Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt II C 1045/22

UZASADNIENIE wyroku z dnia 22 VIII 2022 roku

(...) Bank S.A. z siedzibą w W. wystąpił z powództwem przeciwko E. P. o zapłatę kwoty 77.839,43 zł z odsetkami ustawowymi za opóźnienie od dnia wniesienia pozwu.

W uzasadnieniu pozwu strona powodowa oświadczyła, że zawarła z pozwaną w dniu 31 sierpnia 2015 roku umowę pożyczki, która następnie została wypowiedziana pozwanej przez powodowy bank z uwagi na to, że pozwana nie wywiązywała się z warunków umowy (zaległość w spłatach rat pożyczki).

(pozew k. 4-7)

Odpis pozwu doręczono pozwanej w dniu 28 czerwca 2022 roku. Pozwana w zakreślonym jej terminie 14 dni nie złożyła pisemnej odpowiedzi na pozew.

(potwierdzenie doręczenia k. 36)

Sąd Okręgowy ustalił, co następuje:

W dniu 31 sierpnia 2015 roku (...) Bank SA zawarł z E. P. umowę pożyczki („za pośrednictwem (...) S.A. (...) M. W. (1)” - §1 ust. 1). W §5 ust. 1 pkt 1 umowy określono „całkowitą kwotę pożyczki” na 88.000 zł, natomiast w §5 ust. 2 pkt 2 i 3 jako składniki „całkowitego kosztu pożyczki” (obok odsetek umownych) wymieniono „opłatę brokerską” w kwocie 16.544 zł i „opłatę przygotowawczą” w kwocie 32.096,96 zł. Z kolei w §1 ust. 2 podano, że pożyczka jest przeznaczona w zakresie kwoty 88.000 zł „na dowolny cel konsumpcyjny”, oraz w pozostałym zakresie na pokrycie kosztów pożyczki: tj. wyżej wskazanej „opłaty przygotowawczej” i „opłaty brokerskiej”.

Stosownie do treści §1 ust. 1 umowy pożyczka podlegała spłacie w 120 równych miesięcznych ratach odsetkowo-kredytowych.

W żadnym z postanowień umownych nie zdefiniowano, w zamian za jakie świadczenia mają zostać pobrane od pozwanej wyżej przywołane „opłaty” („brokerska” i „przygotowawcza”). W §13 umowy nie przywołano jako załącznika do umowy pożyczki żadnej innej umowy lub deklaracji E. P. o przystąpieniu do jakiegokolwiek ubezpieczenia.

(kopia umowy kredytu k. 15-17)

E. P. wypłacono jako sumę pożyczki kwotę 88.000 zł. Jako wyjściową kwotę zadłużenia pozwanej powodowy bank przyjął kwotę 136.640,96 zł.

Pozwana spłacała raty pożyczki do lipca 2021 roku, uiszczając kwoty wynoszące od 1700 zł do 1722,56 zł miesięcznie na rzecz powoda (z tym, że za listopad i grudzień 2019 roku nie uiściła żadnych kwot). Łącznie do lipca 2021 roku pozwana zapłaciła 69 rat spłaty pożyczki, każda wynosząca nie mniej niż 1700 zł.

(okoliczności bezsporne – wydruki złożone przez powoda k. 73 odwrót, k. 74-80)

Powodowy bank skierował do pozwanej pismo datowane na 11 stycznia 2022 roku zawierające wezwanie do zapłaty w terminie 14 dni roboczych zaległości w spłacie rat pożyczki i informację o możliwości złożenia w tym terminie wniosku o restrukturyzację pożyczki. Pismo doręczono pozwanej w dniu 14 stycznia 2022 roku. W dalszym piśmie datowanym na 10 lutego 2022 roku skierowanym do pozwanej powód zawarł oświadczenie o wypowiedzeniu umowy pożyczki z uwagi na zaległość w spłacie rat pożyczki. Pismo doręczono pozwanej w dniu 2 marca 2022 roku.

(kopie pism przedsądowych k. 20 i 24, kopie potwierdzeń doręczenia k. 21 i 25)

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

Wyrok wydany w sprawie niniejszej ma charakter zaoczny, na podstawie art. 339 §1 k.p.c., co umożliwia wydanie wyroku na posiedzeniu niejawnym (art. 339 §1 k.p.c.) - przy czym należy wskazać, że również powód w punkcie 5 pozwu wnosił o rozpoznanie sprawy na posiedzeniu niejawnym.

Zaznaczyć należy, że powód w pozwie nie zawarł żadnych twierdzeń co do tego, iż umowa pożyczki z pozwaną została zawarta za pośrednictwem innego podmiotu, działającego jako pełnomocnik banku (tj. podmiotu oznaczonego w par. 1 umowy jako (...) S.A. (...) M. W. (1)”, przy czym jako pełnomocnika banku wskazano w umowie D. K. (1) – podając, że jest to pracownik (...)). Wobec powyższego, a także z uwagi na posiadane przez sąd z urzędu wiadomości o prowadzeniu przez Prokuraturę Regionalną we W. postępowania przygotowawczego odnoszącego się do szeregu osób – klientów (...) Bank SA będących osobami fizycznymi – pokrzywdzonych na skutek działalności pośrednika finansowego (...) (obecnie spółka ta pozostaje w upadłości) na podstawie zarządzenia z dnia 17 czerwca 2022 roku (k. 32) zobowiązano pełnomocnika powoda do złożenia w terminie 14 dni m.in. pełnomocnictwa dla D. K. (1) dla podpisania umowy w imieniu powodowego banku oraz umowy, w oparciu o którą (...) S.A. lub M. W. świadczyli na rzecz powoda usługi pośrednictwa w udzielaniu kredytów (względnie pożyczek) konsumentom. Wezwanie to doręczono stronie powodowej za pośrednictwem jej pełnomocnika procesowego w dniu 28 czerwca 2022 roku (k. 37), jednakże objęte wezwaniem dokumenty nie zostały przez powoda złożone.

W tych okolicznościach brak było podstaw do zastosowania art. 339 §2 k.p.c. - zwłaszcza, że powód w pozwie (ani w późniejszym piśmie procesowym) nie zawarł żadnych twierdzeń dotyczących tego, kto i na jakiej podstawie reprezentował powodowy bank przy zawieraniu opisanej w pozwie umowy. Dodać zresztą należy, że już samo nieprzedstawienie na żądanie sądu wyżej przywołanego pełnomocnictwa dla osoby podpisanej pod umową w imieniu banku oraz umowy pośrednictwa rodzi uzasadnione wątpliwości co do ważności umowy pożyczki opisanej w pozwie. Skoro powód w zakreślonym terminie nie złożył dokumentu pełnomocnictwa dla osoby podpisanej pod umową (D. K.), nie wykazał, że doszło do ważnego zawarcia umowy pożyczki opisanej w pozwie, co skutkuje koniecznością oddalenia powództwa.

Dodać należy, że – niezależnie od wyżej przywołanej argumentacji – powództwo i tak musiałoby podlegać oddaleniu, z uwagi na zawarcie w umowie pożyczki niedozwolonych postanowień umownych nakładających na pozwaną obowiązek pokrycia niezdefiniowanych w umowie i niewynikających z przepisów prawa kosztów określonych jako „opłata brokerska”’ i „opłata przygotowawcza” (16.544 zł + 32.096,96 zł), których łączna suma znacznie przekraczała 50% właściwej sumy pożyczki wypłaconej pozwanej (88.000 zł). Okoliczność ta w sprawie niniejszej istotne znaczenie przede wszystkim dlatego, że niewątpliwie pozwana zawarła umowę pożyczki działając jako konsument w rozumieniu art. 22 ¹ k.c. (co wynika w szczególności z przeznaczenia kwoty pożyczki „na dowolny cel konsumpcyjny”).

Kodeks cywilny w art. 720 §1 k.c. nie przewiduje pobierania od pożyczkobiorcy jakiejkolwiek „opłaty przygotowawczej”. Co do zasady – z uwagi na wyrażoną w art. 353 ¹ k.c. zasadę swobody umów obligacyjnych – nie można wykluczyć zawarcia w umowie pożyczki (w tym także udzielanej przez bank konsumentowi) postanowień przewidujących (poza świadczeniem głównym konsumenta, tj. zwrotem sumy pożyczki) świadczenie dodatkowe pożyczkobiorcy z tytułu tzw. prowizji lub „opłaty przygotowawczej” – jednakże wówczas należy w umowie wyraźnie określić, w zamian za jakie świadczenie wzajemne pożyczkodawcy pożyczkobiorcę miałby obciążać obowiązek pokrycia tego rodzaju prowizji. Z całą pewnością ani „opłata przygotowawcza” (a tym bardziej „opłata brokerska”) nie stanowią głównego świadczenia stron umowy pożyczki, jakim mowa w art. 385 ¹ § 1 zd. 2 k.c., a zatem jej wysokość ustalona w umowie z konsumentem może i powinna być przedmiotem badania przez sąd z urzędu w oparciu o treść art. 385 ¹ k.c.. Podkreślić należy, że obowiązek sądu dotyczący badania z urzędu klauzul umownych, dotyczących m.in. wygórowanych kwotowo lub procentowo prowizji czy innego rodzaju opłat „dodatkowych” wynika z jednoznacznych w tym zakresie postanowień art. 6 ust. 1 oraz 7 ust. 1 dyrektywy Rady 93/13/EWG z dnia 5 kwietnia 1993 r. w sprawie nieuczciwych warunków w umowach konsumenckich (Dz.Urz.UE.L nr 95, str. 29) oraz z treści art. 385 ¹ § 1 zd. 1 k.c mówiącego o tym, że niedozwolone postanowienia umowne nie wiążą konsumenta, co oznacza skutek prawny następujący z mocy samego prawa, który zatem sąd z własnej inicjatywy ma obowiązek ustalić i uwzględnić.

Podkreślić należy ponadto, że nie stanowi przeszkody dla zastosowania w niniejszej sprawie wyżej przywołanych przepisów ustawowych w odniesieniu do klauzuli umownej ustalającej wysokość prowizji banku treść art. 36a ustawy o kredycie konsumenckim, gdyż przepis ten obowiązuje od dnia 11 marca 2016 roku i nie ma zastosowania do umowy stron zawartej w 2015 roku. (Na marginesie rozważań stwierdzić trzeba, że art. 36a ustawy o kredycie konsumenckim nie jest przepisem szczególnym, który wyłączałby stosowanie 385 ^{( 1) ( )} i nast. K.c. w odniesieniu do umów kredytu konsumenckiego zawartych w okresie od dnia 11 marca 2016 roku – omawiane przepisy kreują bowiem dwa niezależne od siebie wzorce kontroli zgodności z prawem postanowień umownych. W obecnym stanie prawnym postanowienia umowne dotyczące wysokości pozaodsetkowych kosztów kredytu muszą spełniać zarówno wymóg z art. 36a ust. 2 ustawy o kredycie konsumenckim, jak i nie mogą stanowić postanowień niedozwolonych w rozumieniu 385 ^{( 1)} i nast. K.c.). Zaznaczyć należy dodatkowo, że art. 76 Konstytucji RP nakłada na wszystkie organy władzy publicznej, w tym na sądy powszechne, obowiązek ochrony konsumenta – w granicach przewidzianych prawem, tj. przede wszystkim przepisami ustawowymi, a przy tym także z uwzględnieniem norm prawa Unii Europejskiej. Podstawowym narzędziem tej ochrony w praktyce obrotu prawnego jest instytucja przewidziana w art. 385 ^{( 1)} i nast. K.c., tj. ciążący przede wszystkim na sądach powszechnych obowiązek badania, czy nieuzgodnione indywidualnie klauzule umów zawieranych przez przedsiębiorców z konsumentami nie naruszają interesu konsumenta w sposób sprzeczny z zasadami współżycia społecznego.

Przechodząc do merytorycznej oceny wyżej wskazanej klauzuli umownej stwierdzić należy, że w przypadku pożyczki konsumpcyjnej na kwotę 88.000 zł (tylko ta kwota jest istotna w omawianym tutaj kontekście, co wynika z treści art. 5 pkt 6 i 7 ustawy o kredycie konsumenckim, które wyraźnie rozdzielają pojęcie całkowitej kwoty kredytu od pojęcia całkowitych kosztów kredytu – na gruncie przepisów tej ustawy całkowita kwota kredytu nie obejmuje żadnych kosztów kredytu, w tym prowizji i kosztów ubezpieczenia, choćby zostały przez bank skredytowane) prowizja w wysokości ponad 32.000 zł tj. ponad 36% rzeczywistej (tj. wypłacanej pozwanej) kwoty pożyczki wynoszącej 88.000 zł musi być uznana za ewidentnie i rażąco oraz w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami naruszającą interesy pozwanej będącej konsumentem - wyżej wskazane postanowienie umowne miało na celu wyłącznie wzbogacenie banku będącego pożyczkodawcą kosztem pozwanej, a przy tym w umowie nawet nie określono, w zamian za jakie czynności lub świadczenia banku pozwana miałaby zapłacić na rzecz banku kwotę ponad 32.000 zł. Już sam ten brak jakiegokolwiek określenia w umowie pożyczki, w zamian za co (za jakie świadczenie ze strony banku) pozwana będąca konsumentem miałaby uiścić „opłatę” w kwocie ponad 32.000 zł, czyni postanowienia umowy nakładające na pozwaną obowiązek pokrycia (z sumy będącej przedmiotem pożyczki) tejże „opłaty” niedozwolonymi, gdyż rażąco i w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami naruszającymi interes pozwanej.

Na podstawie użytej w umowie nazwy („opłata przygotowawcza”) można co najwyżej wnioskować o tym, że opłata ta miała stanowić wynagrodzenie banku za czynności poprzedzające zawarcie umowy i składające się na samo zawarcie umowy (badanie dokumentów złożonych przez pozwaną, ocena jej zdolności kredytowej, przygotowanie treści umowy i towarzyszących jej dokumentów dodatkowych). Prowizja w kwocie ponad 32.000 zł stanowiąca ponad 36% kwoty kredytu jako wynagrodzenie za tego rodzaju czynności musi być uznana za rażąco wygórowaną, sprzeczną z zasadami współżycia społecznego i dobrymi obyczajami korzyść majątkową, którą bank w istocie jednostronnie zastrzega dla siebie kosztem klienta będącego konsumentem, stąd też wyżej przywołane postanowienie umowne musi być uznane za niedozwolone na podstawie art. 385 ¹ § 1 k.c. Wobec powyższego, wyżej przywołane postanowienie umowne z mocy prawa i od chwili zawarcia umowy nie wiązało pozwanej w ramach omawianego tutaj stosunku prawnego – co z kolei oznacza, że bank nie był uprawniony do przypisania sobie „opłaty” w wyżej wskazanej kwocie oraz do powiększenia o tę kwotę należności przysługującej mu od pozwanej z tytułu spłaty pożyczki.

Analogiczną argumentację należy odnieść do przewidzianego w umowie obciążenia pozwanej dodatkowo także tzw. „opłatą brokerską” w kwocie 16.544 zł – także i ta opłata nie została w umowie w żaden sposób zdefiniowana. Dodać należy, że pojęcie działalności brokerskiej zostało ustalone w art 4 pkt 2) obowiązującej w 2015 roku ustawy z dnia 22 maja 2003 r. o pośrednictwie ubezpieczeniowym – oznaczało ono jeden z rodzajów pośrednictwa ubezpieczeniowego, a tymczasem w wyżej przywołanej umowie pożyczki nie przewidziano przystąpienia pozwanej do jakiegokolwiek ubezpieczenia, które miałoby być zabezpieczeniem interesów banku jako pożyczkobiorcy. Nie sposób zatem zrozumieć, dlaczego i na rzecz kogo pozwaną miałaby obciążać jakakolwiek „opłata brokerska”. Co więcej, z umowy pożyczki wynika, że przy zawieraniu tej umowy pośrednik (co do którego nie jest jasne czy była nim spółka (...) SA czy M. W. (1)) reprezentował interesy powodowego banku a nie pozwanej – jeżeli zatem „opłata brokerska” miałaby oznaczać wynagrodzenie pośrednika uczestniczącego w zawieraniu umowy pożyczki, to jedynym takim pośrednikiem był wskazany wyżej podmiot działający na rzecz i w interesie powoda a nie pozwanej, wobec czego zaliczenie wynagrodzenia tego podmiotu do sumy pożyczki i obciążenie taką „opłatą” w całości pozwanej jest postanowieniem rażąco sprzecznym z dobrymi obyczajami i po prostu skrajnie nieuczciwym. Należy wyrazić daleko idącą dezaprobatę dla czerpania przez powodowy bank (mający być instytucją zaufania publicznego) korzyści majątkowych z tego rodzaju rażąco nagannych praktyk rynkowych.

Wobec powyższego, jeżeli nawet doszło do skutecznego zawarcia przez powodowy bank umowy pożyczki z pozwaną, to przedmiotem tej umowy (zgodnie z treścią §1 ust. 2 pkt 1) i §5 ust. 1 pkt 1) była wyłącznie kwota 88.000 zł, podlegająca spłacie w 120 ratach miesięcznych a nie przyjęta przez bank jako suma pożyczki kwota 136.640,96 zł. Oznacza to, że bank powinien był wykazać, czy przy prawidłowym sporządzeniu harmonogramu ratalnych spłat pożyczki (120 rat miesięcznych równych kapitałowo-odsetkowych dotyczących jednak kwoty 88.000 zł a nie ponad 136.000 zł) po stronie pozwanej na datę wypowiedzenia jej umowy pożyczki powstała jakakolwiek zaległość – biorąc pod uwagę to, że z przedstawionej przez powoda historii spłat wynika, że pozwana spłaciła na jego rzecz 69 rat miesięcznych o wysokości nie mniejszej niż 1700 zł miesięcznie (tj. łącznie spłaciła ponad 117.000 zł w okresie od uruchomienia pożyczki do lipca 2021 roku). Skoro powód nie wykazał, aby na datę wypowiedzenia pożyczki (luty 2022 roku) po stronie pozwanej istniała jakakolwiek zaległość w spłacie rat pożyczki (uwzględniając wyżej poczynione założenia co do wysokości sumy pożyczki), powództwo także i z tego względu podlegało oddaleniu.

Dodać należy na marginesie rozważań, że skoro suma pożyczki powinna być określona na 64,4% (88.000 : 136.640) sumy, którą – niezasadnie i w oparciu o niedozwolone postanowienia umowne – przyjął powodowy bank, to proporcjonalnemu obniżeniu podlegać powinna wysokość rat spłaty pożyczki (1700 zł x 0,644 = 1094,80 zł), która wobec tego nie powinna przekraczać kwoty 1100 zł miesięcznie. Za okres 77 miesięcy od daty wymagalności pierwszej raty (X 2015) do daty wypowiedzenia umowy (II 2022) szacunkowa suma rat spłaty pożyczki należnych powodowi nie powinna zatem przekroczyć kwoty 85.000 zł (77 x 1100 zł), a tymczasem – jak wynika z wydruków złożonych przez powoda – pozwana uiściła sumę ponad 136.000 zł. W tej sytuacji o żadnej zaległości po stronie pozwanej nie może być mowy.

Wobec powyższego powództwo wytoczone w sprawie niniejszej podlegało oddaleniu.

Sygn. akt II C 1045/22