Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt I ACa 749/19

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 28 lipca 2020 r.

Sąd Apelacyjny w Gdańsku I Wydział Cywilny

w składzie:

Przewodniczący:

SSA Małgorzata Zwierzyńska (spr.)

Sędziowie:

SA Małgorzata Rybicka – Pakuła

SA Piotr Daniszewski

Protokolant:

sekretarz sądowy Lazar Nota

po rozpoznaniu w dniu 21 lipca 2020 r. w Gdańsku

na rozprawie

sprawy z powództwa Skarbu Państwa – Naczelnika Urzędu Skarbowego w S.

przeciwko A. N.

o uznanie czynności prawnej za bezskuteczną

na skutek apelacji pozwanej

od wyroku Sądu Okręgowego w Gdańsku

z dnia 6 czerwca 2019 r. sygn. akt I C 649/16

I.  zmienia zaskarżony wyrok :

1.  w punkcie I (pierwszym) w ten sposób, że oddala powództwo;

2.  w punkcie II (drugim) w ten sposób, że nie obciąża Skarbu Państwa - Prokuratorii Generalnej Rzeczypospolitej Polskiej kosztami postępowania;

3.  w punkcie III (trzecim) przez jego uchylenie;

II.  nie obciąża Skarbu Państwa - Prokuratorii Generalnej Rzeczypospolitej Polskiej kosztami postępowania apelacyjnego.

SSA Piotr Daniszewski SSA Małgorzata Zwierzyńska SSA Małgorzata Rybicka - Pakuła

Sygn. akt I ACa 749/19

UZASADNIENIE

Powód Skarb Państwa – Naczelnik Urzędu Skarbowego w S. wniósł pozew przeciwko A. N., domagając się uznania za bezskuteczną umowy o podział majątku wspólnego, zawartej dnia 11 grudnia 2012 r. przed notariuszem G. W. między pozwaną a jej mężem M. N., na mocy której A. N. nabyła na wyłączną własność:

a. nieruchomość położoną w S. przy ul. (...), stanowiącą działkę nr (...) o powierzchni 0,2976 ha, zabudowaną wolnostojącym piętrowym domem mieszkalnym, dla której Sąd Rejonowy w Starogardzie Gdańskim prowadzi księgę wieczystą nr (...).

b. nieruchomość położoną w miejscowości K., stanowiącą niezabudowaną działkę nr (...), dla której Sąd Rejonowy w Starogardzie Gdańskim prowadzi księgę wieczystą nr (...),

c. nieruchomość położoną w miejscowości K., stanowiącą niezabudowaną działkę nr (...) o powierzchni 0,1986 ha, dla której Sąd Rejonowy w Starogardzie Gdańskim prowadzi księgę wieczystą nr (...)

- wobec wierzyciela: Skarbu Państwa – Naczelnika Urzędu Skarbowego w S., któremu przysługują w stosunku do M. N. wierzytelności z tytułu podatku od towarów i usług za miesiące od stycznia do grudnia 2008 r. oraz w podatku dochodowym w wysokości 19 % pobieranym od dochodów z pozarolniczej działalności gospodarczej, powiększone o odsetki od zaległości podatkowych, koszty egzekucyjne i koszty upomnienia.

Pozwana A. N. w odpowiedzi na pozew wniosła o oddalenie powództwa i zasądzenie od powoda na jej rzecz zwrotu kosztów postępowania według norm przepisanych.

Sąd Okręgowy w Gdańsku wyrokiem z dnia 6 czerwca 2019 r. orzekł, co następuje:

- uznał za bezskuteczną w stosunku do powoda Skarbu Państwa – Naczelnika Urzędu Skarbowego w S. umowę o podział majątku wspólnego, zawartą dnia 11 grudnia 2012 r. przed notariuszem G. W., rep. A nr (...), na mocy której pozwana A. N. nabyła na wyłączną własność:

- nieruchomość położoną w S., przy ul. (...), stanowiącą działkę nr (...) o powierzchni 0,2976 ha, zabudowaną wolnostojącym piętrowym domem mieszkalnym, dla której to nieruchomości Sąd Rejonowy w Starogardzie Gdańskim prowadzi księgę wieczystą nr (...),

- nieruchomość położoną w miejscowości K., stanowiącą niezabudowaną działkę nr (...), o powierzchni 1,2134 ha, dla której Sąd Rejonowy w Starogardzie Gdańskim prowadzi księgę wieczystą nr (...),

- nieruchomość położoną w miejscowości K., stanowiącą niezabudowaną działkę nr (...) o powierzchni 0,1986 ha, dla której Sąd Rejonowy w Starogardzie Gdańskim prowadzi księgę wieczystą nr (...)

w celu zaspokojenia wierzytelności wynikających z tytułów wykonawczych wystawionych przez Naczelnika Urzędu Skarbowego w S. o numerach: (...) z dnia 12 września 2014 r., (...) z dnia 12 września 2014 r., (...)z dnia 12 września 2014 r., (...) z dnia 20 listopada 2014 r. (w punkcie pierwszym wyroku);

- zasądził od pozwanej na rzecz Skarbu Państwa – Prokuratorii Generalnej Rzeczypospolitej Polskiej kwotę 10.800 zł tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego (w punkcie drugim);

- nakazał ściągnąć od pozwanej na rzecz Skarbu Państwa – Sądu Okręgowego w Gdańsku kwotę 11.960 zł tytułem nieuiszczonej opłaty od pozwu.

Sąd pierwszej instancji oparł wyrok o następujące ustalenia stanu faktycznego:

M. N. prowadził działalność gospodarczą pod nazwą (...) w S.. Z tytułu prowadzonej działalności gospodarczej powstały zobowiązania podatkowe w podatku od towaru i usług, w tym w podatku dochodowym VAT w wysokości 19 %, pobieranym od dochodów z pozarolniczej działalności gospodarczej, które nie zostały uregulowane przez M. N. w ustalonym ustawowo terminie.

Po przeprowadzonym postępowaniu kontrolnym, Dyrektor Urzędu Kontroli Skarbowej w G. decyzją z dnia 14 maja 2012 r. określił M. N. wysokość zobowiązania podatkowego w podatku od towarów i usług za poszczególne miesiące od stycznia do grudnia 2008 r. w łącznej wysokości 257.810 zł. M. N. wniósł odwołanie od powyższej decyzji. Dyrektor Izby Skarbowej w G. uchylił decyzję w całości i przekazał sprawę organowi pierwszej instancji do ponownego rozpatrzenia, ponieważ rozstrzygnięcie sprawy – w ocenie organu odwoławczego – wymagało przeprowadzenia postępowania dowodowego w całości.

Pismem z dnia 16 stycznia 2013 r. o sygn. (...) Dyrektor UKS w G. ponownie zawiadomił M. N. o zamiarze wszczęcia postępowania kontrolnego m.in. w zakresie PTU za miesiące od stycznia do grudnia 2008 r. W wyniku przeprowadzonego postępowania kontrolnego, Dyrektor UKS w G. w decyzji z dnia 20 grudnia 2013 r. określił M. N. zobowiązanie podatkowe od towarów i usług za miesiące od stycznia do grudnia 2008 r. w wysokości odmiennej od deklarowanej przez podatnika. Na skutek wniesionego odwołania, decyzja została utrzymana w mocy.

Sąd a quo ustalił również, że Dyrektor Urzędu Kontroli Skarbowej w G. decyzją z dnia 24 maja 2012 r. o nrze (...)określił M. N. wysokość zobowiązania w podatku dochodowym od osób fizycznych za 2008 r. w kwocie 93.792 zł. Po rozpatrzeniu sprawy na skutek odwołania, Dyrektor Izby Skarbowej w G. uchylił decyzję i przekazał sprawę organowi pierwszej instancji do ponownego rozpatrzenia, ponieważ rozstrzygnięcie sprawy wymagało uprzedniego przeprowadzenia postępowania dowodowego w całości.

Pismem z dnia 16 stycznia 2013 r. Dyrektor UKS w G. ponownie zawiadomił M. N. o zamiarze wszczęcia postępowania kontrolnego, m.in. w zakresie podatku dochodowego od osób fizycznych za 2008 r. W wyniku przeprowadzonego postępowania kontrolnego Dyrektor UKS w G. w decyzji z dnia 20 grudnia 2013 r. określił M. N. wysokość zobowiązania w podatku dochodowym od osób fizycznych za 2008 w kwocie 98.683 zł. Podatnik wniósł odwołanie również od tej decyzji, jednak została ona utrzymana w mocy decyzją Dyrektora Izby Skarbowej w G. z dnia 5 września 2014 r., nr (...).

Zaległości dłużnika wobec Skarbu Państwa – Naczelnika Urzędu Skarbowego w S. powstałe na skutek nieuiszczenia w terminie wymagalnych zobowiązań podatkowych zostały stwierdzone administracyjnymi tytułami wykonawczymi, w których wskazano daty początkowe naliczania odsetek od zaległości podatkowych oraz koszty upomnienia i koszty egzekucyjne.

Łączna wartość należności dłużnika wobec Skarbu Państwa – Naczelnika Urzędu Skarbowego w S. z tytułu zaległości w podatku VAT oraz podatku dochodowym w wysokości 19 % pobieranym od dochodów z pozarolniczej działalności gospodarczej za rok 2008, wraz z odsetkami od zaległości podatkowych, kosztami upomnień i kosztami egzekucyjnymi wyniosła 239.187,52 zł.

Dnia 4 kwietnia 2011 r. M. N. w drodze aktu notarialnego sporządzonego przez P. C., rep. A nr (...), darował swojej siostrze B. L. udział wynoszący ¼ we współwłasności nieruchomości objętej księgą wieczystą KW nr (...), prowadzoną przez Sąd Rejonowy w Starogardzie Gdańskim. Nieruchomość ta położona jest w S. w obrębie (...) i stanowi działkę nr (...) o obszarze 0,1206 ha, zabudowaną murowanym, piętrowym budynkiem mieszkalnym.

Dnia 31 października 2011 r. M. N. zawarł umowę darowizny samochodu marki M. (...), model (...), rok produkcji 2008, na rzecz A. N.. Wartość darowizny określono na kwotę 60.000 zł.

Dnia 11 grudnia 2012 r. w drodze aktu notarialnego sporządzonego przez notariusza G. W., M. N. i A. N. dokonali podziału majątku. A. N. nabyła na własność całość składników majątkowych wchodzących w skład majątku wspólnego (nieruchomości objęte księgami wieczystymi nr (...), nr (...), nr (...)). Strony umowy oświadczyły, że podział majątku wspólnego następuje bez jakichkolwiek spłat i dopłat, i w związku z podziałem majątku wspólnego nie będą mieć w przyszłości do siebie żadnych roszczeń.

Dnia 30 sierpnia 2013 r. A. N. wraz ze swoją matką R. A. zawiązały spółkę komandytowo-akcyjną (...) z siedzibą w S..

Dnia 21 marca 2012 r. M. N. sprzedał samochód osobowy A. (...) rok produkcji 2009 M. P. za kwotę 340.000 zł.

Dnia 25 października 2010 r. A. N. przeniosła na rzecz M. N. w drodze aktu notarialnego udział wynoszący ¼ we współwłasności nieruchomości położonej w S. stanowiącej działkę nr (...), dla której Sąd Rejonowy w Starogardzie Gdańskim prowadzi księgę wieczystą nr (...).

Wyrokiem z dnia 17 kwietnia 2013 r. Sąd Okręgowy w Gdańsku orzekł separację pomiędzy małżonkami N..

Po orzeczeniu separacji małżonkowie w dalszym podejmowali wspólne czynności gospodarcze. W 2016 r. A. N. i M. N. wspólnie złożyli wniosek o zwrot niektórych wydatków związanych z budownictwem mieszkaniowym.

Dnia 3 października 2012 r. A. N. w ramach prowadzonej działalności gospodarczej pod nazwą (...) nabyła od M. N. działającego pod nazwą (...) samochód ciężarowy L. (...) nr (...). Następnie, jak wynika z faktury nr (...) z dnia 31 października 2012 r. odsprzedała na rzecz męża ten samochód.

Wszczęte na wniosek powoda postępowania egzekucyjne prowadzone przez Komornika Sądowego przy Sądzie Rejonowym w Piasecznie zostały zakończone wobec ich bezskuteczności.

Zaległości M. N. w podatku VAT i PPL oraz stan zaległości na dzień 30 listopada 2016 r. za okresy objęte pozwem wynosiły ponad 246.000 zł, a więc wzrosły do stanu określonego na podstawie list zaległości i stanu zaległości z marca 2016 r.

Sąd Okręgowy wskazał, że ustalił powyższy stan faktyczny na podstawie dokumentów. Nie uwzględnił zeznań świadka M. N. w zakresie, w jakim wskazywał, że na dzień dokonania czynności podziału majątku, nie miał zadłużenia wobec powoda. Twierdzenia świadka, że pozwana nie miała wiedzy na temat działalności gospodarczej firmy prowadzonej przez powoda, Sąd meriti ocenił jako nielogiczne. Przeczyły im fakty dokonywania przesunięć majątkowych i wspólnego dokonywania czynności prawnych.

Sąd a quo nie uwzględnił dowodu z przesłuchania A. N. w charakterze strony pozwanej. Ocenił zeznania strony jako sprzeczne z pozostałym materiałem dowodowym i nielogiczne. Pozwana wskazywała, że nie miała wiedzy dotyczącej sytuacji gospodarczej męża, a z drugiej strony przyznawała, że wykonywała w jego firmie pewne czynności. Zasłaniała się niepamięcią co do tego, czy zatrudniała męża we własnej firmie, co w ocenie Sądu Okręgowego dyskwalifikowało jej zeznania, ponieważ jako osoba prowadząca działalność gospodarczą o niewielkich rozmiarach z całą pewnością wiedziała, kogo zatrudniała.

Sąd Okręgowy oddalił wnioski dowodowe pozwanej wskazane w piśmie z dnia 28 lutego 2019 r. na podstawie art. 207 § 6 k.p.c., uznając je za spóźnione.

W ocenie Sądu a quo, nie było podstaw do ponownego otwarcia zamkniętej rozprawy na nowo, dlatego oddalił wniosek pozwanej w tym zakresie.

Sąd pierwszej instancji zważył, że pozew obejmował roszczenie o uznanie za bezskuteczną czynności prawnej w postaci umowy o podział majątku wspólnego zawartej dnia 11 grudnia 2012 r. przed notariuszem G. W., rep. A nr (...). W ocenie tego Sądu, powództwo zasługuje uwzględnienie w całości.

Sąd Okręgowy zważył, że okoliczność posiadania przez powoda w stosunku do M. N. wierzytelności pieniężnej z tytułu zaległości w zapłacie podatku od towarów i usług za miesiące od stycznia do grudnia 2008 r. oraz w podatku dochodowym 19 % pobieranym w pozarolniczej działalności gospodarczej, powiększonej o odsetki od zaległości podatkowych, koszty egzekucyjne i koszty upomnienia, była bezsporna. Zadłużenie zostało stwierdzone tytułami wykonawczymi:

1. (...)na kwotę należności głównej w podatku od towarów i usług w wysokości 4.628 zł za styczeń 2008 r i odsetki naliczane od dnia 26 lutego 2008 r, 1.911 zł za luty 2008 r. i odsetki naliczane od dnia 26 marca 2008 r., 1.032 zł za marzec 2008 i odsetki naliczane od dnia 26 kwietnia 2008 r., 2.395 zł za kwiecień 2008 r. i odsetki naliczane od dnia 27 maja 2008 r.;

2. (...) na kwotę należności głównej w podatku od towarów i usług w wysokości 12.657 zł za maj 2008 r., odsetki naliczane od dnia 26 czerwca 2008 r, 1.416 zł za czerwiec 2008 odsetki naliczane od dnia 26 sierpnia 2008 r., 10.902 zł za sierpień 2008 r. odsetki naliczane od dnia 26 września 2008 r.;

3. (...) na kwotę należności głównej w podatku od towarów i usług w wysokości 48 zł za wrzesień 2008 r., odsetki naliczane od dnia 28 października 2008 r., 15.034 zł za październik 2008 r. i odsetki naliczane od dnia 26 listopada 2008 r., 21.579 zł za listopad 2008 r. i odsetki naliczane od dnia 30 grudnia 2008 r., 8.456 zł za grudzień 2008 r. i odsetki naliczane od dnia 27 stycznia 2009 r.,

4. (...) na kwotę należności głównej w podatku dochodowym w wysokości 19 % pobieranym od dochodów z pozarolniczej działalności gospodarczej za rok 2008 w wysokości należności głównej 47.916 zł i odsetki naliczane od dnia 1 maja 2009 r.

Aktem notarialnym sporządzonym przed notariuszem G. W., rep A nr (...), A. N. nabyła na wyłączną własność, bez obowiązku spłat i dopłat:

- nieruchomość położoną w S. przy ul. (...), stanowiącą działkę nr (...) o powierzchni 0.2976 ha. Zabudowaną wolnostojącym piętrowym domem mieszkalnym, dla której Sąd Rejonowy w Starogardzie Gdańskim prowadzi księgę wieczystą (...);

- nieruchomość położoną w miejscowości K., stanowiącą niezabudowaną działkę nr (...) o powierzchni 1,2134 ha, dla której Sąd Rejonowy w Starogardzie Gdańskim prowadzi księgę wieczystą (...);

- nieruchomość położoną w miejscowości K. stanowiącą niezabudowaną działkę nr (...) o powierzchni 0,1986 ha, dla której Sąd Rejonowy w Starogardzie Gdańskim prowadzi księgę wieczystą (...).

Spór między stronami sprowadzał się w ocenie Sądu a quo do oceny, czy wskazane czynności zostały dokonane przez dłużnika świadomie z pokrzywdzeniem powoda i czy pozwana o tym fakcie wiedziała lub z łatwością mogła się dowiedzieć, a także czy dłużnik na skutek dokonanych czynności stał się niewypłacalny.

Sąd Okręgowy zważył, że M. N. był osobą niewypłacalną w chwili wniesienia powództwa (tj. na sierpień 2016 r.) oraz na chwilę wydania orzeczenia. O powyższym świadczą w ocenie Sądu a quo przedstawione w sprawie dowody w postaci aktualnych list zaległości w podatku VAT i PPL. Okoliczność ta wynika również z pisma komornika sądowego przy Sądzie Rejonowym w Piasecznie Tomasza Gierały z dnia 25 sierpnia 2015 r., który wskazał, że wszystkie postępowania z wniosku wierzyciela zostały zakończone z uwagi na ich bezskuteczność. W ramach toczącego się postępowania czynności podejmowane przez organ egzekucyjny w postaci zajęcia rachunków bankowych dłużnika czy też zajęcia wynagrodzenia za pracę w firmie (...) sp. z o.o. i w firmie A. N. nie doprowadziły do zaspokojenia wierzyciela.

Sąd ten zważył, że M. N. nie uregulował wobec powoda swoich wymagalnych zobowiązań stwierdzonych prawomocnymi tytułami wykonawczymi, opiewającymi na łączną kwotę 239.187,52 zł oraz że nie posiada obecną majątku wystarczającego na jego zaspokojenie.

Nie ma więc znaczenia okoliczność, że dłużnik przez pewien czas pozostawał w sytuacji nieskonkretyzowania samego istnienia zobowiązania podatkowego z uwagi na fakt, że tytuły wykonawcze zostały ostatecznie wydane w 2014 r. Dłużnik znacznie wcześniej miał świadomość istnienia zaległości, których zasadność podważał w prowadzonym od roku 2010 postępowaniu kontrolnym, wydłużając jedynie w czasie ostateczne jego zakończenie. Nie można w ocenie Sądu Okręgowego uznać, że dłużnik nie miał świadomości, zawierając umowę majątkową, że istnieje zadłużenie w stosunku do powoda i że może ono zostać uwzględnione w kwocie wskazanej przez wierzyciela. W ocenie Sądu meriti dłużnik miał świadomość zadłużenia i musiał się liczyć z ewentualnością jego zapłaty, tym bardziej, że wskazane tytuły dotyczyły zaległości za 2008 r. Zobowiązanie podatkowe powstaje z dniem zaistnienia zdarzenia, z którym ustawa wiąże powstanie takiego zobowiązania. Zasadą jest, że podatnicy są obowiązani bez wezwania naczelnika urzędu skarbowego, do obliczania i wpłacania podatku za okresy miesięcznie w terminie do 25. dnia miesiąca następującego po miesiącu, w którym powstał obowiązek podatkowy, na rachunek urzędu skarbowego. Sąd Okręgowy ocenił, że decydująca jest chwila powstania wierzytelności, a nie jej stwierdzenie decyzją przez organ podatkowy. Treść przepisu 45 ust. 6 ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych przesądza o tym, że każda decyzja dotycząca weryfikacji zeznania rocznego podatnika w podatku dochodowym od osób fizycznych jest decyzją deklaratoryjną.

Sąd Okręgowy zważył, że powołanie się przez pozwaną na pismo Urzędu Skarbowego z dnia 12 grudnia 2013 r. jest w tych okolicznościach bezzasadne.

Następnie Sąd ten wywiódł, że samo przysługiwanie M. N. wierzytelności wobec P. K., co zostało stwierdzone wyrokiem wydanym przez Sąd Okręgowy w Gdańsku z dnia 1 grudnia 2009 r., I Nc 494/09, nie może być podstawą do uznania, że dłużnik był wypłacalny. W świetle art. 533 k.c. osoba trzecia, która uzyskała korzyść majątkową wskutek czynności prawnej dłużnika dokonanej z pokrzywdzeniem wierzycieli, może zwolnić się od zadośćuczynienia roszczenia wierzyciela żądającego uznania czynności za bezskuteczną, jeżeli zaspokoi tego wierzyciela albo wskaże mu wystarczające do jego zaspokojenia mienie dłużnika. Samo powołanie się na istnienie tytułu wykonawczego nie przesądza o tym, że wierzytelność z niego wynikająca może zostać wyegzekwowana. Nie ma w ocenie Sądu a quo podstaw do uznania, że mienie dłużnika byłoby wystarczające do zaspokojenia wierzyciela.

Sąd ten zważył ponadto, że w wyniku zaskarżonych czynności pozwana uzyskała korzyść majątkową. Z załączonych do sprawy dokumentów w postaci aktu notarialnego z dnia 11 grudnia 2012 r. wynika, że uzyskała korzyść majątkową przewyższającą wierzytelność powoda.

W ocenie Sądu Okręgowego, spełniona została również przesłanka działania dłużnika ze świadomością pokrzywdzenia wierzyciela. Sąd wskazał, że zastosowanie znajdzie domniemanie zawarte w art. 527 § 3 k.c., zgodnie z którym jeżeli wskutek czynności prawnej dłużnika dokonanej z pokrzywdzeniem wierzycieli uzyskała korzyść majątkową osoba będąca w bliskim z nim stosunku, domniemywa się, że osoba ta wiedziała, że dłużnik działał ze świadomością pokrzywdzenia wierzycieli. W ocenie Sądu Okręgowego, stosunek bliskości między dłużnikiem a pozwaną wynikał z łączących ich więzi rodzinnych, ponieważ pozostawali w tym czasie w związku małżeńskim. Przyjmuje się, że domniemanie prawne przewidziane w tym przepisie może być zastosowane, gdy stosunek bliskości istniał w chwili dokonywania czynności prawnej, co miało miejsce w okolicznościach przedmiotowej sprawy. Domniemanie to może zostać obalone jedynie przez dowód przeciwny, którego pozwana nie przedstawiła.

Sąd meriti wywiódł, że sama okoliczność orzeczenia między stronami separacji dnia 17 kwietnia 2013 r. nie oznacza, że pozwana nie wiedziała o problemach finansowych męża, które powstawały na przestrzeni lat. Zaległości M. N. dotyczyły okresu od 2008 r. Wówczas pozwana pozostawała jeszcze w związku małżeńskim z dłużnikiem powoda. Sąd nie uwzględnił twierdzeń pozwanej, że od 2010 r. w małżeństwie pojawiły się nieporozumienia, które doprowadziły do tego, że w roku 2011 r. M. N. wyprowadził się. Biorąc pod uwagę, że dnia 25 października 2010 r. A. N. dokonała darowizny na rzecz swojego męża M. N., Sąd uznał, że między małżonkami nie było jeszcze wówczas rozkładu pożycia małżeńskiego. Jeszcze w roku 2011 r. strony podejmowały wspólnie czynności, np. składały wniosek o zwrot niektórych wydatków związanych z budownictwem mieszkaniowym, a więc podejmowały wspólnie czynności dotyczące działalności gospodarczej. Dokonali również zakupu samochodu ciężarowego w październiku 2012 r. za kwotę 300.000 zł. A. N. zatrudniała męża w 2015 r. i założyła spółkę (...) sp. z o.o., której M. N. był prezesem, a A. N. jedynym wspólnikiem. Pozwana musiała mieć świadomość, że jej mąż ma zaległości, skoro w ramach czynności egzekucyjnych doszło do zajęcia wynagrodzenia za pracę M. N..

Sąd Okręgowy wziął pod uwagę, że pozwana uzyskała korzyść majątkową nieodpłatnie, ponieważ podział majątku nastąpił bez spłat i dopłat, co oznacza, że wierzyciel mógł żądać uznania czynności za bezskuteczną nawet przy założeniu, że osoba trzecia nie wiedziała i przy dołożeniu należytej staranności nie mogła się dowiedzieć o działaniu dłużnika ze świadomością pokrzywdzenia wierzycieli (art. 528 k.c.). Sąd nie uwzględnił argumentacji pozwanej, która wskazywała, że małżonkowie wspólnie uznali, że przeniesienie tych nieruchomości następuje w miejsce przyszłych zobowiązań alimentacyjnych. Sąd zważył, że gdyby rzeczywiście było to intencją stron, zawarłyby o tym postanowienie na piśmie. Tymczasem, w wyroku zostały zasądzone alimenty i w tym zakresie wyrokowi nadana została klauzula wykonalności.

Nielogiczne było w ocenie Sądu a quo twierdzenie, że o odpłatności przedmiotowej umowy miał świadczyć fakt, że umowa ta mogła nie wyczerpywać wszystkich składników majątku. W ramach podziału strona uzyskała składniki majątku pod tytułem darmym, bez ekwiwalentu na rzecz drugiej strony umowy.

W ocenie Sądu Okręgowego nie było podstaw prawnych do uwzględnienia zarzutu przedawnienia zobowiązań podatkowych. Wierzytelności powoda zostały wykazane dokumentami urzędowymi, w tym tytułami wykonawczym i jako takie stanowią dowód tego, co zostało w nich urzędowo zaświadczone. Zarzut dotyczący wierzytelności chronionych jest zarzutem przysługującym dłużnikowi i nie może zostać skutecznie podniesiony przez pozwanego w procesie pauliańskim. Przedawnienie należności podatkowych nie niweczy zasadności actio Pauliana, który ogranicza się wyłącznie do kwestii egzekucji – umożliwia skierowanie egzekucji do konkretnych przedmiotów majątkowych.

Sąd Okręgowy ocenił, że w świetle zebranego w sprawie materiału dowodowego istnieją podstawy do ustalenia, że czynności prawne podjęte przez M. N. i pozwaną oraz zawarcie umowy dotyczącej podziału majątku zostały dokonane z pokrzywdzeniem powoda i w związku z tym korzysta on z ochrony przewidzianej w art. 527 § 1 k.c. Powód wykazał istnienie wszystkich przesłanek skargi pauliańskiej. Wskutek zawarcia wskazanej umowy pozwana uzyskała korzyść majątkową, w wyniku czego doszło do pokrzywdzenia powoda jako wierzyciela, przy czym dłużnik miał świadomość pokrzywdzenia powoda, a pozwana o tym wiedziała.

Mając powyższe na względzie, Sąd Okręgowy orzekł na mocy art. 527 § 1 k.c. jak w punkcie pierwszym sentencji wyroku.

O kosztach procesu Sąd orzekł w punktach drugim i trzecim, zasądzając od pozwanej na rzecz Skarbu Państwa – Prokuratorii Generalnej Rzeczypospolitej Polski kwotę 10.800 zł tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego. Wysokość kosztów ustalono na podstawie § 2 pkt 7 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 października 2015 r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych. Na podstawie art. 113 ust. 1 ustawy o kosztach sądowych w sprawach cywilnych Sąd nakazał ściągnąć od pozwanej na rzecz Skarbu Państwa – Sądu Okręgowego w Gdańsku kwotę 11.960 zł tytułem nieuiszczonej opłaty od pozwu.

Pozwana wniosła apelację od wyroku Sądu Okręgowego, zaskarżając orzeczenie w całości i zarzucając:

1. naruszenie art. 233 § 1 k.p.c. przez błędną, sprzeczną z zasadami logiki i doświadczeniem życiowym ocenę materiału dowodowego, to jest:

- błędną ocenę zeznań świadka M. N., polegającą na przyjęciu, że:

a) M. N. w chwili dokonywania zaskarżonej czynności miał świadomość istnienia zobowiązań podatkowych, których ochrony domaga się powód, podczas gdy decyzje ustalające wysokość zobowiązań podatkowych wydane zostały po dacie zaskarżonej czynności, a tytuły wykonawcze wydane zostały w 2014 r.; wszechstronne rozważenie zebranego materiału uwzględniające zasady doświadczenia życiowego przemawia za uznaniem, że osoby prowadzące działalność gospodarczą, u których organy skarbowe często dokonują kontroli i których księgowość prowadzona jest przez wyspecjalizowane podmioty, mogą nie mieć świadomości istnienia poszczególnych zobowiązań podatkowych; sąd pominął tę kwestię uznając wypowiedź M. N. za niekonsekwencję logiczną, tymczasem oznaczała ona istotną dla rozstrzygnięcia okoliczność związaną z brakiem świadomości pokrzywdzenia wierzyciela przez dłużnika;

b) dokonywane przesunięcia majątkowe i wspólnie dokonywane czynności przez małżonków N. wskazywały, że pozwana miała wiedzę na temat działalności gospodarczej, prowadzonej przez świadka, w szczególności jego zobowiązań podatkowych; tymczasem wszechstronne rozważenie zebranego materiału uwzględniające zasady doświadczenia życiowego wskazuje, że nie można a priori założyć, że pozostawanie w związku małżeńskim automatycznie związane jest z przekazywaniem wiedzy odnośnie działalności gospodarczej prowadzonej przez współmałżonka z uwzględnieniem jego zobowiązań podatkowych; małżonki nie są na ogół zainteresowane szczegółami działalności gospodarczej swoich mężów;

- błędną ocenę przesłuchania A. N. w charakterze strony pozwanej, polegającą na przyjęciu, że nielogiczne jest twierdzenie pozwanej, że nie miała wiedzy dotyczącej sytuacji gospodarczej męża, a z drugiej strony przyznawała że wykonywała w jego firmie pewne czynności; sąd pominął tę część przesłuchania, gdy pozwana przyznała że wykonywała te czynności w roku 2003 i ograniczały się one do czynności technicznych typu wypisywanie faktur. Nielogiczne jest zatem wyprowadzanie wniosku o wiedzy pozwanej na temat zobowiązań podatkowych męża z roku 2008 z okoliczności wykonywania w roku 2003 przez pozwaną czynności technicznych w firmie M. N.;

- błędną ocenę dokumentu w postaci pisma Naczelnika Urzędu Skarbowego w S. z dnia 12.12.2013 r. z którego wynika, że M. N. nie posiada zaległości w podatku od towarów i usług oraz w podatku dochodowym od osób fizycznych za okres od stycznia 2008 do grudnia 2008 r., polegającą na przyjęciu że dokument ten nie poświadcza żadnej okoliczności związanej z istnieniem zobowiązania podatkowego i stanem świadomości dłużnika oraz pozwanej, gdy tymczasem logiczne jest, że skoro same organy podatkowe stwierdzają w dniu 12.12.2013 r., że wierzytelność M. N. nie istnieje, od 2009 do 2014 r. nie dokonują żadnych czynności, w kierunku zabezpieczenia należności, które miałyby im przysługiwać, to tym samym sam dłużnik M. N. a tym bardziej jego żona pozwana A. N. wiedzy o istnieniu zobowiązań podatkowych nie mieli; uznanie tej okoliczności ma wpływ na rozstrzygnięcie w kontekście oceny przesłanki braku świadomości pokrzywdzenia wierzyciela;

2. naruszenie art. 207 § 6 k.p,c oraz art. 217 § 2 k.p.c. przez:

a) oddalenie na rozprawie w dniu 1 marca 2018 r. wniosku dowodowego strony pozwanej z dokumentu w postaci sprawozdania finansowego (...) za rok 2012 na okoliczność braku związku przyczynowego między zaskarżoną czynnością a powstaniem lub zwiększeniem ewentualnej niewypłacalności M. N. oraz niewystępowania przesłanki działania ze świadomością pokrzywdzenia wierzyciela, oraz braku wiedzy pozwanej o należnościach podatkowych męża, podczas gdy uwzględnienie wniosku dowodowego nie spowodowałoby zwłoki w rozpoznaniu sprawy,

b) oddalenie na rozprawie w dniu 1 marca 2018 r. wniosku dowodowego strony pozwanej z dnia 28.02.2018 r. z przesłuchania świadka S. S., sporządzającej sprawozdanie finansowe (...) za rok 2012 co do stanu posiadanego majątku przez M. N. na koniec roku 2012 i innych wymienionych we wniosku okoliczności, podczas gdy S. S. stawiła się na rozprawę w dniu 1 marca 2018 r., oraz wniosku o przeprowadzenie dowodu z opinii biegłego do spraw rachunkowości co do treści sprawozdania finansowego (...) za rok 2012 i posiadanego majątku przez M. N. na koniec 2012 r., oraz dokumentów rachunkowych w postaci rozliczeń dochodów (...) na okoliczność wysokości uzyskiwanych przychodów i dochodów oraz umowy użytkowania nieprawidłowego z dnia 23.12.2011 r. między pozwaną a H. A.. gdy uwzględnienie wniosków nie spowodowałoby zwłoki w rozpoznaniu sprawy, zaś przeprowadzenie dowodów dotyczyło okoliczności istotnych dla rozstrzygnięcia sprawy, tj. wysokości majątku M. N. po dokonaniu zaskarżonej czynności, który w pełni byłby wystarczający na wypełnienie zobowiązań podatkowych, w kwestii niezupełności podziału majątku, braku związku przyczynowego między zaskarżoną czynnością a powstaniem lub zwiększeniem ewentualnej niewypłacalności M. N. (czynność zaskarżona nie była koniecznym warunkiem powstania niewypłacalności) oraz niewystępowania przesłanki działania ze świadomością pokrzywdzenia wierzyciela, a także braku wiedzy pozwanej o należnościach podatkowych męża, podczas gdy uwzględnienie wniosku dowodowego nie spowodowałoby zwłoki w rozpoznaniu sprawy wraz z pominiętym wnioskiem uzupełniającym o przeprowadzenie dowodów z faktury VAT nr (...) z dnia 31.10.2012 r. sprzedaży samochodu oraz rachunku zakupu samochodu z dnia 21.11.2011;

c) oddalenie na rozprawie w dniu 1 marca 2018 r. wniosku dowodowego strony pozwanej z dnia 28.02.2018 r. z dokumentów w postaci odpisu zupełnego ksiąg wieczystych nr (...), (...), (...) na okoliczność posiadanego przez M. N. udziału we współwłasności nieruchomości przed zaskarżoną czynnością, jako okoliczności istotnej dla rozstrzygnięcia, jako że wyrok pauliański może upoważnić wierzyciela do zaspokojenia się jedynie ze składników majątkowych, które wskutek czynności uznania za bezskuteczną wyszły z majątku dłużnika (art. 532 k.c.), zaś M. N. przed zaskarżoną czynnością dysponował udziałem w nieruchomościach w wysokości 1/2,

3. naruszenie art. 225 k.p.c w zw. z art. 207 § 6 k.p,c oraz art. 217 § 2 k.p.c. oraz art. 316 § 1 i § 2 k.p.c. przez:

- oddalenie w dniu 6 czerwca 2019 r. wniosku pozwanego o otwarcie rozprawy na nowo, w sytuacji gdy pozwany złożył wniosek dowodowy istotny dla rozstrzygnięcia sprawy związany z okolicznością, która ujawniła się dopiero po zamknięciu rozprawy, o przeprowadzenie dowodu z dokumentu w postaci postanowienia Naczelnika Urzędu Skarbowego w S. z dnia 13 maja 2019 r. o umorzeniu postępowania egzekucyjnego wobec M. N. prowadzonego na podstawie tytułów wykonawczych tam wymienionych i które wierzyciel wskazał w pozwie w opisie przysługujących mu wierzytelności - przy jednoczesnym stwierdzeniu w uzasadnieniu wyroku przez Sąd Okręgowy, że wyrok służy ochronie wierzytelności powoda wynikających ze wskazanych w treści pozwu tytułów wykonawczych, co stanowiło uchybienie mające wpływ na rozstrzygnięcie sprawy, bowiem sąd orzekł o wierzytelnościach co do których tytuły wykonawcze zostały uchylone, tym samym naruszając również art. 527 § 1 k.c.

4. naruszenie art. 177 § 1 pkt 3 k.p.c. przez jego niezastosowanie w okolicznościach sprawy, i w rezultacie wydanie postanowienia o odmowie zawieszenia postępowania, w sytuacji gdy toczy się postępowanie administracyjnoprawne w sprawie umorzenia egzekucji wobec zobowiązania podatkowego M. N. z tytułu podatku VAT za poszczególne miesiące od stycznia do listopada 2008 r., co miało wpływ na rozstrzygnięcie, albowiem uniemożliwiło pozwanej przedstawienie stwierdzenia, że zobowiązanie wygasło jeszcze przed wydaniem tytułu egzekucyjnego i wniesieniem pozwu; ochronie zaś przewidzianej w przepisach art. 527 i n. podlegają jedynie wierzytelności istniejące, w których powód ma aktualny status wierzyciela w chwili orzekania.

5. naruszenie art. 214 § 1 k,p,c przez jego niezastosowanie w okolicznościach sprawy przez wydanie postanowienia o nieodroczeniu rozprawy w dniu 4 grudnia 2017 r. mimo przedłożenia przez pozwaną zaświadczenia potwierdzającego niemożność stawienia się na rozprawie wystawionego przez lekarza sądowego i informacji wraz z wnioskiem pełnomocnika, że strona pozwana chciałaby być obecna przy przesłuchaniu świadka, co doprowadziło do pozbawienia strony pozwanej możności wyjaśnienia wszystkich okoliczności faktycznych sprawy związanych z przesłankami roszczenia pauliańskiego, co stanowi uchybienie procesowe mające wpływ na rozstrzygnięcie sprawy. Pełnomocnik bowiem choć był obecny podczas przeprowadzania dowodu z zeznań świadka M. N., nie jest alter ego reprezentowanej strony, a jedynie świadczy pomoc prawną. Uniemożliwienie stronie, która przedkłada zaświadczenie lekarza sądowego, obecności i zadawania pytań zawnioskowanemu przez stronę świadkowi nie pozwalało bowiem na zgodne z prawdą ustalenie przez sąd I instancji podstawy faktycznej dochodzonego roszczenia i wyjaśnienie istotnych okoliczności sprawy związanych m.in. z kwestią samej zaskarżonej czynności, relacji gospodarczych między małżonkami, wiedzy o zobowiązaniach podatkowych, świadomości pokrzywdzenia wierzyciela. Uchybienie to wpływa tym samym na wadliwość wydanego wyroku, zaś pozwana składa wniosek o ponowne przeprowadzenie dowodu z jej udziałem.

Naruszenia art. 234 k.p.c. w zw. z art. 233 § 1 k.p.c. przez przyjęcie przez sąd 1 instancji domniemania, że pozwana wiedziała, że dłużnik działał ze świadomością pokrzywdzenia wierzyciela, mimo istnienia dowodu przeciwnego w postaci wyroku z dnia 17 kwietnia 2013 r. orzekającego separację A. N. i M. N., przemawiającego w świetle logiki i zasad doświadczenia życiowego za uznaniem, że zupełny rozkład pożycia małżeńskiego istniał w chwili zaskarżonej czynności.

6. naruszenie art. 527 § 1 k.c. przez jego błędną wykładnię polegającą na przyjęciu, że pojęcie wierzyciela, o jakim mowa w tym przepisie, odnosi się również do wierzyciela - strony zobowiązania, które nie ma charakteru cywilnoprawnego, chociaż prawidłowa wykładni art. 527 § 1 k.c. prowadzi do wniosku, że ochronie pauliańskiej podlegać winny jedynie wierzytelności ze stosunków cywilnoprawnych.

7. naruszenie art. 528 k.c. przez zastosowanie tego przepisu w stanie faktycznym sprawy i uznanie, że pozwana wskutek zaskarżonej czynności, uzyskała korzyść majątkową bezpłatnie, mimo że czynność podziału majątku wspólnego miała na celu zapewnienie dzieciom ich podstawowych potrzeb życiowych i komfortu niezbędnego do ich prawidłowego rozwoju i stanowiła wypełnienie zobowiązań alimentacyjnych sensu largo przez M. N..

8. naruszenie art. 527 k.c. przez jego błędną wykładnię polegającą na przyjęciu, że skutki wyroku pauliańskiego odnoszą się wyłącznie do egzekucji (art. 532 k.c.) a zatem ewentualny zarzut wygaśnięcia wierzytelności może być podniesiony jedynie w ramach powództwa opozycyjnego. Tymczasem wyrok pauliański przesądzać może inne okoliczności, w tym złą wiarę i intencję fraudacyjną kontrahenta dłużnika, niezgodne jest więc z zasadą praworządności by pozwany nie mógł podnieść zarzutu nieistnienia wierzytelności.

9. naruszenie art. 532 k.c. przez jego niewłaściwe zastosowanie polegające na objęciu wyrokiem uwzględniającym skargę pauliańską całej zaskarżonej czynności, gdy tymczasem wyrok winien ograniczać się do uznania czynności za bezskuteczną jedynie w części, upoważniając wierzyciela do zaspokojenia się jedynie z udziału, jaki przed podziałem miał małżonek-dłużnik we współwłasności nieruchomości.

10. naruszenia art. 5 k.c. przez jego niezastosowanie w okolicznościach sprawy; w zakresie zobowiązania z tytułu podatku VAT za miesiące od stycznia do listopada 2008 r. w sytuacji, gdy powód dochodzi ochrony pauliańskiej dotyczącej nieistniejącej wierzytelności;

11. naruszenie przepisu art. 527 § 1 k,c. przez błędną wykładnię polegająca na uznaniu, że do przyjęcia świadomości dłużnika w zakresie pokrzywdzenia wierzycieli wystarczy, by dłużnik takie pokrzywdzenie przewidywał w granicach ewentualności.

Pozwana wniosła o rozpoznanie przez Sąd drugiej instancji postanowień Sądu pierwszej instancji, które nie podlegały zaskarżeniu w drodze zażalenia, a miały wpływ na rozstrzygnięcie sprawy, tj.:

- postanowienia z dnia 4 grudnia 2017 r. o oddaleniu wniosku pełnomocnika pozwanej o odroczenie rozprawy i nieprzesłuchiwanie świadka M. N.,

- postanowienia z dnia 1 marca 2018 r. o oddaleniu wniosków dowodowych, w tym o dopuszczenie dowodu z zeznań S. S.,

- postanowienia z dnia 23 maja 2019 r. o oddaleniu wniosku pozwanej o zawieszenie postępowania,

- postanowienia z dnia 6 czerwca 2019 r. o oddaleniu wniosku pozwanej o otwarcie rozprawy na nowo.

Pozwana wniosła również o zmianę zaskarżonego wyroku przez jego uchylenie i oddalenie powództwa oraz zasądzenia od powoda na rzecz pozwanej zwrotu kosztów procesu za obie instancje według norm przepisanych.

W odpowiedzi na apelację pozwanej Prokuratoria Generalna RP działająca w imieniu powoda wniosła o oddalenie apelacji w całości i zasądzenie od pozwanej na rzecz Skarbu Państwa – Prokuratorii Generalnej RP kosztów postępowania apelacyjnego według norm przepisanych.

Pismem procesowym opatrzonym datą 17 października 2019 r. (k. 618-619) pozwana wniosła o przeprowadzenie dowodu z dokumentu urzędowego w postaci postanowienia Dyrektora Izby Skarbowej w G. z dnia 19 sierpnia 2019 r. o sygn. (...) na okoliczność wygaśnięcia zobowiązania podatkowego M. N. z tytułu podatku VAT za okres od stycznia 2008 r. do listopada 2008 r.

Pismem procesowym datowanym na 29 stycznia 2020 r. (k. 630-631) pozwana uzupełniła powyższy wniosek przez załączenie do akt odpisu postanowienia Dyrektora Izby Skarbowej w G. z dnia 19 sierpnia 2019 r. o sygn. (...) i wniosła o wystąpienie przez Sąd do Dyrektora Izby Administracji Skarbowej w G. o stwierdzenie, że postanowienie jest prawomocne i ostateczne.

Pismem procesowym datowanym na 2 lipca 2020 r. pełnomocnik pozwanej podtrzymał zarzut nieistnienia wierzytelności, której ochrony domaga się powód. Podniósł, że skutek przedawnienia zobowiązania podatkowego M. N. z tytułu VAT za miesiące od stycznia do listopada 2008 r. nastąpił 11 czerwca 2019 r. Wskazał, że przedawnienie zobowiązania z tego tytułu zostało stwierdzone postanowieniem Dyrektora Izby Skarbowej w G. z dnia 19 sierpnia 2019 r. o sygn. (...) oraz Dyrektora Izby Skarbowej w G. z dnia 11 września 2019 r. o sygn. (...). Postanowienia te są prawomocne i ostateczne. Natomiast przedawnienie zobowiązania podatkowego M. N. z tytułu podatku VAT za miesiąc grudzień 2008 r. oraz z tytułu podatku dochodowego od dochodów z pozarolniczej działalności gospodarczej za rok 2008 nastąpiło dnia 10 czerwca 2020 r. wobec upływu terminu przedawnienia tych zobowiązań.

Pozwana wniosła (k. 648-685) o dopuszczenie i przeprowadzenie dowodów:

- z zarządzenia Sądu Rejonowego w Starogardzie Gdańskim z dnia 4 lutego 2020 r., sygn. akt (...),

- z zarządzenia Sądu Rejonowego w Starogardzie Gdańskim z dnia 30 grudnia 2019 r., sygn. akt (...),

- z zarządzenia Sądu Rejonowego w Starogardzie Gdańskim z dnia 16 grudnia 2019 r., sygn. akt (...),

- z odpisu postanowienia Sądu Rejonowego w Starogardzie Gdańskim z dnia 21 października 2019 r. oraz odpisu pisma „zajęcie nieruchomości” Naczelnika Urzędu Skarbowego w S. z dnia 18 września 2019 r., wniosku Naczelnika o wpis zajęcia, znajdujących się w aktach Sądu Rejonowego w Starogardzie Gdańskim (...),

- z odpisu postanowienia Dyrektora Izby Administracji Skarbowej w G. z dnia 19 sierpnia 2019 r. (...), odpisu postanowienia Dyrektora Izby Administracji Skarbowej w G. z dnia 11 września 2019 r. (...), odpowiedzi na pismo Dyrektora Izby Administracji Skarbowej w G. z dnia 8 czerwca 2020 r., odpisu postanowienia Dyrektora Izby Administracji Skarbowej w G. z dnia 11 września 2019 r. (...);

- z aktu notarialnego umowy sprzedaży z dnia 23 września 2019 r., nr rep. (...) z dnia 23 września 2019 r. notariusza E. G. i K. K.,

- z wydruku pocztowego pisma Naczelnika US w S. zatytułowanego „zajęcie nieruchomości” z dnia 18 września 2019 r. oraz koperty z oznaczonym numerem listu poleconego nr przesyłki (...),

- z wydruku pocztowego pisma Naczelnika US w S. zatytułowanego „zajęcie nieruchomości” z dnia 18 września 2019 r. oraz koperty z oznaczonym numerem listu poleconego nr przesyłki (...).

Pismem z dnia 16 lipca 2020 r. (k. 689-690) pełnomocnik pozwanej wniósł o dopuszczenie i przeprowadzenie dowodów:

- z oświadczenia powoda – zaświadczenia o niezaleganiu w podatkach nr (...) M. N. za okres od stycznia do listopada 2008 r.,

- z postanowienia Naczelnika Urzędu Skarbowego w S. z dnia 16 czerwca 2020 r.

Sąd Apelacyjny zważył, co następuje:

Apelacja zasługiwała na uwzględnienie.

Sąd Apelacyjny podziela i przyjmuje za własne ustalenia faktyczne poczynione przez Sąd pierwszej instancji w zakresie chronologii wydarzeń, to jest w zakresie wystawienia tytułów wykonawczych przeciwko M. N., zawarcia w dniu 11 grudnia 2013 r. przez małżonków N. umowy o podział majątku, orzeczenia ich separacji na mocy wyroku Sądu Okręgowego w Gdańsku z dnia 17 kwietnia 2013 r. , czynności gospodarczych podejmowanych przez małżonków po tej dacie, i w tym zakresie nie ma potrzeby ich ponownego przytaczania.

Sąd Apelacyjny uwzględnił jednak wniosek pozwanej o dopuszczenie dowodu z dokumentów złożonych przez nią w postępowaniu apelacyjnym, jako że pochodzą one z okresu po wydaniu zaskarżonego wyroku, zatem oczywistym jest, że strona nie mogła powołać ich na wcześniejszym etapie postępowania. Ponieważ sąd odwoławczy rozpoznaje sprawę, zasadą jest, że zgłoszone przez strony wnioski powinny być uwzględnione, a wyjątki od tej zasady określa przepis art. 381 k.p.c. stanowiąc, że sąd drugiej instancji może pominąć nowe fakty i dowody, jeżeli strona mogła je powołać w postępowaniu przed sądem pierwszej instancji, chyba że potrzeba ich powołania wynikła później. Pominięcie nowych dowodów jest możliwe, jeżeli strona ponosi winę za to, że wcześniej ich nie podała. Przepis ten nie może stanowić przeszkody do wyjaśnienia okoliczności koniecznych do prawidłowego rozstrzygnięcia sporu, do czego zawsze powinien dążyć sąd drugiej instancji ( (wyrok Sądu Najwyższego z dnia 23 marca 2018 r. II CSK 321/17, LEX nr 2521626, z dnia 28 marca 2014 r., III CSK 150/13, LEX nr 1489245).

Powyższe wiąże się z wyrażoną w art. 316 § 1 k.p.c. zasadą aktualności orzeczenia, która poprzez art. 391 §1 k.p.c. ma zastosowanie także w postępowaniu apelacyjnym, a odpowiednie stosowanie art. 316 § 1 k.p.c. w postępowaniu apelacyjnym oznacza, że sąd drugiej instancji zobowiązany jest - przy uwzględnieniu unormowań zawartych w art. 381 k.p.c. i art. 382 k.p.c. - brać pod uwagę zmiany w stanie faktycznym i prawnym sprawy wpływające na treść orzeczenia (wyrok Sądu Najwyższego z dnia 1 grudnia 2017 r., I CSK 84/17, LEX nr 2433076).

Dokumenty, z których Sąd Apelacyjny dopuścił dowód na wniosek pozwanej, to: postanowienie Dyrektora Izby Administracji Skarbowej w G. z dnia 19 sierpnia 2019 r., postanowienie Dyrektora Izby Administracji Skarbowej w G. z dnia 11 września 2019 r. (...), postanowienie Dyrektora Izby Administracji Skarbowej z dnia 11 września 2019 r. (...), odpowiedź Dyrektora Izby Administracji Skarbowej w G. z dnia 8 czerwca 2019 r. , zajęcie nieruchomości przez Naczelnika Urzędu Skarbowego w S. z dnia 18 września 2019 r. i wniosek o jego przyjęcie z dnia 19 września 2019 r. skierowany do Sądu, postanowienie Sądu Rejonowego w Starogardzie Gdańskim z dnia 21 października 2019 r. o urządzeniu zbioru dokumentów, akt notarialny - umowa sprzedaży z dnia 23 września 2019 r., zaświadczenie Naczelnika Urzędu Skarbowego w S. z dnia 25 czerwca 2020 r. o niezaleganiu w podatkach, skargi na orzeczenie referendarza sądowego z dnia 21 października 2019 r., zarządzenie Przewodniczącego w S. z dnia 4 lutego 2020 r. o zwrocie wniosku o założenie księgi wieczystej, wpis uprawnionych i wpis zajęcia prawa, postanowienie Naczelnika Urzędu Skarbowego w S. z dnia 16 czerwca 2020 r. o oddaleniu skargi, wniosek z dnia 22 czerwca 2020 r. skierowany do Naczelnika Urzędu Skarbowego w S. o umorzenie postępowania egzekucyjnego (k. 655- 672, k. 680 – 685, 691 – 702, 710, 716, 727, 728-732).

Z uzasadnienia postanowienia Dyrektora Izby Administracji Skarbowej w G. z dnia 19 sierpnia 2019 r. (...)sprostowanego postanowieniem z dnia 11 września 2019 r. (...) oraz z postanowienia Dyrektora Izby Administracji Skarbowej w G. z dnia 11 września 2019 r. (...) wynika, że zobowiązania M. N. z tytułu podatku Vat za okres styczeń – listopad 2008 r. objęte tytułami wykonawczymi z dnia 12 września 2008 r. (...), (...), (...) przedawniły się z dniem 11 czerwca 2019 r., a termin przedawnienia należności z tytułu podatku Vat za grudzień 2008 r. objętych również tytułem wykonawczym (...) oraz należności z tytułu podatku dochodowego od dochodów z pozarolniczej działalności gospodarczej za rok 2008 objętych tytułem wykonawczym z dnia 20 listopada 2014 r. (...) upłynie z dniem 10 czerwca 2020 r. – o ile nie zajdą dalsze okoliczności modyfikujące jego bieg.

Dodatkowo, fakt niezalegania przez M. N. w podatku Vat za okres styczeń – listopad 2008 r. , potwierdza zaświadczenie Naczelnika Urzędu Skarbowego w S. z dnia 25 czerwca 2020 r.

Jeśli natomiast chodzi o przedawnienie należności z tytułu podatku Vat za grudzień 2008 r. oraz z tytułu podatku dochodowego od dochodów z pozarolniczej działalności gospodarczej za rok 2008, to jak wynika z uzasadnienia wyżej przywołanych postanowień Dyrektora Izby Administracji Skarbowej w G., okres przedawnienia tych należności upływał z dniem 31 grudnia 2014 r., jednak w trakcie biegu przedawnienia zaszły zdarzenia modyfikujące jego bieg, po czym z dniem 3 kwietnia 2019 r. bieg przedawnienia zaczął biec dalej. Z tego też względu, mając na uwadze pięcioletni okres przedawnienia zobowiązań podatkowych (art. 70 § 1 Ordynacji podatkowej), Dyrektor Izby Administracji Skarbowej w G. przyjął, że zobowiązania z tytułu podatku Vat za grudzień 2008 r. oraz podatku dochodowego za 2008 r. przedawnią się z dniem 10 czerwca 2020 r. – o ile nie zajdą dalsze okoliczności modyfikujące jego bieg.

Bieg terminu przedawnienia zostaje przerwany wskutek zastosowania środka egzekucyjnego, o którym podatnik został zawiadomiony. Po przerwaniu biegu terminu przedawnienia biegnie on na nowo od dnia następującego po dniu, w którym zastosowano środek egzekucyjny. Z kolei zgodnie z art. 70 § 6.ordynacji podatkowej bieg terminu przedawnienia zobowiązania podatkowego nie rozpoczyna się, a rozpoczęty ulega zawieszeniu, z dniem: 1)wszczęcia postępowania w sprawie o przestępstwo skarbowe lub wykroczenie skarbowe, o którym podatnik został zawiadomiony, jeżeli podejrzenie popełnienia przestępstwa lub wykroczenia wiąże się z niewykonaniem tego zobowiązania; 2)wniesienia skargi do sądu administracyjnego na decyzję dotyczącą tego zobowiązania; 3)wniesienia żądania ustalenia przez sąd powszechny istnienia lub nieistnienia stosunku prawnego lub prawa; 4)doręczenia postanowienia o przyjęciu zabezpieczenia, o którym mowa w art. 33d § 2, lub doręczenia zarządzenia zabezpieczenia w trybie przepisów o postępowaniu egzekucyjnym w administracji; 5)doręczenia zawiadomienia o przystąpieniu do zabezpieczenia w przypadkach określonych w art. 32a § 3 i art. 35 § 2 ustawy z dnia 17 czerwca 1966 r. o postępowaniu egzekucyjnym w administracji (Dz. U. z 2019 r. poz. 1438, z późn. zm.); 6)wystąpienia przez Szefa Krajowej Administracji Skarbowej, na wniosek strony, o którym mowa w art. 119h § 2, o opinię Rady do Spraw Przeciwdziałania Unikaniu Opodatkowania, zwanej dalej "Radą", co do zasadności zastosowania art. 119a lub środków ograniczających umowne korzyści.

Warto dodać, że strona powodowa nie podnosiła, aby zdarzenia objęte hipotezą tego przepisu, zaistniały w niniejszej sprawie. Natomiast skarżąca w piśmie procesowym z dnia 2 lipca 2020 r. szeroko wskazywała na okoliczności, które jej zdaniem nie pozwalają uznać, aby doszło do zawieszenia biegu terminu przedawnienia, podkreślając przede wszystkim, że iż nie doszło do skutecznego zajęcia nieruchomości dłużnika w toku postępowania egzekucyjnego (zajęcie z dnia 18 września 2019 r.), gdyż wniosek Naczelnika Urzędu Skarbowego w S. z dnia 19 września 2019 r. o przyjęcie zajęcia do zbioru dokumentów dla nieruchomości niemającej urządzonej księgi wieczystej został zwrócony zarządzeniem Przewodniczącego w Sądzie Rejonowym w Starogardzie Gdańskim z dnia 4 lutego 2020 r.

W ocenie Sądu Apelacyjnego, kwestie te mają jednak pomniejsze znaczenie w sprawie, jako że podejmowane w postępowaniu egzekucyjnym czynności poczynając od września 2019 r. dotyczą innych tytułów wykonawczych niż objęte niniejszym postępowaniem – mianowicie zajęcie z dnia 18 września 2019 r. dotyczy należności objętych tytułami (...) i (...), jako dłużnicy zostali przy tym wskazani M. N. i A. N..

Co istotne, tytuły te noszą odmienne sygnatury niż tytuły wykonawcze dotyczące należności z tytułu podatku Vat za okres od stycznia do grudnia 2008 r,. oraz z tytułu podatku dochodowego z pozarolniczej działalności gospodarczej, o jakich mowa w przywoływanych postanowieniach Dyrektora Izby Administracji Skarbowej w G. z dnia 19 sierpnia i 11 września 2019 r. , to jest (...), (...), (...),(...) – wszystkie z dnia 8 maja 2019 r. oraz tytułu wykonawczych z dnia 12 września 2008 r. oraz z dnia 20 listopada 2014 r. objętych żądaniem pozwu.

Wyżej przytoczone okoliczności mają znaczenie dla rozstrzygnięcia o zasadności apelacji, a to w związku z najdalej idącym jej zarzutem, dotyczącym nieistnienia wierzytelności podlegającej ochronie w ramach art. 527 k.c.

Kwestia udzielenia ochrony wierzycielowi z tytułu actio pauliana także w odniesieniu do należności podatkowych była przedmiotem wypowiedzi judykatury, w tym także na tle zarzutu dotyczącym ich przedawnienia. Przesłanką warunkującą możliwość skorzystania przez uprawnionego z ochrony pauliańskiej jest istnienie godnego ochrony interesu wierzyciela w postaci wierzytelności. Ustalenie zatem istnienia zaskarżalnej wierzytelności jest punktem wyjścia w takim procesie i dotyczy to nie tylko wierzytelności cywilnoprawnej, ale również podlegającej ochronie w tym trybie wierzytelności publicznoprawnej. Biorąc pod uwagę, że należności podatkowe po upływie terminu przedawnienia wygasają, zarzut przedawnienia wierzytelności wskazywanych w pozwie (a więc i objętej zaskarżonym wyrokiem), sąd miał obowiązek poddać szczególnie wnikliwej analizie zarzut przedawnienia (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 27 kwietnia 2018 r., IV CSK 226/17, LEX nr 2497621).Powyższe koreluje z pozostałymi judykatami Sądu Najwyższego, stwierdzającego, że z uwagi na akcesoryjny charakter skargi paulińskiej względem wierzytelności, którą ma chronić wierzytelność ta powinna istnieć w chwili wytaczania powództwa oraz w chwili wydawania wyroku ( por. wyrok z dnia 3 kwietnia 2019 r., II CSK 274/18 , LEX nr 2647594, a także ze stanowiskiem doktryny, gdzie stwierdza się, ze zakresem ochrony pauliańskiej nie są objęte wierzytelności z tytułu zobowiązań naturalnych, w tym przedawnione (por. M. Fras, M. Habdas, komentarz do art. 527 k.c, SIP LEX). W konsekwencji błędne było stanowisko Sądu Okręgowego, jakoby przedawnienie należności podatkowych nie niweczyło zasadności roszczenia pauliańskiego, jednakże błędny pogląd tego Sądu nie miał wpływu na treść jego rozstrzygnięcia, jako że na datę orzekania przez ten Sąd zobowiązania podatkowe objęte tytułami wykonawczymi wskazanymi w pozwie nie były przedawnione; nastąpiło to dopiero po wydaniu wyroku przez Sąd pierwszej instancji, a okoliczność tę Sąd Apelacyjny, jako sąd meriti, zobowiązany był uwzględnić .

W tym stanie rzeczy, skoro obecnie nie istnieje wierzytelność, której ochrony domagał się powód, już tylko ta okoliczność dawała podstawę do zmiany wyroku poprzez oddalenie powództwa, co nie wymagało ustosunkowywania się do pozostałych podniesionych w niej zarzutów.

W tym stanie rzeczy Sąd Odwoławczy na mocy art. 386 § 1 k.p.c. zmienił zaskarżony wyrok oddalając powództwo, uznając jednocześnie, że mimo wygrania sprawy przez pozwaną zachodzą podstawy do rozstrzygnięcia o kosztach postepowania na zasadach słuszności i nieobciążania nimi powoda na mocy art. 102 k.p.c. Korzystne rozstrzygnięcie jest bowiem wynikiem okoliczności od powoda niezależnych, ani w dacie wytoczenia powództwa, ani w dacie wyrokowania roszczenie jego nie było przedawnione, i jednocześnie nie miał on wpływu na czas trwania postępowania przed Sądem pierwszej instancji.

Z tych samych względów Sąd Apelacyjny uznał, że celowym jest zastosowanie art. 102 k.p.c. w odniesieniu do kosztów postepowania apelacyjnego.. Jak bowiem podnosi się w orzecznictwie, przy stosowaniu tego przepisu chodzi przede wszystkim o fakty związane z przebiegiem procesu, a kondycja finansowa strony jest tylko jednym z aspektów jej całościowej sytuacji życiowej (por. postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 20 grudnia 2012 r., IV CZ 135/12, LEX nr 1288741).

SSA Piotr Daniszewski SSA Małgorzata Zwierzyńska SSA Małgorzata Rybicka – Pakuła