpowiednie kwalifikacje do opracowania ekspertyzy i dysponować systemami służącymi do kosztorysowania kosztów likwidacji szkody. Koszty związane z zatrudnieniem osób posiadających konieczne kwalifikacje oraz koszty związane z zakupem i utrzymaniem koniecznego systemu kosztorysowego stanowić zatem powinny zwykłe koszty prowadzenia określonej działalności gospodarczej, pokrywane dochodami, które ta działalność przynosi. Zdaniem Sądu Okręgowego, strona powodowa ma oczywiście uprawnienie do swobodnego kształtowania organizacji własnej działalności w związku z czym zamiast sama zatrudniać określonych pracowników oraz nabywać i utrzymywać konieczny system służący kosztorysowaniu kosztów naprawy uszkodzonych pojazdów może czynności służące sporządzaniu takich kosztorysów (ekspertyz) zlecać innemu podmiotowi. Jest to jednak konsekwencja przyjętego modelu prowadzenia działalności gospodarczej, co nie zmienia faktu, iż koszty związane z takim zlecaniem czynności stanowią koszty prowadzenia własnej działalności. Strona powodowa, jako podmiot trudniący się zawodowo szacowaniem roszczeń ubezpieczeniowych, winna zatem dokonać oszacowania wysokości kosztów naprawy samochodu objętego tym procesem we własnym zakresie, bez obciążania kosztami tego oszacowania sprawcę zdarzenia wyrządzającego szkodę, a dalszej kolejności zakładu ubezpieczeń ponoszącego za tego sprawcę odpowiedzialność gwarancyjną. Zwrócić należy uwagę, że przedmiotem działalności gospodarczej podmiotu, któremu strona powodowa zleciła wykonanie prywatnej ekspertyzy tj. Biura (...) spółki z o.o. we W. (obecnie (...) spółka z o.o.) jest m.in. działalność związana z oceną ryzyka i szacowaniem poniesionych strat (PKD 66.21.Z), a więc dokładnie taki sam przedmiot działalności jaki prowadzi strona powodowa. Nie jest więc racjonalne i ekonomicznie uzasadnione zlecanie przez stronę powodową temu podmiotowi tego rodzaju czynności, skoro może i powinna je wykonać we własnym zakresie.

Podnieść trzeba, że koszty prywatnej opinii mogą stanowić uzasadniony koszt tylko w przypadku, kiedy poszkodowany jako osoba fizyczna niezorientowany w wycenie szkody chce poprzez profesjonalistę ustalić ewentualną wysokość należnego mu odszkodowania. Poniesienie tych kosztów mogłoby być zatem celowe, niezbędne i konieczne jedynie w sytuacji, gdyby strona powodowa nie miała możliwości samodzielnego oszacowania wysokości szkody. W ocenie Sądu Okręgowego charakter prowadzonej przez stronę powodową działalności gospodarczej w zakresie oceny ryzyka i szacowaniem poniesionych strat, przemawia za przyjęciem, że strona powodowa posiada odpowiednie kompetencje, aby ustalić wysokość szkody bez potrzeby zasięgania opinii osoby trzeciej. Efektywne prowadzenie działalności polegającej m.in. na nabywaniu wierzytelności dotyczących roszczeń odszkodowawczych z tytułu szkód komunikacyjnych wymaga od strony powodowej posiadania kompetencji w zakresie szacowania szkód w pojazdach mechanicznych, trudno bowiem sobie wyobrazić, że wysokość ceny nabycia danej wierzytelności jest ustalana w sposób dowolny bez jakiejkolwiek weryfikacji. Strona powodowa zatem z samego faktu prowadzenia tego typu działalności gospodarczej musi zatrudniać pracowników posiadających wiedzę specjalistyczną z zakresu szacowania szkód oraz konieczne w tym celu oprogramowanie.

W przypadku, gdy bezpośrednio poszkodowany dochodzi odszkodowania za zleconą w toku postępowania likwidacyjnego opinię, nie posiadając specjalistycznego oprogramowania i wiedzy specjalistycznej, zasięgnięcie opinii specjalisty jest w takich sytuacjach z pewnością pomocne, by zweryfikować wysokość szkody ustaloną przez ubezpieczyciela i w zależności od wyniku tej ekspertyzy rozważyć wniesienie powództwa, w przypadku wypłaty zaniżonego odszkodowania. Inaczej rzecz wygląda, gdy z takim roszczeniem występuje podmiot, który zawodowo zajmuje się szacowaniem szkód i ich likwidacją. W takim przypadku konieczne jest szczególnie wykazanie braku możliwości samodzielnego ustalenia wysokości szkody. Domniemywać bowiem należy, iż podmiot profesjonalny prowadzący tego typu działalność gospodarczą jest w stanie oszacować samodzielnie wysokość szkody. W rozpoznawanej sprawie strona powodowa nawet nie starała się wykazać, że samodzielnie nie była w stanie ustalić wysokości szkody mimo, że zawodowo trudni się m.in. szacowaniem roszczeń ubezpieczeniowych. Zwrotowi jedynie podlega koszt ekspertyzy wykonanej przez osobę trzecią, a jeżeli strona powodowa dochodząca zwrotu takiego kosztu, sama jest w stanie wykonać taką ekspertyzę, to zwrot jej kosztów nie przysługuje.

Oceniając celowość sporządzonej w niniejszej sprawie prywatnej kalkulacji przez pryzmat przytoczonych okoliczności, w ocenie Sądu Okręgowego należało uznać, iż zlecenie przez stronę powodową sporządzenia prywatnej kalkulacji przez podmiot w postaci Biura (...) Spółkę z ograniczoną odpowiedzialnością z siedzibą w W., nie mogło być uznane jako działanie konieczne z punktu widzenia skutecznej realizacji roszczenia odszkodowawczego.

W tych warunkach Sąd Okręgowy uznał, że stronie powodowej nie należą się w przedmiotowej sprawie zwrot kosztów prywatnej opinii dotyczącej kosztów naprawy samochodu, gdyż koszty te nie były celowe, jak również nie pozostawały w adekwatnym związku przyczynowym ze zdarzeniem powodującym szkodę (art. 361 k.c.). Należy przyjąć, iż poniesienie wydatku na sporządzenie ekspertyzy dotyczącej kosztorysu naprawy uszkodzonego samochodu przez przedsiębiorcę, który zawodowo zajmuje się szacowaniem roszczeń ubezpieczeniowych i likwidacją tego rodzaju szkód nie jest normalnym następstwem działania, z którego szkoda wynikła. Przedsiębiorca nie może bowiem przerzucać kosztów prowadzonej działalności na inne podmioty.

Z tych też względów Sąd Okręgowy na podstawie art. 386 § 1 k.p.c. zmienił zaskarżony wyrok w punkcie 1 w ten sposób, że oddalił powództwo w zakresie żądania zasądzenia od strony pozwanej kwoty 492,00 zł wraz z ustawowymi odsetkami za opóźnienie liczonymi od dnia 15 września 2020 roku do dnia zapłaty.

Zmiana zaskarżonego wyroku spowodowała konieczność ponownego wyrzeczenia o kosztach postepowania przed Sądem pierwszej instancji, przy czym podobnie jak to uczynił Sąd Rejonowy, jedynie w zakresie związanym z granicami zaskarżenia wynikającymi ze sprzeciwu strony pozwanej od nakazu zapłaty w postępowaniu upominawczym. Przedmiotem postępowania po częściowym uprawomocnieniu się nakazu zapłaty z dnia 12 listopada 2020 roku była jedynie kwota 492 zł wraz z odsetkami z tytułu opóźnienia. Wobec wygrania sprawy w tym zakresie przez stronę pozwaną w całości Sąd na podstawie art. 98 §1 i §3 k.p.c. w zw. z art. 99 k.p.c. zasądził od strony powodowej na rzecz strony pozwanej 107 zł tytułem zwrotu kosztów procesu z ustawowymi odsetkami za opóźnienie od dnia uprawomocnienia się orzeczenia do dnia zapłaty (w myśl art. 98 § 1 ¹ k.p.c.). Na zasądzone koszty złożyła się kwota 90 zł tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego ustalona na podstawie §2 pkt 1 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 października 2015 roku w sprawie opłat za czynności radców prawnych (Dz.U. z 2015r. poz. 1804 ze zm.) oraz 17 zł tytułem uiszczonej opłaty skarbowej od pełnomocnictwa.

O kosztach postępowania odwoławczego orzeczono na podstawie art. 98 §1 i §3 k.p.c. w zw. z art. 99 k.p.c., ustalając, że strona pozwana wygrała postępowanie apelacyjne w całości. Na zasądzone koszty złożyła się kwota 120 zł tytułem wynagrodzenia profesjonalnego pełnomocnika (§ 2 pkt 1 w zw. z § 10 ust 1 pkt 1 in fine rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 października 2015 roku w sprawie opłat za czynności radców prawnych) oraz kwota 30 zł tytułem opłaty od apelacji.

Sędzia Grzegorz Buła