Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt

VIII Gz 90/22

POSTANOWIENIE

Dnia

22 lipca 2022r.

Sąd Okręgowy w Bydgoszczy VIII Wydział Gospodarczy

w składzie:

Przewodniczący

Sędzia Eliza Grzybowska

po rozpoznaniu w dniu

22 lipca 2022r.

w Bydgoszczy

na posiedzeniu niejawnym

sprawy z powództwa:

(...) spółka z ograniczoną odpowiedzialnością spółki komandytowej w B.

przeciwko:

M. Ś.

o

zapłatę

na skutek zażalenia powoda na postanowienie Sądu Rejonowego w Bydgoszczy z dnia 31 marca 2022 r. sygn. akt VIII GNc 752/22

postanawia :

zmienić zaskarżone postanowienie w ten sposób, że je uchylić.

Sędzia Eliza Grzybowska

VIII Gz 90/22

UZASADNIENIE

postanowienia Sądu Okręgowego w Bydgoszczy z dnia 22 lipca 2022 r.

Powód – (...) Spółka z ograniczona odpowiedzialnością spółka komandytowa w B. wniósł przeciwko pozwanemu – M. Ś. pozew o zapłatę kwoty 4.492,12 zł wraz z odsetkami ustawowymi za opóźnienie w transakcjach handlowych od kwot i dat wskazanych w treści pozwu do dnia zapłaty. Dla uzasadnienia właściwości miejscowej Sądu Rejonowego w Bydgoszczy powód powołał się na § 9 pkt 5 umowy.

Postanowieniem z dnia 31 marca 2022 r. Sąd Rejonowy w Bydgoszczy stwierdził swoją niewłaściwość i sprawę przekazał do rozpoznania Sadowi Rejonowemu w Legnicy.

Sąd I instancji powołał się na treść art. 46 § 1 k.p.c., zgodnie z którym strony mogą umówić się na piśmie o poddanie sądowi pierwszej instancji, który według ustawy nie jest miejscowo właściwy, sporu już wynikłego lub sporów mogących w przyszłości wyniknąć z oznaczonego stosunku prawnego. Sąd ten będzie wówczas wyłącznie właściwy, jeżeli strony nie postanowiły inaczej lub jeżeli powód nie złożył pozwu w elektronicznym postępowaniu upominawczym. Strony mogą również ograniczyć umową pisemną prawo wyboru powoda pomiędzy kilku sądami właściwymi dla takich sporów (art. 46 § 2 kpc).

Sąd Rejonowy wskazał, że dla skuteczności zawarcia umowy prorogacyjnej wskazanej w art. 46 § 1 k.p.c. konieczne jest zawarcie umowy na piśmie. Sąd podkreślił, że umowa o właściwość nie ma ściśle materialnoprawnego charakteru, w związku z czym przepisy kodeksu cywilnego przewidujące sankcje za niezachowanie przepisanej formy nie mogą być stosowane w sposób bezpośredni. W takim przypadku analizowane zastrzeżenie jest ważne, jednakże nie może być w świetle postanowień kodeksu postępowania cywilnego skutecznie podnoszone w toku prowadzonego postępowania.

Sąd Rejonowy wskazał również, że jeżeli zaś chodzi o formę elektroniczną, to do jej zachowania wystarcza złożenie oświadczenia w takiej formie i opatrzenie go kwalifikowanym podpisem elektronicznym (art. 78 1§ 1 i 2 k.c.).

Ponadto Sąd I instancji powołał się na treść art. 25 ust. 2 Rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) nr 910/2014 z dnia 23 lipca 2014 r. w sprawie identyfikacji elektronicznej i usług zaufania w odniesieniu do transakcji elektronicznych na rynku wewnętrznym oraz uchylającym dyrektywę nr 1999/93/WE (Dz. U. UE.L.2014.257.73) i wskazał, że jedynie kwalifikowany podpis elektroniczny ma skutek prawny równoznaczny z podpisem własnoręcznym.

Sąd Rejonowy w konsekwencji uznał, że brak jest dowodu pozwalającego uznać, że strony opatrzyły przedstawioną umową zaawansowanym podpisem elektronicznym. Wobec tego Sąd I instancji stwierdził w oparciu o treść art. 200 § 1 1, 1 4 kpc w zw. z art. 30 kpc i art. 398 22§ 5 kpc, że właściwym do rozpoznania sprawy jest sąd właściwości ogólnej.

Na postanowienie Sądu Rejonowego w Bydgoszczy zażalenie wniósł powód. Zaskarżonemu postanowieniu powód zarzucił :

1.  naruszenie przepisów prawa materialnego:

- art. 25 ust. 1 Rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) nr 910/2014 z dnia 23 lipca 2014 r. w sprawie identyfikacji elektronicznej i usług zaufania w odniesieniu do transakcji elektronicznych na rynku wewnętrznym oraz uchylające dyrektywę 1999/93/WE poprzez jego niezastosowanie;

- art. 77 § 1 k.c. poprzez jego niezastosowanie, podczas gdy strony zawarły aneks do umowy pisemnej z dnia 28 kwietnia 2021 r., w którym potwierdziły treść poprzedniej umowy zawartej w formie kontestowanej przez Sąd I instancji, co doprowadziło do następczego potwierdzenia jej treści w formie opisywanej w uzasadnieniu zaskarżonego postanowienia Sadu I instancji, a w konsekwencji wypełniło warunki umownego określenia właściwości umownej Sądu;

2.  naruszenie przepisów prawa procesowego:

- art. 46 § 1 kpc w zw. z art. 78 k.c. oraz art. 78 1k.c. poprzez jego niewłaściwe zastosowanie w związku z przyjęciem, ze dla umowy prorogacyjnej zastrzeżono formę pisemna pod rygorem nieważności lub formę pisemną, podczas gdy powyższy przepis prawa procesowego nie wskazuje na taki rygor, a także nie wskazuje expressis verbis na konieczność zachowania formy pisemnej, co doprowadziło do wydania postanowienia stwierdzającego niewłaściwość miejscową Sądu Rejonowego w Bydgoszczy;

- art. 327 1 § 1 pkt 1 w zw. z art. 361 kpc poprzez niewskazanie w uzasadnieniu zaskarżonego postanowienia w postaci pominięcia rozstrzygnięcia co do wskazanego w poprzedniej skardze faktu zawarcia przez strony aneksu w dniu 28.04.2021 r. w formie pisemnej, w którym potwierdziły treść umowy zawartej w formie kontestowanej przez Sąd I instancji, co doprowadziło do następczego potwierdzenia jej treści w formie opisywanej w uzasadnieniu zaskarżonego postanowienia Sadu I instancji, a w konsekwencji wypełniło warunki umownego określenia właściwości umownej Sadu.

W konsekwencji tych zarzutów powód wniósł o uchylenie zaskarżonego postanowienia i uznanie Sądu Rejonowego w Bydgoszczy za właściwy do rozpoznania sprawy. Nadto powód wniósł o zasądzenie na swoją rzecz od pozwanego kosztów postępowania zażaleniowego.

Sąd Okręgowy zważył, co następuje.

Zażalenie powoda zasługiwało na uwzględnienie. W ocenie Sądu Odwoławczego Sad Rejonowy w Bydgoszczy jest właściwy do rozpoznania niniejszej sprawy.

Przed przystąpieniem do wskazania przyczyn uwzględnienia zażalenia wskazać trzeba, że analiza zapisów zawartych w rejestrze dostawców usług zaufania oraz kontrola zaufanej listy opublikowanej na stronie (...) prowadzi do wniosku, że spółka (...) sp. z o.o. nie jest upoważniona do świadczenia kwalifikowanych usług zaufania. Podpis złożony przez strony elektronicznie nie był zatem podpisem elektronicznym kwalifikowanym.

Zgodnie z treścią art. 46 § 1 k. strony mogą się umówić na piśmie o poddanie sądowi pierwszej instancji, który według ustawy nie jest miejscowo właściwy, sporu już wynikłego lub sporów, które w przyszłości mogą wyniknąć z oznaczonego stosunku prawnego. Sąd ten będzie wówczas wyłącznie właściwy, jeżeli strony nie postanowiły inaczej lub jeżeli powód nie złożył pozwu w elektronicznym postępowaniu upominawczym.

Wymogi zachowania formy pisemnej określone zostały w treści art. 78 k.c., z którego wynika, że do zachowania pisemnej formy czynności prawnej wystarcza złożenie własnoręcznego podpisu na dokumencie obejmującym treść oświadczenia woli. Do zawarcia umowy wystarcza zaś wymiana dokumentów obejmujących treść oświadczeń woli, z których każdy jest podpisany przez jedną ze stron, lub dokumentów, z których każdy obejmuje treść oświadczenia woli jednej ze stron i jest przez nią podpisany. Równocześnie zgodnie z treścią art. 78 1§ 1 do zachowania elektronicznej formy czynności prawnej wystarcza złożenie oświadczenia woli w postaci elektronicznej i opatrzenie go kwalifikowanym podpisem elektronicznym. Oświadczenie woli złożone w formie elektronicznej jest równoważne z oświadczeniem woli złożonym w formie pisemnej.

W kontekście brzmienia wymienionych przepisów oczywistym jest, że umowa prorogacyjna zostaje skutecznie zawarta wówczas gdy obie strony podpiszą dokument zawierający oświadczenie woli o poddaniu sporu właściwości określonego Sadu względnie złożą oświadczenie w formie elektronicznej i opatrzą go kwalifikowanym podpisem elektronicznym.

Powód w treści pozwu wskazywał, że właściwość Sądu Rejonowego w Bydgoszczy miała wynikać z treści § 9 pkt 5 umowy z dnia 5 lutego 2021 r., podpisanej przez strony elektronicznie. Umowa ta nie ma jednak formy pisemnej w rozumieniu art. 78 k.c. i art. 78 1 k.c. Niewątpliwym jest bowiem, że strony nie złożyły pod tekstem umowy ani podpisów własnoręcznych ani kwalifikowanych podpisów elektronicznych.

W treści zażalenia powód usiłował dowodzić, że brak oświadczenia w formie pisemnej nie powoduje bezskuteczności umowy prorogacyjnej z uwagi na brzmienie art. 73 § 1 k.c. nadto wskazywał, że nie można odmówić skuteczności umowie podpisanej przy pomocy podpisów elektronicznych uwierzytelnionych przez A. z uwagi na treść Rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) nr 910/2014 z dnia 23 lipca 2014 r. w sprawie identyfikacji elektronicznej i usług zaufania w odniesieniu do transakcji elektronicznych na rynku wewnętrznym oraz uchylające dyrektywę 1999/93/WE.

Sąd Okręgowy nie podzielił tych argumentów podniesionych przez powoda w zażaleniu.

Nie sposób zgodzić się zwłaszcza z twierdzeniem powoda, że skoro w treści art. 46 § 1 kpc ustawodawca nie zastrzegł rygoru nieważności w przypadku niezachowania formy pisemnej umowy prorogacyjnej, to stosownie do treści art. 73 § 1 k.c. może ona zostać zawarta w jakiejkolwiek formie. Stanowisko powoda w tym zakresie jest całkowicie chybione. Podkreślić bowiem trzeba, ze art. 73 § 1 k.c. odnosi się do materialnej skuteczności czynności prawnej. Tymczasem przepisy procedury w tym zwłaszcza art. 46 § 1 k.p.c. oznaczając formę dokonania danej czynności, wskazują jednocześnie pod jakim warunkiem dana czynność odniesie skutek. Jednym słowem, jeżeli przepisy procesowe wymagają dokonania jakiejś czynności na piśmie (jak w przypadku art. 46 § 1 k.p.c.), to może ona być skutecznie podjęta w toku postepowania jedynie w tej formie. W nauce określa się umowę prorogacyjną jako tzw. umowę procesową (tj. kształtującą przesłanki procesowe i uprawnienia stron postepowania). Prawo procesowe cywilne powinno być traktowane jako gałąź prawa publicznego. To z kolei powoduje, że skuteczność umowy prorogacyjnej nie może być oceniana wyłącznie przez pryzmat prawa materialnego. Do oceny jej skuteczności konieczne jest uwzględnienie specyfiki prawa publicznego i szczególnych reguł jego wykładni. W konsekwencji niezachowanie formy pisemnej umowy prorogacyjnej spowoduje więc, że nie może być ona uznana za wiążącą. Stosowanie do tej umowy – jak chciałby w tej sprawie powód – art. 73 § 1 k.c. i art. 74 § 1 k.c., prowadziłoby do absurdalnych skutków, gdyż składając pozew strona mogłaby powoływać się na właściwość dowolnego sądu wynikającą z umowy ustnej. W istocie zniweczyłoby możliwość prawidłowego stosowania przepisów o właściwości. Z tych względów Sąd Okręgowy nie podzielił stanowiska powoda co do skuteczności zawartej umowy prorogacyjnej.

Sąd Odwoławczy nie zgodził się też ze stanowiskiem zaprezentowanym w zażaleniu powoda, iż opatrzenie umowy podpisem elektronicznym poświadczonym przez A., jest wystarczające do uznania, że strony złożyły oświadczenia woli w formie pisemnej z uwagi na treść Rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) nr 910/2014 z dnia 23 lipca 2014 r. w sprawie identyfikacji elektronicznej i usług zaufania w odniesieniu do transakcji elektronicznych na rynku wewnętrznym oraz uchylające dyrektywę 1999/93/WE.

Przepisy zawarte w tym Rozporządzeniu nie uprawniają do wysnucia wniosków proponowanych przez powoda. Analiza treści tego rozporządzenia prowadzi bowiem do ogólnego wniosku, że w zakresie skutków prawnych usług zaufania Rozporządzenie co do zasady pozostawia swobodę porządkom prawnym poszczególnych państw, regulując tę kwestię jedynie wyrywkowo. Nadto Rozporządzenie to w ogóle nie reguluje przepisów o wymaganej formie czynności prawnych, pozostawiając w tym zakresie całkowitą swobodę państwom członkowskim.

Odnosząc się do pierwszej z wymienionych kwestii tj. skutków prawnych usług zaufania, wskazać należy, że w treści pkt 22 preambuły do w/w Rozporządzenia wskazano, że aby wspierać ogólne transgraniczne korzystanie z usług zaufania należy zapewnić możliwość używania tych usług jako dowodu w postepowaniach sądowych we wszystkich państwach członkowskich. W prawie krajowym należy określić skutki prawne usług zaufania, o ile w Rozporządzeniu nie postanowiono inaczej. Wynika z tego, że celem wymienionego Rozporządzenia było zapewnienie w toku postępowań sądowych mocy dowodowej dokumentów podpisywanych elektronicznie, zaś o skutkach prawnych czynności w ten sposób podjętych decydować miał wewnętrzny porządek prawny państw członkowskich za wyjątkiem kwestii uregulowanych bezpośrednio w Rozporządzeniu. W punkcie 49 preambuły do w.w Rozporządzenia wskazano, że Rozporządzenie powinno wprowadzić zasadę, że nie należy kwestionować skutku prawnego podpisu elektronicznego z tego powodu, że podpis ten ma postać elektroniczną lub, że nie spełnia wszystkich wymogów kwalifikowanego podpisu elektronicznego. Jednakże to w prawie krajowym należy zdefiniować skutek prawny podpisów elektronicznych, z wyjątkiem wymogów przewidzianych w rozporządzeniu, zgodnie z którymi kwalifikowany podpis elektroniczny powinien mieć skutek prawny równoważny podpisowi własnoręcznemu. Zapisy zawarte w preambule wskazują, że celem Rozporządzenia było ustalenie następujących reguł:

- zasadą powinno być, że dokumenty podpisywane elektroniczne mogą stanowić dowód w postepowaniu sądowym (pkt 22);

- w wewnętrznych porządkach prawnych państwa członkowskich nie można kwestionować skutku prawnego podpisu elektronicznego, co należy rozumień jako zakaz przyjmowania bezskuteczności oświadczeń woli podpisanych przy pomocy takiego podpisu (pkt 49)

- określenie skutku prawnego dokumentu podpisanego elektronicznie (przy zachowaniu zakazu uznawania go za bezskuteczny) winno być dokonane w wewnętrznych przepisach państwa członkowskich za wyjątkiem kwestii uregulowanych bezpośrednio w Rozporządzeniu (pkt49)

- Rozporządzenie ma ustalać zasadę, że kwalifikowany podpis elektroniczny jest równoznaczny z podpisem własnoręcznym (pkt 49)

Powyższe ogólne reguły wymienione w preambule zostały jasno wyrażone w art. 25 Rozporządzenia. Zgodnie bowiem z treścią art. 25 ust. 1 podpisowi elektronicznemu nie można odmówić skutku prawnego ani dopuszczalności jako dowodu w postepowaniu sądowym wyłącznie z tego powodu, że podpis ten ma postać elektroniczną lub, że nie spełnia wymogów dla kwalifikowanych podpisów elektronicznych. Podkreślić trzeba, że treść tego podpisu uprawnia jedynie do stwierdzenia, że państwa członkowskie nie mogą kwestionować skuteczności prawnej podpisów elektronicznych ani wykluczać dokumentów nimi podpisanych jako dowodu w toku postepowania sądowego. Przepis ten nie oznacza jednak, że podpis elektroniczny winien być traktowany jako zastępujący każdą formę oświadczenia woli przewidzianą w danym porządku prawnym. Przepis ten stawia jedynie warunek, że nie można uznawać, że tak złożone oświadczenia są bezskuteczne. W art. 25 ust. 2 w/w Rozporządzenia wskazano, że kwalifikowany podpis elektroniczny ma skutek prawny równoważny podpisowi własnoręcznemu. Z przepisu tego wynika, że w przypadku podpisania oświadczenia woli złożonego w formie elektronicznej podpisem elektronicznym kwalifikowanym należy uznawać, że oświadczenie odpowiada oświadczeniu złożonemu na piśmie z własnoręcznym podpisem. Podkreślić należy, że art. 25 ust. 2 w/w Rozporządzenia dotyczy jedynie kwalifikowanych podpisów elektronicznych, co oznacza, że w zakresie oświadczeń opatrzonych podpisem elektronicznym innego rodzaju państwa członkowskie nie są zobowiązane do uznawania, iż zachowano formę pisemną. W odniesieniu do tego rodzaju podpisów obowiązuje jedynie zakaz wyrażony w art. 25 ust. 1 Rozporządzenia tj. zakaz uznawania ich za całkowicie bezskuteczne. Stosownie do treści punkt 22 preambuły skutki prawne tego rodzaju usług zaufania winny być określone w porządku wewnętrznym państw członkowskich.

Wobec faktu, że polski ustawodawca w art. 78 1§ 1 i 2 k.c. uznał za równoważne z oświadczeniem woli złożonym w formie pisemnej jedynie oświadczenie złożone elektronicznie i opatrzone kwalifikowanym podpisem elektronicznym, brak było podstaw do uznania, że w niniejszej sprawie strony zawarły umowę na piśmie umowę z dnia 5 lutego 2021 r. Umowie tej jednak w myśl art. 25 ust. 1 w/w Rozporządzenia nie można odmówić skuteczności. Okoliczność ta ma istotne znaczenie, gdyż w dniu 28 kwietnia 2021 r. strony zawarły aneks do tej umowy. Aneks został opatrzony podpisami własnoręcznymi pozwanego oraz reprezentanta powoda. W treści § 2 tego aneksu wskazano, że pozostałe postanowienia umowy pozostają bez zmian. Obie strony ustaliły zatem w formie przewidzianej w art. 78 § 1 k.c., że ich wolą jest, aby łączył ich stosunek prawny o treści określonej w dokumencie elektronicznym z dnia 5 lutego 2021 r. Strony potwierdziły zatem własnoręcznym podpisem, że wiąże ich zapis zawarty w § 9 ust 5 umowy zawartej w formie elektronicznej. Wprawdzie w treści § 2 aneksu nie przywołano umowy z dnia 05.02.2021 r. w całości ale odwołano się do dokumentu, którego treść między stronami była niewątpliwa. Dokonując tego zabiegu strony potwierdziły własnoręcznym podpisem wszystkie regulacje zawarte w umowie, której dotyczył aneks.

W tej sytuacji w myśl art. 46 § 1 kpc uznać należało, że strony we właściwej formie w dniu 28.04.2021 r. dokonały wyboru Sądu właściwego do rozpoznania niniejszej sprawy, wskazując że jest to Sad właściwy dla aktualnej siedziby wykonawcy (powoda). Z tych względów Sąd w oparciu o treść art. 397 § 3 kpc w zw. z art. 386 § 1 kpc zmienił zaskarżone postanowienie poprzez jego uchylenie.

Sędzia Eliza Grzybowska