Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 29 czerwca 2022 roku

Sąd Okręgowy w Sieradzu Wydział I Cywilny

w składzie:

Przewodniczący: sędzia Joanna Składowska

Protokolant: Elwira Kosieniak

po rozpoznaniu w dniu 29 czerwca 2022 roku w Sieradzu

na rozprawie

sprawy z powództwa M. Ś.

przeciwko J. S.

o uzgodnienie treści księgi wieczystej z rzeczywistym stanem prawnym

na skutek apelacji powódki

od wyroku Sądu Rejonowego w Zduńskiej Woli

z dnia 23 marca 2022 roku, sygnatura akt I C 177/21

1.  oddala apelację;

2.  zasądza od M. Ś. na rzecz J. S. (...) (jeden tysiąc sto siedem) złotych brutto z tytułu zwrotu kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej pozwanej z urzędu w postępowaniu apelacyjnym przez adwokat A. H. z ustawowymi odsetkami za opóźnienie od 7 lipca 2022 roku do dnia zapłaty.

Sygn. akt I Ca 222/22

UZASADNIENIE

Zaskarżonym wyrokiem z 23 marca 2022 r., wydanym pod sygn. akt I C 177/21, Sąd Rejonowy w Zduńskiej Woli oddalił powództwo M. Ś., skierowane przeciwko J. S. o uzgodnienie treści księgi wieczystej KW nr

(...) z rzeczywistym stanem prawnym, poprzez wykreślenie wpisu w dziale III

w przedmiocie dożywotniego i nieodpłatnego zamieszkiwania w budynku mieszkalnym usytuowanym na nieruchomości objętej niniejszą księgą wieczystą oraz korzystania, z wyłączeniem innych osób, z całego pierwszego piętra budynku, składającego się z trzech pokoi, kuchni i łazienki oraz prowadzącego do niego oddzielnego wejścia, na rzecz J. S., córki W. i M., (...) (pkt 1), zasądzając od powódki na rzecz pozwanej 2 767,50 złotych brutto z tytułu zwrotu kosztów procesu z odsetkami w wysokości odsetek ustawowych za opóźnienie od uprawomocnienia się wyroku do dnia zapłaty (pkt 2).

Rozstrzygniecie zapadło przy następujących ustaleniach i wnioskach:

Sąd Rejonowy w Zduńskiej Woli prowadzi księgę wieczystą dla zabudowanej budynkiem mieszkalnym nieruchomości gruntowej położonej przy ul. (...) w K. gmina Z. o numerze (...).

Właścicielem tej nieruchomości była pozwana J. S.. Aktem notarialnym z 4 stycznia 2013 r., sporządzonym w Z. przed notariuszem T. Ś., Rep A nr (...), pozwana zwarła ze Z. W. umowę przedwstępną sprzedaży opisanej wyżej nieruchomości za cenę 280 000 złotych (§ 2). Według oświadczeń stron, zadatek w wysokości równej cenie nabycia nabywca przekazał pozwanej przed podpisaniem w/w aktu (§ 3). Jednocześnie strony postanowiły, że umowa przyrzeczona zostanie zawarta najpóźniej do 31 grudnia 2017 r. (§ 5), przy czym pozwana umocowała Z. W. do jej zawarcia na swoją rzecz lub na rzecz osoby trzeciej (§ 9). W powołanym akcie Z. W. wyraził zgodę na dożywotnie nieodpłatne zamieszkiwanie pozwanej w budynku mieszkalnym usytuowanym w przedmiotowej nieruchomości, w związku z czym będzie ona mogła z wyłączeniem innych osób korzystać z całego pierwszego piętra tego budynku składającego się

z trzech pokoi, kuchni i łazienki oraz prowadzącego do niego oddzielnego wejścia (§ 7). Następnie, aktem notarialnym z 4 marca 2013 r., sporządzonym w P. przed notariuszem M. K., Rep A 1130/2013, Z. W. - działając w imieniu własnym oraz pozwanej - zawarł umowę przyrzeczoną i przeniósł własność nieruchomości na swoją rzecz (§ 3). Jednocześnie potwierdził swoją zgodę wyrażoną w umowie przedwstępnej na dożywotnie i nieodpłatne zamieszkiwanie J. S. w budynku mieszkalnym usytuowanym w przedmiotowej nieruchomości i korzystanie przez nią z wyłączeniem innych z całego pierwszego piętra tego budynku składającego się z trzech pokoi, kuchni i łazienki oraz prowadzącego do niego oddzielnego wejścia (§ 6). Z kolei aktem notarialnym z 7 maja 2013 r., sporządzonym w Ł. przed notariuszem E. Z., Rep A 2545/2013, Z. W. sprzedał przedmiotową nieruchomość na rzecz D. i A. małżonków M. za cenę 150 000 złotych (§ 2). Jednocześnie strony umówiły się, że zbywcy Z. W. przysługiwać będzie prawo dożywotniego korzystania z całego poddasza użytkowego w budynku mieszkalnym, z jednego garażu po prawej stronie, z pomieszczeń gospodarczych oraz prawo swobodnego poruszania się po całej nieruchomości (§ 7). Na wniosek zawarty w ostatnio wymienionym akcie notarialnym Sąd Rejonowy w Zduńskiej Woli dokonał w w/w księdze wieczystej wpisu służebności osobistej na rzecz Z. W.. W oświadczeniu z 29 maja 2014 r. Z. W. zrzekł się tego prawa.

W dniu 13 czerwcu 2014 r. Sąd Rejonowy w Zduńskiej Woli, na wniosek pozwanej,

w dziale III powołanej księgi wpisał na jej rzecz - na podstawie aktów notarialnych z 2013 roku, tj. § 7 umowy z 4 stycznia i § 6 umowy z 4 marca - prawo dożywotniego nieodpłatnego zamieszkiwania w budynku mieszkalnym usytuowanym na nieruchomości objętej księgą oraz korzystania z wyłączeniem innych osób z całego pierwszego piętra budynku, składającego się z trzech pokoi, kuchni i łazienki oraz prowadzącego do niego oddzielnego wejścia. Na skutek skargi D. i A. małżonków M. na orzeczenie referendarza sądowego w tym przedmiocie, Sąd Rejonowy w Zduńskiej Woli, postanowieniem z 21 lipca 2014 r. zaskarżony wpis utrzymał w mocy, a apelacja została oddalona przez Sąd Okręgowy w Sieradzu w sprawie I Ca 280/14.

Wyrokiem z 6 maja 2015 r., wydanym w sprawie I C 28/15, Sąd Rejonowy w Zduńskiej Woli nakazał Z. W. opróżnienie, opuszczenie i wydanie J. S. całego pierwszego piętra budynku w budynku posadowionym na tej nieruchomości, wobec zajęcia go bez tytułu prawnego. Z kolei wyrokiem z 17 sierpnia 2017 r., wydanym w sprawie I C 641/15, Sąd Rejonowy w Zduńskiej Woli zasądził od Z. W. na rzecz J. S. odszkodowanie za uniemożliwienie korzystania z przedmiotowej nieruchomości w okresie od 6 listopada 2013 r. do 28 kwietnia 2016 r.

Na podstawie umowy sprzedaży z 18 stycznia 2021 r. powódka stała się właścicielem opisanej wyżej nieruchomości.

Dokonując ustaleń faktycznych w sprawie, Sąd Rejonowy pominął część wniosków dowodowych powódki jako nieprzydatnych dla stwierdzenia wnioskowanych faktów. Dotyczyło to dowodów z zeznań świadków oraz dowodu z opinii biegłych sądowych, względnie instytutu. Jak zauważył Sąd pierwszej instancji, dla wykładni oświadczeń woli mających stanowić podstawę wpisu istotny był przede wszystkim dowód z przesłuchania osób składających te oświadczenia, tj. Z. W. oraz pozwanej J. S.. Tylko na podstawie tych dowodów możliwe było zbadanie zgodnego zamiaru stron i celu umowy. Tymczasem stronami umowy z 4 stycznia 2013 r. nie był notariusz, pracownik notariusza, notariusze przed którymi były sporządzane kolejne umowy dotyczące tej samej nieruchomości, czy wreszcie dalsi jej nabywcy. Nieprzydatne do zrekonstruowania woli stron konkretnej czynności notarialnej było także wnioskowane przez powódkę zasięgnięcie wiadomości specjalnych. To, jak należy redagować akty notarialne bynajmniej nie wystarcza do oceny oświadczeń woli zawartych w akcie notarialnym z 4 stycznia 2013 r.

Sąd ostatecznie nie wykorzystał do czynienia ustaleń faktycznych zeznań świadka Z. W. oraz zeznań powódki i pozwanej. O ile zeznania powódki miały marginalne znaczenie z punktu widzenia poszukiwanej ochrony prawnej, o tyle zeznania stron czynności prawnej wyrażonej w akcie notarialnym z 4 stycznia 2013 r. powinny stanowić przedmiot dociekań w aspekcie art. 65 § 2 k.c. pod warunkiem, że nie dojdzie na naruszenia zakazu dowodzenia przeciwko osnowie lub ponad osnowę dokumentu obejmującego czynność prawną, której forma aktu notarialnego została zastrzeżona pod rygorem nieważności (art. 247 k.p.c.). Niemniej zeznania świadka, jak i pozwanej były sprzeczne nie tylko względem siebie, ale też odbiegały od zeznań składanych w innych toczących się z udziałem tych osób postępowaniach cywilnych i karnych. Dodatkowo nie korespondowały z treścią dokumentów, w tym aktów notarialnych i zawartych w nich oświadczeń tych osób. Charakterystyczna jest w tym względzie postawa Z. W., w aspekcie wiarygodności jego zeznań złożonych w niniejszej sprawie, że na podstawie zbliżonego zapisu zawartego w akcie notarialnym z 7 maja 2013 r., sporządzonym przed innym notariuszem i również bez wyraźnego wskazania, że chodzi o ustanowienie służebności osobistej, uzyskał na jego podstawie wpis w dziale III księgi wieczystej. Tymczasem w rozpoznawanej sprawie Z. W. próbował wykazać i przekonać wszystkich, że rozróżnia zapis o wyrażeniu zgody na dożywotnie użytkowanie od zapisu

o ustanowieniu służebności osobistej oraz skutki prawne obu tych czynności. Reasumując, wielość tych postępowań oraz upływ czasu od dnia złożenia oświadczeń woli powoduje, że zeznania pozwanej i świadka nie były spontaniczne, co ma znaczenie z punku widzenia kryteriów oceny dowodów z art. 233 § 1 k.p.c. Z tych wszystkich powodów wiarygodność i przydatność osobowych źródeł dowodowych dla możności czynienia ustaleń faktycznych była niewielka. Spekulacje i przypuszczenia nie mogą zaś stanowić podstawy faktycznej rozstrzygnięcia. Nieprzydatny dla zbadania i ustalenia rzeczywistego stanu prawnego wywołanego opisaną czynnością prawną był również wniosek o zwrócenie się przez Sąd do właściwego urzędu skarbowego celem ustalenia zrealizowania obowiązku podatkowego, czy też pobrania właściwej taksy notarialnej w związku z aktem z 4 stycznia 2013 r.

Zdaniem Sądu Rejonowego, z zebranego w sprawie materiału dowodowego nie sposób wywnioskować, że zgodnym zamiarem stron i celem oświadczeń zamieszczonych w § 7 aktu notarialnego z 4 stycznia 2013 r. było wywołanie skutków prawnych innych niż ustanowienie służebności osobistej. Wprawdzie w treści tego postanowienia nie zostało użyte określenie „służebność osobista”, jak expressis verbis wskazuje art. 296 k.c., ale też nie użyto określenia „użyczenie” dla nazwania tego stosunku prawnego. Ponadto, wskazanie na trwałość ustanawianego prawa poprzez użycie zwrotu „dożywotnie nieodpłatne zamieszkiwanie”, wskazuje na służebność osobistą, która jako ograniczone prawo rzeczowe wygasa najpóźniej ze śmiercią uprawnionego (art. 299 k.c.). Umowa użyczenia jest zaś zawierana na czas oznaczony lub nieoznaczony (art. 710 k.c.), przy czym przy użyczeniu na czas nieoznaczony umowa może zakończyć się wcześniej (art. 715 k.c.). Tym samym, śmierć uprawnionego nie ma decydującego znaczenia dla czasu trwania użyczenia, odmiennie niż przy służebności osobistej. Wreszcie, wykorzystanie formy aktu notarialnego (art. 245 § 1 k.c.) wskazuje na zamiar stron związania służebność osobistą, a nie innym stosunkiem prawnym.

Wobec powyższego, kwestionowany przez powódkę wpis w księdze wieczystej odpowiada rzeczywistemu stanowi prawnemu, a powództwo oparte na art. 10 u.k.w.h. podlegało oddaleniu jako bezzasadne.

O kosztach procesu orzeczono zgodnie z zasadą odpowiedzialności za wynik wyrażoną w art. 98 k.p.c.

Powódka wniosła apelację od wyroku Sądu Rejonowego, zaskarżając orzeczenie w całości i zarzucając:

I.  obrazę przepisów postępowania mającą istotny wpływ na wynik sprawy, tj.:

1.  art. 10 ust. 1 ustawy o księgach wieczystych i hipotece poprzez zaniechanie uzgodnienia z rzeczywistym stanem prawnym treści księgi wieczystej o numerze (...) prowadzonej przez Sąd Rejonowy w Zduńskiej Woli Wydziału V Ksiąg Wieczystych dla nieruchomości, której właścicielem jest powódka, położonej pod adresem (...), (...)-(...) K., gmina Z., woj. (...), poprzez wykreślenie nieistniejącego obciążenia - wpisu w dziale III księgi wieczystej w przedmiocie dożywotniego i nieodpłatnego zamieszkiwania w budynku mieszkalnym, usytuowanym na nieruchomości objętej księgą wieczystą oraz korzystania, z wyłączeniem innych osób, z całego pierwszego piętra budynku, składającego się z 3 (trzech) pokoi, kuchni i łazienki oraz prowadzącego do niego oddzielnego wejścia na rzecz J. S., córki W. i M., PESEL (...), albowiem treść tego wpisu jest niezgodna z rzeczywistym stanem prawnym wynikającym z treści aktu notarialnego sporządzonego przez notariusza T. Ś. w dniu 4 stycznia 2013r. za numerem Rep. A (...), a także ustaleń stron odnoszących się do treści postanowienia umownego zawartego w § 7 umowy, które wykluczają przyjęcie ustanowienia takowego ograniczonego prawa rzeczowego na rzecz pozwanej przez Z. W.;

2.  art. 6 k.c., art. 227 k.p.c., 229 k.p.c., 232 k.p.c., 233 § 1 i 2 k.p.c., art. 235 ² §1 ust. 3 i § 2 k.p.c. w zw. z art. 271 k.p.c., 278 k.p.c. poprzez zaniechanie przeprowadzenia postępowania dowodowego w zakresie postulowanym przez stronę powodową w celu ustalenia zgodnego zamiaru i celu stron umowy i oddaleniu dowodów zgłoszonych tak w treści pozwu jak i w treści pisma procesowego jako nieprzydatnych do stwierdzenia faktów wskazywanych przez stronę powodową, w sytuacji gdy wszystkie wnioskowane dowody miały na celu wykazanie rzeczywistego zamiaru stron i celu umowy zawartej w formie aktu notarialnego sporządzonego przez notariusza T. Ś. w dniu 4 stycznia 2013r. za numerem Rep. A (...) (dowodami bezpośrednimi i pośrednimi), a w konsekwencji wykazanie niezgodności treści księgi wieczystej z rzeczywistym stanem prawnym w zakresie uczynionego w treści księgi wpisu odnoszącego się do służebności osobistej mieszkania, w szczególności:

a.  wnioskowani przez stronę powodową świadkowie byli jako profesjonaliści uczestnikami procesu, który albo dotyczył redakcji aktu notarialnego obejmującego umowę przedwstępną albo dotyczył zawarcia umowy przyrzeczonej (notariusze) albo też byli nabywcami nieruchomości od Z. W. (świadkowie M.), a zatem mieli oni określone Informacje i wiedzę przekazywaną im przez obie strony, jak i samego Z. W. co do tego jaki był zgodny zamiar stron i cel umowy zawieranej pomiędzy stronami w zakresie odnoszącym się do § 7 umowy, a także uczestniczyli w tym procesie (świadek T. Ś.) pomagając stronom zawrzeć określone postanowienia w treści umowy, wywołujące określone skutki prawne - takie jak wskazane wprost w treści aktu notarialnego a nie inne, domniemane przez Sąd odnoszące się do służebności osobistej;

b.  w aktach poszczególnych postępowań (cywilnych, karnych) prowadzonych pomiędzy stronami umowy przedwstępnej (a także akt postępowania administracyjnego), o których załączenie wnioskowała strona powodowa (jako niebędąca ich stroną), znajdowały się dokumenty i dowody utrwalane od roku 2013, a odnoszące się do oświadczeń stron (pisma procesowe, protokoły rozpraw, protokoły przesłuchań, notatki służbowe) w zakresie zawarcia, treści umowy przedwstępnej sprzedaży nieruchomości, ustaleń i relacji pomiędzy nimi przed zawarciem umowy przedwstępnej, a później przyrzeczonej, w czasie ich zawarcia, jak i po ich zawarciu, a w konsekwencji odnoszące się do zamiaru stron i celu umowy przy jej zawieraniu (przykładowo w jednym postępowaniu pozwana kwestionowała ważność całej umowy jako takiej);

c.  zwrócenie się do Urzędu Skarbowego w Z. pozwoliłoby na ustalenie czy pozwana traktowała ustanowione na jej rzecz prawo jako służebność osobistą mieszkania, uiszczając stosowne należności publicznoprawne z tego tytułu, a sięgające kilkudziesięciu tysięcy złotych (jako nieodpłatne przysporzenie pomiędzy osobami niespokrewnionymi);

d.  uzyskanie wiadomości od podmiotów profesjonalnych ( (...) Instytutu (...) i biegłego z zakresu wyceny nieruchomości) pozwoliłoby na ustalenie m.in. tego czy, kiedy, w jakich sytuacjach, jak często, dlaczego notariusze sporządzający akty notarialne wprowadzali w treści tych dokumentów postanowienia odnoszące się do ustanowienia prawa dożywotniego korzystania z nieruchomości przy równoczesnym braku wyraźnego określenia, iż jest to służebność osobista, a także czy wartość nieruchomości nabytej przez Z. W. była w istocie wyższa niż wskazana w treści aktu notarialnego, jak wskazuje pozwana, i została obniżona w związku z ustanowieniem służebności osobistej mieszkania na rzecz pozwanej;

3.  art. 6 k.c., 227 k.p.c., 229 k.p.c., 232 k.p.c., 233 § 1 i 2 k.p.c., polegające na dowolnej, a nie swobodnej ocenie przeprowadzonych w sprawie dowodów w postaci dokumentów zgromadzonych w aktach sprawy, treści zeznań stron oraz zgłoszonego świadka Z. W., sprzecznej z zasadami logicznego rozumowania i doświadczenia życiowego, ale w szczególności poprzez wyprowadzenie wniosków sprzecznych z treścią tak przeprowadzonego dowodu, albowiem skutkujących przyjęciem iż na rzecz pozwanej zostało ustanowione ograniczone prawo rzeczowe w postaci służebności osobistej mieszkania, w sytuacji gdy:

a.  pozwana nie wskazała na żadne okoliczności uzasadniające powstanie tego prawa na jej rzecz jako rzecz osoby niespokrewnionej ze Z. W., a nadto przytoczyła wprost okoliczności odnoszące się do tego, że jej prawo do zamieszkiwania na nieruchomości miało być ograniczone czasowo w związku z rozliczeniami ze Z. W.;

b.  pozwana opisała przebieg czynności notarialnej pomiędzy nią a Z. W., przy czym nie wskazała na żadne ustalenia czy okoliczności, które pozwalałyby na przyjęcie, że treści aktu nie znała, nie rozumiała albo że nie mogła jej kwestionować;

c.  pozwana wystąpiła o wpisanie służebności do księgi wieczystej dopiero po upływie znacznego okresu i po kontakcie ze strony pracownika sądu, w sytuacji, gdy nie ma takiej praktyki, ani żadne przepisy nie przewidywały ówcześnie takiej procedury;

d.  Z. W. wskazał, że nie ustanawiał on na rzecz pozwanej służebności osobistej mieszkania i dlaczego nie zamierzał tego czynić, pozwana nie miała zamieszkiwać na nieruchomości dożywotnio, treść aktu notarialnego nie budziła wątpliwości żadnej ze stron, zaś wartość nieruchomości odpowiadała ówczesnej cenie rynkowej;

które to okoliczności powodują, że nie sposób postanowienia zawartego w treści § 7 aktu notarialnego obejmującego umowę przedwstępną interpretować na gruncie prawa materialnego jako służebność osobistą nawet tylko na podstawie przeprowadzonych w sprawie dowodów, które z obydwu stron - zbywcy i nabywcy - wskazują, że pomiędzy stronami nie było zamiaru ustanowienia na rzecz zbywcy służebności osobistej mieszkania;

4.  art. 325 k.p.c. w zw. z art. 327 ¹ § 1 ust. 1 i 2 oraz § 2 k.p.c. poprzez sporządzenie uzasadnienia orzeczenia w sposób niespójny, wewnętrznie sprzeczny, ogólnikowy, bez wyjaśnienia podstawy faktycznej i prawnej rozstrzygnięcia, albowiem bez odniesienia się do twierdzeń strony powodowej przedstawianych w pismach procesowych składanych wtoku postępowania, czy też bez szczegółowego odniesienia się do zawierających istotne informacje dowodów przeprowadzonych w toku postępowania, które odnosiły się do rzeczywistego zamiaru stron i celu umowy i znaczenia uczynionego w treści umowy przedwstępnej postanowienia, a w konsekwencji bez należytego wykazania, iż pomimo dowodów przeprowadzonych lub nieprzeprowadzonych w niniejszym postępowaniu, brak jest jakichkolwiek wątpliwości co do tego, że treść uczynionego w postępowaniu wieczystoksięgowym wpisu (tylko na podstawie pisemnego wniosku i treści aktu notarialnego) odpowiada ustaleniom stron, a w konsekwencji prawu;

II. naruszenie przepisów prawa materialnego, tj.:

1.  art. 65 § 1 i 2 k.c. poprzez błędne ustalenie, że rzeczywistą wolą stron umowy przedwstępnej było ustanowienie na rzecz pozwanej służebności osobistej mieszkania, w sytuacji, gdy ani z treści aktu notarialnego nie wynika taki zamiar stron, ani też nie wynika on z żadnych dowodów przeprowadzonych tak w toku niniejszego postępowania jak i z jakichkolwiek innych dowodów wskazywanych przez pozwaną czy w ogóle kiedykolwiek w jakimkolwiek postępowaniu przeprowadzanych;

2.  art. 244 k.c., art. 296 k.c., art. 297 k.c., art. 298 k.c., art. 301 k.c. oraz 302 k.c. przez przyjęcie, iż treść prawa objętego § 7 aktu notarialnego sporządzonego przez notariusza T. Ś. w dniu 04 stycznia 2013 roku za numerem Rep. A (...) stanowi służebność osobistą mieszkania ustanowioną na rzecz pozwanej przez Z. W., tymczasem jest to stosunek obligacyjny (umowa użyczenia, względnie umowa nienazwana) pomiędzy zbywcą a nabywcą a nie prawo ograniczone obciążające nieruchomość niezależnie od tego kto jest właścicielem.

W oparciu o wskazane zarzuty, skarżąca wniosła o :

I.  rozpoznanie zgłoszonych przez stronę powodową w postępowaniu pierwszoinstancyjnym wniosków dowodowych, zawartych w pozwie oraz piśmie przygotowawczym strony powodowe z dnia 5 grudnia 2021 r., stanowiącym replikę do odpowiedzi na pozew oraz ich przeprowadzenie w postępowaniu apelacyjnym;

II.  dopuszczenie dowodu ze sporządzonej we własnym zakresie, z możliwie największą dokładnością, pomimo słabej jakości nagrania audio przebiegu rozprawy, transkrypcji zeznań stron i świadka Z. W. złożonych wtoku postępowania pierwszoinstancyjnego - na fakty odnoszące się do przebiegu rozpraw, oświadczeń składanych przez strony,

a mających istotne znaczenie dla sprawy w kontekście konieczności uzgodnienia treści księgi wieczystej z rzeczywistym stanem prawnym, relacji pomiędzy stronami, ustaleń i zamiaru stron, treści umowy, przebiegu czynności notarialnej;

III.  zmianę zaskarżonego wyroku w całości poprzez uwzględnienie powództwa w całości i zasądzenie zwrotu kosztów postępowania pierwszoinstancyjnego od strony powodowej na rzecz pozwanej w wysokości według norm prawem przepisanych;

IV.  zasądzenie od pozwanej na rzecz powódki zwrotu kosztów postępowania apelacyjnego w wysokości według norm prawem przepisanych.

Pozwana domagała się oddalenia apelacji na koszt powódki.

Sąd Okręgowy zważy, co następuje:

Apelacja nie zasługiwała na uwzględnienie.

Wbrew zarzutom skarżącej, Sąd Rejonowy poczynił prawidłowe ustalenia faktyczne,

w takim zakresie, na jaki zezwalały przeprowadzone dowody, po dokonaniu ich oceny zgodnie z kryteriami wskazanymi w art. 233 k.p.c. Ustalenia te Sąd Okręgowy uznaje za własne.

Skuteczne postawienie zarzutu dokonania błędnych ustaleń, będących konsekwencją niewłaściwej oceny materiału dowodowego wymaga wykazania, że sąd uchybił zasadom logicznego rozumowania lub doświadczenia życiowego. Wyrażenie przez stronę odmiennego poglądu, co do oceny poszczególnych dowodów jest jej prawem, jednakże możliwość przedstawienia innej wersji stanu faktycznego, nie świadczy jeszcze o nadużyciu swobodnej oceny dowodów. Jeżeli z określonego materiału dowodowego sąd wyprowadza wnioski logicznie poprawne i zgodne z doświadczeniem życiowym, to ocena sądu nie narusza reguł wyrażonych w art. 233 § 1 k.p.c. i musi się ostać, choćby w równym stopniu, na podstawie tego materiału dowodowego, dawały się wysnuć wnioski odmienne.

Przede wszystkim nie budzi zaś wątpliwości zakres postępowania dowodowego.

Zgodnie z art. 235 ² § 1 pkt. 3 i 5 k.p.c., sąd może pominąć dowód nieprzydatny do wykazania danego faktu oraz zmierzający jedynie do przedłużenia postępowania. Sąd pierwszej instancji prawidłowo zastosował wskazany przepis i przekonująco - zgodnie z wymogami art. 327 ¹ k.p.c. - uzasadnił swoją decyzję. Uzasadnienie zawiera zresztą wszystkie elementy wskazane w powołanym przepisie. Podano w nim podstawę faktyczną rozstrzygnięcia, obejmującą ustalenie faktów, które sąd uznał za udowodnione, dowodów, na których się oparł

i przyczyn, dla których innym dowodom odmówił wiarygodności i mocy dowodowej oraz wyjaśniono podstawę prawną wyroku z przytoczeniem przepisów prawa.

Warto zauważyć, że Z. W. oraz J. S. bardzo szybko po zawarciu umowy popadli w konflikt, czego skutkiem było szereg postępowań sądowych, w toku których składali sprzeczne zeznania. Jest zatem oczywiste, że woli stron stosunku prawnego nie sposób ustalić na podstawie ich zgodnych twierdzeń, a ponadto nieprzydatne są zeznania osób mających wiedzę o okolicznościach towarzyszących zawarciu umowy jedynie na podstawie relacji jednej z nich. Żadną miarą również nie pozwalają na odtworzenie woli stron dane statystyczne odnoszące się do praktyki notariuszy. Nie ma także znaczenia dla treści danego stosunku prawnego okoliczność, czy strona tego stosunku wypełniła obowiązek podatkowy lub to, jaką taksę za czynność strony uiściły.

Nie może budzić wątpliwości podważenie wiarygodności Z. W. z uwagi na właśnie ów konflikt oraz oczywistą niekonsekwencję, na którą słusznie zwrócił uwagę Sąd Rejonowy, wskazując, że przy zapisie - również pozbawionym sformułowania „służebność” - na swoją rzecz, świadek ten nie miał wątpliwości, że doszło do obciążenia nieruchomości ograniczonym prawem rzeczowym i został dokonany stosowny wpis w księdze wieczystej.

Odnosząc się do zeznań i dokumentów zebranych w toku toczących się uprzednio postępowań, należy zaś z cała mocą podkreślić, że w żadnych z nich Sąd, dokonując ustaleń faktycznych i ich ocen przez pryzmat norm prawa materialnego, nie miał wątpliwości, że doszło do ustanowienia na rzecz pozwanej służebności osobistej. Począwszy od sprawy

o stwierdzenia nieważności umowy przedwstępnej sprzedaży nieruchomości, toczącej się przed Sądem Okręgowym w Sieradzu - sygn. akt I C 150/13, poprzez sprawy, w których w pierwszej instancji orzekał Sąd Rejonowy w Zduńskiej Woli - o dokonanie wpisu służebności, w której oddalono apelację D. M. i A. M. (sygn. akt I Ca 280/14),

o eksmisję, w której pozew skierowany był przeciwko Z. W. i powódce

w przedmiotowej sprawie M. Ś. (sygn. akt I C 28/15 oraz I Ca 221/15), aż po sprawę z powództwa J. S. przeciwko Z. W., A. M. i D. M. o zapłatę ( I C 641/15 oraz I Ca 33/18).

Wykładnia umowy nie może pomijać jej zwerbalizowanej treści i prowadzić do stwierdzeń w sposób oczywisty z nią sprzecznych, jak też nie może służyć do uzupełnienia umowy

o pominięte przez stronę, a korzystne dla niej stwierdzenia lub usunięcia dostrzeżonych przez nią dopiero ex post postanowień dla niej niekorzystnych (por. wyrok Sądu Najwyższego

z dnia 15 lipca 2021 r., I (...) 90/21).

Niedopuszczalne było zatem, jak chce skarżąca, dokonywanie ustaleń, że prawo do zamieszkiwania na nieruchomości miało być ograniczone czasowo do czasu dokonania rozliczeń między stronami, gdy strony posłużyły się jednoznacznym sformułowaniem „dożywotnie”.

Dla ustalenia, z jakiego rodzaju stosunkiem prawnym mamy do czynienia nie ma również żadnego znaczenia to, czy strony posłużyły się jego kodeksową nazwa. I tak, dla przykładu, przeniesienie własności rzeczy za zapłatą ceny będzie umową sprzedaży, nawet gdy strony nie użyją tego sformułowania.

Jeżeli zatem oświadczenia woli zawierają postanowienia, które kształtują określone prawa i obowiązki w taki sposób, że stanowią one essentialia negotii umowy nazwanej lub odpowiadają treści prawa rzeczowego, to mamy do czynienia z tą umową lub prawem i to niezależnie od tego, czy same strony potrafiły dany stosunek prawidłowo nazwać w kontekście obowiązujących uregulowań prawnych.

Jak stanowi art. 285 § 1 k.c., nieruchomość można obciążyć na rzecz właściciela innej nieruchomości (nieruchomości władnącej) prawem, którego treść polega bądź na tym, że właściciel nieruchomości władnącej może korzystać w oznaczonym zakresie z nieruchomości obciążonej, bądź na tym, że właściciel nieruchomości obciążonej zostaje ograniczony w możności dokonywania w stosunku do niej określonych działań, bądź też na tym, że właścicielowi nieruchomości obciążonej nie wolno wykonywać określonych uprawnień, które mu względem nieruchomości władnącej przysługują na podstawie przepisów o treści i wykonywaniu własności (służebność gruntowa). Zgodnie zaś z art. 296 k.c., nieruchomość można obciążyć na rzecz oznaczonej osoby fizycznej prawem, którego treść odpowiada treści służebności gruntowej (służebność osobista). Z perspektywy podmiotowej można zatem wyróżnić służebności gruntowe i osobiste. W przypadku tych drugich chodzi o prawo przysługujące znaczonej osobie.

Z tej przyczyny służebność osobista jest prawem niezbywalnym (art. 300 k.c.), a wygasa najpóźniej ze śmiercią uprawnionego (art. 299 k.c.).

Słusznie argumentował Sąd pierwszej instancji, że w umowie posłużono się pojęciem „dożywotnie zamieszkiwanie”, a jedynie służebność osobista gwarantuje takie uprawnienie.

Z całą pewnością takiej roli nie spełnia żaden stosunek obligacyjny. Dalej idąc, zapis umowny powtarza wprost uregulowanie z art. 285 k.c. Mowa jest bowiem o „korzystaniu” z części nieruchomości. Dodatkowo wzmacnia tę argumentację fakt, że strony zachowały formę aktu notarialnego, co jest wymogiem ważności ustanowienia ograniczonego prawa rzeczowego.

Bez wpływu na wykładnię będących przedmiotem rozważań w przedmiotowej sprawie oświadczeń woli, pozostaje fakt, że pozwana kwestionowała ważność całej czynności prawnej. Powoływała się bowiem na kwalifikowaną postać błędu dotyczącego innego zapisu - w zakresie zapłaty ceny. Jest również oczywiste, że domagając się stwierdzenia nieważności umowy, a zatem doprowadzenia do skutku w postaci przywrócenia jej prawa własności, nie inicjowała dokonania wpisu w księdze wieczystej w zakresie przysługującej jej służebności.

Podsumowując, Sąd pierwszej instancji przeprowadził postępowanie dowodowe zgodnie z przepisami regulującymi jego przebieg, a wynikiem tego było dokonanie istotnych

z punktu widzenia rozstrzygnięcia ustaleń faktycznych, a następnie dokonał prawidłowej wykładni przepisów prawa materialnego i właściwej interpretacji oświadczeń woli stron znajdujących się w umowie sprzedaży nieruchomości zawartej przez pozwaną i Z. W.. Skarżąca zaś, w zasadzie nie odnosząc się do przedstawionej w uzasadnieniu rozstrzygnięcia argumentacji, powiela jedynie tezy formułowane w pozwie. Dlatego też, podzielając oceny zaprezentowane przez Sąd pierwszej instancji, Sąd Okręgowy - na zasadzie art. 235 ² § 1 pkt 3 i 5 k.p.c. - pominął wnioski dowodowe zawarte w apelacji i orzekł o jej oddaleniu jako bezzasadnej na podstawie art. 385 k.p.c.

O kosztach postępowania odwoławczego orzeczono na podstawie art. 98 § 1, 1 ¹ i 3 k.p.c. w zw. z art. 391 § 1 k.p.c., zasądzając od powódki na rzecz pozwanej kwotę 1 107 złotych, stanowiącą opłatę za czynności reprezentującego pozwaną pełnomocnika z urzędu, obliczoną na podstawie § 2, § 8 pkt 11 pkt 8 w zw. z § 8 pkt 6 oraz § 16 ust. 1 pkt 2 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości w sprawie ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej przez adwokata z urzędu wraz z odsetkami ustawowymi za opóźnienie za czas po upływie tygodnia od doręczenia powódce odpisu wyroku do dnia zapłaty.