Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 3 sierpnia 2022 roku

Sąd Okręgowy w Sieradzu Wydział I Cywilny

w składzie:

Przewodniczący: Sędzia Elżbieta Zalewska – Statuch

po rozpoznaniu w dniu 3 sierpnia 2022 roku w Sieradzu

na posiedzeniu niejawnym

sprawy z powództwa J. R. i H. R.

przeciwko O. O. i B. O.

o wydanie nieruchomości

na skutek apelacji pozwanych

od wyroku Sądu Rejonowego w Łasku

z dnia 22 kwietnia 2022 roku, sygn. akt I C289/21

uchyla zaskarżony wyrok w całości i sprawę przekazuje do ponownego rozpoznania Sądowi Rejonowemu w Łasku, pozostawiając temu sądowi rozstrzygnięcie
o kosztach postępowania apelacyjnego.

Sygn. akt I Ca 257/22

UZASADNIENIE

Zaskarżonym wyrokiem Sąd Rejonowy Łasku w sprawie z powództwa J. R. i H. R. przeciwko O. O. i B. O. o wydanie nieruchomości, nakazał pozwanym, aby wydali powodom część działki nr (...) położonej w obrębie 14 L., gmina L., powiat (...), województwo (...), Kw. nr (...) oznaczonej kolorem żółtym na mapie
do ustalenia służebności drogi koniecznej, sporządzonej 17 września 2020 roku przez geodetę B. I.. Pracy: (...). (...).2020 (k.5 akt) oraz opróżnili
ww. nieruchomość z należących do pozwanych ruchomości tj. garażu blaszanego
z zawartością (pkt 1) oraz zasądził solidarnie od pozwanych na rzecz powodów 333,73 zł tytułem zwrotu kosztów procesu z odsetkami ustawowymi za opóźnienie od dnia uprawomocnienia się niniejszego wyroku do dnia zapłaty (pkt 2).

Powyższe orzeczenie zapadło w oparciu o następujące ustalenia i wnioski, których istotne elementy przedstawiają się następująco:

Działka nr (...) położona w L. stanowi współwłasność na prawach wspólności majątkowej małżeńskiej powodów H. R. i J. R..

Działka nr (...) położona w L. stanowi współwłasność w częściach ułamkowych po ½ części pozwanych O. O. i B. O..

Prawomocnym wyrokiem z 3 kwietnia 2014 roku sygnatura akt I C 800/12
Sąd Rejonowy w Łasku nakazał pozwanym O. O. i B. O.,
aby wydali powodom J. R. i H. R. oznaczoną punktami (...) na szkicu załączonym do pozwu w niniejszej sprawie część działki
nr 426 położonej w obrębie nr 14 L., gmina L., dla której prowadzona
jest Kw. nr (...).

Wyrok Sądu Rejonowego w Łasku z 3 kwietnia 2014 roku sygnatura akt I C 800/12 został wykonany przez pozwanych w trakcie postępowania egzekucyjnego.

W trakcie czynności wykonywanych na działkach nr (...) w L. wykonywanych przez biegłego geodetę w sprawie sygnatura akt I C 289/21 Sądu Rejonowego w Łasku okazało się, że pozwani zajmują część działki nr (...), oznaczoną kolorem żółtym na mapie załączonej do pozwu. Na obszarze tym znajduje się m.in. garaż blaszany z zawartością.

Stan faktyczny ustalono na podstawach wskazanych w nawiasach.

Sąd wskazał na art. 222 § 1 k.c. i stwierdził, że z powyższych względów orzeczono
jak w punkcie wyroku.

O kosztach procesu orzeczono na podstawie art. 98 § 1, 1 ¹ i 2 k.p.c., stwierdzając,
że powodowie wygrali sprawę.

Apelację od ww. wyroku złożyli pozwani, zaskarżając go w całości, zarzucając:

1/ naruszenie przepisów prawa procesowego, które miało wpływ na treść orzeczenia,
a mianowicie:

a/ art. 233 § 1 k.p.c. polegające na braku rozważenia wszystkich dowodów zebranych
w sprawie, a w szczególności dowodów z dokumentów załączonych do akt spraw toczących się między stronami po wydaniu prawomocnej decyzji Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi
z dnia 7 listopada 2011 roku znak (...) która stanowi podstawę roszczeń windykacyjnych powoda, a które to dokumenty określają stan prawny nieruchomości powodów po wydaniu opisanej decyzji administracyjnej oraz jej wykonaniu,

b/ art. 205 ¹² § 2, 227 i 236 k. p. c. z powodu nierozpoznania wniosków dowodowych pozwanych zawartych w piśmie z data 27 grudnia 2021 roku, braku postanowienia dowodowego oraz wskazania, które z tych dokumentów stanowiły podstawę dla ustaleń faktycznych zaskarżonego orzeczenia,

c/ art. 230 oraz 316 § 1 k.p.c. na skutek pominięcia przez sąd I instancji merytorycznego zarzutu pozwanych - zarzutu zasiedzenia przez nich działki gruntu będącej przedmiotem roszczenia powodów oraz brak rozpoznania tego zarzutu ,zarówno pozytywnego
jak i negatywnego, szczególnie, że powodowie nie zajęli żadnego stanowiska odnośnie zarzutu zasiedzenia,

d/ art. 327 ¹ k.p.c. ponieważ uzasadnienie wyroku nie spełnia koniecznych wymogów określonych w tym przepisie - nie zawiera wskazania, które dowody z dokumentów
sąd I instancji uznał za istotne oraz jaką podstawę faktyczną przyjął do rozstrzygnięcia sprawy, na jakich dowodach się oparł i przyczyn dla których innym dowodom odmówił wiarygodności, a także nie zawiera wyjaśnienia podstawy prawnej, a jedynie przytoczenie określonego przepisu bez wskazania dlaczego sąd zastosował ten przepis i na jakiej podstawie uznał, że powodowie posiadają tytuł własności do działki gruntu będącej przedmiotem sprawy.

2/ naruszenie prawa materialnego art. 22 ust. 2 i 24 pkt 2 lit. b ustawy Prawo geodezyjne i kartograficzne z dnia 17 maja 1989 roku ze zm. ( DZ. U. z 2021 roku, poz. 1990) przez niezastosowanie tych przepisów i uznanie, że fakt, iż w innej sprawie stron postępowania geodeta sporządził mapę wskazującą na inny przebieg granicy między działkami powodów i pozwanych niż wprowadzone do ewidencji zmiany wynikające
z decyzji Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi, co jest wystarczającym dowodem prawa własności powodów działki gruntu będącej przedmiotem postępowania, mimo że powodowie nie dysponują nowymi dokumentami na dokonanie zmian w ewidencji gruntów.

W oparciu o tak sformułowane zarzuty skarżący wniósł o uchylenie zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania sądowi I instancji
z uwzględnieniem kosztów postępowania apelacyjnego jako części kosztów procesu.

W odpowiedzi na apelację wniesiono o jej oddalenie, jako niezasadnej.

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

Apelacja okazała się zasadna i skutkowała uchyleniem zaskarżonego orzeczenia
oraz przekazaniem sprawy do ponownego rozpoznania.

Analiza warstwy motywacyjnej zaskarżonego rozstrzygnięcia pozwala na wniosek,
iż Sąd nie zbadał podstawy merytorycznej dochodzonego roszczenia, gdyż nie wniknął
w całokształt okoliczności sprawy w zakresie istotnym dla jego oceny prawnej, nie wyjaśnił przyczyn dla których żądanie pozwu uznał za zasadne w świetle przedstawionej przez pozwanych obrony przeciwko żądaniu pozwu, co wyklucza możliwość dokonania kontroli instancyjnej.

Przede wszystkim wskazać należy, iż powodowie w podstawie faktycznej zgłoszonego żądania wskazywali na istnienie sporu co do przebiegu granicy między działkami (...), gdyż stan faktycznego posiadania nieruchomości przez pozwanych nie odpowiada ewidencyjnemu przebiegowi granicy istniejącej między tymi nieruchomościami.

Wskazywali, iż w toku czynności prowadzonych przed sądem w innym postępowaniu z wniosku obecnych pozwanych przeciwko nim o ustanowienie służebności drogi koniecznej uzyskali wiedzę, że pozwani zajmują obszar, który przynależy do ich działki oznaczonej numerem (...), więc na mapie przygotowanej do rozstrzygnięcia tejże sprawy o ustanowienie służebności drogi koniecznej samodzielnie wykreślili cześć, której wydania przez pozwanych żądają.

Na rozprawie 9 listopada 2021 roku pełnomocnik powodów podniósł, że w 2012 roku toczyło się już pomiędzy stronami postępowanie o wydanie im części nieruchomości zajmowanej przez pozwanych, prowadzone za numerem I C 800/12, w którym sąd powództwo uwzględnił, a obecnie domagają się wydania przez pozwanych dalszej części zajmowanego przez nich obszaru, gdyż ten także przynależy do ich własności. Powodowie nie określili jednak obszaru którego wydania żądali poprzez odniesienie go do powierzchni.

Pozwani z kolei powołali się na fakt prawomocnego ustalenia stanu prawnego obu nieruchomości, gdyż w ich ocenie rozstrzygnięcie wydane w sprawie I C 800/12 ukształtowało wiążący wszystkich przebieg granicy pomiędzy działkami (...), ponieważ w jego wykonaniu zostały wprowadzone zmiany w ewidencji gruntów.

Odwołując się do akt sprawy I C 800/12 wskazano, iż decyzją Ministra Rolnictwa
i Rozwoju Wsi (...) z dnia 07 maja 2009 r. stwierdzono nieważność decyzji Wojewody (...) z dnia 17 października 1981r. nr (...) o zatwierdzeniu projekt scalenia gruntów wsi L. w części dotyczącej działki oznaczonej po scaleniu nr 426, będącej własnością J. R. oraz działki nr (...) będącej własnością O. O. i B. O., a w szczególności w części dotyczącej przebiegu granicy między tymi działkami, która to decyzja jest ostateczna.

Podniesiono, iż na skutek tej decyzji zmieniono w ewidencji gruntów przebieg granic
i powierzchnię działek nr (...), w ten sposób, że zmniejszono działkę nr (...), a jej kosztem powiększono działkę nr (...).

Ponadto na skutek zmiany przebiegu granic i powierzchni działek dokonano sprostowań w tym zakresie w Kw. nr SR1 (...) prowadzonej dla działki nr (...) i Kw. nr (...) prowadzonej dla działki (...).

Pozwani wskazali, że część działki, której powodowie domagają się wydania nie była objęta postępowaniem prowadzonym w sprawie I C 800/12 i z ostrożności procesowej podnieśli zarzut zasiedzenia obszaru objętego żądaniem pozwu, wnosząc o jego rozpoznanie jako przesłanki rozstrzygnięcia i na tej podstawie o oddalenie pozwu.

Przy tak zakreślonych stanowiskach stron Sąd na podstawie twierdzeń pozwu orzekł na korzyść powodów, ograniczając się w motywach rozstrzygnięcia wyłącznie do wskazania przepisu art. 222 § 1 kc.

Wobec powyższego Sąd Okręgowy wskazuje, iż jakkolwiek w judykaturze Sądu Najwyższego przyjmuje się jednolicie, że z natury rzeczy sposób sporządzenia uzasadnienia orzeczenia nie ma wpływu na wynik sprawy, ponieważ uzasadnienie wyraża jedynie motywy wcześniej podjętego rozstrzygnięcia oraz może być zwięzłe i syntetyczne, jednakże powinno ono pozwalać na dokonanie kontroli instancyjnej zaskarżonego orzeczenia.

Powinno zatem zawierać ustalenie faktów i wyjaśnienie przyczyn dla których Sąd nie zaakceptował obrony pozwanych przeciwko żądaniu pozwu.

Tymczasem w sprawie Sąd Rejonowy nie dokonał jakichkolwiek ustaleń pozwalających na zastosowanie normy art. 222 kc, ponieważ w sytuacji sporu co do przebiegu granicy powinnością Sądu pierwszej instancji było zbadanie do jakich granic sięga prawo własności każdej ze stron przy uwzględnieniu wszelkich podnoszonych okoliczności mających wspierać stanowiska procesowe stron procesu.

Takich elementów uzasadnienie zaskarżonego postanowienia nie zawiera a sąd drugiej instancji nie może zastępować sądu rejonowego w rozpoznaniu spraw przynależnych do jego właściwości.

Zasadnym jest więc zarzut uchylenia się sądu pierwszej instancji od zbadania przedmiotu sporu. W szczególności sąd pierwszej instancji nie zainicjował żadnych czynności zmierzających do ustalenia granic prawa własności spornych działek na gruncie, nie rozważył kwestii rozgraniczenia tych nieruchomości, a także w ogóle nie odniósł się do zarzutu zasiedzenia spornego pasa gruntu sformułowanego przez pozwanych, zwłaszcza w kontekście dalszego istnienia powodów dla których w sprawie I C 800/12 nie uwzględniono podnoszonego przez pozwanych zarzutu zasiedzenia przygranicznego pasa gruntu, do którego niewątpliwie zajęcia doszło jeszcze przed datą wydania uchylonej decyzji o scaleniu gruntów.

Tytułem wyjaśnienia należy wskazać, że o ile sądowe rozgraniczenie nieruchomości dokonywane jest na podstawie art. 153 k.c., po bezskuteczności uprzednio przeprowadzonego w tym zakresie postępowania administracyjnego wyrażającej się brakiem podpisania ugody między zainteresowanymi bądź brakiem podstaw do wydania decyzji (art. 34 ustawy – prawo geodezyjne i kartograficzne) w trybie nieprocesowym to wyjątek od tej zasady wprowadza art. 36 tejże ustawy - zgodnie z którym sąd, przed którym toczy się sprawa o własność lub o wydanie nieruchomości albo jej części, jest właściwy również do przeprowadzenia rozgraniczenia, jeżeli ustalenie przebiegu granic jest potrzebne do rozstrzygnięcia rozpatrywanej sprawy. Sąd w takim wypadku proceduje z pominięciem etapu rozgraniczenia administracyjnego, ponadto dokonuje tego w trybie procesowym (wynika to z faktu, iż potrzeba jego dokonania pojawia się przy okazji procesowego rozstrzygania spraw o własność), co jednakże nie przesądza o całkowitym wyłączeniu zastosowania regulacji nieprocesowych w takiej sprawie.

Orzeczenie o rozgraniczeniu nie tylko ustala stan prawny granic sąsiadujących nieruchomości (co może rodzić skutki w zakresie prawa własności przygranicznych pasów), ale prowadzi do nałożenia na ich właścicieli konkretnych obowiązków określonych
w art. 152 k.c., a w tym kontekście ma zatem doniosłe znaczenie społeczne.

Z przywoływanego już art. 36 prawa geodezyjnego i kartograficznego jasno i wyraźnie wynika, że rozgraniczenie może nastąpić także w procesie windykacyjnym.

Ustawodawca uznał mianowicie, że jeżeli w sprawie windykacyjnej (albo w sprawie o własność) pojawia się kwestia dodatkowa w postaci sporu co do przebiegu granicy, którą trzeba w tej sprawie rozstrzygnąć, to niecelowe byłoby prowadzenie odrębnego postępowania rozgraniczeniowego. Dlatego ustaleniu granicy dokonanemu w procesie windykacyjnym należy nadać walor rozgraniczenia (tak: uchwała SN - Izba Cywilna z dnia 6 kwietnia 2005 r, III CZP 12/05, opubl. baza prawna Legalis Nr 68420).

W tym wypadku sąd w orzeczeniu zamieszcza również rozstrzygnięcie o rozgraniczeniu nieruchomości jeżeli zachodzą podstawy do władczego ustalenia innego przebiegu granicy niż wynikająca z zapisów ewidencji. Natomiast w sytuacji w której żądanie wydania nieruchomości jest spowodowane np. jej zagarnięciem przez nieuprawnionego, to wskazanie granicy w wyroku windykacyjnym ma charakter wtórny, to znaczy stanowi jedną z przesłanek rozstrzygnięcia, ale bezpośrednio nie kształtuje jego treści (zob. postanowienia SN z dnia 3 października 1997 r., I CZ 125/97, opubl. baza prawna LEX Nr 92946 i z dnia 7 sierpnia 1985 r. III CRN 225/85, opubl. OSNICP 1986, poz.78 oraz uzasadnienie postanowienia SN z dnia 30 listopada 2007 r., IV CSK 267/07, opubl. baza prawna LEX Nr 492179).

Wobec powyższego wskazać należy na konieczność dokonania oględzin nieruchomości z udziałem biegłego geodety celem wskazania przebiegu granicy według danych z ewidencji gruntów, rozstrzygnięcia o zasadzie zgłoszonego zarzutu zasiedzenia przygranicznego pasa gruntu przy wykorzystaniu środków dowodowych zgłoszonych przez strony i po udzieleniu im terminu na ich zgłoszenie oraz poczynienia ustaleń pozwalających na ocenę czy doszło do zmiany stanu prawnego granicy.

Stosownie do wyników takiego postępowania dowodowego Sąd pierwszej instancji dokona oceny zasadności żądania strony powodowej sprowadzonego do wydania części nieruchomości, której granicę samodzielnie wykreślili na szkicu mapy dedykowanej do innej sprawy oraz sporządzi sentencję orzeczenia kończącego w sprawie w sposób pozwalający na jej wykonanie

W uzasadnieniu zaskarżonego orzeczenia Sąd Rejonowy w ogóle nie odniósł się do zarzutu zasiedzenia formułowanego przez stronę pozwaną.

O możliwości zgłoszenia takiego zarzutu wypowiadał się wielokrotnie Sąd Najwyższy. Stanowisko to jest aktualne również pod rządami obecnie obowiązujących przepisów. Ustalenie faktu nabycia własności przez zasiedzenie w innej sprawie niż sprawa
o stwierdzenie zasiedzenia jest dopuszczalne tylko wtedy, kiedy zasiedzenie nie należy
do samego rozstrzygnięcia w danej sprawie, lecz jest tylko przesłanką tego rozstrzygnięcia (tak: Sąd Najwyższy w postanowieniu z dnia 4 stycznia 2008 r., III CSK 199/07). W uzasadnieniu wyroku Sądu Najwyższego z dnia 26 stycznia 2018 r., II CSK 124/17. wskazano, że ustalenie nabycia własności lub służebności przez zasiedzenie może nastąpić również w innym postępowaniu, po podniesieniu przez stronę (uczestnika), w drodze zarzutu, twierdzeń faktycznych, z których wynika, że doszło do nabycia prawa przez zasiedzenie.
Jest tak dlatego, że skutek w postaci nabycia prawa przez zasiedzenie następuje z mocy samego prawa, nie wymaga konstytutywnego orzeczenia sądu, toteż nie ma żadnych przeszkód, aby powstanie tego skutku zostało przez sąd zbadane i uwzględnione na zarzut, w sposób „przesłankowy”, jeżeli zarzut ten ma znaczenie dla rozstrzygnięcie o żądaniu pozwu lub wniosku.

Należy też przypomnieć, że uwzględnienie zarzutu zasiedzenia przygranicznego pasa gruntu nie jest równoznaczne ze stwierdzeniem zasiedzenia w „standardowym” postępowaniu nieprocesowym. Następuje ono wyłącznie w uzasadnieniu postanowienia, nie zaś w sentencji rozstrzygnięcia i nie ma skutków wykraczających poza sprawę, w której zarzut taki został zgłoszony. Rozstrzygnięcie o zarzucie zasiedzenia nie ma zatem mocy wiążącej wydanego postanowienia, a tym samym może być kwestionowane w innych postępowaniach (por. uchwałę Sądu Najwyższego z dnia 23 marca 2016 r., III CZP 101/15).

Zasada ta ma zastosowanie także do odwrotnej sytuacji, tj. do przypadku, w którym sąd nie uwzględnia zarzutu nabycia prawa w drodze zasiedzenia. Również wówczas kwestia zasiedzenia nie staje się prawomocnie rozstrzygnięta, ustalenie co do zasiedzenia jest dokonywane bowiem w takiej sprawie jedynie incydentalnie, na potrzeby konkretnego postępowania, a stanowisko sądu w tym zakresie nie korzysta z mocy wiążącej w innych postępowaniach sądowych (por. odpowiednio postanowienie Sądu Najwyższego z dnia
9 lutego 2017 r., III CZ 63/16).

Na podstawie analizy żądań pozwu, stanowisk stron i przepisów prawa materialnego stanowiących podstawę rozstrzygnięcia Sąd Okręgowy uznał, że brak poczynienia stosownych ustaleń pozwalających rozpoznać zasadność stanowisk procesowych stron zgłoszonych w tym postępowaniu winien skutkować uznaniem decyzji sądu pierwszej instancji za przedwczesną i prowadząca do wniosku o nierozpoznaniu istoty sprawy
w rozumieniu art. 386 § 4 k.p.c.

Poczynienie po raz pierwszy szeregu niezbędnych ustaleń faktycznych pozwalających na ustalenie przebiegu granicy w kontekście podniesionego zarzutu zasiedzenia przygranicznego pasa gruntu, zasięgnięcia opinii biegłego z zakresu geodezji nie jest możliwe na etapie postępowania apelacyjnego przy koniecznym równoczesnym respektowaniu, zagwarantowanego w art. 176 ust. 1 Konstytucji RP, prawa stron do co najmniej dwuinstancyjnego postępowania sądowego.

Wobec przekazania sprawy do ponownego rozpoznania bezprzedmiotowym było odnoszenie się przez Sąd Okręgowy do zarzutów apelacji.

Mając powyższe na uwadze, Sąd Okręgowy na zasadzie art. 386 § 4 kpc uchylił zaskarżone orzeczenia i sprawę przekazał do ponownego rozpoznania w celu przeprowadzenia czynności zgodnie ze wskazywanymi zaleceniami.

O kosztach postepowania apelacyjnego orzeczono na podstawie art. 108 § 2 kpc.